Monachomachia - Ignacy Krasicki - opracowanie

MONACHOMACHIA
I. Krasicki
1778

Ze wstępu BN:
- Książę Biskup Warmiński Ignacy Krasicki bawił na dworze króla Prus, Fryderyka II, zagorzałego wroga Polaków (napisał Wojnę konfederatów – paszkwil na Polaków)
- według legendy Monachomachia powstała w apartamentach Woltera
- Organy T.K. Węgierskiego jako ukierunkowanie Krasickiego, zostały mu nawet zadedykowane
- poemat heroikomiczny jest najbardziej spokrewniony z epopeją, bohaterskim poematem opisującym dzieje legendarnych bądź historycznych bohaterów, związane najczęściej z heroicznymi czynami bitewnymi. Poemat heroikomiczny stanowi przenicowana epopeję z widocznymi elementami parodii. Źródłem komizmu jest kontrast miedzy „wysoką” formą a „niską” treścią. Poemat heroikomiczny Krasickiego miał na celu wykpienie wad i przywar społeczności zakonnej. Czynił to w sposób lekki, poprzez ośmieszenie, a nie oskarżenie.
- Krasicki jako obserwator opisujący z humorem teatr ludzkich namiętności. Uderza go błahość spraw małych uważanych za ważne. Zna miarę, stąpa twardo po ziemi.
- prawda i pozór w utworze:
• głupota – mądrość
• małość – patetyczność
• wielomówność – brak kompetencji
- demaskacja fałszu i obłudy zakonników
- „bawienie i uczenie” – śmiech służący dobrej zabawie - komizm z parodii i epopei
- pijarzy i jezuici mieli wkład w prace oświecenia w Polsce (w przeciwieństwie do opisywanych przez Krasickiego karmelitów i dominikanów)
- spór pomiędzy dwoma zakonami żebraczymi – karmelitami i dominikanami
- przyczyną sporu jest Jędza Niezgody [niczym bogini Eris - bogini niezgody]
- „rycerze” w habitach – „wojna mnichów”
- „nie habit czyni świętym” – przywary kleru – choroby społeczne: głupstwo, pijaństwo, lenistwo
- ironia i drwina:
• charakterystyka bohaterów – są „zarysowani” kilkoma tylko kreskami; imiona – Piotr od świętej Klary, Marek od Świętej Trójcy itd.
• gnuśność, lenistwo
• śmiech wzbudza nie tyle sytuacja, co sposób jej przedstawienia
• mnisi lubiący długo spać
• „święte próżniaki”, „wielebne głupstwo”:
o niski poziom intelektualny mnichów
o ciemnota, zacofanie
o pycha, zadufanie – przekonanie o głębi swojego wykształcenia
o mnisi nie pamiętają, gdzie znajduje się biblioteka
o w bitwie użyto:
- książek
- sandałów
- trepków
- pasów
- rożnów
- półgarnców
- talerzy
- szklanek
- kufli
- kropidła
- wojna na książki - Boileau, Węgierski
- pijaństwo:
• parafraza Hymnu do miłości ojczyzny przerobionej na hymn pijacki
• karmelici rozważali „pijacki pojedynek”
• spór, bijatykę zakończyło wzniesienie vitrum glorisum – sławnego pucharu „dzbanu nad dzbany”, na którym namalowane są sceny oddające cztery pory roku:
o wiosna – pleban dostaje dary
o lato – trwa kiermasz parafialny
o jesień – pleban kontent z dziesięciny
o zima – pleban z intratną kolędą
- w 1778 r. Monachomachia została wydana anonimowo w Lipsku
- oświeceniowy antyklerykalizm
- skandal wokół utworu
- Antymonachomachia z 1780 r. była odpowiedzią pisarza na głosy krytyki; poprzez wyolbrzymienie zasług mnichów jednocześnie podtrzymywała określone w Monachomachii zarzuty – rzekome pochwały były tylko pozorne, ironiczne – palinodia – ganienie poprzez pochwałę
- „prawdziwa cnota krytyk się nie boi”
- Antymonachomachia to dopełnienie Monachomachii. Brak ironii dostrzec można w dwóch ostatnich wersach Antymonachomachii: „Porzućcie zjadłość, uśmierzajcie żale:/ Wszak i wy ludzie, i on nie bez ale”.

Mnisi:
• duża liczba klasztorów – aż 9 w małym miasteczku
• lenistwo
• łakomstwo – zakony miały wieść żywot ascetyczny, a wiodły próżniaczy
• niski poziom moralny
• bezużyteczność społeczna i kulturalna
• obłuda religijna
• konkurują z innymi zakonami, co godzi w chrześcijańskie zasady

W trakcie dyskusji, Przeor mówi dużo i rozwlekle, zawile. Jego styl wypowiedzi przypomina styl barokowy. Mówi dużo, chociaż to, co mówi, tak naprawdę nic nie znaczy, nie ma logicznego sensu. Dysputa teologiczna to potyczka na słowa, a nie polemika uczonych mnichów. Kler wykazuje się brakiem wiedzy, bezmyślnością, daleko mu do erudycji.
- Hiacynt – wytworny, elegancki, dyplomata
- Gaudenty – porywczy
Obaj mnisi nie pasują de schematu mnicha, są kontrastowi.
W dyspucie wzięli udział także prawnik urzędujący w sądzie grodzkim oraz jego żona-dewotka.
- według Krasickiego za cnotami zakonników kryje się pozór – istnieje swoisty kontrast między prawdą a pozorem – zakonnikm tylko wydaje się, że są inteligentni, religijni, skromni itp. To tylko pozory za którymi kryją się prawdziwe przywary kleru, tzw. choroby społeczne – pijaństwo, obżarstwo, niska inteligencja, brak wiedzy, pycha… Zakonnicy za nic mają świętości kościelne (księgi, „dzban nad dzbany”, kropidło itd.).
- Komizm w Monachomachii:
• stylizacja Hymnu do miłości ojczyzny na hymn pijacki
• bitwa między „uczonymi” zakonnikami, w której w ruch Ida sandały, księgi, talerze itp.
• Tzw. choroby społeczne zakonników – pijaństwo, lenistwo itd..
• Zakonnicy nie wiedzą, gdzie znajduje się biblioteka (jako mnisi powinni lubować się w czytaniu ksiąg)
• Ilość klasztorów w małej wiosce – 9
• Okazuje się, że nie habit decyduje o świętości, jak myślą mnisi
• Kpina z mody na wyszukane imiona
• Wyśmiewanie dewotek
Celem Krasickiego jest ośmieszenie przywar zakonników – nie oskarża ich.
- motywy przejęte z eposu:
• imiona bohaterów, np. Piotr od świętej Klary
• postaci są tylko zarysowane, brak szczegółowych charakterystyk, dowiadujemy się tylko o głównych, charakterystycznych cechach bohaterów
• przemówienia i narady przed „bitwą”
• lody ludzkie przeplatają się z nadludzkimi (Jędza Niezgody)
• nawiązania do mitologii - Zefir

Z podręcznika "Oświecenie" Klimowicza:
- wygłos satyryczny – biskup ośmiesza i atakuje zakony tzw. żebracze wrogie ideom oświecenia, zakonnicy ci wpływali na życie i poglądy szlachty
- zawartość Monachomachii jest bogata w realia obyczajowe
- nawiązanie do wzorów francuskich - Pulpit Boileau i Ver-vert Gresseta
- Spór klasztoru karmelitów i dominikanów; rady przygotowania do dysputy, bitwa (bedąca efektem „uczonej” polemiki).
- ruch, dynamika
- cechy dramatyczne
- opisy, monologi, brak dialogów
- parodia ma adres satyryczny
Wady kleru:
• próżniactwo
• pijaństwo
• głupota
• nieuctwo
- homerycka bitwa mnichów na kufle i książki
- każdej sytuacji towarzyszy spełnianie kielichów ze „słodko-dzielnym wódczanym likworem”
- wymowa parodystyczna:
• parodie liturgii
• „msze pijackie” (missae bibonum)
• Zakończenie bitwy – wzniesienie kielicha w sposób uroczysty, jak Santissimum w czasie procesji w celu rozbrojenia przeciwników
- pogodne ośmieszenie kleru
- degeneracja instytucji zakonnych