Zaburzenia zdrowia na tle wadliwego żywienia - osteoporoza.

Anatomia i fizjologia kości.

Tkanka kostna składa się ze składników organicznych i nieorganicznych. Do organicznych należą komórki kostne (osteocyty), tkanka łączna kości i włókna kolagenowe. Te organiczne struktury zapewniają kości elastyczność. Sole nieorganiczne, takie jak fosforan wapnia, fosforan magnezu i węglan wapnia, są odpowiedzialne za twardość i spoistość kości. Stabilność kości jest osiągana dzięki odpowiedniej grubości zewnętrznej kości zbitej i odpowiedniej strukturze wewnętrznej kości gąbczastej ułożeniu beleczek w formie trajektorii (łukowate beleczki wzdłuż linii maksymalnych obciążeń) (ryc. 1). Tworzenie organicznej macierzy kości i jej mineralizacja następują dzięki osteoblastom, które produkują także włókna kolagenowe. Przebudowa i resorpcja kości jest zadaniem osteoklastów. Aktywność osteoblastów i osteoklastów jest kontrolowana przez parathormon (PTH), kalcytoninę, witaminę D, estrogeny z jajników, testosteron, interleukinę 1 i interleukinę 6, czynnik martwicy guza alfa (TNF alfa) i czynnik stymulujący tworzenie kolonii granulocytów. Hamująco na osteoklasty działają estrogeny z jajników, a także kalcytonina z tarczycy. Parathormon z przytarczyc wzmaga aktywność osteoklastów. Kalcytonina i parathormon zachowują się wobec siebie antagonistycznie. Witamina D jest tworzona w skórze i zwiększa wchłanianie wapnia przez nabłonek jelitowy.

Co to jest osteoporoza?

"Osteoporoza jest uogólnioną chorobą metaboliczną kości, charakteryzującą się niską masą kostną, upośledzoną mikroarchitekturą tkanki kostnej, a w konsekwencji zwiększoną jej łamliwością i podatnością na złamania" - tyle mówi definicja Światowej Organizacji Zdrowia. Co to oznacza w praktyce?
Na osteoporozę narażone są przede wszystkim kobiety w okresie menopauzalnym i pomenopauzalnym, jednak nie jest prawdą, że osteoporoza to choroba "zarezerwowana" dla starszych kobiet. Mogą na nią także cierpieć starsi mężczyźni, kobiety w ciąży oraz karmiące piersią oraz bardzo szybko rosnące dzieci.
Kość jest żywą tkanką, ulegającą przeciwstawnym procesom przebudowy - tworzenia i niszczenia. Procesy te trwają przez całe życie człowieka. Na ich przebieg mają przede wszystkim wpływ:

? hormony płciowe żeńskie - estrogeny i męskie - androgeny (stymulują tworzenie kości),
? inne hormony - parathormon (przyspiesza uwalnianie wapnia z kości) i kalcytonina (hamuje niszczenie kości),
? ilość wapnia w diecie,
? obecność witaminy D (przyspiesza wchłanianie wapnia z przewodu pokarmowego i jego wbudowywanie w strukturę kości),
? aktywność fizyczna (umiarkowane obciążenie mechaniczne kości powoduje jej wzmocnienie),
? brak lub obecność procesów, uznanych za szkodliwe dla prawidłowego metabolizmu kostnego.
Wapń jest jednym z najważniejszych pierwiastków, niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania wszystkich komórek organizmu. Jest on także najważniejszym pierwiastkiem "kostnym" - w kości znajduje się ponad 90% jego całkowitej ilości w organizmie. Wapń to pierwiastek budujący kość. Od jego ilości zależy m.in. wytrzymałość kości na złamania.
Organizm stara się utrzymać stężenie wapnia we krwi w określonym zakresie. Kiedy maleje ilość wapnia dostarczanego z pożywieniem, albo zaburzone jest jego wchłanianie, w organizmie uruchamiają się procesy powodujące przyspieszenie uwalniania go z kości. Jeśli proces ten trwa wystarczająco długo dochodzi do znacznego odwapnienia kości, czyli osteoporozy. Do odwapnienia kości może dojść także w sytuacji, w której organizm nie jest wystarczająco sprawny do tworzenia kości np. spada stężenie estrogenów w organizmie kobiety (po ustaniu cyklu miesiączkowego), obciążenie wywierane na kość jest zbyt niskie, lub przeważają procesy niszczenie kości (np. nadmiar parathormonu)
Każdy okres w życiu człowieka charakteryzuje się innym kierunkiem przemian w kościach. W dzieciństwie i młodości przeważają procesy tworzenia kości, w wieku dorosłym są one zrównoważone a u osób starszych przeważają procesy niszczenia.
Do momentu zakończenia dojrzewania, czyli do około 19 roku życia, tworzy się ponad 90% masy kości. Po zakończeniu okresu wzrastania, kości powoli i stopniowo ubywa - aż do momentu, w którym ilość kości jest za mała, aby wytrzymać siły urazów lub obciążenie na nie wywierane - dochodzi do złamania kości w warunkach, w których u osób zdrowych nie doszłoby do złamania. Im mniej kości (masy kostnej) zbudowaliśmy w młodości tym łatwiej o rozwój osteoporozy i większe jest ryzyko złamania. Podobnie, im szybciej tracimy kość ze względu na obecność czynników ryzyka tym szybciej może nas dotknąć osteoporoza. Znając czynniki ryzyka osteoporozy możemy przewidywać jak bardzo jesteśmy narażeni na wcześniejsze wystąpienie tej choroby.

Objawy osteoporozy.

Choroba początkowo przebiega bezobjawowo, tzn. bez odczuwalnych fizycznie dolegliwości, szczególnie, gdy wyjściowa masa kostna jest prawidłowa. Niekiedy tylko z toczącej się osteoporozy mogą wynikać bóle stawów i kości, zwłaszcza dotyczące obręczy biodrowej, występujące u kobiet w wieku okołomenopauzalnym i najczęściej przypisywane tzw. zmianom zwyrodnieniowym. Charakterystyczne jest obniżanie się wzrostu, spowodowane zmniejszaniem wymiarów trzonów kręgów. U niektórych kobiet pojawia się dość wcześnie tzw. "wdowi garb", czyli - łukowate wygięcie odcinka piersiowego kręgosłupa, nadmierna kyfoza piersiowa.

Najbardziej spektakularnymi i dramatycznymi objawami osteoporozy są złamania kości. W wieku wcześniejszym złamaniom ulegają kości przedramienia, w późniejszym - trzony kregów, szczególnie jednak - szyjki kości udowych. Te ostatnie złamania są szczególnie niebezpieczne, ponieważ są przyczyną niekiedy trwałego, ciężkiego kalectwa, unieruchomienia chorych w łóżku. Ocenia się, że śmiertelność wewnątrzszpitalna z powodu złamania szyjki kości udowej w krajach cywilizowanych wynosi do 10 %. Szczególnie źle rokują złamania u ludzi w wieku powyżej 85 - ego roku życia. Większość zgonów związana jest z nasileniem chorób układu krążenia i zakażeń.
Osteoporoza a dieta.
Optymalnie i właściwie zbilansowana dieta powinna dostarczać wszystkich niezbędnych składników odżywczych i mineralnych. Zapotrzebowanie na składniki pokarmowe jest uzależnione od płci, wieku i trybu życia. Nie jest prawdą, że istnieje jedna idealna dieta, która byłaby odpowiednia dla wszystkich i w pełni realizowałaby potrzeby żywieniowe każdego z nas. Inne oczekiwania dietetyczne ma wzrastający i szybko zmieniający się organizm dziecka, a inne rozwinięte ciało osoby dorosłej.
Osteoporoza należy do grupy chorób, w których dieta ma olbrzymie znaczenie. Wiedza, że sposób odżywiania się może mieć wpływ na czas ujawnienia się i tempo rozwoju osteoporozy jest naszą potężną bronią. Należy tylko umieć odpowiednio ją wykorzystać. Podczas konstruowania modelu odżywiania, który ma chronić przed osteoporozą, obowiązują ogólne zasady żywienia racjonalnego. Szczególny nacisk kładzie się jednak na spożywanie pokarmów bogatych w wapń i witaminę D, natomiast zaleca się ograniczanie tych produktów, które nie służą naszym kościom.

Wapń jest pierwiastkiem należącym do grupy tzw.makroelementów i odpowiada za wiele ważnych funkcji organizmu człowieka. Wapń jest podstawowym składnikiem mineralnym, niezbędnym do utrzymania równowagi elektrolitowej organizmu i prawidłowego funkcjonowania wielu mechanizmów regulacyjnych. Stanowi podstawowy składnik tkanki kostnej, odpowiada za rozwój zębów, warunkuje prawidłowe przewodnictwo nerwowe i kurczliwość mięśni. Jest niezbędnym czynnikiem biorącym udział w procesie krzepnięcia krwi. Stymuluje mechanizmy obronne organizmu. Jego niedobór prowadzi w pierwszym rzędzie do zaburzeń nerwowo-mięśniowych i demineralizacji kości.
Zapotrzebowanie na wapń jest zmienne i zależy przede wszystkim od płci i wieku. Istnieją okresy w życiu człowieka kiedy podaż wapnia powinna być szczególnie wysoka. Są to:
? okres intensywnego wzrastania u dzieci i młodzieży,
? ciąża i laktacja u kobiet,
? okres około- i pomenopauzalny u kobiet,
? wiek podeszły.
W przyswajaniu wapnia decydującą rolę odgrywa witamina D. Najłatwiejszym i całkowicie naturalnym sposobem na uzyskanie potrzebnej nam dawki wit. D jest ekspozycja na światło słoneczne, które powoduje, że organizm sam ją wytwarza. W letni dzień nawet 15 minut na słońcu wystarczy, by pokryć nasze dobowe zapotrzebowanie na wit. D. W krajach, w których natężenie promieni słonecznych w miesiącach zimowych jest małe (a do nich należy Polska), produkcja wit. D w skórze od października do marca praktycznie ustaje. Dlatego musimy szukać innych źródeł tej cennej witaminy. Trudno uzupełnić jej braki, ponieważ występuje ona w ograniczonej liczbie produktów, w dodatku w niewielkich ilościach.
Produkty zawierające wit. D:
? mleko, margaryna, żółtka jaj, wątróbka kurza, łosoś, sardynki, śledzie, makrele, oleje z halibuta i z wątroby dorsza.
Podstawowym źródłem wapnia jest mleko i jego przetwory. Mleko jest cennym źródłem wapnia nie tylko z powodu jego zawartości, ale też z powodu dobrej biodostępności.
Niedostateczna podaż wapnia uruchamia w organizmie człowieka mechanizmy, które doprowadzają do uwalniania wapnia z kości w celu utrzymania prawidłowego stężenia tego pierwiastka w surowicy krwi.
Jedną z metod zapobiegania osteoporozie jest zatem dostatecznie duże spożycie wapnia przez całe życie.
Spożycie 700-750 ml mleka 100 g twarogu 20 g sera podpuszczkowego na dobę pokrywa przeciętne dobowe zapotrzebowanie na wapń. Zaleca się spożywanie niskotłuszczowego mleka i jego przetworów, zamiast produktów beztłuszczowych. Całkowite usunięcie tłuszczu pozbawia produkty mleczne witaminy D, niezbędnej do prawidłowego wchłaniania wapnia.

Podstawowe zasady diety.

? Osoby dorosłe powinny wybierać produkty mleczne o obniżonej zawartości tłuszczu, pełnotłuste są bowiem źródłem nasyconych kwasów tłuszczowych, niekorzystnie wpływających na stężenie cholesterolu we krwi. lNajbogatsze w wapń wśród produktów mlecznych są sery podpuszczkowe dojrzewające (tzw. sery żółte), zawierają one bowiem 6 - 10 razy więcej wapnia niż sery twarogowe (wynika to z procesów technologicznych - w czasie produkcji serów podpuszczkowych wapń wiąże się z kazeiną i pozostaje w skrzepie). Jednak ze względu na ich dużą kaloryczność i wysoką zawartość tłuszczu nie powinny być spożywane bez ograniczeń. Dotyczy to zwłaszcza osób z nadwagą oraz hiperlipidemią, ponieważ sery żółte charakteryzują się dużą zawartością nasyconych kwasów tłuszczowych, które mogą zwiększać stężenie cholesterolu we krwi.
? Nie należy spożywać zbyt wielu serów topionych, gdyż zawierają one dużo tłuszczu, a więc i nasyconych kwasów tłuszczowych. Są zresztą o wiele gorszym źródłem wapnia niż sery żółte: 100 g sera topionego dostarcza 400-500 mg wapnia.
? Z tych samych względów oraz z powodu niewielkiej zawartości wapnia (80-100 mg/100 g) nie zaleca się jako źródła wapnia śmietany i śmietanki.
? Osoby z nietolerancją laktozy powinny spożywać mleczne napoje fermentowane (jogurt, kefir i mleko ukwaszone), zastępując nimi mleko. Po ich spożyciu objawy nietolerancji
? aktozy, a więc głównie luźne stolce i dolegliwości brzuszne, zazwyczaj nie występują. Produkty te są również polecane osobom cierpiącym na zaburzenia czynnościowe jelita grubego.
? Jako źródło wapnia można traktować desery mleczne i lody mleczne. Zawierają 150-160 mg wapnia/100 g, ale także dużo cukru i tłuszczu, są więc wysokokaloryczne.
? W żywieniu osób uczulonych na białka mleka jako źródło wapnia dużą rolę może odgrywać mleko kozie i produkty z niego wytworzone (sery i mleczne napoje fermentowane). Spośród osób mających alergię na białko mleka krowiego ok. 50-60% ludzi nie wykazuje tego rodzaju zaburzeń po spożyciu mleka koziego. Zawiera ono zresztą więcej wapnia (130 mg/100 g) niż mleko krowie, dlatego można je wszystkim polecić.
? Dużą zawartością wapnia charakteryzują się sardynki w oleju i pomidorach jedzone wraz ze szkieletem oraz warzywa zielone (szpinak, jarmuż, brokuły, natka pietruszki) i strączkowe (nasiona soi i fasoli).
? Trzeba pamiętać, iż niektóre warzywa (np. szpinak, szczaw, rabarbar, buraki i rzodkiewka) i owoce oraz takie używki jak herbata, kawa czy kwaśne wino są bogate w szczawiany. Związki te, wiążąc w przewodzie pokarmowym wapń, obniżają jego wchłanianie. Dlatego podczas stosowania diety z dużą zawartością wapnia należy unikać produktów bogatych w szczawiany.
? Warto wzbogacić dietę w ryby będące jednym z najlepszych źródeł witaminy D.
? Ważne jest również ograniczenie spożycia produktów zwiększających wydalanie wapnia z moczem, a więc soli (do 6 g dziennie), mocnej kawy, herbaty i coca-coli.
? Należy też unikać nadmiernego spożycia białka zwierzęcego, powodującego zmniejszenie wchłaniania wapnia.
? Trzeba ograniczyć spożywanie produktów zawierających duże ilości fosforanów, np. żywności typu fast-food.

Osteoporoza u mężczyzn.

Pomimo faktu, że ubytek masy kostnej kości udowej jest podobny u obu płci w wieku podeszłym, w różnych rasach, osteoporoza występuje u mężczyzn w mniejszej liczbie przypadków. Wiąże się to między innymi z wyższą u mężczyzn szczytową masą kostną, jak też z powolniejszym jej ubytkiem (tablica 1). U mężczyzn zaobserwowano:
? wyższą szczytową masę kostną;
? większą objętość kości (biomechanicznie silniejsze kości);
? powolny spadek poziomu testosteronu (w porównaniu do bardziej raptownego spadku poziomu estrogenu w okresie menopauzy);
? przeciętnie krótszy okres życia.
Ryzyko wystąpienia złamania kości u osoby w wieku lat 60, uprzednio nie poddanej leczeniu profilaktycznemu, wynosi 56% dla kobiet i 29% dla mężczyzn . Liczba złamań kości biodrowej, kręgosłupa oraz innych złamań kostnych wzrasta w sposób znamienny wraz z procesem starzenia u obu płci, aczkolwiek u mężczyzn występuje średnio około dziesięć lat później. Jak uprzednio wspomniano, złamania kości kręgosłupa obserwuje się u podobnej liczby osób obu płci, niezależnie od faktu, że mężczyźni przeciętnie cechują się większą od kobiet masą kostną. Złamania kręgosłupa u mężczyzn są związane z podobnymi konsekwencjami w wykonywaniu czynności dnia codziennego, co u kobiet. Podobny też obserwuje się wpływ tych złamań na występowanie bólów kręgosłupa, utraty wzrostu, zaburzeń ze strony przewodu pokarmowego czy oddechowego. Złamania kości biodrowej obserwowane są u mężczyzn, jedynie w jednej trzeciej liczby udokumentowanej dla kobiet. Istotnym podkreślenia jest tu fakt, że śmiertelność związana z tym złamaniem jest u mężczyzn dwukrotnie wyższa (40%) niż u kobiet (20%). Ponadto złamanie kości biodrowej jest najgroźniejszym dla pacjenta i najbardziej kosztownym w leczeniu. Około 25-30% tych złamań obserwujemy u mężczyzn. W przedziale wiekowym pomiędzy 60. i 80. rokiem życia, złamania kości biodrowej stanowią 10% wszystkich złamań, wzrastając liczebnie w sposób znamienny po 80. roku życia, co odpowiada 41%
Najczęstsze przyczyny osteoporozy wtórnej u mężczyzn :
? hipogonadyzm;
? nadmiar glukokortykoidów (wewnętrznych lub zewnętrznych);
? alkoholizm;
? zaburzenia wchłaniania jelitowego;
? nadczynność tarczycy.
W przypadku osteoporozy skuteczne zapobieganie tej chorobie powinno być podjęte już we wczesnym okresie dzieciństwa. Właśnie w okresie dzieciństwa i wieku pokwitania należy dążyć do uzyskania optymalnej masy kostnej. Podstawowymi czynnikami, odgrywającymi decydującą rolę w pozyskaniu właściwej masy kostnej, są:
? odpowiednie żywienie;
? zalecana podaż wapnia;
? wysiłek fizyczny.
W wieku dojrzałym należy zalecać:
? niepalenie papierosów;
? umiarkowane spożywanie alkoholu;
? zabezpieczanie przed upadkami w celu zmniejszenia ryzyka złamań kostnych;
? podobnie jak w wieku dziecięcym i młodzieńczym - odpowiednie żywienie i regularny wysiłek fizyczny;
? należy też pamiętać o ograniczeniu, w miarę możliwości, stosowania leków predysponujących do złamań kostnych i obniżających masę kostną (np. leków nasennych, uspokajających czy preparatów z grupy glukokortykoidów).
Zarówno w profilaktyce, jak i przy leczeniu osteoporozy u mężczyzn odpowiednia podaż wapnia i witaminy D powinny być omówione z pacjentem i jeśli zachodzi potrzeba - skorygowane zgodnie z zaleceniami:
? 1000 mg wapnia dziennie, jeśli zachodzi potrzeba z użyciem suplementacji;
? mężczyźni powyżej 65 roku życia lub/z niską masą kostną powinni zwiększyć spożycie wapnia do 1500 mg dziennie wraz z witaminą D pomiędzy 400 do 800 I.U. dziennie .
Podobnie jak dla kobiet, regularny wysiłek fizyczny wydaje się istotnym elementem profilaktyki i leczenia osteoporozy. Dla wszystkich mężczyzn zaleca się ćwiczenia fizyczne, mające na celu zwiększenie siły i koordynacji mięśniowej . Leczenie osteoporozy Decyzja w sprawie leczenia nie należy do łatwych, zwłaszcza że niewiele jest danych jednoznacznie wykazujących korzystny efekt leczniczy preparatów do leczenia osteoporozy w oparciu o wyłącznie niskie wartości masy kostnej. Wydaje się słusznym stosowanie leków w celu obniżenia ryzyka złamania u mężczyzn w wieku powyżej 55 lat ze znacznie obniżoną masą kostną (poniżej 2,5 odchylenia standardowego w porównaniu z normą), w obecności innych czynników ryzyka oraz w wieku 65 lat, nawet kiedy nie stwierdza się obecności dodatkowych czynników ryzyka. Należy rozważyć leczenie w każdym przypadku w obecności złamania kostnego spowodowanego osteoporozą.

Menopauza

Menopauza ? ostatnie krwawienie miesiączkowe, po którym w ciągu kolejnych 12 miesięcy miesiączka nie
występuje i nie stwierdza się żadnych patologicznych przyczyn tego stanu.
Menopauza to namacalny dowód (skutek) wielu zmian, które rozpoczęły się (i postępują) w organizmie
kobiety kilka lat wcześniej (średnio 5?6 lat). Czas powolnego wygasania czynności hormonalnej jajników
i w związku z tym szybko postępującej redukcji liczby pęcherzyków jajnikowych określa się jako okres premenopauzy. Najwcześniej, zanim jeszcze wystąpią zaburzenia miesiączkowania i dojdzie do zmniejszenia produkcji estrogenów, obserwuje się obniżenie wydzielania hormonów osi somatotropowej (obniżenie stężenia hormonu wzrostu oraz spadek insulinopodobnego czynnika wzrostu), co wiąże się z obniżeniem komórkowej wrażliwości na insulinę. Proces ten występuje u kobiet już w wieku 42?47 lat.

W okresie premenopauzy najbardziej typowymi zmianami w funkcjonowaniu jajników są: zahamowanie dojrzewania pęcherzyków Graafa, zahamowanie jajeczkowania, osłabienie czynności ciałka żółtego i jego
niewydolność, niedobór, a następnie brak progesteronu (wszystkie powyższe zmiany mają związek ze znaczącą redukcją płodności kobiet w tym okresie). Kolejne zmiany to pogłębiający się hipoestrogenizm, niedobór inhibin jajnikowych oraz narastająca hipergonadotropinemia ? stężenie hormonu folikulotropowego (FSH, follicle-stimulating hormone) stopniowo wzrasta, a jego wartości wahają się w granicach 10?30 j./l (choć okresowy powrót do wartości prawidłowych, poniżej 10 j./l, jest również możliwy) . W czasie premenopauzy (szeroka definicja premenopauzy obejmuje cały okres pomiędzy menarche
a menopauzą) liczba cykli owulacyjnych spada z 50% w wieku 35 lat do 5% w wieku 45 lat (stężenie progesteronu we krwi w cyklach owulacyjnych u kobiet w tym okresie nie wykazuje odchyleń od normy). Natomiast obserwowany wzrost stężeń FSH i hormonu luteinizującego (LH, luteinizing hormone) poprzedza menopauzę odpowiednio (średnio) o 6 lat i 4 lata .
Przyczynami wzrostu stężenia FSH są zaburzenia ujemnego sprzężenia zwrotnego z estradiolem ? E2
(wzrost stężenia FSH obserwowano jeszcze przy prawidłowych stężeniach LH i E2) oraz zaburzenia jajnikowo- przysadkowej regulacji wydzielania gonadotropin spowodowane zanikiem inhibin jajnikowych.
Stąd też na przykład stosowanie egzogennych estrogenów u kobiet przed menopauzą nie obniża stężenia FSH (przyczyną jest właśnie zakłócenie ujemnego sprężenia zwrotnego w osi podwzgórze?przysadka?jajnik).

W okresie premenopauzy zaburzeniom miesiączkowania może towarzyszyć następujący ? stały lub zmieniający
się sekwencyjnie ? profil hormonalny gonadotropin:
? prawidłowe stężenia FSH i LH (zwykle skróceniecyklu);
? wysokie (podobnie jak po menopauzie) stężenia
FSH i LH (wydłużenie cyklu);
? izolowany wzrost FSH (zwykle skrócenie cyklu);
? izolowany wzrost LH (wydłużenie cyklu).

W okresie premenopauzy dochodzi również do niewielkiego zmniejszenia produkcji androgenów pochodzenia jajnikowego (testosteron, androstendion) i nadnerczowego dehydroepiandrosteron (DHEA, dehydroepiandrosterone) i jego siarczan (DHEAS, dehydroepiandrosterone sulphate), pogłębiającego się następnie w okresie pomenopauzalnym .


W okresie menopauzy (obejmującym zarówno okres pre-, jak i pomenopauzalny) kobiety zgłaszają wiele
dolegliwości, które wcześniej nie występowały. Zaburzenia te dotyczą praktycznie wszystkich aspektów biologicznego życia kobiety.

Najwcześniej pojawiają się zaburzenia cyklu miesiączkowego o różnym charakterze, definiowane najczęściej jako: metrorrhagia climacterica, menometrorrhagia, polymenorrhoea, oligomenorrhoea czy też spaniomenorrhoea. Nieprawidłowe krwawienia maciczne przyjmują najczęściej postać zaburzeń rytmu miesiączkowania (skrócenie cyklu, średnio o 3 dni kosztem fazy pomiesiączkowej ? przeciętnie w 47. rż.) oraz cykli jednofazowych (krwawienia acykliczne, oligomenorrhoea, metrorrhagia climacterica na tle rozrostów endometrium z powodu przetrwałego pęcherzyka jajnikowego) .

Objawy zespołu klimakterycznego są inną, bardzo charakterystyczną grupą dolegliwości tego okresu.
Współtworzą go między innymi objawy naczynioruchowe, mające charakter zaburzeń termoregulacyjnych.

Do najważniejszych z tych dolegliwości należą: uderzenia gorąca i zlewne poty (zwłaszcza nocne), zaburzenia snu, nerwowość, przygnębienie, depresja, zawroty i bóle głowy, kołatanie serca, parestezje, bóle stawowo- mięśniowe, ogólne osłabienie.

Bardzo uciążliwe ? i niestety częste ? stają się w okresie menopauzalnym dolegliwości ze strony
układu moczowo-płciowego, takie jak: suchość pochwy, dyspareunia, colpitis vetullarum, nawracające infekcje dróg moczowych, obniżenie i wypadanie narządów płciowych (cystocoele, rectocoele, enterocoele, prolapsus uteri), nietrzymanie moczu (wysiłkowe, naglące, typu mieszanego). Nietrzymanie moczu jest schorzeniem o podłożu wieloczynnikowym, gdzie wiele różnych czynników ryzyka, działając w określonych kombinacjach, daje rezultat w postaci zaburzeń trzymania moczu o różnym typie i nasileniu (hipoestrogenizm okresu menopauzy upośledza m.in. elastyczność cewki moczowej, powodując atrofię jej nabłonka oraz zmniejszenie wypełnienia okołocewkowego splotu żylnego, określanego czynnościową
niewydolnością zwieracza cewki moczowej). Nietrzymanie moczu jest chorobą społeczną kobiet, której
częstość występowania w naszym kraju wśród kobiet menopauzalnych ocenia się na około 33% .

Bardzo często zdarzają się również zaburzenia libido w postaci zmniejszonego zainteresowania życiem
płciowym, skrócenia czasu i obniżenia intensywności orgazmu kobiet (ewentualnie jego braku), bolesności
stosunków płciowych, zapaleń pochwy. Kobiety w okresie menopauzy zgłaszają suchość pochwy, połączoną często ze świądem, uczuciem parcia, obecnością niezbyt obfitych, żółtawych upławów, dyspareunię. W 10 lat po menopauzie bolesność podczas współżycia płciowego zgłasza ponad 80% aktywnych seksualnie kobiet. W okresie menopauzy dochodzi do zmniejszenia nadnerczowej produkcji androgenów (testosteron, DHEA, DHEAS), co jest skutkiem spadku aktywności 17?20 desmolazy, enzymu odgrywającego główną rolę w ścieżce D-5 biosyntezy androgenów. Niskie pomenopauzalne stężenia androgenów są przyczyną obniżonego libido kobiet .
Pomenopauzalne zmiany w tkance łącznej to scieczenie skóry, obniżenie aktywności gruczołów potowych i łojowych, wypadanie włosów, bóle kostno-stawowe. Steroidy płciowe wpływają na wygląd skóry. Powodują jej wygładzenie, zwiększają elastyczność
i uwodnienie. Pod ich wpływem dochodzi do wzrostu ilości włókien kolagenowych w skórze, wzrasta grubość naskórka oraz ilość łoju wytwarzanego przez gruczoły łojowe. Estrogeny redukują zmarszczki oraz wpływają na poprawę elastyczności skóry.
Inną grupą schorzeń są osteopenia i osteoporoza pomenopauzalna. Według definicji Światowej Organizacji Zdrowia (WHO, World Health Organization) osteoporoza jest chorobą układu szkieletowego, charakteryzującą się niską masą kości, upośledzeniem mikroarchitektury tkanki kostnej, co w konsekwencji zwiększa ryzyko złamań. Przyczyną jest brak równowagi w metabolizmie tkanki kostnej, z przewagą procesów resorpcji nad procesami kościotworzenia. Przyczynami osteoporozy mogą być: niedobór wapnia w diecie, czynniki genetyczne, niedobory estrogenów (menopauza, w tym przedwczesna i sztuczna), steroidoterapia, reumatoidalne zapalenie stawów, nadczynność tarczycy. W okresie dojrzałości osiągana jest szczytowa masa kostna. W następnych latach masa większości kości zmniejsza się stopniowo o około 0,5?1% rocznie. U kobiet współczynnik utraty masy kostnej zwiększa się 5?10 lat po menopauzie, co jest spowodowane około 15-procentową utratą masy kostnej w ciągu pierwszych 5 lat po menopauzie. Osteoporoza wiąże się ze wzrostem śmiertelności kobiet w wieku podeszłym ? 12?30% kobiet, u których doszło do złamania szyjki kości udowej, umiera. Najczęstszym złamaniem osteoporotycznym jest złamanie kompresyjne trzonu kręgu (zwykle nierozpoznane ? ok. 2/3 wszystkich przypadków), również związane z poważnymi następstwami klinicznymi, takimi jak: ból, ograniczenie sprawności fizycznej, zmiana wyglądu, a także zmniejszenie poczucia własnej wartości, izolacja społeczna i obniżenie jakości życia. W krajach wysokorozwiniętych około 1/3 kobiet w wieku pomenopauzalnym choruje na osteoporozę .

Przebieg okresu menopauzalnego zależy również
od występowania tak zwanych chorób towarzyszących. Należą do nich:
? zaburzenia metaboliczne,
? otyłość
? choroby sercowo-naczyniowe
? nowotwory


BIBLIOGRAFIA:
? Gazeta ECHO
? WWW.ZDROWIE.MED.PL
? WWW.RESMEDICA.PL (Instytut Żywności i Żywienia Małgorzata Kozłowska-Wojciechowska, Magdalena Makarewicz-Wujec)
? Osteoporoza u mężczyzn ( dr. Med. Wojciech Olszyński, Professor Medicine University of Saskatchewan Director, Saskatoon Osteoporosis Centre)
? Osteoporoza obraz kliniczny ( Ulrich Wemmer Darmstadt
? Osteoporoza-diagnostyka, profilaktyka i leczenie oraz Komu zagraża, jak jej unikać ( E. Marcinkowska-Suchowierska PZWL Warszawa 1999, 2002 )
? Menopauza- fakty i kontrowersje ( Klinika Ginekologii i chorób menopauzy, Instytut Centrum Matki Polki Łódź )