Hinduizm
Hinduizm to wspólna nazwa wielu religii i kultów wyznawanych głównie na Półwyspie Indyjskim, ale także, ludzie hinduskiego pochodzenia, na przykład w Wielkiej Brytanii i RPA. Rozmaite kulty hinduistycze wyznaje ok miliarda ludzi, co zalicz tę religię do trzeciej pod względem liczby wyznawców na świecie.
W odróżnieniu od chrześcijaństwa, buddyzmu czy islamu hinduizm nie wykształcił się z nauk jednego człowieka. Religia ta jest gigantycznym konglomeratem rozmaitych wierzeń i poglądów. Często wręcz ze sobą sprzecznych. Ze względu na wielką różnorodność hinduizmu, religia ta nie wykształciła jednolitej organizacji ani kanonu. W związku z czym trudno jest określić, kto jest hindusem i jakie są szczegóły jego wiary. Ze względów praktycznych przyjęło się, że hindusem jest ten, kto urodził się w jednej z licznych kast i kto akceptuje nauki spisane w sanhitach, czyli w czterech najstarszych Wedach. Nawet termin hinduizm został stworzony przez Brytyjczyków, którzy podbili Indie i przez wiele dziesiątków lat tam panowali. W sanskrycie, starożytnym świętym języku hindusów, nie ma nawet słowa odpowiadającego hinduizmowi, a to, co Europejczycy określają tym mianem, w sanskrycie nazywa się sanatana dharma,. czyli „wieczna tradycja” albo „wieczna zasada”. O religii tej można na pewno powiedzieć tyle, że jest bardzo stara. Korzenie hinduizmu sięgają co najmniej 4000 lat wstecz. Odkrycia archeologów w pozostałościach po cywilizacji Doliny Indusu wykazały, że już wówczas czczono wiele bóstw i bogiń, w tym również bóstwo, które jak się sądzi, było wczesną postacią boga hinduizmu – Śiwy. Około roku 1500 p.n.e. na Dolinę Indusu najechali z północy Ariowie. W tym, więc, co później stało się hinduizmem, znalazło się wiele elementów wierzeń religijnych i zwyczajów Ariów. Jednocześnie jednak wierzenia miejscowej ludności zostały częściowo zasymilowane przez religię najeźdźców. W tysiącach odmian i odłamów hinduizmu można też odnaleźć ślady lokalnych tradycji. Z czasem z języka Ariów powstał nowy język, który obecnie nazywamy sanskrytem. To właśnie w tym języku spisana została większość najważniejszych pism hinduizmu. Najstarsze z nich są tzw. Wedy. W sanskrycie Weda znaczy „wiedza”. Najstarsza i najważniejsza Weda to Rygweda, czyli „wiedza hymnów”. Jest to zbiór ponad 1000 hymnów spisanych z przekazów ustnych w latach 1000-800 roku p.n.e. Cztery Wedy (Rygweda, Samaweda, Jadżuryweda i Atharweda) nazywane są przez hindusów sanhi-tami. Do literatury wedyjskiej należą też brahmany i upaniszady.
Hinduizm jest religią bez wyraźnych granic światopoglądowo-filozoficznych, które by pozwalały jednoznacznie odróżnić kulty będące jeszcze częścią hinduizmu od kultów już nie zaliczanych do tej religii.
Zasadniczo za kulty hinduistyczne przyjmuje się te, które zgadzają się z następującymi tezami:
• Bogów jest nieskończenie wielu, są oni jednak wszyscy emanacjami (wcieleniami) Boga wszelkiego początku czyli Brahmy. Jakkolwiek sam Brahma jest wieczny, jego wcielenia ciągle rodzą się, giną i przekształcają w inne wcielenia.
• Wszystkie istoty żywe (a nie tylko ludzie) posiadają swoje indywidualne dusze, które substancjalnie nie różnią się między sobą. Dusza mrówki jest więc jakościowo taka sama jak dusza człowieka.
• Dusze uczestniczą w ciągłym i nieskończonym procesie reinkarnacji czyli przechodzenia po śmierci w inne ciało.
• Dusze i ciała tworzą swoistą hierarchię bytów. Za dobre uczynki dusze przesuwają się w każdym cyklu reinkarnacji w górę tej hierarchii, a za złe w dół.
• Na szczycie tej hierarchii możliwe jest przerwanie cyklu reinkarnacji poprzez stopienie własnej duszy bezpośrednio z Brahmą lub którymś z jego wcieleń, co jest ostatecznym celem każdego wyznawcy hinduizmu.
Z założeń tych wynika etyka hinduistyczna, która również jest wspólna dla wszystkich kultów hinduistycznych. Etyka ta obejmuje takie pojęcia jak karma, dharma, kasta i obejmuje ona swym zasięgiem nie tylko ludzi ale także wszelkie istoty żywe.
Cele Życia
Oprócz wiedzy teoretycznej hinduizm zawiera także szereg praktycznych porad i nakazów dotyczących życia codziennego. Cztery dopuszczalne cele życia dotyczą zarówno teraźniejszości, jak i odleglejszej perspektywy, samsary. Dwa ziemskie cele życia — poszukiwanie przyjemności, w tym również przyjemności seksualnej (kama), oraz zdobywanie dóbr doczesnych, są w hinduizmie traktowane jako wartościowe, cenniejsze są jednak dwa pozostałe cele — spełnianie obowiązków wobec bliźniego i poszukiwanie ostatecznego wyzwolenia. czy też zbawienia (moksza).
Życie hindusa, a konkretnie bramina, dzieliło się na cztery podstawowe etapy. Każdy bramin był kolejno: uczniem, panem domu, pustelnikiem i świętym ascetą. Podążanie tą drogą traktowane było zarówno jako idealny model życia osobistego, jak i doskonały oraz praktyczny sposób organizacji życia rodzinnego. Każdy etap życia bramina wiązał się z innymi obowiązkami. Na przykład uczeń powinien zachować czystość cielesną, z kolei pan domu powinien się ożenić i mieć synów. Cnotliwa kobieta powinna kolejno pozostawać pod opieką ojca, męża i synów. Powinności zależały również od statusu społecznego. Zważywszy, że od czynów w tym życiu zależało to, w jakiej kaście dana osoba odrodzi się w przyszłości, należało żyć cnotliwie, zgodnie z wymaganiami dla danej kasty, by zasłużyć sobie na nagrodę w przyszłym wcieleniu.
Najważniejsze istoty boskie
Czwórka najważniejszych bogów hinduizmu składa się z męskiej trójcy: Brahmy, Wisznu i Śiwy (patrz „Mini galeria”) oraz jednej bogini — Dewi. Każde z bóstw może mieć wiele postaci, czy też wcieleń (awatara) o różnych imionach i atrybutach. Brahma, stwórca jest uważany za bardzo potężnego, nie jest jednak obiektem szczególnego kultu. Obiektami najwyższej czci jest trójka pozostałych bóstw — Wisznu, Śiwa i bogini Dewi (wcielenia to Kali i Durga). Opowieści o stosunkach między bogami a ludźmi znajdują się w dwóch świętych dziełach literackich, Ramajanie i Mahabharacie. Mahabharata to największy objętościowo poemat epicki na świecie. Jego Ostatnia część, Bkagawadgita została dopisana później.
Drogi zbawienia
Zbawienie można było osiągnąć, idąc jedną z trzech dróg. Byty to karma-marga, czyli „droga uczynków”; dżniana-marga, czyli „droga wiedzy” i bhakti-marga, czyli „droga oddania się, poświęcenia”. Droga uczynków była praktykowana przez większość hindusów. Polegała ona na spełnianiu powinności wynikających z przynależności kastowej i aktualnego etapu życia. Ci, którzy kroczyli drogą wiedzy, czytali święte pisma, zwłaszcza upaniszady i rozmyślali nad ich treścią. Medytując i samodoskonaląc się, starali się osiągnąć oświecenie i dotrzeć do Ostatecznej Rzeczywistości. Droga poświęcenia się bogu, miłości do niego jest jednym z najstarszych elementów hinduizmu. Opowieści o Krisznie i Śiwie w Mahabharacie i o Krisznie w Bhagawatpuracie to właśnie przykłady literatury sławiącej bogów, będącej wyrazem poświęcenia i oddania się. Jednym z największych mistrzów tego prądu był Ramanudża (1017 –l108r n. e.). Doskonałym przykładem ludzi, którzy wybrali drogę poświęcenia się, są członkowie Ruchu Świadomości Kriszny. Ich pieśni są improwizowaną mantrą, wielokrotnie powtarzanym imieniem boga. Hindusi oddają też cześć swoim bogom stawiając ołtarze, nucąc rytualne pieśni, paląc świece i składając ofiary.
Święta i pielgrzymki
W różnych rejonach Indii obchodzi się inne święta, tradycyjnie też różne są święte miejsca, do których wędrują pielgrzymi. Istnieją też jednak święta wspólne dla większości wyznawców hinduizmu. Jednym z takich świąt jest Diwali, Święto Światła, przypadające na przełom października i listopada. Kojarzone jest ono z kultem Lakszmi — bogini szczęścia i pomyślności, małżonki Śiwy. Charakterystycznym elementem tego święta, nazywanego także hinduskim Nowym Rokiem, są sztuczne ognie i fajerwerki. Hindusi wierzą, że szczęście zawita do każdego domu, w którym jest zapalone światło. Wiosenne święto Holi jest równie popularne jak Diwali, bardziej uroczyście obchodzone jest w północnej części kraju. Holi to święto radosne. jego charakterystycznymi elementami są okazjonalne żarty i okresowe zawieszenie podziału kastowego i większości tabu. Bohaterami święta Holi są Kriszna i Wisznu, a dzień ten jest uznawany za święto płodności i nieskrępowanej seksualności. Tradycja nakazuje w czasie święta Holi oblewanie się barwioną wodą albo obrzucanie kolorowym pudrem. Ostatnio w niektórych miejscowościach zakazano tych praktyk.
Najsłynniejszą pielgrzymką hindusów jest odbywająca się co 12 lat Kumb Mela — pielgrzymka i kąpiel w świętej rzece — Gangesie. W pielgrzymce do Allahabadu, gdzie spotykają się dwie święte rzeki — Ganges i Jumna — uczestniczy czasami nawet 10 milionów pielgrzymów.
Charakterystyczną cechą większości kultów hinduistycznych jest też "kurs" życia jego wyznawców obejmujący obowiązek założenia rodziny, wychowania dzieci i odbycia pod koniec życia pieszej wędrówki nad Ganges lub w inne święte miejsce połączone z praktykami ascetycznymi.
Wspólny dla większości hinduistów (aczkolwiek nie dla wszystkich) jest też kult świętych krów.
Liczba kultów hinduistycznych jest ogromna (ok 10 000). Różnią się one panteonami wyznawanych bogów, sposobami ich czczenia i niektórymi założeniami filozoficzno-religijnymi. Do najbardziej popularnych zaliczają się śaktyzm, śiwaizm, wisznuizm (w tym krysznaizm).
Z hinduizmu wywodzą się także buddyzm, dźinizm, sikhizm i kilka innych religii, które z różnych względów nie są uznawane za kulty w pełni hinduistyczne.