Podatki

Wedle najbardziej rozpowszechnionej definicji podatek to: pieniężne, przy?musowe, ogólne, nieodpłatne i bezzwrotne świadczenie na rzecz państwa lub innych związków publicznoprawnych, (Np. samorządów).
Ważny jest pieniężny charakteru podatku, gdyż w praktyce występują także niepieniężne świadczenia na rzecz państwa i/lub samorządu. Przykładem tego jest obowiązkowa służba wojskowa, a w przypadku samorządów stosowany leszcze do niedawna obowiązek świadczeń in natura (Np. wykonywanie pewnych robót na rzecz społeczności lokalnej). Cechą podatku jest jego ogólny charakter, co oznacza, że wszystkie podmioty są objęte podatkiem.
Podatek jest wielce złożoną kategorią prawną, fiskalną, ekonomiczną, polityczną, społeczną. Dla naszych rozważań istotna jest zwłaszcza fiskalna: ekonomiczna treść podatku. Fiskalna, dlatego, że podatek jest podstawowym narzędziem przejmowania przez państwo dochodów i zaspokajania popytu na pieniądz. Ekonomiczne znaczenie podatku polega na tym, że skutkiem na?kładania podatków jest zmiana w sytuacji dochodowej i majątkowej podatników, wpływa na ich zachowanie, na podejmowanie decyzji gospodarczych, decyzji konsumpcyjnych, decyzji o oszczędzaniu itp. Podatki mają, więc także znaczenie dla samego państwa.

Rodzaje podatków

Podatki mogą być różnie klasyfikowane dla celów poznawczych i praktycznych. W klasyfikacjach tych stosuje się różne kryteria.
Ze względu na kryterium przedmiotowe podatki dzielą się na:
- podatki majątkowe i podatki od praw majątkowych,
- podatki od przychodów,
- podatki od dochodów,
- podatki od wydatków.

Źródłem podatków majątkowych jest, co wynika z samej nazwy, posiadany już przez podatnika majątek. Z zasad opodatkowania wiemy, że fiskalna ingerencja państwa nie powinna naruszać ekonomicznej podstawy podatku, co oznacza, że w wyniku nakładania podatków wartość majątku podatnika nie powinna się zmniejszać. Jeżeli na skutek nałożenia podatku następuje uszczuplenie majątku, to wówczas taki podatek określa się mianem podatku realnego, jeśli jednak źródłem podatku jest dochód z majątku, to taki podatek nazywa się podatkiem nominalnym.

Podatki od przychodów płaci się w związku z działalnością gospodarczą i osiąganymi z tego tytułu przychodami. Dla podatków przychodowych charakterystyczne są następujące cechy:
- Po pierwsze, podatki te są pobierane przez państwo niezależnie od wyników działalności gospodarczej; jako takie mogą być niekorzystne dla podatników, gdyż przy pobieraniu ich milcząco zakłada się, że rezultaty działalności będącej przedmiotem sprzedaży (towary, usługi) zostaną zaakceptowane przez nabywcę.
- Po drugie, z powyższego wynika, że podatki przychodowe są bardzo korzyst?nym instrumentem fiskalnym państwa, gdyż pomagają zaspokajać popyt państwa na dochód (pieniądz), uniezależniając wpływy z tego podatku od sytuacji dochodowej podatnika.
- Po trzecie, podatki przychodowe - przez ich konstrukcję, stawki i sposób pobierania - są podatkami silnie cenotwórczymi lub, mówiąc inaczej, są wkalkulowane w cenę towarów i usług, wobec tego dochody z tego tytułu są powiązane z procesami inflacyjnymi.
- Po czwarte, podatki przychodowe mogą być sprzymierzeńcem państwa (rządu) w równoważeniu budżetu. Sytuacja taka występuje wówczas, gdy państwo realizuje większe niż planowane dochody budżetowe jako skutek większej, niż zakładano przy budowaniu budżetu państwa, inflacji. Dzieje się tak, dlatego, że podatki przychodowe są automatycznie - przy danych stawkach - indeksowane stosownie do wzrostu cen, podczas gdy zwiększenie wydatków budżetu państwa nie musi odbywać się (i tak na ogół jest) automatycznie. W takich sytuacjach państwo realizuje premię inflacyjną. Nie można z tego wyciągać uproszczonego wniosku, że państwo jest zainteresowane występowaniem inflacji.

Podatki od dochodów, podobnie jak podatki majątkowe, są najbardziej klarownym przykładem zawłaszczania przez władze publiczne dochodów prywatnych. Przedmiotem opodatkowania jest dochód, najczęściej dochód z pracy i dochód z prowadzenia działalności gospodarczej. Również podatki od dochodu mają specyficzne cechy, które muszą być wzięte pod uwagę przy posługiwaniu się tym instrumentem fiskalnym. Chodzi w szczególności o to, że:
- Podatki dochodowe nawiązują wprost do nadwyżki ekonomicznej wy?pracowanej przez podmioty. W wyniku interwencji fiskalnej państwa za pomocą podatków przychodowych następuje, więc ?dzielenie się" dochodem podatnika z państwem, co oznacza bezpośrednią redystrybucję dochodów w gospodarce i społeczeństwie.
- Abstrahując na razie od skal podatkowych, można zauważyć, że podatki dochodowe są narzędziem realizacji zasady powszechności opodatkowania, a ponadto sięgają do jednoznacznej, co do treści ekonomicznej, kategorii do?chodu. Podatki dochodowe mogą, więc być także narzędziem realizacji zasady sprawiedliwego rozłożenia ciężarów publicznych.
- Podatki dochodowe są bardziej korzystne dla podatnika niż dla władz publicznych. Ta cecha podatków dochodowych ma szczególne znaczenie przy planowaniu dochodów publicznych (budżetowych), gdyż niektóre podatki do?chodowe oparte są na rentowności, którą z kolei trudno z góry określić. Dochodzi tutaj jeszcze, wcale nie teoretyczna, możliwość manipulowania podstawą opodatkowania (zyskiem brutto, dochodem brutto) przez zawyżanie kosztów.

Podatki od wydatków są typowymi podatkami od konsumpcji, jednak zakres ich stosowania jest ograniczony w porównaniu np. z podatkami przychodowymi, które także przecież obciążają wydatki związane z konsumpcją. Różnica polega nie tylko na tym, że podatki przychodowe mają charakter powszechny, podczas gdy podatki od wydatków stosowane są wybiórczo. Przed?miotem opodatkowania są wydatki ponoszone na zakup dóbr luksusowych (np. futra, jachty, samochody) i dóbr, które tradycyjnie uważane są za domenę skarbu państwa (sól, alkohol, zapałki, a ostatnio także paliwa płynne). Podatek od takich wydatków to akcyza; terminem tym w średniowieczu określano każdy podatek.

Z punktu widzenia związku między ciężarem podatkowym a ponoszącym go podatnikiem rozróżnia się:
- podatki bezpośrednie,
- podatki pośrednie.

Podatki bezpośrednie to takie podatki, w przypadku, których istnieje precyzyjnie określona zależność między płaconym podatkiem, tzn. rodzajem podatku, jego wysokością, trybem płacenia, a podatnikiem. Typowymi przykładami podatków bezpośrednich są podatki dochodowe i podatki majątkowe.

Podatki pośrednie, co wynika z ich nazwy, obciążają podatnika w sposób niepozostający w ścisłym związku z jego sytuacją dochodową i majątkową. Jako takie są podatkami ukrytymi, a ciężary ponoszone przez podatników są bardziej anonimowe. Klasycznymi podatkami pośrednimi są wszystkie podatki od sprzedaży (podatki przychodowe, akcyza). Wprawdzie w dużym przybliżeniu można określić, którzy podatnicy ponoszą ciężary pewnych podatków pośrednich, ale nie zmienia to natury tych podatków. Jest zrozumiałe, że podatek od luksusowych dóbr (akcyza) płacą podatnicy o wyższych dochodach i wyższym statusie majątkowym, ale już w przypadku powszechnego podatku od towarów i usług rozłożenie ciężarów tylko formalnie jest takie samo. W is?tocie ciężary takie są relatywnie wyższe przy zakupach towarów i usług doko?nywanych przez grupy podatników o niższych dochodach.


Kolejny podział podatków jest związany z władztwem podatkowym. Według tego kryterium podatki dzielą się na:
- podatki nakładane przez państwo,
- podatki nakładane przez władze samorządowe.
Z historii podatku wiemy, że podatek - zwłaszcza w ostatnich wiekach - łączony jest z instytucją państwa. Ze względu na konsekwencje nakładania podatków na gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa na ogół realizuje się regułę, że podstawowe rodzaje podatków są kształtowane przez władze państwowe. Jest to również wyrazem dążności władz publicznych do respektowania elementarnych zasad podatkowych, w tym zwłaszcza zasady powszechności i zasady sprawiedliwego rozłożenia ciężarów podatkowych. W pewnym, raczej niewielkim, zakresie władztwo podatkowe przysługuje także władzom samorządowym. Jednak zakres tego władztwa jest regulowany ustawowo, czyli przez władzę państwową. Ewentualne uchwalanie podatków przez władze samorządowe może być obwarowane zgodą mieszkańców, na których podatek będzie nakładany, wyrażoną np. w referendum.
Z podziałem podatków na podatki państwowe i podatki samorządowe wiąże się podział na:
- podatki centralne,
- podatki regionalne,
- podatki lokalne.

W klasyfikacji podatków ważny jest także ich podział według podmiotowych źródeł pochodzenia. Podział ten jest istotny w różnego rodzaju analizach, potrzebnych np. do ustalania rzeczywistego obciążenia podatkowego. Przyjmując kryteria stosowane w Systemie Rachunkowości Społecznej (SNA/ESA) można wyróżnić podatki płacone przez:
? sektor przedsiębiorstw niefinansowych,
? sektor instytucji finansowych,
? sektor gospodarstw domowych,
? sektor zagranicy.


Funkcje podatków

Funkcja fiskalna
Jedną z podstawowych funkcji podatków jest funkcja fiskalna, której realizacja ma zapewnić budżetowi odpowiednie dochody niezbędne do pokrycia wydatków publicznych. Uzyskiwanie tak znacznych dochodów ma zarówno konsekwencje ekonomiczne jak i polityczne. Przykładowo stosowanie różnych stawek podatku VAT może wpływać na zmiany asortymentu produkcji.

Funkcja redystrybucyjna.
Kolejną funkcją podatków jest funkcja redystrybucyjna, gdzie z jednej strony mamy do czynienia z dystrybucją dochodu narodowego dokonywanego przez podatki a z drugiej podział dochodu osiągniętego tą drogą.

Funkcja stymulacyjna
Oprócz wyżej wymienionych podatki pełnią funkcję stymulacyjną. Motywowanie obejmuje oddziaływanie na działalność gospodarczą w zakresie zwiększenia jej efektywności. Przykładem mogą być preferencje podatkowe dla inwestycji, badań naukowych czy ochrony środowiska.

Funkcja informacyjna
Podatki pełnią również funkcję informacyjną, gdyż wysokość dochodów osiąganych przez budżet z podatków odzwierciedla przebieg procesów gospodarczych, podziału i wymiany.

Funkcja społeczna
Ostatnią z wymienianych przeze mnie funkcji, jest funkcja społeczna (socjalna). W konstrukcji podatku niejednokrotnie uwzględnia się indywidualną sytuację podatnika. Bierze się pod uwagę jego wysokość dochodów, liczbę osób będących na jego utrzymaniu czy wydatki mieszkaniowe. Może się tak zdarzyć, że niskie dochody mogą być wyłączone z opodatkowania lub podlegać specjalnym podatkom preferencyjnym.

Bibliografia:
1. Owsiak Stanisław, Finanse publiczne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005.
2. Głuchowski J, Polskie prawo podatkowe, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1993.
3. Kopaliński Władysław, Słownik wyrazów obcych i wyrazów obcojęzycznych, MUZA, warszawa 2006.