Osteoporoza

Osteoporoza to choroba, która dotyczy kości, powoduje ich osłabienie i sprawia, że mogą one ulec złamaniu dużo łatwiej niż u osoby zdrowej.
Osteoporozą zagrożone są przede wszystkim kobiety w okresie poprzekwitaniowym, jednak nie jest prawdą, że osteoporoza to choroba "zarezerwowana" dla starszych kobiet. Cierpią na nią również starsi mężczyźni, a także niekiedy młodzi ludzie, u których towarzyszy ona innym, poważnym chorobom. Osteoporozą zagrożone mogą także być kobiety w ciąży i karmiące piersią, oraz bardzo szybko rosnące dzieci.
Kość jest żywą tkanką, ulegającą przeciwstawnym procesom przebudowy - tworzenia i niszczenia. Procesy te trwają przez całe życie człowieka, zaś stosunek ilości kości tworzonej do niszczonej określa całkowitą masę kostną. Do 30. roku życia przeważają procesy kościotworzenia: obserwujemy budowę szkieletu. Po 50. roku życia, a zwłaszcza po menopauzie u kobiet zaczyna przeważać kościoniszczenie i stopniowy ubytek masy kostnej. Jednak poza hormonami płciowymi: żeńskimi - estrogenami i męskimi - androgenami, na aktywność przemiany kostnej wpływ wywierają inne czynniki, między innymi:
· podaż wapnia i witaminy D w diecie,
· inne hormony - parathormon, kalcytonina, hormon wzrostu,
· aktywność fizyczna (umiarkowane obciążanie mechaniczne kości powoduje aktywacje procesów kościotworzenia),
· różnorodne sytuacje uznawane za szkodliwe dla prawidłowego metabolizmu kostnego.

Wapń jest pierwiastkiem niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania wszystkich komórek, narządów i systemów organizmu żywego. Jest on także najważniejszym pierwiastkiem "kostnym" - w kości znajduje się ponad 90% jego całkowitej ilości w organizmie. Od zawartości wapnia w tkance kostnej zależy m.in. podatność kości na złamania.
Organizm stara się utrzymać stężenie wapnia we krwi w ściśle określonym zakresie stężeń. Kiedy maleje ilość wapnia dostarczanego z pożywieniem, albo zaburzone jest jego wchłanianie, w organizmie uruchamiane są procesy nasilające uwalnianie wapnia z kości. Jeśli proces ten trwa wystarczająco długo, dochodzi do znacznego odwapnienia kości, a w konsekwencji do znacznego wzrostu ryzyka złamań.
Jak już było powiedziane, kolejne okresy w życiu człowieka charakteryzują się innym kierunkiem przemian w tkance kostnej. W dzieciństwie i młodości przeważają procesy tworzenia kości, w wieku dorosłym są one zrównoważone, a u osób starszych przeważają procesy niszczenia.
Szczytową masę kostną osiągamy około 30. roku życia, a więc około 10 lat po zakończeniu wzrastania. Po około dwudziestoletnim okresie "spokoju" masy kostnej zaczyna powoli i stopniowo ubywać - aż do momentu, w którym jest jej za mało, aby wytrzymać siły urazów lub obciążeń wywieranych na szkielet. W konsekwencji dochodzi do złamań kości w warunkach, w których u osób zdrowych nie doszłoby do złamania.
Im mniej kości zbudowaliśmy w młodości (tzn. im niższa szczytowa masa kostna), tym łatwiej o rozwój osteoporozy i większe jest ryzyko złamania. Podobnie, im szybciej tracimy kość ze względu na obecność czynników ryzyka, tym szybciej może nas dotknąć osteoporoza. Znając czynniki ryzyka osteoporozy możemy przewidywać jak bardzo jesteśmy narażeni na wcześniejsze wystąpienie tej choroby.


CZYNNIKI RYZYKA OSTEOPOROZY
Czynnikami ryzyka osteoporozy, związanymi ze wzrastającym zagrożeniem złamaniami kości, są:
· przebyte uprzednio złamanie po minimalnym urazie,
· rodzinna skłonność do występowania osteoporozy, manifestująca się złamaniami kości po niewielkich urazach (lub bez urazu) u rodziców lub rodzeństwa, szczególnie złamaniem szyjki kości udowej u matki,
· utrzymujące się zaburzenia miesiączkowania w każdym wieku kobiety,
· niedobór androgenów (testosteronu) u mężczyzn,
· szczupła budowa ciała,
· długotrwałe stosowanie leków z grupy glikokortykosterydów Innymi, uznawanymi

czynnikami ryzyka rozwoju osteoporozy są:
· wiek powyżej 65 lat,
· niedobór wapnia w diecie osób starszych,
· niedobór witaminy D (jedynie 20% witaminy D pochodzi ze żródeł pokarmowych, 80% witaminy D syntetyzowane jest w skórze pod wpływem słońca; osoby starsze spędzają większość czasu w pomieszczeniach zamkniętych, szczególnie w okresie jesienno-zimowym, uniemożliwiając w ten sposób proces powstawania witaminy w ich organizmach),
· przewlekłe stosowanie szeregu leków, m.in. przeciwkrzepliwych, przeciwnowotworowych, przeciwdrgawkowych, niektórych moczopędnych, hormonów tarczycy i wielu innych,
· nadużywanie kawy, alkoholu, napojów typu cola,
· palenie papierosów,
· długotrwałe unieruchomienie,
· osteoporoza towarzyszyć może licznym chorobom (np. niewydolności nerek, nadczynności przytarczyc, nowotworom, przewlekłym chorobom przewodu pokarmowego, nadczynność tarczycy i innym),
· także liczne ciąże i długotrwałe karmienie piersią - zwłaszcza u kobiet niewłaściwie odżywiających się, palących papierosy i nadużywających alkoholu mogą prowadzić do trwałego spadku masy kostnej i zagrożenia osteoporozą.
Im więcej czynników ryzyka, tym większa możliwość rozwoju osteoporozy i zagrożenie złamaniami kości. Współwystępowanie trzech - czterech czynników osteoporozy stanowi niepokojący sygnał, który powinien skłonić do zainteresowania się stanem własnych kości.


OBJAWY OSTEOPOROZY
Osteoporoza nie pojawia się nagle. Jest chorobą podstępną, rozwijającą się przez wiele lat, nie manifestując się początkowo w żaden szczególny sposób. Ubytek masy kostnej postępuje powoli, często bez żadnych bólów, które mogłyby być ostrzeżeniem przed nadchodzącą chorobą. We wczesnej fazie choroby nie odczuwamy, że coś złego dzieje się z naszymi kośćmi! Organizm nie ostrzega nas o zbliżającym się zagrożeniu - jest to istota podstępnego przebiegu osteoporozy. W późniejszej fazie choroby pojawiają się bóle. Bóle osteoporotyczne mają charakter przewlekły, są bardzo uciążliwe i trudne do uśmierzenia. Najczęściej dotyczą pleców, zwykle w okolicy kręgosłupa. Chorzy uskarżają się także na bóle żeber. Niestety, bóle pleców rzadko kojarzone są z osteoporozą. Zdecydowanie częściej myśli się, że są wynikiem zmian zwyrodnieniowych kręgosłupa, wypadającego dysku, czy po prostu przeciążenia i przemęczenia. Osteoporoza, jako przyczyna bólów zwykle odsuwana jest na plan dalszy. W zaawansowanej fazie choroby kości są już znacznie odwapnione. Dla tej fazy charakterystyczna jest tzw. zwiększona łamliwość kości. Oznacza to, że kości są bardzo podatne na złamania, które mogą wystąpić już przy lekkich urazach i niewielkich obciążeniach. Kości są tak osłabione, że do złamań może dochodzić nawet bez uchwytnej przyczyny! Mówimy wtedy o tzw. złamaniach samoistnych. Złamania osteoporotyczne występują w kilku charakterystycznych miejscach:
· nadgarstku - najczęstsze,
· szyjce kości udowej - najpoważniejsze z klinicznego punktu widzenia,
· trzonach kręgów kręgosłupa,
· rzadziej dotyczą żeber i innych kości.


Zaskakujące może się wydać, że osteoporoza powoduje złamania kręgosłupa i kości udowej. Zwykle tak poważne urazy kojarzone są z ciężkimi wypadkami, kiedy działają ogromne siły. Okazuje się jednak, że nieleczona osteoporoza tak bardzo niszczy kości, że dość często skutkuje tego typu złamaniami.
Kręgosłup jest rusztowaniem dla naszego ciała. Ponieważ przyjmuje na siebie duże obciążenia, powinien być bardzo wytrzymały (takim zresztą stworzyła go natura). Niestety, osteoporoza dość wcześnie atakuje właśnie kręgosłup. W szczególności dotyczy to kobiet w okresie poprzekwitaniowym. Powoduje odwapnienie kręgów i szybko je osłabia. W tym momencie już zwykłe obciążenia do jakich dochodzi w życiu codziennym są zbyt duże dla odwapnionych kręgów. Najsłabszy z nich nie wytrzymuje nacisku i zostaje zgnieciony przez sąsiadujące kręgi. Dochodzi do złamania fachowo nazywanego złamaniem kompresyjnym. Skutki takich złamań są poważne. Pojawia się zniekształcenie sylwetki, charakterystyczny "wdowi garb" - wynik znacznego skrzywienia osi kręgosłupa. Dochodzi do obniżenia wzrostu - każdy zgnieciony krąg to przecież utrata kilku centymetrów wzrostu.
Najpoważniejsze z klinicznego punktu widzenia są złamania szyjki kości udowej, które wymagają leczenia operacyjnego. Złamania szyjki kości udowej charakteryzuje wysoka śmiertelność, sięgająca 20% w ciągu pierwszego półrocza po złamaniu. Liczba chorych, którzy powracają do pełnego zdrowia po złamaniu nie przekracza 25%, ponad 50% wymaga opieki, w tym 20% stałej pielęgnacji. Znaczna część osób po złamaniu szyjki kości udowej staje się więc na stałe zależna od pomocy osób trzecich i opieki lekarskiej i pielęgniarskiej.

Podsumowując, złamania osteoporotyczne mogą w konsekwencji prowadzić do przewlekłych zespołów bólowych, upośledzenia możliwości samodzielnej egzystencji, trwałego ubytku zdrowia, inwalidztwa, a nawet śmierci. Wymagają one kosztownego leczenia i długotrwałej rehabilitacji, które często nie owocują oczekiwanymi skutkami.