Świat po 1956

1. Państwa Europy Środkowo-Wschodniej i ZSRR po 1956r.

2. Polska w obozie socjalistycznym

a. RWPG

b. Układ Warszawski

3. “Mała stabilizacja” czasów Gomółki

a. Zmiany w polityce ekonomicznej

b. Nowy cykl gospodarczy

c. Społeczeństwo PRL

4. Obchody Milenium



Po 1956r. kraje Europy Środkowo – Wschodniej nadal pozostawały w radzieckiej strefie dominacji. Niektóre z nich jak Polska i Węgry próbowały zmienić totalitarny model państwa narzucony przez stalinizm.

Dla Węgrów walka o demokratyzację systemy i swobodną działalność partii politycznych zakończyła się klęską. W polityce wewnętrznej wyraźniejsze zmiany nastąpiły dopiero po ustąpieniu Janosa Kadara. Skostnienie systemu politycznego na Węgrzech trwało zatem do 1988r., gdy do Biura Politycznego rządowej partii weszło kilku pragmatyków i “liberałów”.

Wyjątkowo skomplikowana była sytuacja polityczno – społeczna oraz ekonomiczna Niemieckiej Republiki Demokratycznej. Rządzone przez stalinowców, uzależnienie od radzieckich kredytów i pomocy innych krajów socjalistycznych państwo pełniło funkcję politycznego rywala Republiki Federalnej Niemiec. Warunki życia powodowały, że ludność nie chciała mieszkać w NRD a ponieważ państwo to posiadało otwartą granicę z Berlinem Zachodnim – ludność masowo uciekała za Zachód. 11 czerwca 1953r. Komitet Centralny Niemieckiej Socjalistycznej Partii Jedność poinformował o zapoczątkowaniu nowej polityki gospodarczej. Zapowiedziano dotacje dla małych przedsiębiorstw i prywatnego rolnictwa. Jednocześnie miały nastąpić ułatwienia w podróżowaniu na Zachód. Tymczasem wraz z zapowiedzią nowej polityki ogłoszono znacznie podwyższone normy produkcyjne. Na wiadomość o tym 15 czerwca w Kombinacie budowlanym w Berlinie Wschodnim wybuchł strajk. Robotnicy domagali się wolnych wyborów i ustąpienia rządu. Na ulicach Berlina pojawiły się radzieckie czołgi. Ogłoszono stan wyjątkowy. Demonstracje zostały rozproszone. Aresztowano ok. 1400 osób, a domniemanych sprawców powstania rozstrzelano. Jeszcze poważniejszy kryzys wystąpił w NRD siedem lat później. 13 sierpnia 1961r. wokół Berlina Zachodniego ustawiono kordon wojsk radzieckich i enerdowskich i za pomocą brygad zaczęto blokować ruch osobowy. Ustawiono zapory z drutu kolczastego, a na niektórych odcinkach budowano betonowy mur. W ciągu jednej nocy wybudowano mur, który przetrwał do 1989r., a podczas prób przekroczenia zginęło ponad 200 osób.

W sąsiadującej z Polską i NRD Czechosłowacji po śmierci stalinowca Zapotocky’ego (w 1957r.) państwem kierował Antonin Novotny, również stalinowiec i agent gestapo podczas wojny. W Czechosłowacji nadal tysiące ludzi przebywało w więzieniach i obozach pracy. Gdy Novotny ustąpił z prezydentury w styczniu 1958r. zastąpił go Aleksander Dubcek, komunista słowacki, który szybko utracił poparcie Kremla. Okres od kwietnia do sierpnia 1968r. z uwagi na próbę złagodzenia reżimu, nazwany został “praską wiosną”. “Praska wiosna” na tyle zaniepokoiła Leonida Breżniewa, że podczas wspólnej narady z przywódcami NRD, Polski, Bułgarii i innych państw podjęto decyzję o zbrojnej interwencji w Czechosłowacji. W nocy z 20 na 21 sierpnia 1968r. wojska Układu Warszawskiego dokonały inwazji .

W Bułgarii po odsunięciu od władzy stalinowca Wyłko Czerwenkowa rządy obioł Todor Żiwkow. Za panowania tego zagorzałego komunisty Bułgaria była najbardziej ortodoksyjnym ideologicznie i proradzieckim krajem “bloku wschodniego”.

W Rumunii w pełni totalitarny system sprawowania władzy przetrwał do 1989r., a symbolem tych rządów był dyktator Nicolae Ceausescu.

W ZSRR po objęciu we wrześniu 1953r. funkcji sekretarza generalnego KC KPZR przez Nikitę Chruszczowa przewagę nadal mieli stalinowcy. Gdy w roku 1956 zdławiono po zbrojnej interwencji powstanie węgierskie, stalinowcy przeszli do otwartej walki politycznej z Chruszczowem. Tylko dzięki szybkiej reakcji swoich stronników Chruszczow zawdzięczał utrzymanie się przy władzy. Na XXII Zjeździe KPZR Chruszczow zapowiedział rychłe prześcignięcie USA w poziomie stopy życiowej obywateli. Niepowodzenia w polityce zagranicznej, orginalne zachowanie osłabiły pozycję Chruszczowa. W 1964r., gdy Chruszczow przebywał na Krymie, zwołane w trybie pilnym Plenum KC KPZR usunęło go z zajmowanych stanowisk. Nowym sekretarzem generalnym został Leonid Breżniew. Dla członków Prezydium KC Breżniew nie stanowił zagrożenia. Obejmując władzę w 1964r. miał duże poparcie kół wojskowo – przemysłowych. W polityce zagranicznej uwaga Leonida Breżniewa skupiała się na utrzymaniu w Europie politycznego status quo. Dlatego ZSRR popierał działania na rzecz bezpieczeństwa w Europie, pilnował integracji “obozu socjalistycznego”, a wobec Zachodu kontynuował chruszczowską politykę “pokojowego współistnienia”. 26 września 1968r. radziecki dziennik “Prawda” opublikował główną zasadę polityki zagranicznej ZSRR, zwaną “doktryną Breżniewa”, według której ZSRR miał prawo do zbrojnej interwencji w każdym kraju swojego bloku, o ile zagrożone zostały tam “podstawy ustroju socjalistycznego”.

Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej – międzynarodowa organizacja współpracy ekonomicznej powstała 21 stycznia 1949, obejmująca europejskie kraje obozu socjalistycznego ; pierwsza międzynarodowa organizacja krajów socjalistycznych. Początkowo celem RWPG był rozwój handlu zagranicznego między państwami członkowskimi oraz koordynacja handlu zagranicznego między tymi krajami a państwami kapitalistycznymi. Stopniowo zasięg zadań RWPG zwiększył się, obejmując między innymi wymianę techniczną i naukową i podział pracy. Stworzono też wspólny system energetyczny krajów RWPG. Podstawową metodą działania RWPG i głównym środkiem rozwoju międzynarodowego socjalistycznego podziału pracy stała się koordynacja planów rozwoju gospodarczego.

Układ Warszawski - zbiorowy układ o przyjaźni, współpracy i pomocy wzajemnej podpisany 14 maja 1955r. w Warszawie przez kraje obozu socjalistycznego Albanię, Bułgarię, Czechosłowację, NRD, Polskę, Rumunię, Węgry i ZSRR. Bezpośrednim powodem zawarcia układu warszawskiego, który był głównie układem wojskowym o charakterze obronnym, było podpisanie 23 października 1954r. w Paryżu i wejście w życie 5 maja 1955r. porozumienia o przystąpieniu RFN do NATO. Celem układu była ochrona pokojowej pracy jego sygnatariuszy i gwarancja nienaruszalności ich granic wobec agresywnych zamierzeń NATO. Jednym z najważniejszych celów układu warszawskiego jest dążenie do powszechnej redukcji zbrojeń, które znalazło wyraz z kilkakrotnym redukowaniu sił zbrojnych przez państwa układu.

Dla dalszego rozwoju sytuacji politycznej w Polsce wpływ miały uwarunkowania zewnętrzne, w szczególności zaś sytuacja na Kremlu oraz trwające wciąż rozgrywki na szczytach władzy partyjnej. Gomułkę krytykowano za zaniechanie kolektywizacji wsi, za szczególny sposób koegzystencji państwa z Kościołem katolickim, którego wpływy były większe iż w innych krajach tej części Europy. W 1956r. rozpadła się większość spółdzielni produkcyjnych co niemal automatycznie poprawiło sytuację w rolnictwie, gdyż były one mało wydajne i deficytowe. W październiku 1956r. wydawać się mogło, iż kolektywizację w Polsce zarzucono na dobre. Jednakże w wyniku nacisków Kremla już w 1957r. Gomułka zaapelował do chłopów o poprawienie idei spółdzielczości produkcyjnej. Istniejące spółdzielnie utrzymywano za pomocą ukrytych dotacji skarbu. Namawiano do dobrowolnego tworzenia spółdzielni. Od początku lat sześćdziesiątych kolektywizacja stała się celem komunistów, którą planowano przeprowadzić do 1980r. Polityka rolna i lepsza atmosfera w zakładach pracy przyniosły odczuwalną poprawę sytuacji gospodarczej. Rosła produkcja i płace realne, poprawiło się zaopatrzenie sklepów. Wszystko to sprawiło, że wśród szerszych mas społeczeństwa pojawiło się poczucie “małej stabilizacji” i dawało nadzieję na stopniową poprawę sytuacji w przyszłości. W 1958r. kierownictwo partyjne sformułowało wytyczne rozwoju PRL w latach 1959-1956, zakładające ponowne przyspieszenie industrializacji w celu zapewnienia pełnego zatrudnienia, wzrostu stopy życiowej i zmniejszenia dystansu dzielącego Polskę od krajów wysoko rozwiniętych. Zapowiadano zwiększenie nakładów inwestycyjnych na przemysł ciężki. Jednak, za planami tymi kryły się starania kierownictwa radzieckiego o wzrost potęgi wojskowego bloku komunistycznego. W kraju powstały silne grupy nacisku aparatu partyjno – administracyjnego, które chciały wzmocnić swe pozycje przez nowe inwestycje. Szybko rozwijał się przemysł maszynowy, metalowy i chemiczny. Źle wyglądała sytuacja w przemyśle lekkim, a wraz z niekorzystnymi zjawiskami w rolnictwie doprowadziły w latach 1962-1964 do ponownych napięć na rynku. W 1960r. ponad 8 milionów pracowników umysłowych i fizycznych zatrudnionych w gospodarce i administracji stanowiło siłę najemną państwa komunistycznego ekonomicznie, a nie tylko politycznie uzależnioną od rządzącej krajem biurokracji partyjnej. Do najlepiej uposażonych grup należeli przedstawiciele “nomenklatury”, którzy korzystali z wysokich pensji i licznych przywilejów. Miliony najlepszych pracowników państwa nie cierpiały głodu ani nędzy, ale nie mieli szans na poprawę swojego położenia. Ożywienie kulturalne i gospodarcze z końca lat pięćdziesiątych nakładało się na przemiany w świadomości społecznej. Ugruntowało się mniemanie, że władze w Warszawie są, mimo radzieckiej kontroli , władzami polskimi.

Od połowy 1957r. pogarszały się stosunki państwa z Episkopatem. Nałożyło się na to z jednej strony brak akceptacji Watykany dla polskiej granicy zachodniej oraz przygotowania prymasa Wyszyńskiego do obchodów 1000-lecia chrztu Polski, z drugiej niedotrzymanie warunków porozumienia z Kościołem z grudnia 1956r. i usunięcie religii ze szkół w 1961r. Prymas ogłosił program dziesięcioletniej Wielkiej Nowenny przed Tysiącleciem Chrztu. Ideą tego programu było odnowienie życia religijnego narodu, pogłębienie wiary i bliższy kontakt wiernych z Kościołem. Władze państwa próbowały przeciwstawić uroczystościom kościelnym obchody 1000-lecia państwa polskiego. Z tej rywalizacji Kościół wyszedł wzmocniony. Masowy udział społeczeństwa w uroczystościach milenijnych był dowodem poparcia dla Kościoła. Główne obchody religijne zapoczątkowano w kwietniu 1966r. w Gnieźnie w rocznicę 1000-lecia chrztu Polski za Mieszka I. W czasie uroczystości fotel przygotowany dla papieża był pusty, ponieważ przewodniczący Rady Państwa Edward Ochab odmówił zgody na jego przyjazd do Polski.

W tym samym czasie odbywały się obchody państwowe dla uczczenia 21 rocznicy sforsowania Odry i Nysy przez I i II Armię Wojska Polskiego.

Główne uroczystości odbyły się w Częstochowie w dniach 2-4 marca 1966r. Wtedy prymas ukoronował obraz Matki Boskiej Częstochowskiej i oddał Polskę w “ macierzystą niewolę Maryi, Matki Kościoła”. Władze PRL nie ustawały w kampanii antykościelnej i antyreligijnej. Uciekano się do brutalnych represji.

26 czerwca władze Warszawy usiłowały uroczystości kościelne ograniczyć do uroczystości w katedrze warszawskiej wtedy wielotysięczny tłum ruszył w kierunku gmachu Komitetu Centralnego. Demokrację rozproszyła milicja aresztując ok. 400 osób. Kontrdemonstracja zorganizowana przez członków PZPR odbyła się przed siedzibą prymasa.

Kulminacyjnym punktem obchodów państwowych była 21 lipca 1966r. nadzwyczajna sesja Sejmu PRL, gdzie w zasadniczej mowie Gomółka ukazał komunistyczną wizję historii Polski. Po raz kolejny zaatakował Kościół, a o fakcie, którego rocznica była obchodzona czyli chrzcie Polski nie było mowy.

22 lipca 1966r. odbyła się w Warszawie uroczysta defilada wojskowa, którą odbierał marszałek Spychalski w towarzystwie kierownictwa PZPR. Pod koniec roku największe uroczystości kościelne odbyły się we Wrocławiu i Płocku. Uroczystości milenijne nie przyniosły skutków oczekiwanych przez Rząd. Duża część społeczeństwa polskiego zamanifestowała przywiązanie do tradycji chrześcijańskiej, do nauki Kościoła i przywództwa duchowego Episkopatu.





Przy pisaniu referatu korzystałem z:

· Halina Tomalska – “Polska i świat po 1939 roku”

· Anna Radziwiłł i Wojciech Roszkowski – “Historia 1945-1990”

· Słownik historii Polski

· Andrzej Leszek Szcześniak – “Historia w szkole średniej”

· Norman Davies – “Boże igrzysko – Historia Polski”