Literatura starożytnej Grecji
Upowszechnienie pisma wywarło znaczny wpływ na kulturę grecką, a szczególnie na literaturę. Podziału literatury dokonał Arystoteles wyróżniając w niej:
- epikę
- dramat
- lirykę.
Najwybitniejsi twórcy literatury starogreckiej:
Ajschylos (525 - 456 r. p.n.e.)
Pierwszy z trójki wielkich tragików greckich (obok Sofoklesa i Eurypidesa). Nadał tragedii greckiej właściwą formę:
wprowadził drugiego aktora, akcję uczynił najważniejszym elementem sztuki, nadał pieśniom chóru charakter tła i komentarza akcji.
U Ajschylosa tragedia ma charakter bardziej liryczny niż dramatyczny. Napisał on 90 tragedii, z których w całości zachowało się siedem. Najbardziej znane są:, „Siedmiu przeciw Tebom” , „Persowie”, „Prometeusz Skowany”, „Błagalnice” oraz trylogia „Oresteja”. Ajschylos broni godności ludzkiej i zasadniczych wartości humanistycznych. Tematykę swoich sztuk czerpał m.in. z eposów Homera. Zajmował się zmaganiami człowieka z przeznaczeniem i wolą bogów, zagadnieniami winy i kary, podkreślał odpowiedzialność człowieka za skutki swoich czynów. Jedyną szkołą życia, wg Ajschylosa, było cierpienie, które rodzi się w wyniku porażki, i które uczy umiaru. To właśnie z jego sztuki „Prometesz Skowany” pochodzi pojecie prometeizm.
Eurypides (485-406 p.n.e.)
Eurypides był jednym z trzech wielkich tragediopisarzy greckich (obok Ajschylosa i Sofoklesa). Był uczniem filozofów jońskich, głosił poglądy demokratycznego odłamu sofistów. Stał się ojcem tragedii psychologicznej i tragikomedii. Z około 90 napisanych przez niego sztuk teatralnych zachowało się 17, m.in. „Medea”, „Hipolit”, „Błagalnice”, „Ifigenia w Taurydzie”, „Elektra”, „Orestes” oraz ok. 1000 fragmentów. Atakowany za zbytnią nowoczesność swojej twórczości, pod koniec życia przeniósł się z Aten na dwór króla macedońskiego Archelaosa I. Jego nowatorstwo objawiało się zarówno w formie (prolog, pieśni chóru i arie nie musiały się łączyć z akcją sztuki - w jej przebieg interweniowali bogowie, pomagając w rozwiązywaniu skomplikowanej intrygi, tzw. deus ex machina), jak i w treści (m.in. bohaterowie byli często prostymi ludźmi, zaś technika monologu pozwalała głębiej sięgnąć do motywów ich działania), występował w obronie kryzysu demokracji ateńskiej, odwołując się do średnich warstw społecznych, głównie wieśniaków.
Głosił idee równości wszystkich ludzi, popadając w konflikt ze
zwolennikami tradycyjnych stosunków społecznych. Doceniony po śmierci bardziej niż za życia, wywiera wpływ na teatr europejski oraz na twórczość wybitnych pisarzy i humanistów po dziś.
Sofokles (496 - 406 r. p.n.e.)
Sofokles należał do trójki wielkich tragików greckich obok Ajschylosa i Eurypidesa. Był wybitnym tragikiem greckim, tworzącym za czasów rozkwitu demokracji ateńskiej. Brał udział w politycznym życiu Aten (był strategiem, skarbnikiem Związku Ateńskiego, kapłanem herosa-lekarza Amynosa). Dokonał wielkich zmian w tragedii
greckiej:
- wprowadził na scenę trzeciego aktora
- ograniczył rolę chóru
- powiększył partie dialogowe
- wprowadził dekoracje sceniczne
- wprowadził postacie kobiece.
Tematykę czerpał z mitów trojańskich, tebańskich i ateńskich. Napisał ok. 120 utworów (ok. 90 tragedii i 30 dramatów satyrowych), z czego do naszych czasów zachowało się siedem utworów, m.in. „Antygona”, „Król Edyp”, „Elektra”, 400 wierszy z dramatu satyrowego „Tropiciele” i około 1100 fragmentów. Zasługą Sofoklesa jest wzmocnienie dramatyczności akcji. Na pierwszy plan wysuwał bohatera w pełni świadomego odpowiedzialności za swe czyny, w jego charakterze widział źródło konfliktów i od nich, nie od czynników zewnętrznych, uzależniał bieg wydarzeń. Sofokles wierzył ponadto w boską sprawiedliwość - Dike - czuwającą nad moralnym ładem świata. Zerwał z tematycznym związkiem tetralogii i wystawił 4 sztuki o samodzielnej treści. Tragedie Sofoklesa, popularne głównie za jego życia, odżyły w czasach renesansu. Szczególne zainteresowanie wzbudziły
w XIX w., zwłaszcza w Niemczech.
Homer (VIII w. p.n.e.?)
Grecki poeta starożytny żyjący prawdopodobnie na przełomie IX i VIII w. p.n.e. Postać na poły legendarna, której istnienie nie zostało dowiedzione. Imię Homer oznacza dosłownie "ślepiec" lub "zakładnik", zaś starożytni mówili o nim po prostu "poeta". Homer jest uważany za autora dwóch eposów: "Iliady" i "Odysei" - dwóch wielkich eposów, pierwszych utworów literatury europejskiej. Według tradycji Homer był ślepym śpiewakiem wędrownym (aojdowie), a o miano jego ojczyzny spierało się 7 miast. Znajomość poematów Homera stała się podstawą wykształcenia w Grecji, inspirowały one całą literaturę i sztukę starożytną, były uważane za skarbnicę wszelkiej wiedzy. Z badań nad poezją Homera narodziła się filologia, od przekładu Odysei na łacinę Liwiusza Andronikusa rozpoczęła się literatura rzymska, a wielka epika europejska kształtowała się pod wpływem Homera (Wergiliusz, Dante, A. Mickiewicz).
Hezjod, Hesiodos (VIII/VII w. p.n.e.)
Był greckim poetą, twórcą nowych form eposu. Główne dzieło Hezjoda to epos dydaktyczny „Prace i dnie”, „Teogonia”, epos kosmogoniczny o powstaniu świata i pochodzeniu bogów. Hezjoda naśladowali poeci greccy i rzymscy (Georgiki Wergiliusza), jak też pisarze nowożytni.
Pindar
Z okolic Teb pochodził Pindar, jeden z najpopularniejszych w Grecji V wieku poetów. Pisał pieśni ku czci bogów i zwycięzców olimpijskich. Przez ponad 50 lat cieszył się niezwykłym uznaniem; zamówienia na poematy składali u niego władcy, arystokraci, miasta i kolegia kapłańskie. Legenda głosi, że Ateńczycy, zachwyceni wierszem ku czci swego miasta, nie tylko sowicie wynagrodzili poetę, ale jeszcze nadali mu honorowe obywatelstwo i postawili pomnik. Pindar pisał wzniosłe pieśni sławiące bohaterów i opiewające chwałę miast lub starych rodów. Najczęściej były one wykonywane przez chór. W Grecji wysoko ceniono śpiewy chóralne i na wzór igrzysk organizowano ku czci bogów zawody chórów.