Hinduizm

WSTĘP
W odróżnieniu od chrześcijaństwa, buddyzmu czy islamu hinduizm nie wykształcił się z nauk jednego człowieka. Religia ta jest gigantycznym konglomeratem rozmaitych wierzeń i poglądów. Często wręcz ze sobą sprzecznych. Niektórzy obliczają, że w hinduizmie jest 330 mln bogów i bóstw, choć liczba ta jest być może nieco przesadzona. Ze względu na wielką różnorodność hinduizmu, religia ta nie wykształciła jednolitej organizacji ani kanonu. w związku z czym trudno jest określić, kto jest hindusem i jakie są szczegóły jego wiary.
Ze względów praktycznych przyjęło się, Że hindusem jest ten, kto urodził się w jednej z licznych kast i kto akceptuje nauki spisane w sanhitach, czyli w czterech najstarszych Wedach. Nawet termin hinduizm został stworzony przez Brytyjczyków, którzy podbili Indie i przez wiele dziesiątków lat tam panowali. W sanskrycie, starożytnym świętym języku hindusów, nie ma nawet słowa odpowiadającego hinduizmowi, a to, co Europejczycy określają tym mianem, w sanskrycie nazywa się sanatana dharma,. czyli „wieczna tradycja” albo „wieczna zasada”.


KORZENIE HINDUIZMU
O religii tej można na pewno powiedzieć tyle, że jest bardzo stara. Korzenie hinduizmu sięgają co najmniej 4000 lat wstecz. Odkrycia archeologów w pozostałościach po cywilizacji Doliny Indusu (2500-1500 roku p.n.e.) wykazały, że już wówczas czczono wiele bóstw i bogiń, w tym również bóstwo, które jak się sądzi, było wczesną postacią boga hinduizmu – Śiwy. Około roku 1500 p.n.e. na Dolinę Indusu najechali z północy Ariowie. W tym więc, co później stało się hinduizmem, znalazło się wiele elementów wierzeń religijnych i zwyczajów Ariów. Jednocześnie jednak wierzenia miejscowej ludności zostały częściowo zasymilowane przez religię najeźdźców. W tysiącach odmian i odłamów hinduizmu można też odnaleźć ślady lokalnych tradycji. Z czasem z języka Ariów powstał nowy język, który obecnie nazywamy sanskrytem. To właśnie w tym języku spisana została większość najważniejszych pism hinduizmu. Najstarsze z nich są tzw. Wedy. W sanskrycie Weda znaczy „wiedza”. Najstarsza i najważniejsza Weda to Rygweda, czyli „wiedza hymnów”. Jest to zbiór ponad 1000 hymnów spisanych z przekazów ustnych w latach 1000-800 roku p.n.e. Cztery Wedy (Rygweda, Samaweda, Jadżuryweda i Atharweda) nazywane są przez hindusów sanhi-tami. Do literatury wedyjskiej należą też brahmany i upaniszady.


WIERZENIA HINDUSÓW
Do najważniejszych bogów znanych z Wed należą: Jndra — który wiedzie swych wojowników na bój z ludźmi i demonami: Agni – bóg ognia, pośrednik między ludźmi i bogami oraz Waruna – wszystkowiedzący władca nieba Najważniejsi bogowie późniejszego hinduizmu, Siwa i Wisznu, występują wprawdzie w Wedach, lecz mają znacznie mniejsze znaczenie. Systemy religijne, w których istnieje wielu bogów, a dominujący okresowo się zmienia, nazywamy henoteistycznymi. We wczesnym hinduizmie, czyli w wedyzmie, każdy z bogów (w tym czasie wszyscy bogowie byli rodzaju męskiego) pod pewnym względem miał przewagę nad pozostałymi. Stąd też wzięła się późniejsza koncepcja, że każdy z nich był jedynie przejawem czy też wcieleniem jednego potężnego bytu, siły sprawczej wszystkiego – Brahmana (może od tego wzięła się nazwa barmana? Żartowałem, Proszę Księdza J...).


PRAKTYKI RELIGIJNE
Ariowie mieli duży zbiór obrzędów. który z czasem ulegał wzbogacenia, poszczególne rytuały stawały się coraz bardziej skomplikowane — w końcu stały się tak wyrafinowane, że poprowadzić je potrafili jedynie bramini, czyli kapłani. Około VII w. p.n.e. Ariowie zdominowali całą Dolinę Gangesu, w tym też czasie bramini utrwalili swoją pozycję jako przewodnicy duchowi całego społeczeństwa. Powołując się na fragmenty Rygwedy, kapłani wprowadzili podział na kasty. Rzeczony tekst opowiadał o stworzenia świata i życia na Ziemi i poświęceniu puruszny, czyli ducha świata, czy też praczłowieka. Z różnych części jego ciała powstały poszczególne stany. z których później wyłoniły się kasty. I tak z ust powstali bramini (kapłani); z ramion — kszatrijowie (rycerze i urzędnicy); z bioder wajśjowie (wieśniacy); wreszcie z nóg siudrowie (służący i niewolnicy).


UPANISZADY
Komentarze dotyczące Wed noszą nazwę upaniszad. Upaniszad jest bardzo wiele, nowe powstają nawet obecnie, jednak do kanonu tekstów świętych zalicza się tylko 13, które spisano w latach 800-400 p.n.e. Znajduje się w nich wiele nowych koncepcji i kategorii filozoficzno-religijnych. Spośród których najważniejsze są pojęcia sansary i karmy (karmanu). San-sara to wieczne koło narodzin i śmierci. Karma zaś to suma etycznych skutków wszystkich uczynków i myśli człowieka, wyznaczająca jego pozycję i los w kolejnych inkarnacjach (wcieleniach). Idea karmy posłużyła kapłanom do uzasadnienia podziała na kasty: jeśli ktoś urodził się w wyższej kuście, to znaczyło to, że w poprzednich wcieleniach niejako sobie na to „zasłużył”. Upaniszady zajmowały się zagadnieniami praktycznymi w niewielkim tylko stopniu, przede wszystkim koncentrowały się na poznania i zrozumieniu przenikającego wszystko, absolutnego bytu, czy też siły Brahmana. Wiedzę o tym bycie zdobywa się dzięki nieśmiertelnej duszy atmanie — to ona jest jedną z nieskończenie wielu siedzib Brahmana.
Droga poznania Brahmana może być różna: poprzez ofiarę, ćwiczenie umysłu (joga) albo przez poświęcenie się jednemu z bogów. Ostatecznie człowiek może osiągnąć stan wyzwolenia i wyrwać się z wiecznego kręgu wcieleń.


HINUIZM W ROKU 1500 N. E.
Fundamentalne dzieła hinduizmu, Wedy, brahmany i upaniszady powstały bardzo dawno, bo ponad 2,5 tysiąca lat temu. Od tego czasu jednak hinduska myśl filozoficzno-religijna długo ewoluowała, Około roku 1500, kiedy do wybrzeży Indii zaczęły docierać statki handlowe z Europy, większość kluczowych pojęć i koncepcji była już ustalona. Znany był panteon najważniejszych bóstw, wyraźnie wyznaczone były też strefy ich wpływów na życie łudzi. Określone były poza tym ramy doktryny etycznej, wiadomo było, że życie człowieka dzieli się na cztery etapy, że w życiu można zmierzać ku czterem celom i że istnieją trzy drogi zbawienia. W ramach ogólnej doktryny etycznej uzasadniono i wyraźnie zdefiniowano bardzo skomplikowany i silnie utrwalony system kastowy.


NAJWAZNIEJSZE ISTOTY BOSKIE
Czwórka najważniejszych bogów hinduizmu składa się z męskiej trójcy: Brahmy, Wisznu i Śiwy (patrz „Mini galeria”) oraz jednej bogini — Dewi. Każde z bóstw może mieć wiele postaci, czy też wcieleń (awatara) o różnych imionach i atrybutach. Brahma, stwórca jest uważany za bardzo potężnego, nie jest jednak obiektem szczególnego kultu. Obiektami najwyższej czci jest trójka pozostałych bóstw — Wisznu, Śiwa i bogini Dewi (wcielenia to Kali i Durga). Opowieści o stosunkach między bogami a ludźmi znajdują się w dwóch świętych dziełach literackich, Ramajanie i Mahabharacie. Mahabharata to największy objętościowo poemat epicki na świecie. Jego Ostatnia część, Bkagawadgita została dopisana później.


AWATARY
Dzięki idei awatar, czyli kolejnych wcieleń bóstwa, hinduizm mógł asymilować lokalne bóstwa i wpisywać je w pierwotny porządek świata. Z drugiej strony, według niektórych szkół, poszczególne wcielenia bogów były jednocześnie częścią Brahmanu, czyli Ostatecznej Rzeczywistości. (Warto przypomnieć, że Brahman to nie to samo, co jeden z bogów — Brahms). Dwa najsłynniejsze z dziesięciu wcieleń boga Wisznu, wielkiego opiekuna świata to Kriszna i Rama. Śiwa, drugi z najważniejszych bogów hinduizmu jest zarówno uosobieniem destruktywnych sit życiowych, jaki odrodzenia, mchu i bezruchu. Z jednej strony symbolem Śiwy jest fallus, z drugiej jest on postrzegany jako uosobienie cnotliwości. Najsłynniejsze wcielenia bogini Dewi to Kali i Durga. Kali to okrutna bogini śmierci, a jednocześnie ta, która przynosi spokój i odpoczynek. Kali przedstawiana jest jako małżonka boga Śiwy równocześnie razem z Sarawasti, żoną Brahmy i Lakshmi, żoną Wisznu uważana jest za uosobienie potężnego pierwiastka żeńskiego — Śakti.


CELE ZYCIA
Oprócz wiedzy teoretycznej hinduizm zawiera także szereg praktycznych porad i nakazów dotyczących życia codziennego. Cztery dopuszczalne cele życia dotyczą zarówno teraźniejszości, jak i odleglejszej perspektywy, samsary. Dwa ziemskie cele życia — poszukiwanie przyjemności, w tym również przyjemności seksualnej (kama), oraz zdobywanie dóbr doczesnych, są w hinduizmie traktowane jako wartościowe, cenniejsze są jednak dwa pozostałe cele — spełnianie obowiązków wobec bliźniego i poszukiwanie ostatecznego wyzwolenia. czy też zbawienia (moksza).
Życie hindusa, a konkretnie bramina, dzieliło się na cztery podstawowe etapy. Każdy bramin był kolejno: uczniem, panem domu, pustelnikiem i świętym ascetą. Podążanie tą drogą traktowane było zarówno jako idealny model życia osobistego, jak i doskonały oraz praktyczny sposób organizacji życia rodzinnego. Każdy etap życia bramina wiązał się z innymi obowiązkami. Na przykład uczeń powinien zachować czystość cielesną, z kolei pan domu powinien się ożenić i mieć synów. Cnotliwa kobieta powinna kolejno pozostawać pod opieką ojca, męża i synów. Powinności zależały również od statusu społecznego. Zważywszy, że od czynów w tym życiu zależało to, w jakiej kaście dana osoba odrodzi się w przyszłości, należało żyć cnotliwie, zgodnie z wymaganiami dla danej kasty, by zasłużyć sobie na nagrodę w przyszłym wcieleniu.


DROGI ZBAWIENIA
Zbawienie można było osiągnąć, idąc jedną z trzech dróg. Byty to karma-marga, czyli „droga uczynków”; dżniana-marga, czyli „droga wiedzy” i bhakti-marga, czyli „droga oddania się, poświęcenia”. Droga uczynków była praktykowana przez większość hindusów. Polegała ona na spełnianiu powinności wynikających z przynależności kastowej i aktualnego etapu życia. Ci, którzy kroczyli drogą wiedzy, czytali święte pisma, zwłaszcza upaniszady i rozmyślali nad ich treścią. Medytując i samodoskonaląc się, starali się osiągnąć oświecenie i dotrzeć do Ostatecznej Rzeczywistości. Droga poświęcenia się bogu, miłości do niego jest jednym z najstarszych elementów hinduizmu. Opowieści o Krisznie i Śiwie w Mahabharacie i o Krisznie w Bhagawatpuracie to właśnie przykłady literatury sławiącej bogów, będącej wyrazem poświęcenia i oddania się. Jednym z największych mistrzów tego prądu był Ramanudża (1017 –l108r n. e.). Doskonałym przykładem ludzi, którzy wybrali drogę poświęcenia się, są członkowie Ruchu Świadomości Kriszny. Ich pieśni są improwizowaną mantrą, wielokrotnie powtarzanym imieniem boga. Hindusi oddają też cześć swoim bogom stawiając ołtarze, nucąc rytualne pieśni, paląc świece I składając ofiary.


HINDUIZM WSPÓŁCZEŚNIE
W hinduizmie znane są świątynie i kapłani, nie ma jednak struktur hierarchicznych (takich, jak na przykład w kościele katolickim), nie ma jednolitego wyznania wiary, ani jednorodnego kodeksu postępowania. Jednocześnie jest to jedna z najpotężniejszych religii świata — ocenia się, że różne formy hinduizmu wyznaje prawie miliard ludzi na całym świecie, głównie w Indiach, ale także, ludzie hinduskiego pochodzenia, na przykład w Wielkiej Brytanii i RPA.


BOGOWIE HINDUIZMU
Dzięki upowszechnieniu dostępu do edukacji i swobodnemu przepływowi informacji w ostatnim stuleciu wykształcił się tak zwany hinduizm akademicki — głównymi bóstwami tej podstawowej odmiany hinduizmu są Wisznu, Śiwa i Bogini-Matka (Dewi). W Indiach jest jednak kilkaset tysięcy wiosek i w większości z nich religia przyjmuje specyficzną formę. W różnych miejscach czci się różne lokalne bóstwa. Poszczególne bóstwa z hinduskiego panteonu mogą zajmować inne miejsce w hierarchii.


ŚWIĘTA I PIELGRZYMKI
W różnych rejonach Indii obchodzi się inne święta, tradycyjnie też różne są święte miejsca, do których wędrują pielgrzymi. Istnieją też jednak święta wspólne dla większości wyznawców hinduizmu. Jednym z takich świąt jest Diwali, Święto Światła, przypadające na przełom października i listopada. Kojarzone jest ono z kultem Lakszmi — bogini szczęścia i pomyślności, małżonki Śiwy. Charakterystycznym elementem tego święta, nazywanego także hinduskim Nowym Rokiem, są sztuczne ognie i fajerwerki. Hindusi wierzą, że szczęście zawita do każdego domu, w którym jest zapalone światło. Wiosenne święto Holi jest równie popularne jak Diwali, bardziej uroczyście obchodzone jest w północnej części kraju. Holi to święto radosne. jego charakterystycznymi elementami są okazjonalne żarty i okresowe zawieszenie podziału kastowego i większości tabu. Bohaterami święta Holi są Kriszna i Wisznu, a dzień ten jest uznawany za święto płodności i nieskrępowanej seksualności. Tradycja nakazuje w czasie święta Holi oblewanie się barwioną wodą albo obrzucanie kolorowym pudrem. Ostatnio w niektórych miejscowościach zakazano tych praktyk.
Najsłynniejszą pielgrzymką hindusów jest odbywająca się co 12 lat Kumb Mela — pielgrzymka i kąpiel w świętej rzece — Gangesie. W pielgrzymce do Allahabadu, gdzie spotykają się dwie święte rzeki — Ganges i Jumna — uczestniczy czasami nawet 10 milionów pielgrzymów!!! Wow...


KULT
Wyznawcy hinduizmu nie są zobowiązani do uczestnictwa w jakimkolwiek publicznym obrzędzie czy akcie kultu, Religia ta jest bowiem skrajnie indywidualistyczna i jedyny obowiązek, jaki nakładu na swoich wyznawców to nakaz postępowania zgodnie z obowiązkami wynikającymi z przynależności kastowej. W hinduizmie kapłan nie jest niezbędnym pośrednikiem w kontaktach człowieka z bogami. Nie ma też zwyczaju wspólnego, zbiorowego czczenia bóstw. Każdy hindus może indywidualnie oddawać cześć bogu w świątyni albo we własnym domu. W świątyniach pudźa może obejmować takie czynności jak ofiarowywanie wizerunkom bogów darów, na przykład kwiatów, i chodzenie w kółko zgodnie z ruchem wskazówek zegara. W domu pobożny hindus, zwłaszcza ten wysoko urodzony (czyli należący do kasty kapłanów, wojowników albo kupców) odprawia codzienne rytuały w specjalnym, odosobnionym pokoju albo przed umieszczoną w kącie kapliczką. Bogów, przodków i wszystkie żywe istoty czci się odpowiednio — wznosząc modlitwy, ofiarowując ogień, wodę i pokarm. W hinduizmie znane są rytualne uroczystości związane z poszczególnymi etapami życia rytuały inicjacyjne młodych mężczyzn, śluby, pogrzeby (zwykle poprzez kremację) i oddawanie czci przodkom rodu. Tradycyjna forma pogrzebu, w czasie którego żona była zmuszana do towarzyszenia zmarłemu mężowi na stosie, została zakazana przez Brytyjczyków w 1829 roku i obecnie jest już prawie całkowicie zapomniana.


KASTY
System kastowy wciąż odgrywa w Indiach ogromną rolę, chociaż hierarchia wynikająca z podziału kastowego nie jest równoznaczna z podziałem na biednych i bogatych. Należący do najwyższej karty bramin może być na przykład bardzo biedny, a znacznie niżej ulokowany wajśja (kupiec) może być prawdziwym bogaczem. Nawet jednak ten tradycyjny model został nieco zmodyfikowany przez współczesny system prawny. Wprowadzono bowiem prawa zakazujące prześladowania i wykorzystywania przedstawicieli niższych kart, zwłaszcza zaś tzw. Niedotykalnych, czyli ludzi nie należących do żadnej kasty. Obecnie niedotykalni mają na przykład zagwarantowane miejsca w parlamencie. Mimo tych ograniczeń, system kastowy jest jednak w Indiach wciąż żywy, najwyraźniej widać to w doborze partnerów życiowych w Indiach niemal wszystkie małżeństwa (wciąż aranżowane przez rodziców młodych) zawierane są w obrębie jednej karty.


MYŚLICIELE RELIGIJNI
Na obecny kształt hinduizmu wywarło wpływ wielu myślicieli. Najważniejsi z nich to prawdopodobnie Sri Ramakrishna (1836-1886r) i jego uczeń, Swami Vivekananda (1863-1902r). Ci dwaj mędrcy stworzyli filozoficzne podwaliny pod współczesny w miarę jednolity hinduizm, głosząc, że różnice w kulcie są nieistotne, że właściwie wszyscy czcimy jeden byt nadrzędny, zasadę wszechrzeczy. Swami Vivekananda uczył, że chociaż najwyższy, nieosobowy bóg nie posiada atrybutów i nie może być w związku z tym ani zrozumiany, ani opisany, to jednak jego poszczególne wcielenia mogą przyjmować postać osobową. Różne religie mogą nadawać swoim bogom różne imiona, jednak jak hindusi twierdzą, są to tylko różne postacie tego samego boskiego pierwiastka. Niewykształcony, prosty wieśniak oddający część jednemu z najpopularniejszych bogów jest wart tyle samo, co mędrzec znający na w wylot starożytne święte pisma.


MAHATMA GANDHI
Pod koniec XIX wieku wykształceni hindusi, zwłaszcza w Wielkiej Brytanii, zdali sobie sprawę, że hinduizm ma coś do zaoferowania światu, Zaczęli więc propagować rodzimą kulturę. Jednym z takich właśnie wykształconych mędrców, którzy nie odwrócili się od swoich korzeni, był prawnik filozof i działacz społeczny — Mohandas Karamchand Gandhi (I869-1948r), znany jako Mahatma, czyli „wielki duchem”. Mahatma Gandhi początkowo działał w Południowej Afryce, w Natalu, gdzie walczył o prawa mniejszości hinduskiej. Z tego okresu pochodzi jego koncepcja ahimsy, czyli oporu wobec niesprawiedliwości, ale bez stosowania przemocy. Koncepcja unikania przemocy znana była w hinduizmie już od czasów wedyjskich, nikt nie próbował jej jednak wcielać w życie z taką konsekwencją. Po powrocie do Indii w 1914 roku walczył o prawa niedotykalnych. między innymi odrzucając przesąd. iż członek wyższej kasty „kala się” poprzez kontakt z przedstawicielem kasty niższej. Chociaż Mahatma Gandhi nie wywarł wielkiego wpływu na doktrynę religijną hinduizmu, stal się największym chyba popularyzatorem hinduizmu na świecie. Zawsze pozostawał posłuszny głoszonym przez siebie zasadom, był jednym z ojców niepodległości Indii. Wielokrotnie głodował, protestując przeciwko wewnętrznym konfliktom etnicznym. Zginął w 1948 roku, zabity przez hinduskiego fanatyka.
Tak oto kończy się referat na temat Hinduizmu.