Zagadnienia z makrostruktur społecznych

MAKROSTRUKTURY
Part 1

1.Sposoby pojmowania struktury społecznej. Różne stanowiska teoretyczne.
Struktura społeczna w socjologii jest to układ wzajemnie powiązanych elementów składowych społeczeństwa np. ról społecznych czy pozycji, między którymi zachodzą mniej lub bardziej dynamiczne procesy oraz występuje hierarchia. Jest to też układ stosunków społecznych pomiędzy poszczególnymi osobami, kategoriami społecznymi lub organizacjami.
Obejmuje ona zbiorowości takie grupy i kręgi społeczne oraz społeczności lokalne, a także system relacji uprzywilejowań i upośledzeń zbudowanych na zbiorze społecznych statusów.
Struktura- budowa, układ elementów wedle planu i układ powiązań między tymi elementami
Makrostruktura-? układ który wyznacza ramy i kierunki życia społecznego; charakteryzuje się: wielokrotną złożonością, skomplikowaniem powiązań między elementami, względną odpornością wobec ingerencji i dezintegracji, wspólnotą kultury, są względnie duże.
Własności makrostruktur:
samoistność ? makrostruktura, to niezależny, zamknięty świat społeczny, w przeciwieństwie do mikrostruktur, które nie są samoistne i egzystują w ramach makrostruktur
samoreferencja ? rozwój makrostruktur jest autonomiczny, odbywa się w pewnych zamkniętych ramach, odgrodzonych od świata zewnętrznego, gdzie układem odniesienia jest struktura sama dla siebie
samowystarczalność ? w przeciwieństwie do mikrostruktur

Wyróżnia się kilka koncepcji dotyczących struktury społecznej:

1. Teoria funkcjonalno - strukturalna: Jej zwolennicy (między innymi August Comte i Herbert Spencer) uważali, że społeczeństwo jest całością składającą się z wzajemnie zależnych elementów, dzięki czemu możliwe jest funkcjonowanie i rozwój całej zbiorowości. Wszystkie wchodzące w jej skład części są równie ważne i tworzą niepodzielną całość.
Założenia funkcjonalizmu:
? Pierwszą myślą, którą rozwinął funkcjonalizm a zaczerpniętą była od Spencera, był organicyzm, wedle którego cechą charakterystyczną społeczeństwa jest dążenie do wewnętrznej spójności, homeostazy.
? Społeczeństwo tak jak organizm, by mogło spójnie funkcjonować, musi zaspokajać swe potrzeby.
? Analiza socjologiczna powinna poszukiwać odpowiedzi na pytanie: w jaki sposób poszczególne elementy życia społecznego przyczyniają się do funkcjonowania całości.
? Jednym z warunków trwałości społeczeństwa jest pewien minimalny poziom integracji społecznej, solidarność w stosunkach.
? Dla zaspokojenia różnych potrzeb ludzkich, ludzie tworzą określone społeczne instytucje, które są kulturową odpowiedzią na ludzkie potrzeby.
? Model analizy funkcjonalnej zaczerpnięty z antropologii strukturalnej (Levi-Strauss).

SYSTEM ? zespół wzajemnie powiązanych i współzależnych elementów, które tworzą pewną całość i które pozostają w określonych relacjach ze środowiskiem zewnętrznym. Najważniejsze ? Współzależność: zmiana w jednym z elementów powoduje zmiany w pozostałych elementach ? założenie całości funkcjonalnej. FUNKCJA ? wpływ elementu jakiegoś systemu na funkcjonowanie tego systemu jako całości.

2. Koncepcja konfliktowa: Jej pomysłodawcą teoretycznym był John Hobbes, do jej zwolenników należeli Karol Marks i jego następcy. Według nich społeczeństwo składa się z wzajemnie zwalczających się grup dążących do dominacji. Konflikt klasowy jest przy tym czynnikiem zmian społecznych. Państwo powstaje w drodze regulacji społecznych. Wtedy, gdy społeczeństwo jest tak zróżnicowane, że prawa naturalne nie są wstanie rozwiązać tych różnic. Władza publiczna, która powstaje ma za zadanie chronić grupę posiadającą własność

Vilfredo Pareto ? konflikt jest obecny w życiu społecznym, gdyż ludzie z natury nie są sobie równi, a każda różnica może potencjalnie stać się zarzewiem konfliktu.

3.Koncepcja interakcyjna: Jej zwolennikiem był m.in. Herbert Blumer. Koncepcja ta odrzuca samo pojęcie struktury społecznej jako pewnego układu elementów tworzących całość. Ich zdaniem istotą życia społecznego są przede wszystkim interakcje, jakie zachodzą między ludźmi podejmującymi wspólne działanie. Tak, więc strukturę społeczną należałoby rozumieć jako pewien proces oraz układ porozumień i uzgodnień pomiędzy jednostkami. Następuje zróżnicowanie społeczne. Społeczeństwo opiera się na rodzinie i religii. Pojawia się sprawniejsza organizacja, która gwarantuje nowe możliwości.
4.Teoria wymiany ? wymiana jest warunkiem sprawczym funkcjonowania społeczeństwa
Teorie wymiany zakładają, że wszelkie interakcje między ludźmi dają się ująć w kategoriach transakcji ? wymiany. W ten sposób usiłuje się tłumaczyć całokształt życia społecznego.
? Wymiana społeczna zakłada wzajemność w życiu społecznym i usiłuje wyjaśnić procesy zachodzące w życiu społecznym w kategoriach wzajemnych korzyści uczestników interakcji.
? Życie społeczne traktuje się tutaj jako rynek, na którym jednostki negocjują w celu uzyskania wzajemnych korzyści. Wymiana społeczna pozwala uchwycić istotne cechy różnych procesów społecznych w różnych społeczeństwach w różnych momentach historycznych.
? W przekonaniu teoretyków wymiany, ta koncepcja pozwala nam uchwycić pewne istotne cechy zjawisk i procesów społecznych w różnych historycznie społeczeństwach. Intencją teoretyków było zbudowanie jednolitego modelu życia społecznego, teorii ogólnej o szerokim zasięgu. Jest to teoria na wysokim stopniu abstrakcyjności.
G. Homans - ?wszelkie zachowania społeczne stanowią wymianę działań między jednostkami, materialną lub niematerialną i związaną z określonymi nagrodami, jak też kosztami?.

2.Ekonomiczne podstawy i inne uwarunkowania życia społecznego.
Uwarunkowania ekonomiczne:

LUKRECJUSZ ? napisał poemat piecioksiąg ?o naturze rzeczy?. W księdze V przedstawia ewolucyjne przejście zwierzęcia w człowieka (homo). Dokonało się to w wyniku wynalazku ognia i jego zastosowania, które doprowadziło do rozwoju człowieka i zmiany sposobu gospodarowania.
ŚW. TOMASZ Z AKWINU ? obserwował rozwój miast-państw w Italii. Zauważył rozwój produkcji i wzrost liczby produktów, co dawało możliwości handlu, a więc zmianę sposobu życia i coraz częstsze pojawianie się w strukturze zawodowej kupców i rzemieślników. Wolna wola daje możliwości rozwoju także na polu gospodarki.
ŚW. AUGUSTYN ? wszystko zostało urządzone przez pana Boga i nie należy niczego zmieniać.
SAINT-SIMON ? rolnik ? rzemieślnik ? pasożyty (dziennikarze, kler). Tylko lud pracujący jest coś warty.
REWOLUCJA FRANCUSKA ? koniec XVIII w. spada znaczenie gospodarki rolnej. Odkrycie maszyny parowej, rozwój przemysłu tekstylnego ? tworzy się klasa robotnicza. Gospodarka zmienia się wraz z przeobrażeniami ideowo-politycznymi.
COMTE ? gospodarka miała duże znaczenie w postępie społecznym.
SPENCER ? wzrost rozwoju gospodarki (rynkowej)
MARKS ? pogląd na rolę czynnika gospodarczego wiąże się z pojęciem formacji, do których zaliczamy:
? Wspólnoty (pierwotnego komunizmu)
? Azjatycka
? Niewolnictwo
? Feudalizm
? Kapitalizm
- ?Manifest komunistyczny? ? widmo krąży po Europie
- możliwy jest taki ustrój, w którym ludzie będą sami decydować (socjalizm: ze względu na większość ludzi pracujących np. przez powstanie związków zawodowych można na drodze parlamentarnej dokonać zmiany systemu, ustroju: tego, w którym dominuje posiadająca mniejszość na system, w którym rozszerzy się rola pracujących)
- zamiast rewolucji można wymusić pomoc. Socjalna-trzecia droga
- baza ? ustrój gospodarczy, stosunku właścicielskie
- nadbudowa: prawo
- supernadbudowa: państwo, kultury

Własności wg Marksa:
a) indywidualna (rodzinna): to co posiadamy, w co się wyposażamy i czego używamy dla swoich potrzeb
b) prywatna: środki kapitałowe lub rzeczowe, dzięki którym możemy wykorzystywać pracę innych ludzi i zatrudnić ich. Zaczyna się od posiadania pracownika, gdy zaczynamy być pracodawcą.
Własność środków cyrkulacji pieniądza
Własność środków produkcji
Własność środków cyrkulacji towaru
Własność środków świadczenia usług

Inne uwarunkowania społecznego życia ludzi:
Na życie ludzi ma wpływ środowisko geograficzne:
a) klimat
b) zasoby geologiczne
c) spławność rzek
d) dostępność do morza
e) pionowe ukształtowanie
f) góry, bagna
g) jakość gleby
Wpływ środowiska maleje wraz z postępem technicznym.

Na życie ludzi ma wpływ czynnik demograficzny (ludnościowy):
a) gęstość zaludnienia
b) wzór dzietności (ilość dzieci przypadająca na rodzinę, związane z rodnością kobiet i płodnością mężczyzn) - im niższy poziom wiedzy tym wyższa dzietność, religia zachęca do posiadania licznego potomstwa
c) długość życia (postęp medycyny, możliwość zadbania o zdrowie, higiena, umieralność)
d) kiedyś do tych czynników zaliczano także rasę

3.Czynniki kształtowania się i przemian struktury społecznej.
Czynników tych nie należy poszukiwać wśród czynników, które same nie są stabilne. Czynniki przyrodnicze coraz rzadziej maja wpływ na przemiany struktury społecznej. Dynamizację struktury społecznej powodują ludzkie działania. Strukturę społeczną zmienia ruch społeczny (Solidarność) powodujący zmiany systemu społecznego i gospodarczego, co wpływa na zmiany w strukturze zawodowej. Ruch społeczny wyrasta z dążenia do zmian warunku pracy, wzrostu szacunku. Grupa przywódców prowadzi ruch przez strajki i demonstracje do zmiany systemu politycznego (drogą pokojową ? reformy, drogą rewolucyjną). Z punktu widzenia teorii społecznego postępu przejście z gospodarki centralnie sterowanej do gospodarki rynkowej było krokiem wstecz.

Konflikt -> ruch społeczny -> zmiana systemu społecznego -> zmiana systemu gospodarczego -> zmiana zachowania społeczeństwa, pojawienie się nowych klas i warstw społecznych.

Zbiorowości, wspólnoty, zrzeszenia społeczne ? zasady ich wyodrębniania
Zbiorowość może mieć charakter wspólnoty lub zrzeszenia (F. Tonnies)

WSPÓNOTY:
- plemię, grupa etniczna, naród, (plemię->szczep->ród->rodzina) związki zawodowe, partie
- powstają spontanicznie w praktyce życia społecznego
- mają ogólnie określone cele
- wśród ludzi, którzy je tworzą dominują więzi osobiste
- stosunek do wspólnoty jej członków ma charakter uczuciowy
- stanowią dla każdego z jej członków pierwotne środowisko społeczne, w którym dokonuje się proces socjalizacji
- są skupione przestrzennie (ludzie, którzy je tworzą nie życia w rozproszeniu)
ZRZESZENIA:
- do nich należy także państwo i społeczeństwo, ( rezultaty umowy społecznej) klasy, warstwy, zbiorowości zawodowe
- powstają w sposób refleksyjny
- nie wymagają skupienia przestrzennego osób, które je tworzą
- mają mniej lub bardziej ściśle określone cele
- przeważają w nich więzi przedmiotowe
- występuje w nich przede wszystkim racjonalny stosunek do danego zrzeszenia i jego członków
- stanowią elementy otoczenia społecznego istniejącego w danej społeczności lub społeczeństwie

Do struktur społeczno-przestrzennych (terytorialnych) należą:
? regiony
? aglomeracje
? miasta
? wsie


4.Zbiorowości, wspólnoty, zrzeszenia społeczne ? zasady ich wyodrębniania wg różnych teoretyków
Zbiorowość może mieć charakter wspólnoty lub zrzeszenia
Zbiorowość społeczna w socjologii jest to zbiór osób zajmujących w danym czasie trwale lub nie daną przestrzeń, między którymi dochodzi do interakcji i pojawiać mogą się społeczne przypadku, gdy w danej zbiorowości społecznej wytwarza się struktura społeczna, a jej członkowie zaczynają wspólnie realizować jakieś istotne dla wszystkich cele, wówczas zbiorowość taka może stawać się społeczną przypadku dużych zbiorowości społecznych, zajmujących trwale jakieś terytorium, używa się wobec nich określenia zbiorowość terytorialna. W szczególnych przypadkach zbiorowość terytorialna może stawać się społecznością lokalną.Ferdinand Tnnies użył dla określenia różnych typów zbiorowości społecznych przeciwstawnych w tym znaczeniu terminów wspólnota i zrzeszenie (w niektórych tłumaczeniach wspólnota i stowarzyszenie).
Zasady wyodrębniania wg Tonniesa:
Wspólnota: Gemeinschaft- typ zbiorowości społecznej w której istnieje silna więź powstała na gruncie wspólnych przekonań , uczuć akceptowanych wartości
powstaje spontanicznie w praktyce życia społecznego,
ma określone cele
wśród ludzi którzy ją tworzą dominują więzi osobiste
stosunek do jej członków ma charakter uczuciowy
stanowi dla każdego z jej członków pierwotne środowisko, w którym dokonuje się proces socjalizacji
wspólnoty są skupione przestrzennie (ludzie nie żyją w rozproszeniu)
np. plemię, grupa etniczna, naród (plemię-szczep-ród-rodzina), związki zawodowe, partie

Zrzeszenia lub stowarzyszenia (z niem. Gesellschaft) w koncepcji Ferdinanda Tnniesa typ zbiorowości społecznej przeciwstawny wspólnocie
Jednostki społeczne powiązane są więziami wynikającymi z umów, wyrachowania, bazują one na stosunkach rzeczowych, wynikających z wymiany dóbr materialnych.
Jednostki uczestniczą we wzajemnych stosunkach jako osoby odgrywające dane role społeczne.
Państwo dominuje jako instytucja kontroli społecznej.
grupy społeczne traktowane są przez jednostki do nich należące w sposób instrumentalny.
Powstaje w sposób refleksyjny
Nie wymagają skupienia przestrzennego osób które je tworzą
Przeważają w nich więzi przedmiotowe
Racjonalny stosunek do danego zrzeczenia jak i członków
Państwo, społeczeństwo ( rezultat umowy społecznej), klasy, warstwy, zbiorowości zawodowe

5.Sposoby pojmowania ?ludu? i ?grupy etnicznej?.
6. Procesy kształtowania się plemion i narodów
Plemię - grupa spokrewnionych rodów zamieszkujących jeden obszar i połączona wspólnymi związkami ekonomicznymi. Ma ono świadomość bliskiego pokrewieństwa, posługuje się tym samym dialektem i jest połączone wyznawaniem tego samego kultu religijnego. Definicja "krewniacza" plemienia może być też, w niektórych przypadkach (np. plemiona słowiańskie), zastąpiona definicja terytorialną. W/g tej definicji plemię to lokalna wspólnota osadnicza złożona z kilku lub kilkunastu mniejszych wspólnot terytorialnych (np. w Polsce tą mniejszą wspólnota było opole).
Plemiona były rodzaj przedpaństwowej formy organizacji społeczeństw.
W warunkach słowiańskich organami plemienia były: wiec wolnych mężczyzn, starszyzna plemienna (złożona z naczelników rodów lub opoli/ żup/ wierwów), oraz wybieralny lub dziedziczny książę.
Proces kształtowania się plemion i narodów. Na skutek powstania rodzin(najmniejsza zbiorowość) oraz ich łączenia powstały RODY(może być kilkadziesiąt osób).Powstałe w ten sposób rody czy ludy charakteryzują się odrębnymi cechami(sfera kultury):język, ubiór, obyczaj, swoje bóstwo. W ten sposób ludy różnią się od siebie kulturą(swoistość, kulturowość rodu),rządzi-Rada Starszych. Na skutek sąsiadujących ludów następuje integracja ,łączenie ludów. W ten sposób powstaje szczep, klan, (klan gdy występuje wspólny przodek połączonych ludów, symbole, totemy)-klan totemiczny .Klany mają swoich charyzmatycznych przywódców
Szczep-posiada instytucję władzy (też rada starszych),wojsko(w zależności od terenu). Obok terenu szczepu mogą żyć inne szczepy ,rody ,rodziny . Łączenie ich następuje albo z dobrej woli albo z przymusu. Następuje integracja kulturowa. Powstaje plemię(Wielotysięczne).Zachodzi tam homogenizacja kulturowa (ujednolicenie języka, obyczajowości, moralności, religii, wzorów) ? dominuje kultura silniejszego rodu. Plemię jest zjednoczone wspólną władzą (rada plemienna lub przywódca) Zagrożenie zewnętrzne sprzyjało powstaniu plemion, skłaniało do integracji.
Z połączenia kilku plemion powstaje naród .(największa zbiorowość)NARÓD posiada swoistą kulturę ,która go na zewnątrz wyróżnia a wewnątrz integruje. Naród musi mieć instytucję władzy!
Naród jest swoistą wspólnotą kulturową, która ukształtowana jest w długim procesie historycznego rozwoju. Powstanie państwa wcale automatycznie nie oznacza , że w jego ramach powstaje naród. Państwo ma jednak wielki wpływ na kształtowanie się narodu jako wspólnoty kulturowej, dysponując instytucjami wychowawczymi i oświatowymi oraz systemem kontroli, a także zapewniając ochronę życia i mienia uczestników państwa. Naród występuje wtedy, gdy jego członkowie doświadczają określonych przeżyć, doznań wewnętrznych, które łączą daną zbiorowość we wspólnotę narodową. Naród powstaje z woli ,za zgodą, nie jest wspólnotą przymusową.

7.Sposoby pojmowania narodu ? różne stanowiska teoretyczne.
1.Naród jest powstałą w toku rozwoju historycznego ludzi, którzy obiektywnie w swej świadomości uznają:
? dany język,
? dane terytorium za swoją ojczyznę,
? są przekonani o wspólnocie swego pochodzenia,
? tworzą własną kulturę(utożsamia, zjednacza, odróżnia)
? posiadają lub dążą do posiadania uznanej za swoją organizację polityczną

Naród- wspólnota ludzi tworząca się w długich procesach dziejowych, wyznaczają ja członkowie posiadający poczucie (świadomość)wspólnego pochodzenia, dobra, losów historycznych, specyficznych postaw czy zachowań, znaków obyczajów

Cechy narodowo twórcze:
? Język
? Terytorium/ojczyzna
? Przekonanie o wspólnym pochodzeniu
? Ujmowanie aspiracji grupowych w kategoriach własnego niepodległego państwa

Atrybuty kształtowania się narodu:
? Mowa
? Przestrzeń geograficzna
? Religia
? Historia
? Dziedzictwo kulturowe
? Tradycja
? Obyczaje
? Symbole i emblematy
? Istnienie świadomości odrębności etnicznej wspólnoty
Identyfikacja z daną wspólnotą i chęć partycypowania w nią

. Tożsamość narodowa- służy identyfikowaniu jednostki jak i grup społecznych z daną wspólnota , polega na odczuwaniu bliskości wobec danej wspólnoty.

W ramach tożsamości narodowej wyróżnia się ogniwa:
a)przeszłości- pochodzenie, rodowód, doświadczeni losów politycznych, rozwoju politycznego i kulturalnego
b)wspólczesność- wyznacza stan zorganizowania społeczno- politycznego, rozwój gospodarczy, funkcjonowanie instytucji , uczestnictwa w kulturze, sieci komunikacji
c) przeszłość- aspiracje, dązenia, wartośći, postanowienia, zachowania, istotna jest tu chęć podtrzymania więzi z daną wspólnotą



3. Współczesną przynależność do określonego narodu wyznaczają następujące elementy:
? świadome pragnienie (wola) związania swych losów z określoną wspólnotą,
? odczuwanie bliskości, podobieństwa do określonej wspólnoty i wyrażania chęci związania z nią,
? dobrowolny wybór określonej wspólnoty narodowej,
? asymilacja (poprzez długie przebywanie w ramach określonej wspólnoty),
? urodzenie,

4. Świadomość narodowa- uprzytomnienie sobie więzi łączących daną zbiorowość i odrębność wobec innych wspólnot, świadomość tę tworzą wszystkie obiektywne więzi (pochodzenie etniczne, język, organizację polityczno- terytorialną, strukturę społ.. i gospodarczą, losy dziejowe, kultura itp.)
Treść świadomości narodowej zawiera się gł. W poczuciu wspólnoty i odrębności, poczucie to zwykle rodzi się na drodze konfrontacji, lecz nie na drodze bez refleksyjnej przynależności do danej zbiorowości etnicznej a jest produktem ruchliwości społ. Przestrzennej i psychicznej.

5. Tematyką narodową zajmować się można przynajmniej z trzech płaszczyzn:
koncepcji naturalistycznej, koncepcji politologicznej, koncepcji kulturowej:
? w koncepcji naturalistycznej- naród to nic innego jak grupa genetyczna, uwarunkowana biologicznie. Stanowi on twór społeczny uwarunkowany właściwościami środowiska geograficznego w jakich pewna grupa rasowa zamieszkała w toku swego rozwoju historycznego, przekazując swe dostosowawcze właściwości psychofizyczne kolejnym pokoleniom.
? Koncepcja politologiczna- tu naród jest wspólnotą polityczną
? Koncepcja kulturowa, naród jest tu wspólnotą kształtującą się w toku rozwoju historycznego społeczności, które tworzą własną kulturę i w których członkowie narodu uczestniczą w tej kulturze narodowej( współtworząc ją) obejmującą język, obyczaje, sztukę, kulturę, działalność gospodarczą, tradycję itp.
Naród jest tu ujmowany jako wspólnota kulturowa.

6.Kryteria narodowe:
? język,
? terytorium/ ojczyzna, ideologiczne i prywatne,
? przekonanie o wspólnym pochodzenie,
? ujmowanie aspiracji grupowych w kategoriach własnego niepodległego państwa, istniejącego lub postulowanego,
Społeczność narodowa powstaje w toku rozwoju historycznego, oznacza to długotrwałość procesu powstawania. Proces ten jest ciągły, ma charakter narodowy.

7.Elementy ideologii narodowej:
1. ideały ogólne- wizja przyszłego stanu narodu, podstawowe cele narodu,
2. odwołuje się do określonych wydarzeń w dziejach narodu jako przełomowych i wskazuje jednocześnie na kierunki orientacji, jakie wytyczają one współczesnym i przyszłym generacjom,
3. określają selektywnie osoby wybitnych twórców jako wzory osobowościowe,
4. tworzą symbole czci narodowej,


8. Rola ideologii narodowej :
1. selektywna,
2. integracyjna,
3. wychowawcza,

9.Nowoczesne narody: charakteryzują się masowością i trwałością
1. wszystkie stany, warstwy, klasy społeczne, charakteryzują się poczuciem przynależności narodowej,
2. podstawowe zręby kultury narodowej z różnych dziedzin zostaje upowszechniona w szerokich masach ludności( masy te mają możliwość dostępu do nich)
dany naród posiada własną org. Państwową lub też w drodze walki narodowowyzwoleńczej dąży do niej(wysiłki te mają charakter masowy i trwały)

definicja psychologiczna : naród występuje wtedy, gdy jego członkowie doświadczają określonych przeżyć, doznań wewnętrznych, które łączą daną zbiorowość we wspólnotę narodową.

definicja(ekonomiczna) mówi, że podstawą kształtowania się narodu jest wspólny rynek, a więc czynnik ekonomiczny, który stwarza określone więzi między ludźmi należącymi do danej zbiorowości. Chałasiński)

Naród w sensie politycznym: Wspólnota ludzi złączonych niektórymi atrybutami etnicznymi , a głównie tożsamością praw i obowiązków oraz świadomością swej historii politycznej(tu nie są istotne takie elementy jak język, religia i obyczaje)

10. naród/ narodowość

NARÓD NARODOWOŚĆ
Wspólnota o wysokim stopniu zorganizowania politycznego oraz odznaczająca się dużym potencjałem cywilizacyjnym Wspólnota o dużej świadomości swej odrębności etnicznej(podobnie do gr. Etnicznej) nie posiadającej jednak siły politycznej ani potencjału cywilizacyjnego, funkcjonuje zwykle w ramach narodu, legitymuje się jednak odrębnością kulturową, jest świadoma swej zależności politycznie od narodu w ramach którego funkcjonuje,
? ukształtowana historycznie,? trwałość wspólnoty, wytwarzanie trwałego i ponadczasowego dziedzictwa kulturowego? silne poczucie identyfikacji jednostki ze wspólnotą, wyraźne poczucie solidarności?

8.Naród a społeczeństwo. Mniejszości narodowe.

Naród a społeczeństwo. Mniejszości narodowe.
1. Naród.
Trwała wspólnota ludzka wytworzona na podstawie wspólnych losów historycznych, kultury, języka, terytorium i życia ekonomicznego, świadoma własnej odrębności spośród innych narodów.
Świadomość narodowa- deklaracja przynależności do jakiegoś narodu. Poczucie wspólnoty kształtuje się od dziecka, przez uczenie się języka narodowego, historii i literatury. Naród łączy dziedzictwa kulturowe.
Dla trwałości narodu istotne jest upowszechnienie się postawy patriotyzmu (miłości do własnej ojczyzny, solidarności z innymi członkami narodu)
Naród, utworzona w procesie historycznym trwała wspólnota ludzi, która powstała w wyniku współżycia jednostek, rodzin i grup w określonych warunkach przyrodniczo-biologicznych oraz ukształtowała rozumiane przez siebie i przekazywane z pokolenia na pokolenie:
1) potrzeby, emocje i wyobrażenia;
2) ich artykulację - język (zarówno w wąskim, jak i szerokim tego słowa znaczeniu);
3) środki i sposoby ich zaspokajania, nadając im swoisty dla własnego poznania sens kulturowy.
Wspólnota potrafi chronić swą integralność tak przed zagrożeniami zewnętrznymi, jak i wewnętrznymi, a tym samym dąży do utworzenia państwa na zajmowanym przez siebie terytorium, w sytuacji zaś utraty państwowości umie pielęgnować i rozwijać więzi (obyczaje, język, kulturę itp.) i zmierza bądź to do odzyskania niepodległości, bądź też do zapewnienia sobie politycznych gwarancji autonomii bytu narodowego, jeśli została zmuszona do emigracji poza tereny, na których jako naród się ukształtowała.
W literaturze politycznej i naukowej występuje termin naród, w co najmniej w dwóch znaczeniach: jedno jest typowe dla krajów Europy Zachodniej, głównie anglosaskiej, drugie dla Europy Środkowej i Wschodniej:
1) naród jest to zbiorowość obywateli państwa, która osiągnęła wysoki stopień organizacji politycznej i kultury. Angielski termin ?nation? oznacza przede wszystkim obywateli państwa bez względu na ich przynależność etniczną.
Takie rozumienie narodu przyczyniło się do utworzenia pojęcia naród amerykański w rozumieniu obywatele państwa amerykańskiego. Na podobnej zasadzie starano się rozwinąć i utrwalić w latach 70. i 80. XX w. pojęcie naród radziecki, wpisane w dokumenty XXV Zjazdu KPZR, a następnie w konstytucję ZSRR.
2) naród jest zbiorowością, która była zdolna do ukształtowania (i jest zdolna do kontynuowania i rozwoju) własnej kultury, w jej ramach literatury, sztuki, nauki, norm etycznych i estetycznych, zasad porozumiewania się i współżycia, co decyduje o tym, że narody mogą istnieć jako odrębne zbiorowości nawet wtedy, gdy są pozbawione przez dłuższy czas własnego państwa.

2. Koncepcje narodu
W socjologicznym podejściu badania społeczności narodowych wyodrębniły się trzy koncepcje:
KONCEPCJA NATURALISTYCZNA ? naród traktowany jest jako grupa genetyczna uwarunkowana biogennie. Jest to twór społeczny uwarunkowany właściwościami środowiska geograficznego, w jakim pewna grupa żyła przez wieki i przekazała swe właściwości psychofizyczne następnym generacjom.
KONCEPCJA POLITOLOGICZNA ? naród według tego ujęcia jest wspólnotą polityczną.Według tego orientacji wspólnoty plemienne w miarę swego wzrostu tworzą instytucje państwowe odrębne od organizacji plemiennych. Bardzo często te instytucje państwowe obejmowały więcej grup postplemiennych. Utworzone w ten sposób państwo zabiegało o utworzenie w swych ramach narodu. Zabiega o połączenie tych grup plemiennych pod względem jednorodnych tradycji , wierzeń, obyczajów lecz przede wszystkim jednoczy je gospodarstwo. Star się utrwalić poczucie wspólnoty kulturowej i politycznej w stosunku do innych państw- narodów.
KONCEPCJA KULTUROWA - istotę narodu upatruje się w kształtowaniu się w toku rozwoju historycznego społeczności, które tworzą własną kulturę i w których członkowie narodu uczestniczą w tej kulturze narodowej, obejmującej język, sztukę, obyczaje i naukę itp. Naród jest więc wspólnotą kultury.

3. Kształtowanie się narodu- geneza narodu
Proces tworzenia się narodu zaczyna się z reguły od stosunkowo nielicznej elity. Jej członkowie definiują zbiorowość, do której należą, jako naród, po czym stopniowo definicja ta upowszechnia się, wypierając lub nakładając się na definicje innego rodzaju (poddani tego samego władcy, ludzie tego samego języka i tej samej wiary, tej samej krwi, itd.). W przeszłości pojecie narodu bywało programowo ograniczane do górnej warstwy społeczeństwa (np. polski ?naród szlachecki?) i nie obejmowało ludu. O narodzie w nowoczesnym rozumieniu można mówić wtedy, gdy świadomość narodowa łączy wszystkie warstwy społeczne. Nie znaczy to, że jest ona całkowicie jednolita i niezależna od społecznych zróżnicowań. W jednych grupach jest bliższa tradycyjnego etnocentryzmu, w innych łączy się na przykład z przywiązaniem do rodzimej kultury i zdolnością jej sytuowania w kontekście wartości uniwersalnych. W pewnych przypadkach rolę szczególną gra w niej mit ?krwi i ziemi?, w innych ? religia, w jeszcze innych- wiara w szczególną wartość wytworzonych przez dany naród instytucji politycznych. Na te różnice wpływ ma zarówno poziom wykształcenia, jak i rodzaj wyznawanej ideologii narodowej. Świadomość narodowa posiada również pewne cechy występujące powszechnie. Jej odpowiednikiem jest z reguły wyobrażenie określonego terytorium, stanowiącego własność danego narodu i nacechowanego pozytywnie jako ojczyzna, które obejmuje wiele miejsc o szczególnym znaczeniu symbolicznym. W skład świadomości narodowej wchodzi także wiedza na temat wspólnej przeszłości historycznej i swoistej kultury narodowej, która choć znana większości członków narodu jedynie pobieżnie, stanowi zazwyczaj przedmiot ich dumy i znak rozpoznawczy w stosunkach z członkami innych narodów. Nie ma też świadomości narodowej bez wyobrażenia własnego państwa. Znane są wprawdzie przypadki narodów bezpaństwowych (Kurdowie, Baskowie, Polacy w okresie rozbiorów itd.), zawsze jednak w grę wchodzą wspomnienia własnego państwa (choćby tylko legendarnego) i aspiracje do utworzenia go w przyszłości lub przynajmniej uzyskania znacznej autonomii w obrębie państwa wielonarodowego. Tym miedzy innymi świadomość narodowa rożni się od świadomości etnicznej.
Sposoby kształtowania się narodów były niezwykle zróżnicowane zależnie od okoliczności historycznych i tzw. proces narodotwórczy nie przebiegał według żadnego jednolitego wzoru: inaczej tam, gdzie jego ramami było państwo, inaczej zaś tam, gdzie był pozbawiony oparcia w państwie, inaczej tam, gdzie punktem wyjścia była wspólnota etniczna, jeszcze inaczej tam, gdzie ludzie przybywający ze wszystkich stron świata, tworzyli ?nowy naród? (USA, Kanada, Australia); inaczej tam, gdzie istniały od dawna wielorakie powody do wyodrębnienia, inaczej tam, gdzie kwestia narodowa pojawiła się nagle jako następstwo zmian politycznych, przychodzących z zewnątrz i nie przygotowanych przez dotychczasowy rozwój danej społeczności (sytuacja w wielu krajach postkolonialnych). Dodatkową komplikację stanowi istnienie narodów ?piętrowych? (np. Brytyjczycy, będący zarazem Anglikami, Walijczykami lub Szkotami) lub podwójnej tożsamości narodowej (franc. Quebec). Zdarzają się też narody, których odrębność pozostaje długo niepewna (np. Austriacy) i podlega okresowo regresom.


4. Formy życia narodowego
Obok narodów starych ukształtowanych w Europie, rozwijających się przez stulecia w ramach własnej organizacji państwowej, mamy również narody uciemiężone, zrywające ramy narzuconej im organizacji państwowej i tworzące własne państwo.
Występuje wiele postaci społeczności narodowych i ich relacji względem społeczeństwa ogólnego czy też społeczeństwa globalnego. Spotykamy więc społeczeństwa jednonarodowe, w których niemal wszyscy mieszkańcy danego kraju czują się członkami jednego, tego samego narodu, poza cudzoziemcami, obcokrajowcami. W większości przypadków występują jednak społeczeństwa względnie jednorodne, ale z mniejszościami narodowymi, w których część ludności, najczęściej przybyła z sąsiedniego kraju, żyje i mieszka na innym terytorium narodowym czy państwowym, zachowując w różnym zakresie elementy kultury innego, własnego narodu. Ludność ta traktuje nowe terytorium jak własne. Wyróżniamy również społeczeństwa wielonarodowościowe, gdy w granicach jednego państwa żyje i rozwija w pewnych zakresach swe kultury wiele narodów. Nazywa się je wtedy narodowościami, gdyż nie dążą one do tworzenia własnej, odrębnej organizacji państwowej, ale na zasadach równorzędności współistnieją dobrowolnie, akceptując czy tworząc te same wspólne instytucje państwowe. Inny rodzaj stanowią społeczeństwa wieloetniczne, w których skład wchodzi wiele grup etnicznych, przy czym grupę etniczną należy odróżnić od nowożytnego narodu. Grupa etniczna jest formą integracji ludności, która dokonuje się na podstawie tylko częściowej odrębności kulturowej. Występuje ona: autochtonicznych grup etnicznych( Indianie w Ameryce) lub imigracyjnych ( polska w Niemczech).
Grupy etniczne wyodrębniają się na gruncie odrębnego języka, odrębności rasowej lub regionalnej, odrębności pochodzenia narodowego, obyczajów i zwyczajów, odrębności wyznaniowej itp. najczęściej pewnego syndromu tych czynników czy cech. Grupy te utrzymują swoją odrębność, ale jednocześnie żyją w obrębie wspólnego państwa, tworząc elementy kulturalne i ponadetnicznych instytucji kulturalnych. Cechą odmienną wszystkich form czy postaci życia narodowego jest współistnienie narodu i państwa w każdym społeczeństwie i wobec tego w potocznym ujmowaniu wielkich struktur społecznych występuje utożsamianie narodu ze społeczeństwem ogólnym oraz z państwem. Takie utożsamianie jest dość powszechne w publicystyce i naukach społecznych. Naród utożsamiany jest ze społeczeństwem, mimo wielu historycznych przykładów istnienia społeczeństw wielonarodowych. Podobnie często naród był i jest utożsamiany z państwem wskutek zespolenia, w jakim te twory społeczne, zarówno w świadomości jednostek, jak i w ich zinstytucjonalizowanych strukturach, występują.

5. Powstanie nowoczesnego narodu.
W czasach nowożytnych doszło w Europie do wytworzenia się nowoczesnych narodów i nowoczesnej świadomości narodowej. Przez nowoczesny naród rozumie się:
1.wszystkie stany, warstwy, czy klasy społeczne charakteryzują się poczuciem przynależności narodowej, a nie tylko- jak w okresie późnego średniowiecza ? pewne elity czy w późniejszym okresie stany wyższe, które identyfikowały się jako członkowie danego narodu. Świadomość narodowa, poczucie tożsamości narodowej obejmuje już najniższe warstwy społeczeństwa
2. podstawowe zręby kultury narodowej z różnych dziedzin ( obyczajów, kultury, literatury, sztuki, nauki) zostają upowszechnione w szerokich masach ludności. Samowiedza o swym narodzie, jego dziejach, kulturze jest już udziałem nie tylko warstw wyższych, ale również warstw niższych
3. dany naród posiada własną organizację państwową lub też w drodze walki narodowowyzwoleńczej dąży do uzyskania niepodległego państwa, przy czym walki te i wysiłki zmierzające do uzyskania niepodległości politycznej państwa mają charakter masowy i trwały

Społeczeństwo, jedno z podstawowych pojęć socjologicznych, różnie definiowane i rozumiane. Najczęściej określa się społeczeństwo jako wszelkie formy życia zbiorowego w ramach jednego narodu czy państwa, oparte na zasadzie odrębności, utrzymujące swój byt przez dłuższy okres. Szeroko również upowszechnione są poglądy, które upatrują istotę społeczestwa w fakcie istnienia organizacji społecznej, w związku z czym społeczeństwo definiowane jest jako ogół instytucji i urządzeń zapewniających ludziom wspólne zaspokajanie potrzeb, zorganizowane współżycie i rozwój. Społeczeństwo uważane jest także za system grup społecznych wzajemnie zależnych, podlegających przeobrażeniom.

Na gruncie socjologii wyróżnia się:

1) społeczeństwo globalne oznaczające dużą zbiorowość, żyjącą na rozległej przestrzeni, w której wytworzyły się i utrzymują więzi społeczne oparte na wspólnym dorobku kulturowym, na funkcjonowaniu instytucji nieformalnych i wzorów zachowania.

2) społeczeństwo lokalne (społeczność), czyli zbiorowość ludzką mieszkającą na określonym terytorium (np. osiedle mieszkaniowe, dzielnica miasta, wieś), w której więzi społeczne oparte są na wspólnocie warunków życia, sąsiedztwie, wspólnej kulturze, ścisłej społecznej kontroli.

Podstawowym czynnikiem konstytuującym społeczeństwo jest więź społeczna. Jest to ogólne określenie dla całości stosunków społecznych i współzależności łączących jednostki ludzkie w zespoły. Zazwyczaj określa się tak ogół stosunków zapewniających zespołowi ludzi spoistość, ale można mówić na przykład o grupie ludzi walczących ze sobą. W pewnych ideologiach akcentuje się krępujący charakter więzi społecznej ( uzależnienie, związanie ), zwykle jednak zwraca się uwagę na więź społeczną jako czynnik umacniający dany zespół, w przeciwstawieniu do niespójnych, zdezintegrowanych, zatomizowanych zbiorów ludzi. Niekiedy więzią społeczną nazywa się poszczególny stosunek społeczny, przede wszystkim ten, który w danym układzie uważa się za najbardziej istotny.
Więź społeczna łączy jednostki w różne, co do wielkości i trwałości, skupienia. Niezależnie od ich pojmowania i specyficznych cech umożliwiają one swoim członkom przynależność do społeczeństwa. Człowiek jako jednostka, tkwi i funkcjonuje w społeczeństwie za pośrednictwem różnorodnych skupień zwanych zbiorowościami społecznymi. Są nimi: kręgi, grupy, zbiorowości etniczne, zbiorowości oparte na podobieństwie zachowań, zbiorowości terytorialne oraz klasy i warstwy społeczne.
Wymienione zbiorowości, na czele z rodziną jako najważniejszą grupą, zaliczane są do podstawowych składników społeczeństwa i form życia zbiorowego. Spróbujmy zatem bliżej określić czym jest społeczeństwo i jak definiują pojęcie społeczeństwa socjologowie.
We współczesnej literaturze socjologicznej i pokrewnej pojęcie * społeczeństwa * bywa różnie pojmowane. Zależnie od kontekstu najczęściej oznacza ono:

1. Rodzaj szerokiej, czy nawet najszerszej zbiorowości terytorialnej. W tym znaczeniu mówimy o społeczeństwie Polski, Europy, Świata. ( W takim znaczeniu pojęciem tym posługiwał się też Znaniecki uważając społeczeństwo za kompleks współwystępujących i krzyżujących się grup, nad którymi dominuje jedna z nich: naród, państwo, Kościół ).
2. Szerokie zbiorowości powiązane specjalnymi typami stosunków. Na przykład ekonomicznych, związany ściśle z rozwojem produkcji ( ujęcie marksistowskie ).
3. Ogół instytucji i urządzeń zapewniający jednostkom wspólne zaspokajanie potrzeb i uregulowane współżycie, tworzenie i rozwój kultury. ( Ujęcie * organizacyjne *, które zwraca uwagę na nie dominującą zbiorowość, lecz na wszystkie formy i przejawy życia w zbiorowościach zorganizowanych formalnie i nieformalnie.
4. Postać egzystencji człowieka. Wyraża się to w stwierdzeniu ? człowiek może istnieć tylko w społeczeństwie dzięki przynależności do rozmaitych zbiorowości ( w tym ujęciu filozoficznym społeczeństwo występuje jako postać bytu ludzkiego.
5. Społeczeństwo bywa także pojmowane jako forma życia zbiorowego poza organizacją państwową, czyli tak, jak pojęcie to funkcjonuje w języku potocznym i publicystycznym. Definiuje się je wtedy za pomocą zachowań grupowych. ( Przykładem tego są różne hasła, oświadczenia wyrażające postawy i dążenia określonych zbiorowości jak: społeczeństwo popiera lub dezaprobuje określone decyzje rządu, pragnie pokoju, dąży do umocnienia gospodarczej i międzynarodowej pozycji swego kraju ).
Uogólniając powyższe wyjaśnienia pojmowanie społeczeństwa możemy zawęzić do trzech ujęć. Są nimi:
1. empiryczne, czyli ukazujące społeczeństwa konkretne, które realnie istnieją na określonym obszarze i szczeblu rozwoju ( państwa ),
2. modelowe, które ujmują społeczeństwo jako pewien ogólny wzór,
3. filozoficzne, które społeczeństwo traktują jako środowisko i kategorię istnienia człowieka.

Przyjmując pierwsze z tych ujęć, można powiedzieć, że społeczeństwo oznacza dopełnianie się i krzyżujące się formy życia zbiorowego, współwystępujące i mające część wspólną ? członków ? w ramach narodu, państwa czy konfiguracji kulturowej, które cechuje odrębność i osobliwość kulturowa, strukturalna i dziejowa.
Tak ujmowane społeczeństwo może być łączone w szersze układy ( organizacyjne o szerszym zasięgu ). Niektóre z nich obejmują prawie wszystkich ludzi globu ziemskiego. Stąd zasadne jest wyróżnienie społeczeństwa globalnego, które musi umacniać się organizacyjnie ( na przykład dla ochrony środowiska naturalnego ). W tym przypadku warto też zaznaczyć czym jest zbiorowość. Dla wielu socjologów termin * zbiorowość * nie ma ściśle określonego znaczenia. Najczęściej jednak jest ona rozumiana jako zespół ludzi ( całość, agregat ) wydzielony względnie, wyraźnie i trwale w pewnych granicach przestrzennych.
Bardziej szczegółowo rzecz ujmując należy uznać, że zbiorowość to zespół ludzi, którzy przez dłuższy czas są oddzieleni od innych ludzi na pewnym obszarze. ( Na przykład zbiorowość ludzi płynąca statkiem przez kilka dni ). Jeśli rozpatruje się taką zbiorowość z rozpatrzeniem wszystkich przejawów życia, które się z czasem w jej obrębie wytwarzają, to określa się ją mianem społeczności. Społeczność lokalna obejmuje ludzi zamieszkałych na jakimś zwarto zaludnionym obszarze ( wieś, miasto, aglomeracja ). Społeczność regionalna obejmuje ludzi z obszaru tworzącego pewien region administracyjny, czy gospodarczy, w ramach którego powstają rożne formy współdziałania. Społeczność państwowa obejmuje ludzi zamieszkałych w granicach jednego państwa, które to granice, jeśli nawet nie są trudne do przekroczenia, wyznaczają ramy działalności członków takiej społeczności. Cechą społeczeństwa państwowego jest więc terytorium; pewien obszar, który wyznacza ogólne ramy życia społecznego. Na tyle szeroki, że mieszczą się w nich niemal wszystkie sprawy i wszystkie zależności jego członków.

Mniejszość narodowa, oddzielna, wspólnotowa grupa różniąca się od pozostałych mieszkańców kraju pochodzeniem, czemu może towarzyszyć odrębność językowa, kulturalna, religijna. Mniejszość narodowa może zamieszkiwać określony teren lub być rozproszona po całym państwie, mieć wykształcone poczucie odrębności, posiadać autonomię lub spotykać się z dyskryminacją i prześladowaniem. Prawo międzynarodowe nie wykształciło powszechnie akceptowanej definicji. Akty prawne uchwalane w celu stworzenie kompleksowego systemu ochrony mniejszości narodowych nie zawsze zawierają definicję kategorii osób, do których się odnoszą. Często za mniejszości narodowe uznaje się te grupy, które identyfikują się z narodem tworzącym niezależne państwo, jak przykładowo w Polsce: Niemcy, Czesi, Białorusini, Ukraińcy, Litwini, Żydzi czy Ormianie. Pozostałe zbiorowości określa się zazwyczaj mianem mniejszości etnicznej, np. Romowie w Polsce.

Kwestia ochrony mniejszości narodowych jest jednym z najtrudniejszych zagadnień praw człowieka, może się bowiem wiązać z poczuciem zagrożenia integralności państwa, szczególnie jeśli mniejszości narodowe zamieszkują terytorium przyległe do państwa reprezentującego ten sam naród (dlatego prawo ich dotyczące nie znalazło się w Karcie ONZ ani w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka).

Konstytucja RP gwarantuje obywatelom polskim należącym do mniejszości narodowych i etnicznych wolność zachowania i rozwoju własnego języka, religii, obyczajów i tradycji oraz rozwoju własnej kultury. Z kolei ordynacja wyborcza do sejmu RP gwarantuje mniejszościom reprezentację polityczną (zarejestrowane organizacje mniejszości narodowych, zwolnione są z wymogu przekroczenia 5 proc. progu wyborczego).

W Polsce żyją następujące mniejszości narodowe i etniczne:
Białorusini, Czesi, Karaimi, Litwini, Łemkowie, Niemcy, Ormianie, Romowie, Rosjanie, Słowacy, Tatarzy, Ukraińcy, Żydzi

Ponadto należy zauważyć, że istotną role w podtrzymywaniu tozsamości narodowej mniejszości (zwłaszcza białoruskiej, ukrainskiej) odgrywają prasa i organizacje prawosławne, w szczególności:
Miesięcznik ?Przegląd Prawosławny?,
Bractwo Prawosławne św. Cyryla i Metodego,
Młodzieżowe Bractwo Prawosławne.

9.Kultura narodowa ? kultura społeczeństwa ? kultura globalna.
Kultura ? można ją określić jako ogół wytworów ludzi zarówno materialnych, jak i niematerialnych: duchowych, symbolicznych (takich jak wzory myślenia i zachowania).Najczęściej rozumiana jest jako całokształt duchowego i materialnego dorobku społeczeństwa. Bywa utożsamiana z cywilizacją, także to, co w zachowaniu ludzkim jest wyuczone, w odróżnieniu od tego, co jest biologicznie odziedziczone.
Najpełniejsze polskie opracowanie zagadnienia definicji kultury zostało zawarte w pracy A Kłoskowskiej. Autorka wymienia co najmniej sześć sposobów definiowania kultury:
? Definicje opisowo-wyliczające: traktują one kulturę jako określony zbiór przedmiotów, a definiowanie kultury sprowadza się do wyliczania jej części składowych. Kryterium tego zaliczania pewnych składników życia społecznego do obszaru kultury nie jest tu wyraźnie sformułowane; kryterium to ma charakter intuicyjnego założenia. Zwolennikiem tego typu kultury był E. B. Tylor, który podał następującą jej definicję: "Kultura, czyli cywilizacja jest to pojęcie obejmujące wiedzę, wierzenia, sztukę, moralność, prawo, obyczaje i inne zdolności i przyzwyczajenia zdobyte przez człowieka jako członka społeczeństwa" . W taki właśnie opisowo-wyliczający sposób traktowali kulturę archeolodzy i etnografowie. Opisując grupy społeczne czy narodowe badali ich wytwory kulturowe, takie jak: język, wierzenia, obrzędy, teksty literackie, przedmioty codziennego użytku itd. Tego rodzaju elementy traktowali jako wyznaczniki kultury danej zbiorowości, a samą kulturę rozumieli i opisywali jako zbiór oryginalnych elementów.

? Definicje historyczne: kładą one nacisk na czynnik tradycji jako mechanizm przekazywania dziedzictwa kulturowego; dla określenia kultury używają takich określeń jak: dziedzictwo, tradycja, dorobek. Kulturę definiuje się tutaj jako charakterystyczny dla człowieka rodzaj przekazu minionego doświadczenia przyszłym pokoleniom. Minione doświadczenia człowieka wyraża się w "świecie przedmiotowym", a przekazywane jest kolejnym pokoleniom w drodze wychowania i nauczania.

? Definicje normatywne: akcentują podporządkowanie się zachowań ludzkich normom, wartościom i modelom. Wzory, modele i zasady wartościowania są traktowane jako elementy konstytutywne kultury, a podporządkowanie się tymże normom jako właściwość zachowań kulturowych. Kultura jest tu pojmowana jako zespół norm obowiązujących członków danej społeczności i warunkujących jej trwanie.

? Definicje psychologiczne: skupiają uwagę na psychicznych mechanizmach kształtowania się kultury; analizują mechanizmy uczenia się, formowania nawyków kulturowych, internalizacji norm obowiązujących w danej zbiorowości i wartości przez tę zbiorowość uznawanych za oraz wpływ kultury na kształtowanie osobowości jednostek. Szczególny nacisk jest położony w tych definicjach na uczenie się i naśladownictwo jako procesy przyswajania kultury.

? Definicje strukturalne: interesują się przede wszystkim strukturą danej kultury, tzn. zasadniczymi elementami tej kultury oraz ich wewnętrznymi powiązaniami. Zazwyczaj wymienia się cztery kategorie elementów kultury: materialno - techniczne, społeczne, ideologiczne i psychiczne. Definicje tego typu badają specyficzną strukturę konkretnych kultur - nie dotyczą kultury w ogóle.


? Definicje genetyczne: skupiają się na genezie kultury. W tym typie definicji można wyróżnić dwie odmiany: Pierwsza dotyczy wewnętrznego rozwoju kultury, wyłaniania się jednych (wyższych) jej form z form innych (niższych, wcześniejszych). Druga dotyczy wyłaniania się kultury z natury . Kulturę traktuje się tu jako sumę wytworów zachowań ludzkich powstałych w wyniku aktywności człowieka, przy czym jedni autorzy akcentują bardziej aktywność intelektualną, a inni aktywność fizyczną.

Kultura narodowa - określa całość społecznego dorobku czyli kultury danego narodu, stanowiący jeden z elementów świadomości narodowej. Kultura narodowa dysponuje zespołem dzieł artystycznych, wiedzy, norm i zasad, których znajomość uważa się za obowiązującą członków danej zbiorowości narodowej. Całość tego kanonu wpajana jest najmłodszym członkom społeczności w procesie akulturacji przez rodzinę, znaczących innych i instytucje oświatowe.
Kultura narodowa, a więc to, co w naszym przypadku możemy nazwać polskością, a w innych, francuskością, niemieckością czy rosyjskością ( A. Kłoskowska), powinna być pojmowana możliwie jednorodnie. Kultura taka nigdy chyba nie wyrasta w oderwaniu od zewnętrznych czynników cywilizacyjnych, mających zakres ponad etniczny, ponad narodowy i ponad państwowy. Mamy tu do czynienia z przestrzenią kulturową określonego czasu historycznego i określonego terytorium. I dopiero w ich obrębie następują zróżnicowania o charakterze wyraźnie wspólnotowym. To jest materia podstawowa, z której powstawały i powstają kultury narodowe. O tych wyróżnikach - czytelnych, bo łatwo porównywalnych - mówić jest najprościej. To też najchętniej czyni się tak na lektoratach wszystkich możliwych języków. A w podręcznikach natrafia na dowody i propozycje tego sposobu opowiadania o kulturze narodu, będącego nosicielem danego języka. Jest to zresztą strategia, która zakłada dużą interaktywność uczących się. I to bez względu na to, czy rzecz dotyczy grupy jednorodnej, czy zróżnicowanej kulturowo i językowo. Polska Wielkanoc, polskie Boże Narodzenie, ale też polskie kulinaria czy nazwy własne, wszystko to prowokuje wręcz do analogii i porównań z tym, co u naszych słuchaczy rodzime kulturowo.
Wg. Antoniny Kłoskowskiej polskość w swej istocie nie jest niczym innym jak narodową odmianą szerszego, cywilizacyjnego zjawiska. Trzeba więc przyjąć, zwłaszcza tu, w Europie, że nie istnieje czystość którejkolwiek kultury narodowej. Tak jak nie istnieje czystość żadnej z ras ludzkich. Każda kultura narodowa wybiera i modeluje na własny i sobie tylko właściwy sposób treści cywilizacyjne wspólne wielu nacjom. Jest to widoczne na przykład w obszarze praktyk religijnych. Tu jedna religia nie przeszkadza w wytworzeniu się różnej obrzędowości. Tego co jest wielowariantowością, czy nawet wariacją na jeden i ten sam temat.
?Całkowicie jednolita, zespolona i harmonijna kultura narodowa jest tylko stereotypem" ( A. Kłoskowska ).
Kultura społeczeństwa- rozumie się przez nią najczęściej pewien typ uspołecznienia ludzi żyjących na wspólnym terytorium i pełniących różne role społeczne. Ważną cechą jest trwanie w tym układzie życia codziennego, właściwego dla występujących tam terytorialnie warunków i ekonomicznych możliwości. One też powodują, że społeczeństwo rozpada się na szereg grup, warstw, czy klas, a także społeczności terytorialnych Stanowi całość objętą działaniem wspólnoty politycznej , najczęściej państwa. Społeczeństwo żyje swoją kulturą. Jest to kultura rutyny dnia codziennego wynikła z istniejących możliwości i potrzeb, które członkowie społeczeństwa zaspakajają. Odbiór kultury nabiera cech odbioru jednostkowego, lub grupowego , związanego z estetycznymi potrzebami odbiorców. Staje się przez to prywatnie lub grupowym odbiorem kultury wysokiej. W porównaniu z narodem wyróżnia je racjonalność stosunków oraz ciągłość manifestacji. Wyraża pewne formuły rozwoju i przetrwania społeczeństwa.
Kultura narodu i kultura społeczeństwa zachodzą na siebie, lecz nie są identyczne. Można powiedzieć, ze służą innym celom : narodu ? spontanicznych manifestacji, społeczeństwa ? życia i przetrwania.
Kultura masowa ( globalna): wg. A. Kłoskowskiej narodziła się jako produkt wtórny rewolucji przemysłowej wraz z urbanizacją i industrializmem. Pojęcie to powinno być neutralne, jest jednak nacechowane negatywnie.
Kultura masowa ? kompleks norm i wzorów zachowania o bardzo rozległym zakresie zastosowania. Odnosi się do zjawiska przekazywania wielkim masom odbiorców identycznych lub analogicznych treści płynących z nielicznych źródeł oraz do jednolitych form rozrywkowej działalności wielkich mas. Zjawiska te mieszczą się w ramach kultury symbolicznej.
Dzięki masowym środkom komunikowania realizują się dwa kryteria kultury masowej:
ilości i standaryzacji.
Publiczność kultury masowej cechuje się rozproszeniem przestrzennym; jest to publiczność pośrednia, która kształtuje się w wyniku oddziaływań mass mediów, a nie fizycznego zbliżenia (jak publiczność bezpośrednia).
Publiczność masowa jest heterogeniczna. Kultura masowa staje się towarem wytwarzanym przez wyspecjalizowane instytucje i rozprowadzanym przez wyspecjalizowany system dystrybucji.
Warunkiem rozwoju kultury masowej jest zurbanizowanie społeczeństwa (dominacja ośrodków miejskich). Uprzemysłowienie jest warunkiem ilościowego wzrostu społeczeństwa. Jest więc podstawą kultury masowej. Dużą rolę odgrywa też rozwój technik.
10.Społeczeństwo a państwo.
Społeczeństwo to podstawowe pojęcie socjologiczne, jednakże niejednoznacznie definiowane. Terminem tym tradycyjnie ujmuje się dużą zbiorowość społeczną, zamieszkującą dane terytorium, posiadające wspólną kulturę, wspólną tożsamość oraz sieć wzajemnych stosunków społecznych. Społeczeństwo ponadto posiada własne instytucje pozwalające mu na funkcjonowanie oraz formę organizacyjną w postaci państwa, plemienia czy narodu.
Termin ten jednak w mowie potocznej często stosuje się dość swobodnie określając różne kategorie czy warstwy społeczne np. "społeczeństwo górników", "społeczeństwo nauczycieli". Używa się też go na określenie całej żyjącej ludzkości, wówczas używa się określenia społeczeństwo globalne.
Państwo jest polityczną, suwerenną, terytorialną i przymusową organizacją społeczeństwa. Organizuje i koordynuje prace dużych grup społecznych. Państwo ma też granice terytorialnie. Jest niezależne i niepodległe.


Prawne kryteria państwowości, przyjęte na mocy konwencji w Montevideo z 1933, określane są następująco: (artykuł 1.) "Państwo jako podmiot prawa międzynarodowego powinno posiadać następujące elementy:
? stałą ludność,
? struktury karne,
? suwerenną władzę,
? określone terytorium (wielkość państwa nie wpływa na jego podmiotowość) oddzielone od innych granicą,
? zdolność wchodzenia w relacje międzynarodowe.
? określone zasady prawne
Kryterium uznania państwa Konwencja była spotkaniem regionalnym i ograniczała się jedynie do państw amerykańskich, ale jej zasady zostały uznane w zwyczajowym prawie międzynarodowym. Niektórzy wątpią jednak czy te kryteria są wystarczające.
Podstawowym problemem państwowości jest uznanie państwa na arenie międzynarodowej, czyli stwierdzenie przez podmiot prawa międzynarodowego faktu istnienia jakiegoś państwa i gotowości do respektowania związanych z tym skutków prawnych. Przedmiotem uznania może być: państwo, rząd, powstańcy, strona walcząca czy naród. Uznanie państwa może być udzielone bądź indywidualnie przez podmiot prawa międzynarodowego (nawiązanie stosunków dyplomatycznych lub podpisanie umowy bilateralnej), bądź kolektywnie przez grupę państw (podobnie jak w przypadku pojedynczego państwa) lub organizację międzynarodową (przyjęcie w poczet członków). Uznanie państwa powinno mieć charakter jednoznaczny i nieodwracalny, choć w praktyce spotyka się przypadki zawieszenia lub zerwania stosunków dyplomatycznych czy wykluczenie członka organizacji.
Konsekwencje uznania państwa: teoria konstytutywna mówi, że państwo istnieje tylko wtedy, gdy jest uznane przez inne państwa, zaś teoria deklaratoryjna twierdzi, że istnienie państwa jest niezależne od uznania go przez inne państwa.
Symbole państwowe
? flaga państwowa,
? herb państwowy,
? hymn państwowy (narodowy),
? dewiza (motto) państwa, np. francuskie wolność, równość, braterstwo,
? inne symbole np. Marianna we Francji czy Wuj Sam w USA.
Cechy państwa Państwo jest organizacją polityczną. Sensem jego istnienia, osią jego zainteresowania jest rządzenie społeczeństwem. Jest organizacją globalną, ogarniającą całe społeczeństwo.
Państwo jest organizacją przymusową. Normy prawne pochodzące od państwa mogą być w razie potrzeby wymuszone fizycznie. Państwo dysponuje wszechstronnym i skutecznym arsenałem środków oddziaływania.
Zdaniem politologów państwo cechuje:
? suwerenność - państwo jest niezależne od innych organizacji państwowych w zakresie realizacji funkcji wewnętrznych i zewnętrznych państwa
? powszechność - cecha ta dotyczy powszechności zasad prawnych w państwie, które obejmują wszystkich obywateli w równym stopniu
? terytorium - obszar lądowy państwa oraz wody przybrzeżne (wody wewnętrzne, morze terytorialne), a także przestrzeń powietrzna nad lądem i wodami państwa oraz podziemie pod nimi.



11. Struktury demokratyczne, autorytarne i totalitarne.
(opracowanie z książki J.Turowski ?Wielkie struktury społeczne?)

Typologie państw

Państwa były w przeszłości i są współcześnie zróżnicowane pod względem swego ustroju, czyli przyjętej struktury organizacyjnej. Ze względu na formy organizacji wyróżnia się państwa unitarne i państwa złożone, zwane państwami federalnymi czy federacyjnymi.

Państwa zarówno w przeszłości, jak i współcześnie łączą się w różne formy struktur bardziej złożonych, związków państw, takich jak konfederacje czy związki międzynarodowe państw, jak Organizacja Narodów Zjednoczonych, Unia Europejska czy Pakt Północnoatlantycki ? NATO.

Z zagadnieniem form organizacji państwa wiąże się zjawisko autonomii, ważne z punktu demokratycznego systemu sprawowania władzy państwowej.
Autonomia ? to pewnego stopnia niezależność, polegająca na rządzeniu się określonej części obywateli własnymi prawami. Autonomia zwykle w państwach demokratycznych jest gwarantowana przez ustawę konstytucyjną.
Autonomia oznacza prawo mieszkańców części terytorium państwowego lub określonej całości narodowo-terytorialnej, wchodzącej w skład państwa do samostanowienia w sprawach wewnętrznych.
Możemy wyróżnić autonomię:
Narodowościowo-kulturalną ? obejmuje prawo mieszkańców należących do określonej grupy narodowościowej (zamieszkującej najczęściej na pewnej części terytorium danego państwa) do zachowania własnego języka w szkołach, urzędach, prasie itp. oraz do utrzymania własnych zrzeszeń i związków kulturalnych i społecznych i samostanowienia o nich.
Religijno-wyznaniową ? zapewnia określonej grupie wyznaniowej prawo samostanowienia swych instytucji i gwarantuje swobodę praktyk religijnych.
Administracyjno-polityczną ? polega na tym że pewna część ludności zamieszkująca na określonej części terytorium państwowego zostaje wyposażona w uprawnienia administracyjne.

Obok podziału na państwa unitarne i federacyjne pojawiają się państwa monarchiczne i państwa republikańskie.

Ustrój monarchiczny ? władza państwowa sprawowana jest przez, lub w imieniu króla, monarchy, księcia i w jego imieniu wykonywane są najważniejsze akty rządzenia. Monarcha obejmuje tron, momentem uroczystego, formalnego aktu legitymizacji (publicznego stwierdzenia uprawnienia do sprawowania funkcji najwyższego organu władzy państwowej) jest koronacja.

Ustrój republikański ? funkcje organu władzy zwierzchniej pełni prezydent. Źródłem władzy jest powszechność obywatelska, społeczeństwo czy też tzw. wola społeczna. W ustroju republikańskim osoba pełniąca funkcję zwierzchniego organu władzy państwowej (prezydenta) jest wybierana czy to w wyborach powszechnych, czy przez tzw. zgromadzenie narodowe na pewien okres (aby ubiegać się o urząd prezydenta musi spełniać prawnie określonej wymagania jak obywatelstwo, odpowiedni wiek, nieskazitelna przeszłość itd.)

Przed transformacją Związku Radzieckiego wyróżniano dwa rodzaje ustrojów republikańskich:
Typu radzieckiego ? podstawę ustroju państwa stanowiły tzw. rady narodowe różnych stopni i na nich oparta była cała administracja państwowa.
Typu parlamentarnego ? parlament jako organ ustawodawczy i kontrolny całej struktury organów władzy, składa się z przedstawicieli różnych grup ludności (w tym partii politycznych) wyłonionych w drodze wyborów. Administracja państwowa jest dwuczłonowa i składa się z administracji rządowej i samorządowej. Administracja samorządowa wyłaniana jest przez same społeczności lokalne (wsie i miasta danego kraju).

Ze względu na sposób sprawowania władzy państwowej wyróżnia się dwa modelowe systemy:
Model autorytarny ? przejawia się w historii w formie tyranii, władzy autokratycznej, despotyzmu, władzy absolutnej oraz totalitaryzmu typu faszystowskiego i komunistycznego. Istotą autorytarnego systemu sprawowania władzy jest przede wszystkim samowolność sprawującego władztwo i nie podleganie żadnej (często nawet formalnej) rzeczywistej kontroli innych organów władzy państwowej. Samowładnie też stosuje system nagród i system kar. Kumuluje w swym ręku wszystkie rodzaje władzy: prawodawczej, sądowniczej, administracyjnej. Historycznymi przykładami takiej władzy mogą być: autokratyczna władza Henryka VIII w Anglii, Ludwik XIV ?Król Słońce?, Ludwik XV głoszący ?Państwo ? to ja?, czy carowie rosyjscy sprawujący autokratyczne rządy. Cechą autorytarnego systemu sprawowania władzy jest ?rządzenie odgórne? za pomocą regulacji prawnych, rozkazów, nakazów, za pomocą rozbudowanego systemu sankcji karnych i stosowania przymusu. System autorytarny swój patologiczny wymiar uzyskał w ustroju faszystowskim i ustroju komunistycznym.

System totalitarny różni się od autokratycznej dyktatury. Autokratyczni władcy w przeszłości choć okrutni i despotyczni byli ograniczeni w swym władztwie przez lordów, arystokrację, szlachtę i decentralizację społeczno-gospodarczą i terytorialną państwa, natomiast w systemie totalitarnym nie funkcjonują takie ograniczenia. Totalitarna władza polityczna jest nieograniczona w swych zakresach, obejmuje wszystkie sfery życia społecznego i wszystkie sfery życia i działalności obywateli. Jest wszechwładcza i wszechobejmująca. Nie cofa się przed użyciem wszelkich środków prowadzących do określonego celu. Totalne władztwo we współczesnym społeczeństwie