Pedagogika jako nauka o wychowaniu dzieci i młodzieży
Pedagogika jest przede wszystkim nauką o wychowaniu dzieci i młodzieży. Sama jej nazwa jest pochodzenia greckiego i oznacza „kierowanie dziecka”. W greckim rozumieniu nie była nauką ani nie była też taką dyscypliną, która szuka rozumnego sensu rzeczywistości.
Filozofia jest nauką historycznie zmienna pod względem zakresu i treści. Jest dziedzina ogólnych rozważań na temat istoty i struktury bytu źródeł i prawomocności ludzkiego poznania zasad wartościowania.
Zjawisko wychowania w pedagogice musi być przedmiotem różnych refleksji dyscyplin naukowych, ponieważ pedagogika nie może opierać się wyłącznie na obserwacjach i analizach własnych, musi w coraz większym stopniu uwzględniać wyniki badań przeprowadzonych w dyscyplinach z nią sąsiadujących, a niekiedy nawet dość odległych. Biorąc pod uwagę filozoficzne podstawy pedagogiki z nauk filozoficznych i problematyki wychowawczej wyróżniamy:
- antropologię filozoficzną zajmującą się ogólną teorię człowieka
- estetyka analizująca sztukę w odniesieniu do człowieka i jego różnorakich przeżyć z nią związanych jego uzdolnień twórczych ekspresyjnych
- etyka, która stanowi jedną z podstaw wychowania moralnego
Jednym z najwybitniejszych filozofów był Platon. Wedle Platona dobre życie polega na generalnym zwróceniu się ku dobru, prawdzie które istnieją zewnętrzne względem nas i od nas niezależne. Każdy człowiek rodzi się z predyspozycjami do wypełniania określonej funkcji w społeczeństwie, które jako całość nastawione jest na dobro, a szczęście jednostka znajdzie w tym iż możliwości jej zostaną tak ukształtowane aby umożliwić jej wypełnianie owej funkcji. We wspólnocie tej rządzący będą rozporządzać mądrością która pozwoli im sterować resztę uwagi na dobro i prawdę. Sama rekonstrukcja Platona niesie niewiele treści filozoficznej. Występują w niej jednak wątki które dotyczą wychowania polegające na kształtowaniu charakteru człowieka.
Arystoteles natomiast poczynił kilka sugestywnych uwag na temat konieczności zaszczepiania młodym ludziom właściwych dyspozycji, zanim zachęci się ich do namysłu nad moralnością i etyką. Podkreślał role muzyki i gimnastyki. Uważał, że ważne jest dbanie o interes jednostki a zdobywanie wiedzy uważał za cel sam w sobie.
W czasach chrześcijańskich na powierzchni znalazły się wątki platońskie za sprawą tekstów św. Augustyna. Młodzi ludzie nie są jeszcze rozumni i wymagają pouczenia w podstawowych kwestiach. Dopiero na wyższych szczeblach wnikania w tajniki teologii i filozofii będzie możliwa rozumność. Święty Augustyn uznaje Boga za jedyne źródło wszelkiej prawdy na sposób platoński. Ujmuje go jako otwieranie się na zewnątrz światło Boże przy czym ponownie mogą być w tym techniki dydaktyczne chociaż nie wszyscy pisarze chrześcijańscy akceptowali Augustyńską wizję poznawania zaczerpniętą od Platona, to jednak wszyscy aż do czasów Marcina Lutra ujmowali wychowanie w kategoriach przekazywania praw objawionym i ustalonym które niezbędne są do zbawienia.
Filozofia sięga duszy ucznia, dlatego ma związek z pedagogika. Powinno się więc zwracać uwagę na kształtowanie nawyków zachowania i uczenia się, które są nawykami naturalnymi. Natomiast sugestie Rouseau i Daweya są wychowawcze szkodliwe ponieważ odwodzą nauczycieli od tego czemu edukacja powinna służyć a mianowicie do zapoznania młodych ludzi z tym, co zdaniem osób starszych składa się na najwybitniejsze osiągnięcia w sferze wiedzy i doświadczenia. Nawet jeśli postępowanie takie przynosi sukcesy nigdy nie zabezpieczy przed niegodziwością jednostkową i społeczną. Są to formy barbaryzmu inne niż tyrania jedną z nich która w duchu Bacona czy Daweya nie czyni różnicy między wychowankami a treningiem.
Aparat pojęciowy pedagogiki.
Socjalizacja według Okonia- jest to ogół działań ze strony społeczeństwa zwłaszcza rodziny, szkoły i środowiska społecznego, zmierzających do uczynienia z jednostki istoty społecznej tj. umożliwienia jej zdobycia takich kwalifikacji, takich systemów wartości i osiągnięć, takiego rozwoju osobowości, aby się mogła stać pełnowartościowym człowiekiem społeczeństwa.
Socjalizacja jest to również ogół zmian zachodzących w jednostce pod wpływem oddziaływań społecznych umożliwiających jej stopniowe stawanie się pełnowartościowym człowiekiem społeczeństwa.
Wychowanie według Suchodolskiego to przygotowanie człowieka do zadań jakie powstają w wyniku rozwoju współczesnej cywilizacji, jest ono zarazem przysposobieniem jednostki do życia. Rzeczą najważniejszą w wychowaniu współczesnym jest kształtowanie ludzi tak aby umieli żyć we współczesnej cywilizacji, aby korzystali z możliwości kulturalnego rozwoju, którego im dostarcza, aby wiedzieli ku czemu i jak żyć z jakich źródeł czerpać radość życia.
Według Wroczyńskiego wychowanie jest to system działań zmierzających do określonych rezultatów wychowawczych, jako całokształt procesów w szybko zmieniającej się cywilizacji.
Wychowanie w szerokim zakresie to celowo zorganizowane kształtowanie fizycznych i psychicznych sił człowieka, jego światopoglądu, oblicza moralnego, wartości estetycznych i upodobań, obejmuje ono także kształcenie, nauczanie, i to, co przyjęto nazywać w wąskim znaczeniu wychowaniem.
Wychowanie w zakresie wąskim.
Według Muszyńskiego wychowanie najpoprawniej jest pojmować jako szczególny rodzaj ludzkiej działalności który polega na zamierzonym wywołaniu określonych zmian w osobowości człowieka. Kształtowanie cech kierunkowych- postaw, ideałów, przekonań, obyczajów. Kształtowanie cech instrumentalnych które formułowane są w procesie nauczania- doświadczenia, wiedza, nawyki, sprawność, inteligencja.
Wychowanie naturalne w rodzinie, wśród rówieśników. Przez wychowanie naturalne jednostka nabiera doświadczenia, przystosowuje się do różnych sytuacji w sposób naturalny ulegając wpływom środowiska, przyjmowanie norm, wzorów przez naśladownictwo, obserwację, przez aktywne uczestnictwo.
Samokształcenie według Okonia, samouctwo, osiągnięcie wykształcenia poprzez działalność, której cele, treść, warunki, środki ustala sam podmiot. W procesie samokształcenia jego cele się dynamizują, osiągnąwszy wyższy stopień świadomości uczeń dokonuje często ich przewartościowania i doskonalenia. Samokształcenie osiąga optymalny poziom wtedy gdy przekształca się w stałą potrzebę kształcenia ustawicznego.
Proces samokształcenia rzadko występuje w postaci czystej, dość często natomiast bywa powiązany w szkole z kształceniem korespondencyjnym czy wychowaniem równoległym. Pojęcie samokształcenia jest związane z pojęciem samouctwa, niektórzy pedagogowie utożsamiają te pojęcia , inni wiążą pojęcie ze zdobywaniem wykształcenia ogólnego. Cele samokształcenia utylitarne mają przynieść określone korzyści praktyczne, materialne.
Nauczanie jest to planowa praca nauczyciela z uczniami, organizowana zazwyczaj w szkole, a mająca zapewnić uczniom osiągnięcie określonych wyników. Nauczanie oprócz roli poznawczo- kształtującej także spełnia rolę wychowawczą czyli kształtuje pogląd na świat w wychowaniu moralnym, estetycznym i fizycznym. Proces ten jest długotrwały i złożony oraz jest procesem w najwyższym stopniu świadomym, ponieważ przebieg i zmiany dokonujące się w uczniach zależą od nauczyciela jego wysiłków i umiejętności.
Uczenie się jest to proces zmieniający nas samych w którym w zamierzony sposób zdobywamy i utrwalamy w pamięci wiadomości i różnego rodzaju sprawności nazywamy niczym jak tylko uczeniem się.
Kultura według Okonia to ogół stworzonych przez ludzi wartości naukowych, społecznych oraz procesy tworzenia tych wartości. Pojęcie kultury nie jest przez wszystkich rozumiane jednakowo.
Według M. Godlewskiego pojęcie „kultura” to całokształt materialnego i duchowego dorobku ludzkości gromadzony, utrwalany, wzbogacony w ciągu jej dziejów przekazywany z pokolenia na pokolenie.
Czas wolny według Okonia to czas do dyspozycji jednostki po wykonaniu przez nią zadań obowiązkowych i pracy zawodowej nauki obowiązkowej w szkole i w domu oraz niezbędnych zadań domowych. Czas wolny racjonalnie przeznacza się na :
- odpoczynek tj., regenerację sił fizycznych i psychicznych
- rozrywkę która sprawia przyjemność
- działalność społeczną o charakterze dobrowolnym
- rozwój zainteresowań i uzdolnień jednostki przez zdobywanie wiedzy artystycznej, technicznej, naukowej, sportowej
Środowisko według Okonia to całość procesów ekologicznych, ekonomicznych, politycznych, społecznych i instytucjonalnych w ich wzajemnych związkach i zależnościach. W tym rozumieniu środowisko jest przestrzenią w której społeczeństwo realizuje różne formy działalności tworząc w ten sposób warunki własnego życia oraz zaspokojenia materialnych i duchowych potrzeb.
Środowisko biologiczne to układ wszystkich czynników otoczenia, ożywionych i nieożywionych, oddziałujących na organizmy żywe i ulegający zmianom pod wpływem tych organizmów.
Środowisko geograficzne rozumie się otaczającą ludzi przyrodę, zewnętrznych warunki życia jak ziemia, woda, powietrze, klimat.
Środowisko kulturowe to wartości, tradycje, normy, wzory, zachowania, poglądy i wyodrębnienia przyjęte w danej zbiorowości ludzkiej.
Środowisko społeczne to zespół czynników takich jak ludzie, rzeczy, instytucje i inne- powstałych w toku współżycia i rozwoju historycznego społeczeństwa. Środowisko społeczne jest bardzo istotnym czynnikiem oddziałującym na człowieka, bowiem wyznacza ono lub współwyznacza jego procesy życiowe. Tę zależność między rozwojem człowieka, a czynnikami środowiskowymi ustalono już w starożytności.
Środowisko wychowawcze to wpływy wywierane przez podstawowe grupy społeczne placówki wychowawcze i środki masowego przekazu.
Osobowość według Okonia to termin używany w różnych znaczeniach, najczęściej oznacza zespół stałych właściwości i procesów psychofizycznych, odróżniających daną jednostkę od innych wpływających na organizację jej zachowania, a więc na stałość w nabywania i podporządkowania doświadczeń, wiadomości i sprawności w reagowaniu emocjonalnym w stosunkach z innymi ludźmi oraz na stałość w wyborze celów i wartości.
Według S. Hessena osobowość człowieka jest dziełem jego samowychowania, które polega na stawianiu sobie ponadosobowych celów i twórczym do nich dążeniu. Ten wysiłek staje się tworzeniem osobowości i kształtowaniem charakteru.
Według Godlewskiego zagadnienie osobowości człowieka stanowiło od dawna przedmiot badań poszczególnych kierunków naukowych:
- metafizyczne koncepcje osobowości pojmujące ją jak duszę niezależną od ciała i wyjaśniające jej rozwoje na podłożu pojęć religijnych
- inne poglądy wiązały głównie osobowość i wyznacznikami biologicznymi, zakładając, że czynniki wrodzone takie jak: instynkty i popędy warunkują i kształtują osobowość jednostki.
Ukształtowanie osobowości zależy więc od wzajemnego oddziaływania na siebie jednostki i jej środowiska społecznego. Człowiek podlega wpływom swojego środowiska i sam na nie wpływa, wpływ a osobowość jego rozwija się w wyniku wzajemnego oddziaływania.
Na osobowość składają się elementy różnego pochodzenia. Jedne z nich są przekazywane dziedzicznie wyposażeniem biologicznym nazywane są one:
- elementami biogennymi- wzrost, budowa, właściwości fizjologiczne
- elementami psychogennymi- pamięć, wola, wyobraźnia, uczucia, inteligencja
- elementami socjogennymi- wpływ środowiska.
LITERATURA
1. Stefan Kunowski, Podstawy współczesnej pedagogiki. Wydawnictwo Salezjańskie, Warszawa 1993
2. Red. Bogdan Suchodolski, Pedagogika podręcznik dla kandydatów na nauczycieli, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1982
3. Red. Zbigniew Kwieciński, Bogusław Śliwerski, Pedagogika tom podręcznik akademicki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2003