Małe struktury społeczne

Wprowadzenie do problematyki mikrostruktur społecznych 25- 10 - 2005


Mikrosocjologia – jeden z głównych działów socjologii, w podobny sposób określane są analizy społeczne niskiego poziomu ogólności. Analizy te obejmują mikrostruktury społeczne czyli taki typ struktur społecznych, które występują we wszelkiego typu małych grupach społecznych.
Mała grupa społeczna – grupa z dominującymi interakcjami bezpośrednimi (face to face). Grupy z wyłącznie interakcjami bezpośrednimi nie istnieją w rzeczywistości. Typ idealny to grupy gdzie istnieją tylko interakcje bezpośrednie. Grupy duże – kontakty pośrednie dominują; grupy małe wbrew pozorom nie są pochodne ilości członków. Trzy osoby – to mała ale nie ma górnej granicy.
W grupie licznej kontakty face to face siłą rzeczy będą utrudnione.
Ale w grupach małych członkowie także kontaktują się w sposób pośredni ( np. w pokłóconej rodzinie). W socjologii grupa to 3 osoby; w psychologii społecznej wystarczą 2 osoby by uznać je za grupę. Kontakty bezpośrednie są bardziej efektywne.
Do małych grup społecznych zaliczamy:
• Rodzinę nuklearną ( rodziny wielopokoleniowe odchodzą w społeczeństwach zachodnich w niebyt, model rodziny nuklearnej – rodzice + dzieci)
• Grupy koleżeńskie, przyjacielskie;
• Grupy zadaniowe(wycieczka, grupa towarzyska);
• Społeczności terytorialne (lokalne).
Za dziedzinę badań mikrosocjologii można uznać jakościowo odrębny emergentny poziom integracji zjawisk społecznych, poziom struktury świata społecznego. Jan Szczepański: mikrostruktura społeczna to ułożenie jednostek, ich ról i stosunków w całość mniej lub bardziej zharmonizowaną tzn.. taką gdzie zasady wzajemnego przyporządkowania nie utrudniają funkcjonowania grupy. Występuje ono w grupach małych, liczących kilka lub kilkanaście osób – układ pozycji społecznych swych członków tj. zawód, stanowisko, udział we władzy, kulturze itp.
Problematykę mss precyzuje się określeniem przedmiotowym, a więc przez wskazanie obiektów ich badań. Wymienić tu można rodzinę, grupy pracy, zabawy, kręgi towarzyskie lub sąsiedzkie z którymi wchodzimy w wzajemne interakcje i stosunki w procesie doświadczania życia codziennego.
Mss – gdy w grupie nie występują podstruktury (podgrupy) niepokompliokwane najprostsze struktury; WSS składają się z mniejszych podgrup. Mss – badanie społecznych zachowań działań i czynności w małych grupach społecznych (np. rodzina)
Mikrosocjologia różni się od psychologii społecznej:
1. poziomem jednostki, (na pograniczu socjologii i psychologii – psychologia społeczna);
2. poziomem mikrostruktury, ( interakcje, kanały komunikacyjne; jako tako jednostką się socjologia nie zajmuje; zajmuje się jednostką o tyle o ile jest nośnikiem pewnych wartości),
3. poziomem makrostruktury (duże grupy społeczne),
4. poziom socjologii ogólnej (zajmuje się wszystkim.
Każda grupa posiada fizyczne parametry – wielkość, skład członkowski, lokalizację przestrzenną, zagęszczenie interakcji społecznych. Grupy funkcjonują w sposób legalny (niektóre), opierają się o pewne reguły i zasady przyjęte przez ogół społeczeństwa. Inne zaś posiadają aprobatę niewielkiej części społeczeństwa. Grupy różnią się stopniem zaspokajania potrzeb swych członków lub funkcjami społecznymi. Pomimo tak ogromnej odmienności łączy się je w jeden podmiot stanowiący przedmiot studiów socjologicznych grupy homogeniczne lub heterogeniczne, formalne i nieformalne, legalne i nielegalne.
Wg P. Sztompki pojęcie struktury jest podstawową kategorią w stosunkach społecznych i oznacza ukrytą sieć regularnych i trwałych powiązań pomiędzy składnikami jakiejś dziedziny rzeczywistości, która istotnie wpływa na przebieg obserwowanych w tej dziedzinie zjawisk.
Pojęcie struktury zawiera 4 zasadnicze idee:
• idea relacji, zależność pomiędzy elementami;
• idee regularności, prawidłowość, trwałości i powtarzalności zależności,
• idea ukrytego, głębokiego i fundamentalnego wymiaru;
• idea determinującego i kontrolującego wpływu na uchwytne zjawiska społeczne.
Sztompki wymienia 4 wymiary struktury:
• wymiar normatywny ( wartości i normy między którymi tworzą się ukryte wartości strukturalne);
• wymiar idealny ( powiązana sieć idei lub przekonań)
• wymiar interakcyjny (zobiektywizowane kanały wzajemnych oddziaływań)
• wymiar interesów i szans życiowych (rozkład dostępu do dóbr społecznie uznawanych za pożądane – bogactwa sławy prestiżu).
Mikrosocjologia strukturalna opiera na ogólnej zasadzie energetyczności ( zjawiska społeczne nie rozwijają się w sposób ciągły, ale panuje ciągła zmiana charakterze skokowym nieprzewidywalnym, irracjonalnym, każdy następny poziom jest wyższy). Jest to generalna teza ontologiczna, odnosząca się do całokształtu rzeczywistości społecznej, wg niej natur świata społecznego charakteryzuje się brakiem ciągłości cech społecznych a sama emergencja jest strukturalną cechą rzeczywistości. Mikrosocjologia strukturalna dowodzi, że zjawisko występujące na danym poziomie są wielorako powiązane i wzajemnie uwarunkowane.
Ujęcie interakcyjne proponuje wizję życia społecznego, w którym jednostka nie jest uwikłana w strukturę, ale pozostaje interakcyjna wobec świata społecznego. Obiektywne warunki społeczne w jakie jednostka bywa uwikłana stanowią dla niej sytuacje problemowe z którymi musi sobie radzić. Owe relacje ze światem społecznym ukazują pewną dynamikę i procesualny charakter tych związków. Można stwierdzić, że w życiu społecznym jednostka skazana jest na siebie i własne umiejętności które są testowane w procesie jej nieustannego dostosowywania się do wymogów i układów społecznych.
Analizując charakter relacji pomiędzy mikrosocjologią a innymi subdyscyplinami socjologii, możemy stwierdzić, że inne subdyscypliny socjologii tj. socjologia miasta , polityki wychowania; mogą z powodzeniem podejmować problematykę mikrosocjologii, nie musi to oznaczać badania wyżej wymienionych subdyscyplin.


08 – 11 - 2005

Analiza mikro i makrosocjologiczna są wobec siebie całkowicie rozłączne, to jednak mikrosocjologia i makrosocjologia mają wobec siebie charakter komplementarny. Jak zauważa J. Szmatka, świat społeczny jest światem dwóch odrębnych poziomów integracji zjawisk społecznych, struktur, których odrębność wynika z jakościowej różnicy tych zjawisk.
Z ostrej emergencji właściwości charakterystycznych dla świata społecznego mikro i makrostruktur. Socjologia jest dyscypliną której charakterystyczną cechą jest istnienie dwóch odrębnych struktur. Rola mikrostruktur w teorii socjologicznej podlega żadnej dyskusji, a obecny stan wiedzy sugeruje, że dyscyplina ta rozwijać się będzie nadal.
Istnieją dość istotne różnice w teoriach socjologicznych przedstawiające pewne problemy życia społecznego. Teoria integracji Wendekera przedstawia całościowy obraz danego problemu społecznego. Inne z kolei ( koncepcja uzupełniających się kierowników grup zadaniowych) traktują o wybranym aspekcie danego zjawiska.
Pomimo istniejących różnic teorie socjologiczne mają wspólną cechę – wyjaśnianie – znalezienie podstaw i racji za sprawą których dane zjawisko występuje w życiu społecznym i na mocy którego przybiera określoną treść. Sama teoria socjologiczna to wg Piotr Sztompki wszelki zespół założeń ontologicznych, epistemologicznych 9i metodologicznych abstrakcyjnych pojęć oraz ogólnych twierdzeń o rzeczywistości społecznej mających dostarczyć wyjaśnienia wiedzy opisowej na jej temat oraz ukierunkować dalsze badania.
Można wyodrębnić trzy aspekty teorii socjologicznej:
• Orientacja metodologiczno – ontologiczna
1. ontologiczne tezy teorii,
2. epistemologiczne tezy teorii,
3. metodologiczne zasady postępowania naukowego.
• Model pojęciowy – to uogólniona i abstrakcyjna wizja składająca się z przyjętych ?????????????????. Pojęciowy charakter oznacza iż w sposób precyzyjny wyodrębnia on z rzeczywistości społecznej określone elementy i wiąże je wzajemnie.
• System praw socjologicznych – to twierdzenie orzekające o prawidłowościach rządzących obserwowanymi zjawiskami społecznymi.
Nominalizm, Realizm, Indywidualizm, Holizm.
Spór pomiędzy nominalizmem a realizmem sięga swym początkiem jeszcze X wieku.
NOMINALIZM – głosił że nie istnieje nic takiego co określa się jako społeczeństwo czy grupa społeczna. Są to terminy puste nie posiadające realnego desygnatu. Realnie, zdaniem nominalistów istnieją tylko ludzie.
Patrząc na powyższy problem z punktu mikrostruktur cechy przypisywane społeczeństwu czy grupie społecznej można zredukować do zbioru cech tworzących je jednostek. Do przedstawicieli tej orientacji należałoby zaliczyć zwolenników psychologizmu. Wymianić tu można G. Taerda i Gustawa Ledona (Le Bon’a), stanowisko realistyczne utrzymuje, że społeczeństwo, a także grupy społeczne są czymś więcej niż zbiorem jednostek. Stanowią one pewną jedność i pewną całość, która istnieje obiektywnie i ma charakter nadrzędny w stosunku do bytów jednostkowych. Na gruncie socjologicznym stanowisko to znajduje najczęściej wyraz w dyrektywie metodologicznej zalecającej badanie poszczególnych procesów zachodzących w społeczeństwie lub grupie bez rozstrzygania problemu realności jej istnienia. Za zwolenników tego stanowiska przede wszystkim należałoby uznać min.: E. Durkheima, L. Gumplowicza, St. Czarnowskiego. Można przyjąć że spór między nominalizmem a realizmem obrazuje że właściwym przedmiotem socjologii jest człowiek bądź grupa społeczna.
INDYWIDUALIZM to orientacja teoretyczna w rasach której wszelkie zjawiska i procesy społeczne wyjaśniane są do cech zachowań jednostkowych.
Istotą tej jest redukcjonizm – czyli zjawiska z poziomu grup sprowadzane są dna poziom jednostek (np. badania ankietowe). Za przykład może posłużyć wyjaśnienie zjawiska takiego jak rewolucja i migracja, które polega na omówieniu działań poszczególnych osób tworzących daną zbiorowość. Indywidualizm metodologiczny przeciwstawia się wyjaśnieniom w których przedmiotem badania są zbiorowości społeczne a nie jednostki. Orientacja indywidualistyczna łączy się często z nominalizmem ontologicznym, który uznaje osoby za jedyne, realne elementy bytu społecznego, a grupy społeczne i zbiorowości są tylko zbiorem jednostek i niczym więcej, G. Homans (przykład). Stanowisko holistyczne jest orientacją całkowicie przeciwstawną indywidualizmowi metodologicznemu a spór pomiędzy ich zwolennikami na temat kształtu nauk społecznych łączy się od kilkudziesięciu lat. Holizm zakłada pryzmat całościowego ujmowania zjawisk.
W ujęciu ontologicznym podkreśla się, że części jakiejkolwiek całości np. zbiorowości czy społeczeństwa są jakościowo odmienne od cech jej elementów składowych. Stąd też całość jest czymś więcej niż sumą składników. Warto wspomnieć iż w ramach holizmu ontologicznego przyjmuje się także, że cechy całości są determinowane przez całość.
T. Parsons przyjmuje, że system społeczny dopasowuje sobie cechy jednostek pod kątem ich przydatności w realizowaniu funkcji systemu.
Ujęcie metodologiczne holizmu uznaje że w wyjaśnianiu zjawisk społecznych należy skupić uwagę na badaniu całości a nie tylko ich elementów. Mówiąc krótko, części nie mogą być w pełni rozumiane w oderwaniu od całości. Holizm łączy się często z emergetyzmem który jako kierunek filozoficzny zakłada że świat rozwija się według zasady emergencji zaś rzeczywistość społeczna i przyrodnicza składa się z odrębnych i w miarę nieustającego rozwoju poziomu coraz to wyższych poziomów organizacji.
Sposób wyjaśniania zjawisk jest tutaj przeciwstawny redukcjonizmowi. Zakłada on ponadto że własności zjawisk nie można wywieźć na podstawie znajomości cech ich składników. Za przykład mogą służyć właściwości grup, których nie można ustalić bez (na podstawie) cech ich członków. Emergencja oznacza pojawianie się nowych cech i właściwości na wyższych poziomach bądź wymiarach organizacji. Zarówno Alfred Kroemer jak i Parsons wyróżniają 4 poziomy zjawisk – biologiczny, psychiczny, społeczny i kulturowy. Zjawiska poziomu wyższego posiadają pewne specyficzne cechy których nie da się w pełni wyjaśnić odwołując się do właściwości zjawisk na poziomach niższych. J. Szmatka rozpatrując relacje pomiędzy jednostką a społecznością rozróżnia 4 poziomy integracji zjawisk społecznych.


15 – 11 -2005
Jacek Szmatka rozpatrując relacje pomiędzy jednostką a społecznością, rozróżnia 4 poziomy integracji zjawisk społecznych:
1. Poziom jednostkowy (działających jednostek). Ludzi traktuje się jako pojedyncze, indywidualne izolowane w pewien sposób jednostki, które jednak funkcjonują w pewien określonych grupach, strukturach, środowiskach traktowanych jako tło ewentualnych działań czy zachowań.
2. Poziom małych grup społecznych (mikrostruktur społecznych). Pomimo dość dużej różnorodności mss cechuje je wyraźna wspólność cech i właściwości stąd też są one bliskie
3. Poziom wielkich grup społecznych (makrostruktur społecznych). Na tym ujawniają się całkowicie swoiste właściwości tego typu struktur i całości społecznych, a tym samym pojawiają się nowe rodzaje mechanizmów zależności i konfliktów. Są one również podobnie jak mikrostruktury wewnętrznie zróżnicowane nie mniej jednak podstawowe generalne i istotne cechy pozostają takie same.
4. Poziom społeczeństwa. Świat społeczny ujmowany jest en block (całkowicie i ogółem). W stosunku do tego typu struktury pozostałe 3 poziomy integracji zjawisk społecznych są elementami strukturalnymi. Ich sposób ułożenia oraz rodzaj wzajemnych zależności i oddziaływań tworzą nową pewną jakość – generalną strukturę świata społecznego.
Szmatka zauważa, iż cechy tych poziomów są w stosunku do siebie emergentne. Można przyjąć że oznacza to że rzeczywistość społeczna ma charakter nieciągły. Emergencja może być ujmowana ontologicznie jako właściwość zjawisk występująca na różnych poziomach, lub epistemologicznie jako cecha wiedzy czy myślenia o rzeczywistości. Przyznaje on, że strukturalizm socjologiczny wysuwa tezę o występowaniu własności emergentnych na poszczególnych poziomach integracji świata społecznego. Emergencyjność traktuje on jako jakościową różnorodność zjawisk społecznych. Ponadto wspomniany wyżej emergencyjny strukturalizm socjologiczny przyjmuje takie rozumienie pojęcia emergencji zgodnie z którym twierdzi się iż w stosunku do danego obiektu społecznego można wskazać istnienie nieprzewidywalnych (na podstawie analizy elementów składowych) charakterystyki tej całości społecznej. Zakłada się istnienie nowości. Istnienie owych nowości jest istotną ontologiczną własnością świata społecznego. Można więc przyjąć że twierdzenie o emergencji jest kluczowe dla zrozumienia rzeczywistości społecznej.
Zgodnie z tym twierdzeniem główną własnością świata społecznego jest to, że charakteryzuje się on nieciągłością własności. Stąd też rzeczywistość emergentna jest rzeczywistością wielopoziomową.
(Szmatka = zagorzały strukturalista, uparcie szukał jednego czynnika konstytutywnej grupy społecznej).


22 – 11 – 2005
Główne orientacje teoretyczne mikrostruktur społecznych.

Ważnym elementem w analizie MSS jest próba odpowiedzi na pytanie o właściwości i zasady funkcjonowania mikrostruktury rozumianej jako struktury dalekiego dystansu. Założenie jakie w związku z tą analizą się pojawia można sprowadzić (jak zauważa Szmatka) do tezy iż zarówno mniejsze układy strukturalne tj. zespoły ról, sekwencje statusów, komplety statusów itp. Jak i przede wszystkim struktury wewnątrzgrupowe charakteryzują się tymi samymi podstawowymi cechami jakościowymi.
Można więc stwierdzić że u podłoża każdej struktury wewnątrzgrupowej bliskiego dystansu, czy też struktury quasi – grupowej, odnajdziemy tę samą głęboko ukrytą strukturę dalekiego dystansu. ( quasi – grupy – grupy na podstawie których mogą się wytwarzać inne grupy, ale jako całość nie są grupą, np.: studenci, młodzież(w sensie demograficznym), subkultury, ludzie starsi. Publiczność kinie czy w filharmonii to quasi – grupa.)
Stąd też głównie z tego powodu wszystkie powyższe typy grup społecznych oraz różnorodne powiązane z nimi procesy i zjawiska tj. konformizm, dewiacja, tworzenie się koalicji, krystalizowanie się statusów, tworzą odrębny poziom zjawisk społecznych, odrębny poziom integracji świata społecznego który nacechowany jest swoistymi właściwościami emergentnymi ze względu na własności i cechy.
Pewnego rodzaju odmienność jakościowa tych zjawisk przejawia się przede wszystkim tym, że pewne typy struktur obecne są jedynie na mikrostrukturalnym poziomi integracji zjawisk społecznych i głównie w tej postaci w obrębie zjawisk z innych poziomów rzeczywistości nie występują. Warto tu zaznaczyć iż syndromy właściwości tych struktur, sposób ich funkcjonowania oraz specyficzne układy i konstelacje strukturalne jakie tworzą przejawiają się w obrębie tej szczególnej skali zjawisk jaką tworzą procesy w małych zbiorowościach społecznych. Jak zauważa A. P. Hare od połowy lat 50. badaniem małych grup zajmowały się głównie 3 szkoły:
• Socjometrii;
• Dynamiki grupowej;
• Teorii małych struktur.
W pierwszej fazie każda z tych szkół była reprezentowana przez jednego człowieka, z czasem zyskując grono przysięgłych zwolenników. Socjometria została uznana za odrębną szkołę w 1940 roku.
Dynamika grupowa jako dzieło Kurta Levina, pojawiła się w słowniku mikrosocjologii w 1945 roku, natomiast teoria małych grup społecznych wykreowana przez R. Balesa swoim rodowodem sięga 1950 roku.
Wszystkie te szkoły pomimo wyraźnych związków różniły się pod względem podejścia do badania małych grup. Warto też zaznaczyć że żadna z powyższych szkół nie była w stanie dotrzeć do struktury dalekiego dystansu. Socjometria de facto była zdolna do wyjaśnienia struktur relacji afektywnej w grupie.
Dynamika grupowa Levina także posiadała ograniczenia, a teoria Balesa była, i jest teorią struktur, statusów i ról. Powyższe dyscypliny mikrosocjologiczne zintegrował dopiero SYMLOG dając im zupełnie nową perspektywę. Wypada tu podkreślić że jest ot jedyna dotychczas próba ustalenia właściwości grupy dalekiego dystansu – mikrostruktury społecznej; założenia teorii struktury dalekiego dystansu J. Szmatka Sprowadza do następujących dyrektyw:
1. Mikrostruktura sjest trójwymiarowym układem społecznym (przestrzenno - społecznych), który składa się z 3 wymiarów:
• Dominujący bądź podporządkowany (skierowany ku górze bądź ku dołowi);
• Przyjacielski bądź nieprzyjazny (pozytywny bądź niepozytywny);
• Zorientowany instrumentalnie bądź zorientowany ekspresyjno – emocjonalnie (do przodu bądź do tyłu).
2. Wszystkie 3 wymiary mikrostruktury powinny być interpretowane w kategoriach struktur bliskiego dystansu odpowiedzialnych za dany wymiar struktury dalekiego dystansu. Wymiar dominujący podporządkowany w strukturze dalekiego dystansu regulowany jest przez strukturę przywództwa. Wymiar przyjacielski i nieprzyjacielski w mikrostrukturze regulują struktury socjometryczne. Zaś wymiar orientacji instrumentalnej, orientacji ekspresyjno – emocjonalnej jest podporządkowany strukturom statusów i ról społecznych.
3. Wzajemne powiązania struktur bliskiego dystansu powoduje że strukturalnie regulowane zachowanie jednostki jest wypadkową działania wielu z nich. Każda ze struktur bliskiego dystansu wywołuje określone typy zachowań i reakcji jednostek znajdujących się w sferze wpływów tej struktury.
4. Każda struktura bliskiego dystansu działająca w obrębie pola struktury wytwarza system wartości i kulturę. Wypadkową ich działania jest trójwymiarowa przestrzeń wartości mikrostruktury. Struktury bliskiego dystansu są nie tylko regulatorami zachowań, ale również generują (wytwarzają ) wartości kulturowe i wzory zachowań jednostek. W wyniku powyższego typu działań struktur bliskiego dystansu mikrostruktura przekształca się również w trójwymiarową przestrzeń wartości, wzorów kultury i osobowości.
5. Wzajemne powiązanie struktur bliskiego dystansu powoduje że strukturalne zdeterminowane wartości, strukturalnie kontrolowane procesy socjalizacji są wypadkową działania tych struktur. Każda ze struktur bliskiego dystansu produkuje określone typy wartości i wzory kulturowe tak, iż mikrostruktura może być zdefiniowana jako pole ścierających się ze sobą wzorów i wartości kulturowych.
Jak zauważa Robert Bales przestrzeń mikrostruktury jest przestrzenią spolaryzowaną. Każdy z trzech wymiarów jest bipolarny co możnaby zinterpretować w ten sposób iż subprocesy związane z jednym biegunem danego wymiaru mają skłonność do działania, które przeciwdziała zachowaniom z działaniem o charakterze przeciwnym. Działanie dużej liczby czynników o charakterze strukturalnym, istnienie szeregu zróżnicowanych nacisków strukturalnych ma zdolność do tworzenia różnic pomiędzy pozycjami, statusami, rolami i w konsekwencji jednostkami je okupującymi. W wyniku tego mamy do czynienia z tworzeniem się podgrup a w końcowej fazie polaryzacją grupy.


06 – 12 – 2005
Realizując zagadnienie struktury społecznej należy zaznaczyć 2 pojęcia: status społeczny i rola społeczna.
W Polsce status, pozycja, rola to 3 różne aspekty struktury społecznej.
R. Linton zauważa że status to pozycja w systemie społecznym zajmowana przez jednostki. Rola społeczna to behawioralne wykonanie ukształtowane przez wzory oczekiwań przypisane do danej pozycji. Każdy statut posiada swą odrębną rolę.
Rola posiada 3 aspekty:
• Strukturalny, zewnętrzny, obiektywny – strukturalnie przypisane prawa, obowiązki, nakazy, zakazy kierowane do jednostki);
• Osobowościowy, subiektywny, wewnętrzny – swego rodzaju autodefinicja roli jak ją wyobraża sobie osoba, która ma ją spełniać;
• Behawioralny – działanie, wykonanie tych społecznie przypisanych nakazów i zakazów i własnego wyobrażenia tej roli.
Z każdej pozycji wynika tylko jedna rola.
Merton zauważył że z pojedynczą pozycją wiąże się cały szereg ról. Wprowadził pojęcie zespołu ról społecznych. Nie mylić z wielością pełnionych ról społecznych.
Zespół ról – wiązka ról, wynika z pojedynczego statusu(pozycji), z kim wchodzimy w interakcje.
W zespole ról pojawiają się konflikty. Są różne oczekiwania wobec osoby wypełniającej (zajmującej) konkretną pozycję. Jednostka zajmująca centralny statut , pozycję w zespole ról nie jest do końca pozbawiona możliwości reagowania na te sprzeczne konflikty.
Mechanizmy przywracania równowagi w zespole.
1. Zróżnicowanie stopnia zaangażowania się w zespół partnerów tego zespołu ról (w rolę studenta najbardziej zaangażowani są nauczyciele i koledzy, mniej PN: kierownik akademika).
2. Wykorzystanie zróżnicowania we władzy partnerów w zespole ról. Władza – możliwość wywierania wpływu, kontroli innych osób. Podporządkowanie wobec tych co mają możliwość wywierania wpływu, a rezygnuje się z podporządkowania wobec tych, którzy mają mniejsze możliwości kontroli czy władzy.
3. Usunięcie pewnych działań z pola widzenia partnerów w zespole ról. Jeżeli pojawiają się sprzeczne oczekiwania wobec osób o centralnym statusie to można pewne działanie ukryć, usunąć z pola widzenia, ukrywamy część działań (np. odpisywanie tak żeby nauczyciele nie widzieli).
4. Uświadomienie partnerowi konfliktowych zadań – przerzucenie odpowiedzialności w zespole ról, np. matka karze wyrzucić śmieci swemu dziecku, a ojciec nie, mówi mu aby się uczył. Dziecko musi uświadomić rodzicom ich sprzeczne oczekiwania.
5. Udzielanie społecznego poparcia przez osoby zajmujące podobne pozycje i mające podobne problemy ze swoim niezintegrowanym zespołem ról – wykorzystuje się efekt ilościowy gdy pojedyncze działanie nie wywołałoby zauważonego skutku i efektu, efekt skali. Gdy pielęgniarki domagały się podwyżek i polepszenia ich sytuacji – jedna pielęgniarka nie dałaby załatwić tego co zdołały załatwić związki pielęgniarskie ( np. gdy jeden człowiek podejmuje głodówkę nie zwraca to większej uwagi niż gdyby więcej osób głodowało; jeżeli jeden student ma problem z prowadzącym zajęcia to efekt jego skargi u dziekana byłby nie wielki w porównaniu z tą sytuacją gdyby za tym studentem wstawił się cały rok), w pojedynkę pewnych spraw nie da się załatwić.
6. Ograniczenie zespołu ról – zerwanie relacji z osobnikiem który jest konfliktowy. Małżeństwo + teściowa, która się wtrąca, to zrywa się kontakty z „mamusią” a nie od razu rozwodzi ze współmałżonkiem. Osoby które są konfliktowe są odsuwane, izolowane, zrywa się z nimi kontakty.


13 – 12 – 2005
Teorie grupy społecznej
13 XII 2005

Dokonując analizy MSS warto się przyjrzeć teoriom zajmującym się grupami społecznymi.
1. Koncepcja strukturalno – funkcjonalna, najstarsza koncepcja i rozwinięta, dopracowana, która ma wyjaśniać zbiorowe życie ludzi. Sięga do organicyzmu Comta czy Spencera, a zwłaszcza Durkheima, którzy analizując strukturę społeczną porównywali je do organizmu społecznego. Wpływ na te koncepcje miał V. Pareto, pojęcia system zewnętrzny i wewnętrzny jako istotne narzędzia badawcze społeczeństwa.
Największymi teoretykami tej teorii są: B. Malinowski, R. Merton, T. Parsons (funkcjonaliści), Levi – Strauss, A. Radcliffe – Brown(strukturaliści). Za najważniejszą tezę perspektywy funkcjonalno – strukturalnej należy uznać twierdzenie, że życie społeczne jest zawsze strukturalizowane w postaci systemów społecznych a więc całości społecznych pełniących większe funkcje wobec całości. Zycie społeczne składa się z systemów, systemików, systemiczków
Za punkt wyjścia analizy socjologicznej należy uznać badania budowy czyli struktury danego systemu społecznego i funkcji jakie spełnia na rzecz systemu szerszego. Ponadto ważną rolę w wyjaśnianiu socjologicznym pełni wyżej wspomniane pojęcie funkcji przez którą można rozumieć właściwą dla danego systemu aktywność lub też działalność konieczną, utrzymującą dany system w procesie istnienia. Funkcja – działalność właściwa dla danego systemu wymagana, konieczna.
Patrząc na założenia teorii strukturalno – funkcjonalnej, grupę społeczną można określić jako system społeczny, a więc pewna całość o złożonej strukturze mniejszych systemów społecznych, spełniająca określone funkcje na rzecz systemów szerszych (makrosystemów). Grupa społeczna jako system społeczny złożony z tych mniejszych systemów jest strukturą elementów funkcjonalnie ze sobą powiązanych. W powyższym ujęciu analiza funkcjonalna skupia więc swą uwagę na tematyce funkcji, natomiast strukturalizm koncentruje się na analizie budowy struktury systemów społecznych. Warto zaznaczyć iż funkcjonaliści zajmowali się przede wszystkim systemami kulturowymi i wzorami zachowań; gdy tym czasem strukturaliści badali procesy społeczne oraz zależności w budowie systemów społecznych.
Czołowi przedstawiciele obydwu orientacji swe twierdzenia opierali na badaniu społeczeństw pierwotnych i chłopskich. W powyższych ujęciach występują jednak pewne różnice.
Radcliffe – Brown strukturę społeczną czyni głównym przedmiotem swych analiz. Struktura społeczna to uregulowane stosunki pomiędzy jednostkami i zbiorowościami w danym systemie.
Malinowski – orientacja funkcjonalna.
Cechą funkcjonowania społeczeństwa są potrzeby: biologiczne (zaspokojenie głodu, sen, reprodukcja), psychiczne i społeczno – kulturowe. Koncepcję Malinowskiego cechuje kulturalizm – pogląd w myśl którego kultura danego społeczeństwa bądź zbiorowości reguluje stosunki społeczne i struktury społeczne. Służy ona zaspokajaniu gatunkowych potrzeb danej zbiorowości. Wg. Malinowskiego trzeba poznać potrzeby i kulturę danego społeczeństwa bo to one wywierają wpływ na charakter danej struktury.
Dla T. Parsonsa system społeczny to zorganizowany wzór – model interakcji który powstaje dzięki instytucjonalizacji działań ludzkich i polega na określaniu schematów interakcji pomiędzy jednostkami zajmującymi określone pozycje.
Proces integrowania osobowości odbywa się za pośrednictwem działania dwóch mechanizmów – mechanizmu socjalizacji, - internalizacja przez jednostkę określonych wzorów działań, norm, wartości i symboli; oraz mechanizm kontroli społecznej – system nakazów, norm i uregulowań połączonych ze stosowaniem nagród i kar, co oddziaływują prewencyjnie lub represyjnie na działanie osobowości, jak też innych podsystemów w większym systemie społecznym.
R. Merton jako współczesny przedstawiciel funkcjonalizmu zaangażowany w tworzenie ogólnej teorii socjologicznej, grupę społeczną z punktu widzenia strukturalnego odnosi do pewnej grupy ludzi, którzy wchodzą ze sobą w interakcje w pewien ustalony sposób. Grupą społeczną może być pewna liczba osób pozostających ze sobą w ustalonych stosunkach społecznych.
Stosunek społeczny bądź unormowane interakcje to pojęcia używane zamiennie przez Mertona są składnikami definiującymi zagadnienie grupy.
Badacz ten ustala świadomościowe aspekty grupy (3 kryteria istnienia grupy):
 Trwałe, normatywnie ustalone formy społecznych interakcji;
 Samookreślanie się jednostki jako uczestnika grupy;
 Takie samo określanie jednostki przez innych ludzi.
2. Interakcjonizm symboliczny swymi początkami sięga amerykańskich uczonych: W. Jamesa, C. Cooleya, Meada.
Grupą społeczną z punktu widzenia interakcjonizmu zajmowali się przedstawiciele dwóch szkół: chicagowskiej – H. Blumem; szkoły Iowa – M. Kuhn.
Interakcja w ujęciu interakcjonizmu symbolicznego to takie społeczne działanie w którym dwie osoby działają na siebie za pomocą komunikacji, modyfikując swe zachowania. Blumem opierając się na teorii Meada zauważa że społeczeństwo ludzkie składa się z jednostek posiadających jaźń a indywidualne działanie jest konstrukcją a nie prostym wyzwoleniem interakcji.
Interakcje dokonują się w kontekście społecznym, w tym również grupa z perspektywy swoistego interakcjonizmu symbolicznego jest ramą która stwarza sytuacje w jakich jednostka funkcjonuje.
Dla Kuhna świat społeczny wiąże się z pojęciem pozycji społecznych w których to jednostki są ze sobą w jakiś sposób powiązane. Same pozycje społeczne w grupie określają wzajemne uprawnienia i obowiązki jakie w danej pozycji przysługują w stosunku do innych. W ten sposób powstają struktury społeczne (grupy społeczne) utrwalone i uregulowane stosunki społeczne wiążą pewne grupy osób.
3. Florian Znaniecki w swej teorii grupy społecznej posłużył się pojęciem współczynnika socjologicznego. Twierdząc że właściwością świata kultury jest to iż jest ona zawsze „czyjaś”(jakiejś grupy społecznej). Jeśli jest taka obiektywnie jaka jest w doświadczeniu i działaniu ludzi. Sama rzeczywistość społeczna jako część rzeczywistości kultury jest tworzona przez ludzi – istoty w pełni świadome i obiektywne. Każde zjawisko kultury (w tym zjawiska społeczne) musi być ujmowane w znaczeniach jakie nadają im ludzie i jakich doświadczają w swoich działaniach.
Rzeczywistość społeczna jest taka jaka się ludziom wydaje. Dla Znanieckiego grupa społeczna to najbardziej złożony układ społeczny, stąd nie można tego tworu zredukować i rozłożyć do czynności społecznych, gdyż sama grupa społeczna jest powiązana stosunkami (społecznymi) osób wokół wspólnych wartości do których osoby te jako całość dążą.
Grupą społeczną wg Znanieckiego jest każde zrzeszenie ludzi które w świadomości tych osób stanowi układ odosobnionych (pewnego rodzaju odrębna całość).
Grupa społeczna istnieje tylko dlatego że jej członkowie uważają ją za istniejącą w oddzielnym od reszty świecie.
Znaniecki pisze że grupa jest kompleksem czy zespołem ról społecznych spełnionych przez różne kategorie jej członków.
Rola społeczna – całokształt obowiązków których spełnienia spodziewa się od jednostki określony krąg społeczny wokół jednostki (zespół ludzi powiązany ze sobą).
Kontynuator myśli Znanieckiego, J. Chałasiński który pisał że grupy nie istnieją poza jednostkami lecz tylko w doświadczeniach składających się na nią jednostek.
Grupę stanowią indywidualne doświadczenia których przedmiotem są wspólne wartości społeczno – kulturalne i pewne przeżycia (=świadomość wspólności).

20 – 12 – 2005
20.12.2005
Interakcjonizm G. H. Mead’a

Można przyjąć że nazwiska takich badaczy jak W. James, Cooley, Develey, stanowią kanon w rozwoju interakcjonizmu. Mead (1863 – 1931) powiązał zagadnienia i pojęcia stosowane przez tych autorów w skonkretyzowaną i konkretną teoretycznie perspektywę, która połączyła ludzki zmysł, jaźń społeczną, czy strukturę społeczną z procesami interakcji społecznych.
Dwa podstawowe założenia Mead’a:
1. Organicyzm ludzki z punktu wiedzenia biologii jest słaby – konieczność współpracy w wspólnotach gdyż to pozwoli człowiekowi przetrwać.
2. Wokół organizacji ludzkich występują swoiste procesy, które ułatwiają kooperacje i przystosowanie dlatego też zostaną one utrzymane.
Mead uważany jest za jednego z najciekawszych myślicieli pragmatyzmu, osobiście nigdy nie uważał się za socjologa, bliższa mu była psychologia społeczna, którą wykładał w Chicago, a przede wszystkim filozofia. Do klasyki współczesnej socjologii trafił on dzięki Herbertowi Blumarowi, który dostrzegł socjologiczne implikacje jego filozofii, tworząc nazwę kierunku – symboliczny interakcjonizm, który jest kontynuowany. G. Mead pozostawał pod wpływem Deweya, uznając iż specyficzną cechą ludzkiego umysłu jest jego zdolność bądź talent przydatny do stosowania symboli, zwłaszcza w celu oznaczenia pewnego rodzaju obiektów w środowisku. Zwracał uwagę, iż umysł człowieka analizuje alternatywne, liczne działania skierowane na wspomniane wyżej obiekty, że potrafi on powstrzymać niewłaściwe działania jednocześnie nakreślając właściwe kierunki ludzkiego działania postępowania ów proces myślowego stosowania symboli, badacz ten nazwał „próbę generalną wyobraźni” zauważając iż pojęcie umysłu jest procesem a nie strukturą. Sam indywidualny umysł pojawia się zdaniem Mead’a w procesie ewolucji (w myśl której świadomość i umysł ludzki oraz społeczeństwo wyłaniają się jednocześnie z procesu życiowego, jedno jest warunkiem drugiego – sama ewolucja jest dla niego twórczym procesem, który wytwarza nowe formy czerpiące z tego co wykształciło się wcześniej).
W sieci społecznych między organizmami i między nimi a środowiskiem przyrodniczym jako funkcjonalne i niezwykle skuteczne narzędzie kontroli zachowań. Umysł jest swoistym tworem, na którym za pomocą symboli można poddać kontroli warunki działania oraz konsekwencje własnych cudzych reakcji.
U człowieka mowa jest głównym zbiorem gestów znaczących, symboli, które pozwalają przedstawić znaczenia niezależne od aktualnie działających bodźców z środowiska i wskazywać sobie i innym wspólne cele. Umysł zdaniem Mead’a wymaga jaźni (samoświadomość samoświadomości).
Podsumowując problematykę umysłu możemy stwierdzić, że gdy organ ludzki uzyskuje zdolność rozumienia gestów konwencjonalnych, zastosowania ich w celu przyjęcia roli innych czy w końcu podejmowania w wyobraźni alternatywnych kierunków i opcji działań to wówczas taki organizm posiada umysł.
Jaźń jest stroną neutralną, intelektualną, która odwzorowuje obiektywny obraz osoby. Jest ona w pewnym sensie warunkiem wykształcenia się umysłu, ponadto pozwala jednostce spojrzeć na siebie w sposób przedmiotowy jako na obiekt oddziaływania i podlegania wpływowi tj; tak samo jak na innych.
Jaźń kształtuje się w sieci interakcji z innymi dzięki zjawisku stawiania się w roli innego. Oznacza ono zdolność organizmu do przedstawiania sobie sytuacji z punktu widzenia partnerów interakcji. Mead mówi o trzech stadiach rozwoju jaźni, z których oznacza nie tylko zmianę w krótkotrwałych wyobrażeniach o sobie samym, ale i wzrastającej krystalizacji, bardziej trwałej koncepcji samego siebie.
STADIA ROZWOJU OSOBOWOŚCI JEDNOSTKI
I faza zabawy, w której działające osoby (organizmy dziecięce) podejmują, odkrywają i naśladują społeczne role konkretnych przedstawicieli zbiorowości ludzkich
II faza gry, w której wyznaczone zostają zdolności jednostki do wyprowadzania wielości wyobrażeń o samym sobie z reakcji grupy jednostek uwikłanych w pewną skoordynowaną działalność zakładającą wzajemną współpracę.
III faza, jednostka może przyjąć rolę uogólnionego innego lub akceptować „wspólne postawy” (są to społeczne oczekiwania i wzorce, które pozwalają internalizującej się jednostce na uświadomienie sobie istnienia rozleglejszej społecznej rzeczywistości). W wyniku czego następuje generalizacja postaw innych ludzi i dostosowanie własnych działań do grupy jako całości społecznej. Mead uważa że społeczeństwo jest pierwotne względem jednostek, gdyż mogą one indywidualnie, a nawet całkiem samotnie żyć pod warunkiem że dzięki socjalizacji rozwinęły swoją jaźń i indywidualny umysł. Ponadto twierdzi on, że społeczeństwo to zorganizowane interakcje, które odbywają się pomiędzy przeróżnymi jednostkami wedle ściśle określonych wzorów. Społeczeństwo jest uzależnione od zdolności jaźni a w szczególności od procesu oceny siebie z perspektywy wspomnianego wcześniej uogólnionego innego.
Ważnym zagadnieniem analizowanym przez Mead’a, a dotyczącym społeczeństwa jest kontrola społeczna, która jest sprawowana nie tyle przez przymus zewnętrzny co bardziej przez wewnętrzną samokontrolę zachowań. Jednostki chcąc osiągnąć swoje egoistyczne cele, muszą przystosować swoje reakcje do zachowań innych, a tym samym poddać kontroli własne działania ze względu na partnerów interakcji co oznacza konieczność uwzględnienia wspólnych norm i reguł postępowania.
Są trzy rodzaje kontroli:
• Kontrola jednostki nad sobą, mechanizm kontroli jednostki nad sobą, własnym postępowaniem zostaje uruchomiony w momencie gdy staje się ona przedmiotem dla samej siebie.
• Kontrola społeczna nad własnym rozwojem, odróżnia społeczności ludzkie od zwierzęcych. Siłę napędową rozwoju i postępu stanowią problemy i kryzysy.
• Kontrola społeczna nad swoim środowiskiem przyrodniczym, wiąże się z Medowskim rozumieniem adaptacji np.: rola ręki w ewolucji człowieka, dzięki której może on manipulować różnymi rzeczami.
Podsumowanie społeczeństwa: termin ten traktuje on w sposób luźny, stosując go w istocie do wszelkich sytuacji, w których ma miejsce wzajemne oddziaływanie między jednostkami. Ponieważ interakcja ludzka ma charakter symboliczny stąd też granice społeczeństwa są wyznaczane przez bariery komunikowania się, a tym samym przyjmowania ról tych jednostek które nie należą do naszego najbliższego otoczenia. Mead miał wielbicieli i krytyków. Krytycy zarzucali mu zbytni optymizm i wiarę w możliwości racjonalnego porozumiewania się między ludźmi. Z drugiej strony za jego życia jego koncepcja przyczyniła się do powstania szkoły chicagowskiej, która po dziś dzień ma istotne znaczenie dla psychologii społecznej (teorii socjalizacji, patologii więzi społecznych i przestępczości). Teorie Mead’a stanowią trzon symbolicznego interakcjonizmu, który z powodzeniem rozwijali w USA jego protagoniści (Kuhn, Blumem).

SOCJOLOGIA HUMANISTYCZNA
Termin socjologii humanistycznej jest trudny do określenia bo jest ona zespołem poglądów metasocjologicznych, które można rozumieć na przeróżne sposoby. Badacze problemu przyjmują, iż nurt ten powstał na początku XX wieku jako opozycja do pozytywizmu, poszukując odpowiedzi na to jakie czynniki, elementy, czy sfery ludzkiego życia są najważniejsze i najbardziej typowe dla jego rozwoju, aktywności, autonomii, godności itp.
Za główne założenia uznaje:
1. Antynaturalizm. Cechą konstytutywna socjologii humanistycznej było przekonanie, że zjawiska społeczne nie są rzeczami, które możnaby badać przy pomocy metod stosowanych w naukach przyrodniczych.
2. Interakcjonizm. Socjologia humanistyczna jest nauką o „społecznej interakcji”. Ponadto ani społeczeństwo, ani jednostka nie są czymś danym, gotowym. Proces stawania się jednostki czy społeczeństwa ma miejsce dopiero w wyniku interakcji społecznej – wzajemnego ludzkiego oddziaływania.
3. Podmiotowość interakcji społecznych. Socjologia humanistyczna nie włączała w krąg swoich zainteresowań wszelkich wzajemnych interakcji między sobą, ale wyłącznie te w których uczestniczą one jako podmioty świadome. O interakcjach społecznych można mówić wówczas, gdy oddziaływujące na siebie jednostki uwzględniają w swoich poczynaniach działania innych ludzi, a co za tym idzie starają się na nie wpływać. Oddziaływanie odbywa się w sferze znaczeń a nie instynktów czy odruchów.
4. Postulat rozumienia (budowa socjologii rozumiejącej). Socjologie humanistyczną interesują nie tylko zachowania jednostek ale głównie cele, jakie sobie te jednostki stawiają. Do tego potrzeba operacji zwanej rozumieniem. Zrywało to z charakterystyczną dla dyscyplin przyrodniczych procedurą wyjaśniania którą właśnie zalecają socjologom pozytywiści.
5. Wiedza społeczna jako źródło samowiedzy. W myśl tego założenia wiedza socjologiczna mogła dostarczyć jedynie ludziom samowiedzy. Mogła zwiększyć ich mądrość lecz nie sprawność techniczną.

E. TNNIS (1855 – 1936)
Był twórcą pierwszego systemu socjologii niemieckiej. To on twierdził m.in. , że socjologia empiryczna jest tak samo ważna jak socjologia teoretyczna. Tonnis był autorem jednej z najważniejszych książek w dziejach socjologii „Wspólnota i społeczeństwo (stowarzyszenie)”. Warto zaznaczyć iż badacz ten był założycielem niemieckiego towarzystwa socjologicznego. Koncepcje jego charakteryzują 3 poglądy na istnienie i funkcjonowanie społeczeństwa.
1. Biologiczny (odpowiada mu biologia, antropologia). Zajmuje się ona aspektem pomnażania, osłabiania, wspierania bądź honorowania życia.
2. Psychologiczny (psychologia społeczna) obejmuje takie procesy jak: przyciąganie i odpychanie, pomoc i walka, pokojowy związek i zbrojny konflikt.
3. Socjologiczny (socjologia) która jego zdaniem winna skupiać się na faktach, które nazywa faktami wzajemnego znaczenia.
Bada społeczna fakty indywidualne. Ważnym aspektem w jego teorii jest założenie, że przedmiot socjologii jest wyznaczany przez rozum i mózg. Tonnis za najbardziej pierwotne zjawiska uważał wolę, opierając się na Schopenhauerze. Różniąc się jednak od Schopenhauera uznaniem woli za coś swoiście ludzkiego.
Przeróżne stosunki społeczne można wyprowadzić z woli jednostek które je nawiązują. Twierdzi on, iż aby można było mówić o społeczeństwie trzeba jednostek, które będą chciały aby owo społeczeństwo istniało. W tym sensie wszelkie twory społeczne są artefaktami (zjawiskami i procesami nie będącymi wytworami przyrody lecz ludzi) substancji psychicznej. A ich socjologiczna konceptualizacja musi być musi być konceptualizacją psychologiczną. Można więc tutaj mówić o psychologizmie i socjologizmie Tonniesa. Badacze zajmujący się koncepcjami Tonniesa twierdzą iż głównym tematem jego socjologii jest pojecie więzi społecznej do której sprowadza on każde współżycie, które ma na celu wymianę świadczeń i zachęt, ponadto w jego opinii istnieją 2 rodzaje ludzkiej woli:
• Organiczna (naturalna) płynąca z niedostępnej dla refleksji ludzkiej jaźni. Urzeczywistnia się ona i spełnia w zachowaniach i działaniach podejmowanych z naturalnej wewnętrznej potrzeby. Jest ona czynnikiem konstytuującym wspólnotę.
• Arbitralna (refleksyjna, racjonalna) będąca wynikiem namysłu i wyrachowania. Jest źródłem działań ukierunkowanych na realizację zewnętrznych celów. Wpływa na kształtowanie się społeczeństwa – zrzeszenia.
Skoro więc wola organiczna powołuje do życia wspólnotę, wola arbitralna – społeczeństwo, to w przypadku wspólnoty dominują więzi pokrewieństwa, braterstwa i sąsiedztwa, ponadto łączy ona ludzi jako osobowości a kontrola społeczna jest tutaj sprawowana przez tradycję i obyczaj, to w przypadku społeczeństwa dominują więzy umowy i wyrachowanie. Wyodrębnione funkcje (pozycje) i sformalizowane prawo (kontrola społeczna). Podsumowując Tonniesa musimy zaznaczyć iż pomimo swoich dokonań pozostaje on w cieniu Simmla i Webera.

MAX WEBER (1864 – 1920)

Zajmował się obok socjologii, prawem, ekonomią polityczną, historią religii oraz teorią polityki. Badacz ten traktował socjologię jako część nauki społecznej, która stanowi próbę przezwyciężenia poprzez przyjęcie perspektywy historyzmu. Dokonał pozytywnej krytyki Marksizmu analizując powstanie i rozwój kapitalizmu odrzucając marksowską koncepcje praw historycznych oraz przyczynowości.

Autor: „Etyka protestancka kapitalizmu”, „Wybór rozpraw z zakresu nauki o nauce”, „Szkice socjologii religii”, „Gospodarka a społeczeństwo”.
Za punkt wyjścia socjologii Webera należy uznać rzeczywistość społeczną traktowaną jako chaos i nieskończoną płynność.
Historia wg niego nie ma zbytniego sensu bowiem jest ona terenem walki ludzi i grup społecznych obdarzonych wolą przezwyciężania wszelkiego oporu i urzeczywistnienia swych partykularnych Interesów. Same nauki społeczne zdaniem Webera to nauki o kulturze które zajmują się sądami wartościującymi ale same nie wydają, pozostając wolne od stronniczości.
Weber stworzył koncepcję typu idealnego specyficzną konstrukcję modelową na którą składa się zbiór wzajemnie powiązanych, znaczących, typowych i charakterystycznych dla danego zjawiska obiektu czy procesu cech i elementów.
Typ idealny pozwala budować typologie, umożliwia zestawienia i porównania 2 lub więcej konkretnych sytuacji społecznych. Krótko mówiąc: typ idealny uzyskuje się przez jednostronne spotęgowanie pewnego lub pewnych punktów widzenia.
Weber jako twórca socjologii formalnej stworzył 4 rodzaje czynności społecznych:
• Tradycjonalne (wykonywane zgodnie z nawykami)
• Emocjonalne (sposób zachowania bez względu na skutki)
• Racjonalne – zasadniczo racjonalne(świadomy dobór najskuteczniejszych środków)
• Racjonalne – celowo-racjonalne (osiągnięcie maksymalnej świadomości celów i środków)

Ujęcie struktury społeczeństwa wg Webera
Wprowadza on pojęcie klasy (mówi on o klasie posiadania zysku i dochodu wspominając o położeniu klasowym i rynkowym). Stany – pozytywna lub negatywna ocena godności społecznej. Godność stanowa nie musi wiązać się z położeniem klasowym Partia-zrzeszenie o charakterze celowym nastawionym na zapewnienie swoim członkom wpływów na aparat władzy.

Kończąc Weber wyróżnił element społeczeństwa biurokrację, przez którą rozumiał racjonalizację organizacji społecznych, która zastępuje autorytet tradycji i osób, autorytetem sformalizowanych zasad. Jako autor dzieła „Etyka protestancka….” pojęcie etyki protestanckiej polega na występowaniu zależności między posiadaniem kapitału i stawaniem się przedsiębiorcą a przynależnością do któregoś z kościołów protestanckich.


G.SIMMEL (1858-1918)

To nie tylko znaczący socjolog, ale i filozof, teoretyk kultury i neokantysta. W swoim życiu był profesorem na uniwersytecie w Berlinie. Autor „Zagadnienia z filozofii dziejów”, „Filozofia pieniądza”, „Socjologia”. Początkowo studiował historię, potem zajmował się profesjonalnie filozofią. Mając 23 lata obronił doktorat na temat koncepcji materii Kanta. Swoje wykłady prowadził z socjologii, filozofii, etyki społecznej. Profesorem został na 4 lata przed śmiercią.
GŁÓWNE TWIERDZENIA SIMMLA:
Socjologia nie może zajmować się wszystkim co w minimalnym stopniu związane jest ze społeczeństwem, gdyż w ten sposób przejmuje kompetencje innych dyscyplin naukowych. Jego zdaniem socjologia powinna dokonać abstrakcji, która polega na wyodrębnianiu z całości życia historycznego w tej mierze w jakiej jest ukształtowane społeczeństwo pewnego szczególnego jej wymiaru, który nazywa społeczeństwo bytem ludzkości, wynika z powyższego, że socjologia nie jest nauką o społeczeństwie w kontekście tak szerokim jak u Spencera, Durkheima. Dyscyplinę tą traktował jako naukę o formach uspołecznienia jednostki, zaś w grupach społecznych w których cele i znaczenie może być różne spotykamy identyczne pod względem formalnym zasady odnoszenia się jednostek względem siebie: stosunki nadrzędności i podrzędności, rywalizacji i naśladownictwa, konfliktu i styczności. Simmel usiłował oddzielić formę stosunków społecznych od treści tych stosunków twierdząc iż zadaniem socjologii powinna być analiza formy zaś innych nauk analiza treści. Konsekwencją było powstanie socjologii formalnej która przyniosła mu najwyższe uznanie. W myśl jej założeń rzeczywistość społeczną należy ujmować w kategoriach tzw. czystych form, które stanowią specyficzną, niezależną od kontekstu zjawiska społecznego i procesy bezpośrednio je kształtujące. Badacz ten poddał analizie cechy socjologiczne społeczeństwa wyróżniając: socjologię ogólną, filozoficzną i formalną (czystą). Postulował prowadzenie badań nad wzorami stosunków społecznych, formami ludzkiego zachowania, strukturami społecznymi oraz nad społecznymi cechami jednostek, które są uwarunkowane przez te stosunki i struktury grupowe. Obecnie Simla uważa się za pioniera analiz integracyjnych konfliktów.
Znaczenie socjologii humanistycznej polegało na podjęciu pierwszej próby odrestaurowania socjologii na podstawach odmiennych od tych które lansowały nurty pozytywistyczne i ewolucjonistyczne Tonnis i Weber pokazali, iż możliwe jest uprawianie socjologii opartej na kanonach i rygorach naukowości.


IMPRESJONIZM FUNKCJONALNY PARSONSA (1902-1979)

Zasłyną dzięki „Szkice teorii socjologicznej”, „struktura społeczna i osobowość”.
Najbardziej znaczący przedstawiciel socjologii teoretycznej 20 wieku. Analizując dokonania na gruncie socjologii, jako przedstawiciel funkcjonalno-strukturalistyczny za naczelny cel obrał stworzenie jednego ogólnego systemu teoretycznego, który obiłby swoim zasięgiem, a co za tym idzie zespolił wszystkie nauki społeczne. Stwierdził on że działanie społeczne na mocy definicji jest celowe, a ponadto posiada ono subiektywne znaczenie oraz mniej lub bardziej wyraźną motywację. W żadnym wypadku nie można go utożsamiać z zachowaniem jako że jest ono interakcja społeczną, której przebieg wyznaczają nie tylko nastawienia aktora, ale także oczekiwania innych u społeczny system normatywny. Parsons pisał, że ten kto podejmuje jakiekolwiek działanie musi rozporządzać określoną grupą, a w warunkach w jakich będzie starał się zrealizować zamierzony przez siebie cel, a również i o przedmiotach z jakimi będzie miał do czynienia. Uważał że działający musi odczuwać potrzebę osiągnięcia danego celu i reagował nań emocjonalnie. Odpowiednio do tego badacz ten mówi o 3 rodzajach orientacji motywacyjnej: poznawczej, katektycznej i oceniającej. Wspomina również o 3 sposobach orientacji na wartości: poznawczej, szanującej, moralnej.

Starając się tym samym wykazać, że działanie społeczne jest wyznaczone nie tylko nastawienie samego aktora, ale również przez skierowane ku niemu oczekiwania innych. Więc też w swej orientacji na wartość aktora kieruje się tym wg jakich kryteriów będą oceniane jego poczynania. Chodzi tutaj nie o odczuwane przez niego potrzeby, ale przede wszystkim o społeczne normy do których powinien on przy zaspokajaniu swych potrzeb się stosować. Parsons dostrzega, że działanie ludzkie jest w jakimś stopniu regulowane a co za tym idzie podporządkowuje się normom społecznym. Stąd też musi posiadać określoną strukturę. Sama struktura wg tego badacza to system oparty na pewnych wzorach między aktorami występującymi we wzajemnie zależnych rolach. Rola to ogniwo łączące aktora jako byt psychologiczny ze wspomnianą wyżej strukturą społeczną. O systemie społecznym można rozmawiać wówczas gdy mamy do czynienia ze różnicowaniem ról i pozycji społecznych a także z akceptacją wynikającą z tego.
Co w konsekwencji powoduje wytworzenie i uznanie wspólnych norm i wartości. Analiza systemu nasuwa Parsonsowi dwojaką problematykę: z jednej strony problematykę stosunków systemu ze środowiskiem, którego główną częścią są inne systemy działania. Z drugiej strony problematykę wewnątrz samego systemu. Oprócz tego można na system patrzeć z punktu widzenia celów jakie realizuje i środków do ich realizacji. W wyniku krzyżowania tych rozróżnień otrzymujemy 4 funkcje systemu: jest to dość charakterystyczna dla badacza tego ujęcia wymogów funkcjonalnych (zwanych imperatywami funkcjonalnymi). Aby system trwać i funkcjonować potrzebne są następujące wymogi społeczeństwa (subsystemy społeczne)
1. Adaptacja czyli ustalenie stosunków ze środowiskiem zapewniające stały dochód środków koniecznych do funkcjonowania systemu.
2. Osiąganie ustalonych celów i wytyczanie sposobów realizacji. Odnosi się to do precyzowania pierwszoplanowych celów systemu oraz mobilizowania środków jakimi dysponuje system dla ich osiągnięcia.
3. Integracja, czyli zapewnienie odpowiedniego, spójnego układu stosunków między odpowiednimi elementami systemu.
4. Podtrzymywanie wzorców działania (kultywowanie) czyli utrzymywanie wzorów i kontrolowanie napięć wewnętrznych
.
Inne imperatywy funkcjonalne to:
• Socjalizacja (przekazywanie wzorców kulturowych)
• Kontrola społeczna zaburzeń wewnętrznych (zwłaszcza dewiacji)
• Stratyfikacja społeczna (czyli przypisywanie do ról społecznych najwłaściwszych członków społeczeństwa)
Relacje między nimi, wymiany informacji artefaktów uznał Parsons za jeden z czynników pojawiania się zmiany społecznej. Opierając się na Spencerze, Durkheimie, Parsons wysuwa hipotezę w myśl której proces ewolucji zawiera pewne elementy i są to:
• Rosnące zróżnicowanie elementów systemu oraz wytwarzanie wzorów wzajemnej zależności funkcjonalnej
• Utrwalanie się nowych zasad integracji w systemach, które ulegają stałemu zróżnicowaniu
• Wzrastająca zdolność do przetrwania w środowisku zróżnicowanego systemu


1. w teorii działania ewolucja prowadzi do silniejszego wyodrębnienia takich systemów jak: osobowościowy, społeczny, kulturowy i organizmu.
2. Wzrastającego zróżnicowania w obrębie tych 4 systemów.
3. Stale rosnące problemy integracji.
4. wzrost zdolności do przetrwania w swym środowisku każdego, z podsystemów działania.

Informacyjna hierarchia kontrolna w której badał stosunki pomiędzy systemami działania: kulturą, strukturą społeczną, osobowością i organizmami. Skoro każdy system działania jest podsystemem działania stąd też hierarchia kontroli informacji zwraca uwagę na fakt, że kultura określa w sensie informacyjnym system społeczny, ten kieruje w sensie informacyjnym systemem osobowościowym.
Osobowość kieruje informacje systemem organizmu. Organizm dostarcza energii niezbędnej dla osobowości. System osobowości zapewnia warunki energetyczne dla systemu społecznego. System społeczny dostarcza warunków niezbędnych dla systemu kulturowego. Na koniec rozważań na temat systemu Parsonsa należy wspomnieć o tym, że stworzył zespół kategorii oznaczających niektóre zmienne właściwości systemu działania.
1. Afektywne zaangażowania Vs afektywna neutralność
2. Całościowość vs aspektowość – czyli pytania jak daleko obowiązki daleko mają sięgać
3. Uniwersalizm vs partykuralizm – ocena lub osąd ze strony innych w sytuacji interakcji stosuje się do wszystkich podmiotów.
4. Osiąganie vs przypisanie jak oceniany podmiot albo no podstawie kryterium jego działania albo też na podstawie wrodzonych przymiotów: płeć, wiek, rasa, status materialny czy rodzinny.
5. orientacja na własną osobę vs
orientacja na kolektyw – czyli stopień w jakim działanie ukierunkowane jest na spełnianie własnych interesów czy indywidualnych celów.

Dostrzegamy w jego teorii stanowisko ontologiczne, w którym świat społeczny odzwierciedla właściwości systemowe, które powinno ujmować się przez paralelne do nich uporządkowane pojęcie abstrakcyjne.


Paradygmat funkcjonalny Roberta Mertona

Merton – czołowy przedstawiciel funkcjonalizmu obok swego mistrza T. Parsonsa.
Merton urodzony 1910 w Filadelfii, od 1941 pełnił funkcję profesora na uniwersytecie Columbia.
Warto zaznaczyć że w amerykańskim i w światowym środowisku socjologicznym Merton zajmuje szczególne miejsce, są tacy którzy uważają go za najważniejszego twórcę socjologii amerykańskiej po II w Światowej.
Twórczość Mertona pozostaje pod wpływem profesora Harwardu P. Sorokina.
U Mertona należy zaznaczyć iż autor ten podejmuje niezwykle zróżnicowaną tematykę. Obok zagadnień metodologicznych i historycznych, rozwija ogólną teorie socjologiczną (kierunek funkcjonalny i strukturalny), a także tzw. Teorie średniego zasięgu teorie ról społecznych, teorie grup odniesienia, teorie dewiacji i anomii, teorie niezamierzonych konsekwencji działań ludzkich czy też teorie biurokracji.
Ma swój wkład również w:
• Socjologii nauki;
• Socjologii przestępczości;
• Socjologii medycyny;
• Mss
• Socjologii propagandy i masowego komunikowania.
Badania empiryczne Mertona koncentrują się przede wszystkim na problematyce funkcjonowania i pojawiania się instytucji społecznych, problematyce ludzkiej osobowości.
Wiele miejsca poświęcał zagadnieniu dewiacji (przez które można rozumieć zachowania postrzegane przez większą cześć członków danej grupy, społeczeństwa jako sprzeczne z obowiązującym systemem norm i oczekiwań społecznych, jest to zachowanie przekraczające granice tolerancji ). Ponadto prowadził analizy konformizmu, innowacji, rytualizmu, wycofania, buntu. Konstruując tym samym typologią adaptacji jednostek od istniejącego kształtu instytucjonalnej rzeczywistości społecznej.
Kontynuując problem dewiacji winniśmy zaznaczyć iż Merton (opierając się w tej kwestii na Durkheimie) uważa że zjawisko dewiacji jest wynikiem dezintegracji, a jej rodzaj zależy od charakteru tej dezintegracji.
Można się tu doszukać aspektów funkcjonalnych:
1. Systemy społeczne są wzajemnie ze sobą powiązane.
2. Części te charakteryzują się stopniem integracji.
3. Dezintegracja powoduje anormalne zachowanie.
4. Istota i typy dezintegracji determinuje istotę i typ zachowania anormalnego.
Dezintegracja wówczas gdy nie istnieje zakładana równowaga pomiędzy celami i środkami. Gdy działający akceptuje cale a odrzucają środki.
1. Typ pierwszy adaptacji to przeciwieństwo dewiacji – konformizm, jednostka stosuje środki by realizować akceptowane cele.
2. Innowacja – akceptuje cele, ale środki są nieosiągalne lub odrzucane co prowadzi do tego że tworzy się nowatorskie środki prowadzące do zrealizowania celów ściśle wiążących się z sukcesem.
3. Rytualizm – jednostki tracą z oczu bądź są nieświadome lub odrzucają cele kulturowe wiążące się z sukcesem lecz równocześnie prawomocne. Środki są akceptowane i same stają się obiektem niewolniczego konformizmu. Rytualizm jest wynikiem niepokoju związanego z zajmowaniem pozycji społecznej.
4. Wycofanie – odrzucenie środków i celów z takim skutkiem iż jednostka funkcjonuje w stanie apatii. Związane jest to z utratą dostępu do akceptowanych środków.
5. Bunt – polega na odrzuceniu środków i jak i celów, ale również wysiłków w celu zastosowania innowacji, powstaje najczęściej tam gdzie jest deprywacja i frustracja wynikająca z niepowodzeń w realizacji celów prawomocnymi metodami.

Merton orientacje teoretyczne porządkował w postaci systematycznych paradygmatów. Paradygmat analizy funkcjonalnej miał unowocześnić funkcjonalizm który propagowali w antropologii społecznej Radclife – Brown, Malinowski a w socjologii Parsonsa i Kingsley – Davis.
Za główny cel uznał Merton uwolnienie funkcjonalizmu od idei statycznego, niezmiennego systemu społecznego opartego na konsensusie co do powszechnie uznawanych wartości.
Ogłoszony w 1949 roku paradygmat analizy funkcjonalnej uzupełniał badanie funkcji jakie dany składnik społeczeństwa pełnił w szerszych całościach, spojrzeniem odwrotnym, a mianowicie badaniem sposobu w jaki każdy składnik jest uwarunkowany przez szerszy kontekst strukturalny w obrębie którego występuje.
Sama teoria funkcjonalna według Mertona zawiera 3 tezy:
1. O funkcjonalnej jedności systemów społecznych – Mertona zauważa tutaj, że w miejsce tezy o jedności funkcjonalnej należy położyć nacisk na przeróżne typy, formy, poziomy i sfery integracji społecznej oraz na szczególnego rodzaju konsekwencje tego zróżnicowania dla określonych segmentów systemów społecznych. Autor ten próbuje odwodzić analizę funkcjonalną od zainteresowań całościowymi systemami i kłaść nacisk na to w jai sposób różne wzory organizacji społecznej istniejące w obrębie szerszych systemów społecznych tworzą się i zmieniają przez interakcje między społeczno – kulturowymi elementami.
2. Funkcjonalna uniwersalność elementów zauważa że poszczególne elementy mogą być dysfunkcjonalne dla całości systemowej a także niektóre konsekwencje niezależnie od tego czy są funkcjonalne czy dysfunkcjonalne są konsekwencjami zamierzonymi i rozpoznawanymi przez osobników zajmujących miejsce w systemie. Analiza różnorodnych konsekwencji lub funkcji elementów społeczno – kulturowych, funkcji pozytywnych lub negatywnych, jawnych lub ukrytych oraz heterogenicznych. Analiza różnorodnych funkcji wymaga kalkulacji, bilansu konsekwencji każdego elementu wzajemnie wobec siebie oraz w stosunku do szerszych systemów.
3. Niezbędność funkcjonalna elementów dla systemów społecznych. Merton zauważa że wymogi funkcjonalne należy ustalić na drodze empirycznej i w odniesieniu do określonych systemów. Zdaniem Mertona dane empiryczne wskazują że tylko pewne konkretne struktury mogą ……..jest fałszywe. Mo