Andragogika

,, WYMIEŃ I OPISZ ZMIANY REGERESYWNE I PROGRESYWNE JAKIE ZACHODZĄ W CZŁOWIEKU PODCZAS ŻYCIA’’

Człowiek dorosły, mimo starzenia się organizmu, ma duży potencjał rozwojowy, ale potencjał ten jest tylko szansą, której wykorzystanie zależy od wielu czynników. Rozwój psychiczny w wieku dojrzałym nie podlega już jak w dzieciństwie wpływowi zaprogramowanego genetycznie rozwojowi organizmu oraz intensywnej akulturacji w formie wychowania w rodzinie i nauki szkolnej. Wyznaczają go głownie zmienne wymagania środowiska, związane z pracą, wychowaniem dzieci itp., a także indywidualne aspiracje samej jednostki.
W wieku dojrzałym rozwój idzie nieraz w parze z regresem, gdy odbywa się poprzez zaangażowanie w jedne rodzaje aktywności kosztem innych. Dochodzi tu jeszcze dodatkowy czynnik w postaci regresu fizycznego, jest to proces nieunikniony, uwarunkowany biologicznie. Współwystępowanie regresu i rozwoju jest prawidłowością towarzyszącą każdej reorganizacji zachowania. Regres fizyczny i umysłowy wielu dorosłych nie jest wyłącznie wynikiem nieuchronnych procesów starzenia się, lecz ma swoją poważną przyczynę także w niedoborach aktywności fizycznej i umysłowej, mających istotne źródło w tradycyjnym przeświadczeniu, że wydatne ograniczenie wysiłku jest receptą na dobre samopoczucie i zachowanie zdrowia.
Aktywność ludzi dorosłych koncentruje się zwykle na odpowiedzialnych zadaniach praktycznych, związanych z pracą, karierą, wychowaniem dzieci, nadawaniem życiu pożądanej jakości rozumianej tak czy inaczej. Rozwój własny rzadko stanowi cel sam w sobie, najczęściej jest on w życiowej karierze zarówno jednym ze środków służących pozyskiwaniu innych wartości, jak i efektem ubocznym kolejnych wyborów i działań.
Droga życiowa jednostki, podobnie jak i jej psychika, ma pewne cechy wspólne wszystkim ludziom, cechy wspólne tylko grupom oraz cechy indywidualne, właściwe tylko danej osobie.
Gutmann, porównując ludzi młodszych i starszych ( 35 – 44 ) stwierdził, że kobiety i mężczyźni przechodzą po pięćdziesiątce przemiany rozwojowe zmierzające w przeciwstawnych kierunkach. Młodzi mężczyźni, są bardziej zainteresowani własną siłą, pracą, zwyciężaniem i władzą nad otoczeniem. Starsi natomiast są bardziej zainteresowani wspólnotą i nie tyle przejawianiem własnej siły, co wpływaniem na siły tkwiące poza nimi. Mężczyźni młodzi starają się być praktyczni, traktują instrumentalnie zarówno świat jak i własne możliwości , nie unikają wyrzeczeń w imię pracy i w niej właśnie szukają satysfakcji. Starsi natomiast są bardziej wrażliwi na ból i doraźne przyjemności życia. Interesują się nie tylko produkowaniem, lecz także bardziej wyrafinowanym korzystaniem z takich dóbr jak jedzenie, muzyka, przyjazne kontakty społeczne. Lepiej umieją znajdować i odczuwać przyjemności w toku codziennej rutyny. Natomiast starsze kobiety stają się według Gutmanna mniej afiliatywne i podporządkowane, bardziej agresywne, władcze, autokratyczne. Są w porównaniu z młodszymi kobietami mniej zainteresowane wspólnotą, a bardziej własnym działaniem.
Podstawowym krokiem w poszukiwaniu cech wspólnych są próby dzielenia życia ludzkiego na kolejne fazy i wyróżnienia cech charakterystycznych każdej z nich.
!!!!!!!!Levinson podzielił życie na 4 ery: !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
1 dzieciństwo
2 wczesna dorosłość ( od 17-22 do 40-45 roku życia )
3 wiek średni ( od 40-45 do 60-65 roku życia )
4 późna dorosłość ( od 60-65 roku życia ).
Ery te tworzą makrostrukturę pełnego cyklu życiowego, w ramach której istnieją mniejsze podokresy. Kolejne ery życia nie są oddzielone od siebie dokładnymi datami lecz zachodzą na siebie. Przejścia między erami to łączące je okresy rozwoju, w których jedna era dobiega końca i zaczyna się następna. Główne różnice między kolejnymi erami polegają na tym, że w każdej z nich struktura życia jednostki jest inna. Przez strukturę tą należy rozumieć podstawowy w danym czasie wzorzec aktywności człowieka i jego powiązań z otoczeniem, inaczej mówiąc obejmuje ona osobowość w raz z jej aktywnością i siecią kontaktów z ludźmi, instytucjami, środowiskiem fizycznym czy wartościami.
Każdorazowe wejście w nową erę jest, decydującym okresem zwrotnym w cyklu życiowym jednostki. Zostaje w nim zapoczątkowana nowa struktura życia , która następnie będzie rozbudowywana i umacniana, by z czasem ulec nowym modyfikacjom, a w erze następnej radykalnemu przekształceniu w inną.
Struktura życia podlega przeobrażeniom, pod wpływem dwóch grup czynników. Pierwsza z nich to niekontrolowane przez człowieka zmiany w jego organizmie oraz wydarzenia zewnętrzne. Ta grupa czynników sprawia, że nawet osoby nastawione najbardziej konserwatywnie i pragnące stale trwać w raz osiągniętych, ustabilizowanych warunkach muszą pogodzić się z faktem, że struktura ich życia nieuchronnie ulega przeobrażeniom. Druga grupa czynników to decyzje i działania samego podmiotu np. zawarcie małżeństwa czy podjęcie studiów wieczorowych.
Wczesna dorosłość jest okresem pełni sił fizycznych i sprawności intelektualnej, okresem samodzielności życiowej i twórczej ekspansji prowadzącej jednostkę do samorealizacji w pracy zawodowej, małżeństwie, wychowaniu dzieci. W tej najbardziej aktywnej epoce życia człowiek podejmuje najważniejsze decyzje i ustala swoje własne miejsce w społeczeństwie, rozpoczyna karierę zawodową i często osiąga w niej punkt kulminacyjny. Impulsy i okazje do rozwoju powiązane są tu z praktyczną aktywnością życiową. Jest to kres spiętrzenia wielu zadań, obowiązków i ambicji, które zwykle trudno pogodzić. Dlatego też jest to era zwykle najbardziej dramatyczna w życiu, era zarówno sukcesów jak i wielkich stresów.
W tym okresie życia człowiek zaczyna posługiwać się inteligencją skrystalizowaną, obejmującą nabyte nawyki umysłowe, strategie rozwiązywania problemów, wyuczony zapas słów. Ten rodzaj inteligencji ujawnia pewien wzrost, przynajmniej od pewnego wieku, będący wyrazem rosnącego z czasem doświadczenia. To okres rozwoju zdolności poznawczych dających tzw. giętkość umysłową. Zdolności umysłowe jednostki stają się bardziej zróżnicowane i wzbogacone o nowe poziomy sprawności. Człowiek nabywa zdolność przechodzenia z jednego sposobu myślenia na inny w obrębie pokrewnych operacji intelektualnych, jest to tak zwana giętkość poznawcza.
Okres pomiędzy 17 a 33 rokiem życia to według Levinsona ,, faza nowicjatu’’ w świecie dorosłych. Jej głównym zadaniem jest uformowanie przez jednostkę odpowiedniej dla siebie struktury życia, zdolnej do funkcjonowania w danym otoczeniu. Istotne dla rozwoju człowieka dorosłego jest sprecyzowanie celu nadrzędnego, jaki pragnie osiągnąć. Ta wizja wyraża się np. w pragnieniu zostania wybitnym specjalistą, autorem znakomitego dzieła itp. Bez takiego celu życie może okazać się nie tylko mniej owocne, ale i bardziej uciążliwe w swojej monotonii i odczuwanej z biegiem lat pustce. Po fazie nowicjatu obserwujemy dyskontowanie jej osiągnięć i okres dłuższej stabilizacji. Oznacza to zarówno większe zaangażowanie w życie rodzinne, jak i kontynuację obranej drogi rozwoju zawodowego.
Pod koniec omawianego okresu życia dają o sobie znać kumulujące się stopniowo efekty biologicznej inwolucji. Ich wyrazem są pewne zmiany wyglądu twarzy, pogarszanie się wzroku czy zmniejszenie się szybkości niektórych operacji umysłowych.
Wiek średni, wejście w ten okres życia często jest łączony z pojęciem ,, kryzysu wieku średniego’’. Lokuje się go najczęściej między 40 a 50 rokiem życia i wskazuje na liczne jego przyczyny. Część z nich wiąże się ze spadkiem witalności, menopauzą u kobiet. Na początku omawianego okresu realizacja marzeń i celów postawionych w młodości dochodzi do momentu, w którym wiadomo już, co zostało i co najprawdopodobniej może jeszcze być osiągnięte. Krystalizuje się więc zarówno ocena najważniejszych dokonań, jak i potrzeba podjęcia nowych decyzji, a czasem nawet określenia nowej tożsamości. W rozwoju zawodowym obserwuje się nie raz stagnację, podobny stan daje o osobie znać w pożyciu małżeńskim. W omawianym wieku wzrasta nastawienie na świat wewnętrzny i nasila się orientacja introspektywna. Pojawia się także świadomość własnego przemijania i szybkiego upływu czasu, co pobudza do mądrzejszego z niego korzystania.
Pod koniec tego okresu wyraźnie daje o sobie znać proces starzenia się. Jednakże u dwóch osobników w tym samym wieku może być on diametralnie różny, ponieważ wpływ na jego przebieg mają takie czynniki jak: stan zdrowia, cechy osobowości czy preferowany tryb aktywności. Pogarszają się właściwości inteligencji płynnej, jednakże pojawia się zjawisko tzw. ekspertywności czyli szczególnego poziomu kompetencji w zakresie umiejętności specyficznych treściowo i sprawności umysłowych związanych z wykonywanym zawodem. Mówi się też o wzroście mądrości, czyli wiedzy odnoszącej się do ważnych dla każdego człowieka kwestii, problemów i zadań życiowych składających się na pragmatykę życia.
Okres późnej dorosłości, nie został objęty przez Levinsona badaniami. Według Bromley’a możemy go podzielić na: wiek przedemerytalny 60-65, emerytalny 65-70, i starczy po 70 roku życia.
Sprawność fizyczna i umysłowa jest w tych okresach bardzo niejednakowa i przy dobrym zdrowiu oraz aktywnym trybie życia dopiero po 80 roku życia, a nieraz i później ustępuje miejsca starczemu zniedołężnieniu. Występują tu różnice osobnicze, dające podstawę do stwierdzenia, że wiek funkcjonalny wielu osób jest znacznie niższy lub wyższy od ich wieku kalendarzowego.
Starcza inwolucja ma za przyczynę przewagę procesów katabolicznych nad anabolicznymi, w wyniku czego zmniejsza się waga oraz aktywność poszczególnych układów i następuje upośledzenie zdolności przystosowawczych. Inne przyczyny zmian inwolucyjnych to odkładanie się złogów, oraz uszkodzenia wynikające z oddziaływań środowiska i trybu życia. Atrofia oraz zmniejszona aktywność tkanek i organów, wraz z innymi przyczynami prowadzi do uwiądu starczego i śmierci. Utrata celów życiowych i bierność pociągają za sobą przyśpieszoną inwolucję psychiczną i fizyczną.
Struktura życia ludzi starych bywa kontynuacją struktury wcześniejszej lub zmienia się w wyniku zaprzestania pracy zawodowej. Przyczyną zmian struktury bywa też owdowienie, śmierć rodzeństwa, przyjaciół, a także ograniczenie łatwości poruszania się i choroby utrudniające kontakt z ludźmi. W społeczeństwach przemysłowych, spada status społeczny osób starszych. Wraz z odczuwanym ubytkiem sił obniżony status przyczynia się do powstania szeregu czynników psychotraumatyzujących, związanych ze starością.
Zgodnie z teorią wyłączania się, w miarę przechodzenia z wieku średniego w starczy nieuchronnie maleje zakres interakcji społecznych.
Starość to czas osiągania pełnej dojrzałości, mądrości i integracji wewnętrznej. Zadanie rozwojowe w tym okresie polega na akceptowaniu ludzkiej osobowości i własnego życia dzięki mądremu zrozumieniu jego biegu. Wśród najbardziej oczywistych zadań okresu starości wymienia się przystosowanie do spotkania się z tym co nieuniknione – ze śmiercią.

Bibliografia:
Tadeusz Wujek, Wprowadzenie do andragogiki. Warszawa 1996