Pajęczaki (Arachnida).

TYP: Arthropoda (stawonogi), PODTYP: Chelicerata (szczękoczułkowce), GROMADA: Archanida (pajęczaki), RZĄD: Acarina (roztocze) Sarcoptes scabiei - świerzbowiec drążący rozkruszek mączny (Acarus siro), Tetranychus przędziorek, kleszcz pastwiskowy (Ixodes ricinus), Varroa jacobsoni, RZĄD: Arachneae (pająki), Rząd Opiliones (kosarze) kosarz pospolity (Phalangium opilio), [Uropygi (biczykoodwłokowce) i Amblypygi (tepoodwłokowce), Pseudoscorpionidea (zaleszczotki), Ricinulei (kapturnice, podogony), Solifugae (solfugi), Palpigrada (głaszczkochody), Scorpiones (skorpiony)]
Ciało większości pajęczaków podzielone jest na głowotułów, zwany prosomą, powstały w wyniku zlania się głowy i tułowia, oraz odwłok, czyli opistosomę. Głowotułw nie dzieli się na segmenty, w przeciwieństwie do jedenasto- lub dzieszięcio- segmentowanego odwłoku. Arachnida posiadają sześć par odnóży przyłączonych do głowotułowia, z których cztery pełnią funkcje lokomotoryczne. Pozostałe dwie pary to różniące się morfologicznie między sobą narządy gębowe. Pierwsza para to tzw. szczękoczułki, inaczej chelicery, stąd też nazwa podtypu. Służą do chwytania i uśmiercania zdobyczy. Druga para to wieloczłonowe nogogłaszczki, zwane inaczej pedipalpami. Główny człon służy do rozdrabniania pokarmu, inne pełnią rolę narządu chwytnego bądź czepnego, mogą też służyć do poruszania się. Pajęczaki jako jedyne skorupiaki nie posiadają czułków. Są to w większości zwierzęta lądowe, oddychające za pomocą tchawek lub płucotchawek. Pojawia się nowy narząd oddychania, czyli płucotchawki, zwane też workami płucnymi. Każdy worek płucny składa się z 15-20 płytek wyposażonych w drobne naczynia krwionośne i ułożonych jedna pod drugą, jak stronice książki. Powietrze wchodzi przez drobne szczeliny, tzw. przetchlinki, w brzusznej części odwłoka i krąży pomiędzy płytkami płucotchawek. Gdy przechodzi w pobliżu naczyń krwionośnych, następuje wymiana gazowa. Narządami zmysłów pajęczaków są proste oczy, których liczba jest różna u różnych gatunków, następnie szczecinki czuciowe oraz wgłębienia na powierzchni ciała pełniące rolę narządów węchu.
RZĄD: Opiliones (kosarze) Ciało kosarzy ma od l do 22 milimetrów długości. Ich odwłok jest połączony z głowotułowiem szeroką nasadą. Odnóża - 6 par podzielone są na 7 segmentów. Pierwszą parę stanowią szczękoczułki, drugą nogogłaszczki, pozostałe pary to odnóża kroczne. Kosarze mają zazwyczaj jedną parę oczu, istnieją również gatunki ślepe. Na drugim i trzecim segmencie odwłoka kosarzy znajduje się wieczko płciowe, które osłania otwór płciowy. Po zapłodnieniu samica składa jaja (30-50) pojedynczo lub w grupie. Niektóre gatunki kosarzy rozmnażają się partenogenetycznie. W warunkach klimatycznych strefy umiarkowanej pajęczaki te w zależności od gatunku spędzają zimę w postaci jaj, larw lub osobników dorosłych. Kosarze nie mają gruczołów jadowych. Zaniepokojone wydzielają ciecz o nieprzyjemnej woni.
RZĄD: Arachneae (pająki) Posiadają wyraźnie wyodrębniony głowotułów i odwłok, połączone ze sobą pierwszym segmentem odwłoka, tzw. łącznikiem. Wszystkie pająki posiadają jad wydzielany przez gruczoł jadowy umieszczony w głowotułowiu. Ujście gruczołu jadowego mieści się w pazurkach stanowiących zakończenie szczękoczułków. Nogogłaszczki pająków są pięcioczłonowe, na ostatnim członie u samców znajduje się narząd kopulacyjny o złożonej budowie. Pająki nie przeobrażają się, wzrost następuje w toku kolejnych wylinek. Cechą charakterystyczną pająków są kądziołki przędne, wydzielające substancję krzepnącą w zetknięciu z powietrzem. Pająk krzyżak (Araneus diadematus), Ciało pająka jest silnie owłosione i pokryte miękkim oskórkiem chitynowym. Podzielone jest na dwa wyraźnie odgraniczające się odcinki: przedni głowotłów oraz tylny odwłok. Głowotłów występuje na tym odcinku sześ par odnóży. Dwie pary stanowią, obok wargi dolnej i górnej, uzbrojenie otworu gębowego, natomiast cztery dalsze stanowią odnóża kroczne. Pierwsza para odnóży krocznych tj. szczękoczułki mają postać haczykowatą i składają się z członów podstawowych, zaopatrzonych w gruczoły jadowe, oraz osadzonych na nich członów końcowych w postaci ostrych pazurków. Aparat ten służy do chwytania oraz paraliżowania ofiary poprzez wstrzyknięcie jej jadu. Drugą parę odnóży gębowych tworzą wieloczłonowe głaszczki szczękowe, czyli nogogłaszczki, położone z boków otworu gębowego i składają się z nasadowego członu, służącego do przeżuwania pokarmu, pozostałe człony pełnią role głaszczków dotykowych i chwytną. U samców ostatni człon nogogłaszczków zaopatrzony jest w specjalny przydatek, pomocny przy kopulacji. Odnóża kroczne są wieloczłonowe i zakończone pazurkami. Składają się one z biodra, krętarza, uda, rzepki, goleni oraz członu piętowego i stopy z pazurkami. Jednolity tułów (tzw. abdomen) pozbawiony jest u form dorosłych kończyn. W przypadku układu nerwowego doszło do silnej koncentracji w głowotłowiu, który powstała z połączenia zwojów podprzełykowych i całego brzusznego łańcuszka nerwowego. Od tego wspólnego zwoju odchodzą odchodzi pięć par nerwów. Unerwiają one wszystkie przysadki ciała, a dwa z nich, skierowane do odwłoka, kontaktują się z narządami wewnętrznymi. Narządy zmysłowe u pająka krzyżaka występują w postaci czterech par prostych oczu ułożonych w dwu szeregach, w przedniej części głowotułowia. Układ pokarmowy rozpoczyna się otworem gębowym, wgłębionym nieco ku stronie brzusznej w rodzaju przedsionka gębowego, oraz jelita przedniego, środkowego i tylnego. W skład jelita przedniego wchodzi jama gębowa, gardziel i przełyk. Jelito środkowe jest stosunkowo długie i zaopatrzone w boczne uwypuklenia w celu zwiększenia powierzchni chłonnej. Jelito tylne jest bardzo krótkie, tworzy w pobliżu otworu odbytowego rozszerzenie zwane pęcherzem rectalnym (lub „kloaką”). Układ krwionośny jak u innych pajęczaków jest typu otwartego. Rurkowate serce jest podzielone na cztery komory i znajduje się w odwłoku. Z przedniej części serca odchodzi tętnica, która w pewnej odległości ulega rozwidleniu. Także z każdej komory odchodzi para tętnic. Tętnice te po pewnym przebiegu otwierają się i wylewają do wnętrza jamy ciała bezbarwną ciecz. Omywa ona wszystkie narządy wewnętrzne. Część krwi obmywa worki płucne i ulega utlenieniu. Z jamy ciała krew przepływa do zatoki (tzw. osierdziowej) położonej nad sercem. Stamtąd zostaje wessana do wnętrza serca poprzez ostie do każdej komory. Pająk krzyżak jest zwierzęciem posiadającym dwa rodzaje narządów oddychania tj. płucotchawki oraz tchawki. Te ostatnie są reprezentowane poprzez dwie nie rozgałęzione rurki i są przystosowane do pobierania powietrza atmosferycznego. Z kolei płucotchawki są reprezentowane przez dwa worki położone po brzusznej stronie odwłoka i komunikują się z otoczeniem za pomocą przedsionków i specjalnych szparek w powłoce ciała zwanymi stigmami. Worki zbudowane są z równolegle ułożonych płytek, pomiędzy którymi znajduje się powietrze. Narządy wydalnicze pająka krzyżaka wykształcają się w postaci cewek Malpighiego tj. parzystych ślepo zakończonych rurek pochodzenia entodermalnego i uchodzących do pęcherza rectalnego, u form młodocianych funkcjonują gruczoły biodrowe (koksalne). Narządy rozrodcze pająka w postaci gonad obu płci, są parzyste, podobnie jak i ich drogi wyprowadzające. Są to zwierzęta rozdzielnopłciowe o bardzo wyraźnie zaznaczonym dymorfizmie płciowym. Rozwój jest prosty, a młode kilkakrotnie linieją zanim osiągną postać dorosłą.
RZĄD: Acarina (roztocze) Większość gatunków roztoczy jest wolno żyjąca, roślinożerna lub drapieżna, inne prowadzą pasożytniczy tryb życia. Jako iż odwłok roztoczy jest zrośnięty z głowotułowiem, ciało Acarina dzieli się na gnatosomę, na której znajdują się szczękoczółki i nagogłaszczki, oraz idiosomę, stanowiącą resztę ciała. Ich nogogłaszczki mogą kończyć się hakami lub przypominać odnóża kroczne; natomiast szczękoczółki mogą mieć formę kleszczy lub sztyletów. Oddychają tchawkami lub jak u większości gatunków powierzchnią skóry. Następuje w tym rzędzie redukcja układu krwionośnego, który zwykle składa się z krótkiego serca z dwoma tylko ostiami oraz wychodzącego z niego naczynia przedniego. Roztocze posiadają narządy zmysłów w postaci szczecinek oraz zagłębień, nieliczne gatunki mają oczy. Są rozdzielnopłciowe, przechodzą rozwój ze stadiami larwy i nimfy. Rozkruszki (Acaridae) są szkodnikami magazynów żywnościowych. Odchody rozkruszek wywołują alergie, a także zatrucia u ludzi. Są odporne na niekorzystne warunki bytowania, co znacznie utrudnia ich zwalczanie. Przedstawicielem rozkruszek jest m.in. rozkruszek mączny (Acarus siro). Świerzbowce pasożytują głównie w skórze kręgowców, zwłaszcza ptaków i ssaków. Żywią się naskórkiem bądź wnikają w głąb skóry drążąc korytarze i odżywiając się płynami ustrojowymi. Świerzbowce pasożytujące w skórze lub naskórku wywołują schorzenia zwane ogólnie świerzbem, objawiające się silnym swędzeniem, stanami zapalnymi skóry, wypadaniem sierści, nadżerkami, strupami itp., przykład: Sarcoptes scabiei - świerzbowiec drążący. Kleszcze żywią się krwią zwierząt wczepiając się w skórę tzw. hipostomem przy pomocy szczękoczułków. Hipostom ma postać wypustki posiadającej skierowane ku tyłowi kolce utrudniające oderwanie wczepionego w skórę kleszcza. Po okresie trwającym nieraz nawet kilka tygodni kleszcz odczepia się od swojego żywiciela i wówczas samice składają jaja, po czym wspinają się na krzewy lub wysokie rośliny oczekując na kolejną ofiarę. Przykładowym gatunkiem jest kleszcz pastwiskowy (Ixodes ricinus). Nie wytwarza jadu, ale może przenosić na człowieka dwie poważne choroby: wywoływane przez arbowirusy wiosenno-letnie zapalenie mózgu oraz chorobę wywoływaną przez krętki duru powrotnego.

RZĄD: Scorpiones (skorpiony) Ciało wyraźnie segmentowane, pokryte jest twardym pancerzem, o barwie brunatnej, szarej lub żółtawoszarej. Skorpiony mają ogromne nogogłaszczki z silnie rozwiniętymi szczypcami, niewielkie szczękoczułki zaopatrzone w drobne szczypce. Nogogłaszczki i dwie pierwsze pary odnóży krocznych wyposażone są ponadto w płytki podstawowe, zwane też szczękowymi, służące do miażdżenia pokarmu. Odwłok skorpiona dzieli się na przedodwłok i ruchomy, sześciosegmentowy zaodwłok, stanowiący końcową część ciała, wąski i wydłużony, a jego ostatni człon, zwany telsonem, zaopatrzony jest w kolec jadowy w kształcie pazura. Skorpiony oddychają przy pomocy płucotchawek znajdujących się na odwłoku. Układ krwionośny składa się z serca, zatok i drobnych naczyń krwionośnych. Układ nerwowy jest typu drabinkowego. Skorpiony prowadzą nocny tryb życia, polują na bezkręgowce, głównie pająki, wije oraz owady i ich larwy, czasem na małe gady lub ssaki. Są jajożyworodne.
RZĄD: Palpigrada (głaszczkochody) Cechą różniącą Palpigrada od pozostałych pajęczaków jest obecność płytek pancerza po stronie brzusznej. Głaszczkochody mają ciało wydłużone, a odwłok zakończony jest szczeciniastym ogonkiem.
RZĄD: Solifugae (solfugi) Są ubarwione zazwyczaj brunatno szaro lub płowo, cechują się potężnymi szczękoczułkami w formie szczypiec, wyraźną segmentacją odwłoka oraz wydłużonymi nogogłaszczkami pełniącymi rolę organów dotyku. Solfugi żywią się owadami i inymi bezkręgowcami. Samice nie opiekują się jajami ani wylęgiem.
RZĄD: Ricinulei (kapturnice, podogony) Mają ciało okryte niezwykle grubym oskórkiem, barwy ciemnobrunatnej, w przedniej części głowotułowia znajduje się wyrostek posiadający ruchome połączenie z ciałem. Osiągają niewielkie rozmiary, nie przekraczające zazwyczaj 1 cm. Odżywiają się owadami, głównie larwami, atakują również termity. Narządy kopulacyjne u samców znajdują się na trzeciej parze odnóży.
RZĄD: Pseudoscorpionidea (zaleszczotki) Zaleszczotki kształtem przypominają skorpiony, głównie dzięki dużym szczypcom z gruczołami jadowymi, znajdującymi się na końcach nogogłaszczków. Odwłok zaleszczotek jest segmentowany, owalny, szczękoczułki niewielkie, zakończone szczypcami, głowotułów pokryty pancerzem zawiera gruczoły przędne, których wydzielina służy do budowy kokonu stanowiącego ochronę dla osobników dorosłych i potomstwa. Większość gatunków to drapieżnicy, polujący na drobne owady. Są rozdzielnopłciowe. Wiosną samice składają jaja do torby lęgowej w okolicy otworu płciowego, jaja zapładniane są spermatoforem wytwarzanym przez samca, który samica wprowadza do dróg rozrodczych. Młode po wylęgu pozostają przez pewien czas pod opieką samicy. Oddychają za pomocą tchawek.
RZĄD: Uropygi (biczykoodwłokowce) i Amblypygi (tepoodwłokowce) Uropygi przypominają wyglądem skorpiony, od których różnią się jednak brakiem wygiętego do góry zaodwłoka z kolcem jadowym, a także wyraźnym oddzieleniem głowotułowia od odwłoka, na końcu którego znajduje się długa, członowana wić tworząca rodzaj ogonka. Mają silnie rozwinięte nogogłaszczki, uzbrojone w szczypce bądź pazury Uropygi prowadzą nocny tryb życia. Ich cechą charakterystyczną jest mechanizm obronny, polegający na wystrzykiwaniu (na odległość kilkudziesięciu cm) z gruczołów, położonych w okolicy odbytowej, cieczy o właściwościach żrących, wywołującej u ludzi dotkliwe oparzenia skóry, a w zetknięciu z ciałem owada powodującej rozkład jego pancerza chitynowego.