Andragogika

Andragogika - Wykład

TEMAT: MOŻLIWOŚCI ROZWOJOWE CZŁOWIEKA DOROSŁEGO

Andragogika - Nauka o kształceniu i wychowaniu osób dorosłych

1. Czy grupa osób dorosłych stanowi na tyle liczne grono by się nimi zajmować?
Jedna grupa gdzie mały przyrost naturalny np. Japonia, drugą grupę stanowią tam gdzie jest duży przyrost naturalny np. usa.

Możliwości rozwojowe człowieka dorosłego
• Czy człowiek dorosły jest w stanie skutecznie się uczyć?
• Czy zdolność uczenia się ludzi nie obniża się wraz z wiekiem?
• Czy w raz z obniżeniem sprawności fizycznej i zmysłowej nie obniża się również sprawność psychiczna?
• Czy żądanie od ludzi dorosłych nauki przez całe życie nie stanowi przesady?

Badania Edwarda Thorndike’a
• William James – z wyjątkiem spraw związanych ze swoim zawodem człowieka po 25 roku życia nie można się już niczego nowego nauczyć. Jego działaniami zaczyna rządzić rutyna
• Badania E. Thorndike’a
- objęły uczenie się sprawności manualnych i umysłowych
Badani byli ludzie w różnym wieku (do 45 r. życia) i różnym poziomie inteligencji (szerokie spektrum społeczne, m.in. więźniowie)

Krytyka badań Thorndike’a
• Wg. Hilgarda istnieje różnica między uczeniem się wykonywania jakichś ruchów (pisanie na maszynie) a uczenie się np. języka Możliwości uczenia się tych przedmiotów mogą zmieniać się z wiekiem odmienne niż przewiduje to krzywa
• Błąd metodologiczny – porównywanie różnych kategorii wieku – metoda langitudinalna (Owens i jego badania)
• Nie badano starszych kategorii wiekowych (do 45 r. ż.). Poza tym Thorndike badał w istocie szybkość uczenia się a nie zdolności. Kategorie te nie są tożsame.
Przyczyny dłuższego uczenia się wraz z progresją wieku
• Obniżenie się ostrości widzenia i słyszenia
• Obniżenie się poziomu energii i szybkości reakcji
• Brak treningu w zakresie rozwiązania konkretnych zadań
• Obawa, niepewność, ostrożność przy wymaganiu szybkiej odpowiedzi
• Duża liczba problemów życiowych


Owens i jego badania:
• 1919 – badania inteligencji u 127 mężczyzn, którzy zapisali się na uniwersytet
• 1949- ponowne badania tej samej grupy, które wykazały wzrost badanej zdolności
• Dotychczasowe badania uczeniu konkludowali, że inteligencja ogólna człowieka rozwija się w dzieciństwie i młodości aż do okresu 20-24, a później powoli się obniża

Wnioski z badań
Natomiast I. Lorge uważa że gdy mierzymy zdolność uczenia się jako sama zdolność, nie nakładając na badanych żadnych ograniczeń co do czasu uczenia się to zdolność uczenia się nie zmienia się w znaczniejszy sposób między 20 a 60 rokiem życia. „Osoba mająca 60 lat potrafi uczyć się tych samych rodzajów wiedzy, umiejętności czy oceniania wartości, których potrafi się uczyć mając 20 lat. Natomiast wyniki uczenia się mogą być gorsze ze względu na zmiany fizjologiczne w organizmie, brak zainteresowania, słabość motywacji itp.”
• Inteligencja płynna – związana z pamięcią mechaniczną
• Inteligencja Skrystalizowana – związana z doświadczeniem
Dwa modele rozwoju człowieka:
• Model mocny – rozwój psychiczny paralelny do rozwoju biologicznego
• Model słaby- rozwój w ciągu całego życia. Miewa z biologią podobieństwa i różnice. Może mieć różne mechanizmy i różny przebieg i nie musi zmierzać do z góry określonego stanu końcowego.

Właściwości psychiczne człowieka dorosłego:
• Uwaga – u dziecka jest znacznie słabsza niż u dorosłego, u dziecka jest ona głównie mimowolna, u dorosłego zaś mimowolna i dowolna
• Wyobraźnia – u dziecka ruchliwa i niczym nie opanowana, u człowieka dorosłego kierowana i twórcza. Wyobraźnia człowieka dorosłego jest bliższa rzeczywistości
• Pamięć – mechaniczna- lepsza u dziecka, logiczna- lepsza u dorosłych
• Myślenie: u dziecka związane z obrazami, u człowieka dorosłego z wyrazami (zdolność do myślenia abstrakcyjnego).

Wykład 05.03.2010

Rozwój w ciągu całego życia:
Koncepcje:
- Charlotte Buhler
- Eryka Eriksona
- Roberta Havighursta
- Daniela Lewinsona

Rozwój wg Charlotte Buhler
Trzy kompleksy wpływów:
-Biologiczny (proces rozwoju fizjologicznego)
- biograficzno- socjologiczny (warunki zewnętrzne oraz dzieła który tworzy ten konkretny człowiek)
- psychologiczny (subiektywne przeżywanie życia w jego przebiegu)
- Biologiczny przebieg życia = rozwój dojrzewania i rozkładu (redukcji)
Biologiczna krzywa życia – 5 głównych okresów:
 Pierwszy okres trwa do 15 roku – zaawansowany wzrost i brak możliwości prokreacji
 Drugi okres – między 15 a 25 – zaawansowany wzrost z możliwością prokreacji
 Trzeci okres – trwający do 25-50 roku „stacjonarny” albo stabilny wzrost z możliwością prokreacji
 W czwartym okresie między około 50 a 70 rokiem życia zaczyna się regresywna wzrost ( rozkład) u kobiet utrata możliwości prokreacji
 W piątym okresie po 70 r.ż rozkład przybiera na sile

Rozwój wg Charlotte Buhler
- aktywna rola jednostki w kształtowaniu biegu swojego życia
- rozumienie biegu życia = rozumienie przebiegu motywacji
- Cztery zasadnicze tendencje albo kompleksy motywów:
1. zaspokojenie potrzeb
2. przystosowanie się związane z samoograniczeniem
3. twórcza ekspresja
4. utrzymanie porządku wewnętrznego.

Koncepcja Eryka Eriksona

 Indywidualny rozwój to zmaganie się z tematami zycia, które są typowe dla określonej fazy życia
 Przybiera on charakter konfliktu i prowadzi przez kryzysy życiowe
 Konflikt może być rozwiązany pomyślnie lub nie pomyśle
 Pomyślne rozwiązanie kryzysu umożliwia przejście do następnych temetów życia i rozwój zdrowej osobowości
 Osoba która nie jest w stanie w sposób satysfakcjonujący rozwiązać kryzysu będzie w późniejszych latach przezywać problemy z nimi związane , przez co dalszy rozwój będzie ograniczony
 Kryzys psychospołeczny powstaje przez wzajemną grę wzrostu organizmu człowieka i wymagań społecznych
 Krytycy koncepcji wskazują na prymat procesów biologicznych, które uzyskują uniwersalną prawomocność.

Osiem faz rozwoju wg. E. Eriksona:

1 rok życia – zaufanie vs. Brak zaufania
Dziecko potrzebuje spójnej i trwałej troski, aby mogło wykształcić siebie poczucie bezpieczeństwa Zaufanie do świata i nadzieja na przyszłość Podejrzliwość, brak poczucia bezpieczeństwa, obawa o przyszłość
2 rok życia – autonomia vs. Wstyd i zwątpienie
Dziecko potrzebuje dróg uniezależnienia się od rodziców. Metody wychowawcze stosowane przez rodziców nie powinny być zbyt sztywne i surowe Poczucie autonomii własnej wartości Uczucie wstydu i zwątpienia we własne zdolności kierowania sobą
4i5 rok życia – inicjatywa vs. Poczucie winy
Dziecko poznaje swoje otoczenie i planuje nowe działania w nim.
Ciekawość seksualna dziecka powinna być traktowana przez rodziców ze zrozumieniem Zdolność do inicjowania działań i czerpania przyjemności z ich realizowania Obawa przed karą i poczucie winy za przeżywanie określonych uczuć
Od 6 do 11 roku życia- przedsiębiorczość vs poczucie niższości
Dziecko opanowuje wiedzę i umiejętności właściwe jego kulturze Poczucie kompetencji i seksu wiara we własną zdolność realizacji celów i osiągania różnych rzeczy Nieakceptujące reakcje ze strony innych mogą przyczynić się do powstawania uczuć niedostosowania i niższości.
Dorastanie (12-18 lat) – tożsamość vs rozproszenie ról
Młody człowiek poszukuje spójnej tożsamości osobowej i zawodowej Ujmowanie siebie w kategoriach spójnej i zintegrowanej osobowości z ukształtowanym poczuciem tożsamości Zagubienie w kwestii własnej tożsamości
Wczesna dorosłość (20 – 30 lat) intymność vs samotność
Człowiek poszukuje bliskich i trwałych związków z innymi, szczególnie partnerem odmiennej płci Umiejętność przeżywania miłości i oddania w stosunku do innych Samotność; pozbawione treści związki z innymi
Średnia dorosłość (40 – 64) produktywność vs stagnacja
Jednostka poszukuje adekwatnych dla siebie form produktywności i twórczości, jak również własnego wykładu do społeczeństwa jako całości Zdolność do opieki i troski o innych w szerokim tych słów znaczenia Brak rozwoju; nuda i nadmierna troska o siebie samego
Późna dorosłość (65+) integracja vs rozpacz jednostka dokonuje bilansu i oceny swoich osiągnięć w życiu Poczucie satysfakcji z własnego życia i dokonań; akceptacja śmierci Żal z powodu błędów życiowych i straconych szans; lęk przed śmiercią



Model całożyciowego rozwoju Roberta J. Havighursta

Najcenniejszy dla praktyki oświatowej przyczynek do badań okresu dorosłości w życiu człowieka pochodzi ze szkoły psychologów jaźni, którzy twierdzą że osobowość nie zastyga w postaci uformowanej z chwilą osiągnięcia dojrzałości, ale zmienia się przez całe życie. Żucie można uważać za proces cykliczny, który co pewien czas wprowadza do gry pewien układ czynników kierujących lub też inspirujący motywację do działania.
- rozwój jest następstwem zmagania się z typowymi zadaniami tzw. „zadaniami rozwojowymi”
- Ich rozwiązanie wnosi sukces, niepowodzenie wiedzie do niezadowolenia jednostki i dezaprobaty społecznej
- zadania rozwojowe pojawiają się przez:
1.Zmiany w jednostce (dojrzewanie)
2.Normy i reguły społeczne
3.Indywidualne oczekiwania i wyobrażenia wartości.

- wartości dominujące w poszczególnych okresach życia
 -0-10 lat – wkraczanie w istnienie niezależności
 10-20 – stawanie się kimś we własnym życiu
 20-30 – ukierunkowanie, tzn. skierowanie życia na główny cel
 30-40 – gromadzenie sił
 40-50- wytężanie sił i wysuwanie się na przód (potwierdzenie siebie)
 50-60 – utrzymywanie zdobytych pozycji oraz zmiana ról
 60-70- podejmowanie decyzji, czy, kiedy i jak się wycofać
 70-80- staranie się o to, by ów okres odejścia przeżyć najlepiej

Zadania rozwojowe w poszczególnych okresach życia:
Wczesna dorosłość:
 Wybór partnera
 Przygotowanie się do życia w małżeństwie
 Założenie rodziny
 Wychowanie dzieci
 Prowadzenie domu
 Rozpoczęcie życia zawodowego
 Podejmowanie obowiązków obywatelskich
 Znalezienie pokrewnej grupy społecznej
Wiek średni
 Przyjęcie pewnej odpowiedzialności społecznej i obywatelskiej
 Osiągnięcie i utrzymanie pewnego standardu życia
 Pomoc dorastającym dzieciom aby stały się odpowiedzialnymi i szczęśliwymi ludźmi
 Organizowanie sobie czasu wolnego
 Ustosunkowanie się do swojego małżonka (– ki) jako drugiego człowieka
 Przystosowanie się do fizjologicznych zmian wieku średniego
 Przystosowanie się do starzejących się rodziców
Późna dorosłość:
 Przystosowanie się do tego, ze zdrowie i siły słabną
 Przyzwyczajenie się do „życia na emeryturze” oraz do zmniejszonych dochodów
 Adaptacja po śmierci małżonka –ki
 Wyraźne związanie się z grupą ludzi w równym wieku
 Wypełnianie obowiązków społecznych i obywatelskich
 Organizowanie siebie zadawalających warunków życia.

Wykład 21.03.2010

Fazy życia człowieka wd. Daniela Lewinsona
 Koncepcja Levinsona nie wiąże konkretnych zmian z wiekiem życia, lecz przedstawia drogę życiową jako powtarzające się cykliczne budowanie, wykorzystanie i przekształcenie struktur życia.
 Struktura życia ulega przeobrażeniu pod wpływem 2 czynników
- nie kontrolowane przez przedmiot zmiany jego organizmu oraz wydarzenia zewnętrznego ( np. utrata pracy)
- decyzje i działania danego podmiotu (np. zawarcie małżeństwa, podjęcie studiów)
 Przemiany struktury życia uznał Levinson za podstawę periodyzacji

Wczesna dorosłość (17 -22 do 40-45)
 Pełnia sił fizycznych i sprawności intelektualnych
 Samodzielność życia i twórcza ekspansja
 Samorealizacja w pracy zawodowej, małżeństwie, wychowaniu dzieci
 Człowiek podejmuje najważniejsze decyzje i ustala swoje miejsce w społeczeństwie
 Rozpoczyna karierę zawodową i często sięga w niej punkt kulminacyjny
 Impulsy rozwojowe nie wiążą się z dojrzewaniem organizmu, zabawą i wychowaniem ( jak w dzieciństwie) lecz z praktyczną aktywnością życiową

Wiek średni ( 40 – 45 do 60 – 65)
 Przejście do wczesnej dorosłości do wieku średniego łączy się z pojęciem „kryzysu wieku średniego” (między 40 a 50 r.ż) na początku omawianego okresu realizacja marzeń i celów postawionych w młodości dochodzi do momentu, w którym wiadomo już, co zostało osiągnięte i co może jeszcze być osiągnięte
 Zmiany struktury życia w tym okresie polegają na zmianie priorytetów
 Wygasanie funkcji wychowawczych i opiekuńczych wyglądem własnych dzieci
 Modyfikacja zadań wykonywanych w miejscu pracy

Późna dorosłość czyli starość (od 60- 65 +)
 Sprawność fizyczna i umysłowa jest w tym okresie bardzo niejednakowa i przy dobrym zdrowiu oraz aktywnym trybie życia dopiero po 80 r.ż, a nie raz później ustępuje starczemu zniedołężnieniu
 Występują duże różnice osobnicze (wiek funkcjonalny wielu osób jest znacznie niższy lub wyższy od wieku kalendarzowego)

P. Baltes i rozwój w przestrzeni życia
 Rozwój jest procesem mającym miejsce w ciągu całego życia
 Rozwój może przebiegać na zasadzie kontynuacji lub dyskontynuacji
 Rozwój przebiega wielokierunkowo i wielowymiarowo
 Rozwój w ciągu całego życia oznacza zyski i straty
 Rozwój jest plastyczny
 Rozwój jest uwarunkowany przez 3 wzajemnie wpływające na siebie systemy:
- wpływy normatywne odnoszące się do weku
- wpływy normatywno- historyczne
- wpływy nienormatywne

Zasady dydaktyczne Hansa Lowe
1. Aktywność uczących się zwiększa powodzenie w procesie uczenia się
2. analiza sytuacyjna prowadzona przez uczącego się zwiększa powodzenie w procesie uczenia się
3. informacja o skutkach jest warunkiem koniecznym dla wszystkich uczących się
4. tępo postępu w uczeniu się zależy od interwału czasowego leżącego między działaniem a doświadczeniem jego skutków
5. sposoby zachowania, które nie wydają pozytywnych skutków powinny być zaniechane
6. sposoby zachowania nabywa się przez jednokrotne potwierdzenie, ale potrzeba nieprzerwanego potwierdzenia.
7. odpowiednia liczba i odstępy czasowe potwierdzania ( wzmacniania) SA indywidualne i różne na różnych etapach nauczania, jednak możliwe do optymalizacji
8. efekty uczenia się są lepsze w sytuacjach wolnych od lęków
9. negatywne właściwości zachowania się człowieka dadzą się z dużym podobieństwem usunąć tym bardziej, Im bardziej staramy się rozpoznać pozytywne właściwości i wzmocnić je.
10. wszystkie zewnętrzne przyczyny (oddziaływania) są łamane przez istniejące w jednostce wewnętrzne uwarunkowania.

Definicja andragogiki:
 J. Półturzycki: Andragogika jest nauką o kształceniu i wychowaniu dorosłych
 Inna definicja: Andragogika jako nauka o wychowaniu dorosłych
 M. Malewski : przedmiotem badania jest człowiek dorosły a przedmiotem poznania jest jego wychowanie
 Dwie kluczowe kategorie: dorosłość i wychowanie

Wychowanie w ujęciu andragogicznym
1. Wychowanie jako intencjonalny proces kształtowania osobowości
 Założenie I: Rozwój jest naturalną tendencją osobowości człowieka
 Założenie II celem rozwoju osobowościowego jest dorosłość
 Wniosek : wychowanie powinno być intencjonalnym kształtowaniem osobowości stymulującym i przyśpieszającym proces osiągania przez człowieka coraz wyższych stadiów dorosłości
 Koncepcja ta jest wyrazem optymizmu pedagogicznego. Mamy tu do czynienia z pełną ufnością w nieograniczoną moc sprawczą praktyki wychowawczej
2. Wychowanie jako proces wzmacniania efektów socjalizacji
 Założenie I Rozwój osobowościowy jest punktem interakcji człowieka ze światem
 Założenia II Dorosłość jest wynikiem osobowościowego rozwoju człowieka
 Wniosek Należy stworzyć takie warunki istnienia człowieka w świecie społecznym, aby stymulowały one rozwój jego osobowości, przyczyniając się do osiągnięcia coraz wyższych studiów dorosłości.
 Wychowanie dorosłych jest procesem naturalnego uczestnictwa człowieka w życiu społecznym. Wszelkie zbiegi wychowawcze nie mogą mieć charakteru bezpośrednich wpływów wychowawczych. Zmiany osobowości mogą zachodzić tylko w takim stopniu, w jakim uda nam się przekształcić materialne, społeczne i kulturowe warunki istnienia człowieka.
3. Wychowanie jako wspomaganie indywidualnego rozwoju
 Założenie I rozwój osobowościowy jest produktem interakcji człowieka ze światem
 Założenie II dorosłość jest wynikiem osobowościowego rozwoju człowieka
 Wniosek wychowanie powinno być procesem pedagogicznej mediacji w związku człowieka ze światem., w wyniku której rozwojowi osobowościowemu ludzi osiągających coraz wyższe stadia dorosłości towarzyszyć będą progresywne zmiany warunków ich egzystencji.
 Człowiek rozwija się tylko w takim stopniu, w jakim uczestniczy w świecie i go opanowuje. Proces ten nie może być skanalizowany w instytucjonalnych formach wychowania.

Dorosłość
Dorosłość możemy rozpatrywać w następujących obszarach:
1. Dorosłość w ujęciu auksologicznym czyli dorosłość jako rozwojowy okres życia człowieka
 Dominująca kategoria: rozwój= czas wielorakich przemian: biologicznych, psychicznych, społecznych, kulturowych i duchowych.
Rozwój:
 Kategoria, która wykraczała poza mechanizmy biologiczne
 Nadaje dorosłości bardziej wyraźne piętno indywidualności
 Rozwój okazał się dynamiczny („rewolucyjny”, kryzysowy)
 Kryzys rozwojowy:
 Przestał mieć charakter neurotyczny, destrukcyjny
 Stał się rozwojową szansą (kryzys może prowadzić nawet przez regres ku wyższym poziomom rozwoju jednostki)
 Dorosłość = znaczna część drogi życiowej człowieka ( lata kalendarzowe)
 Człowiek dorosły – homo viator
2. Dorosłość w ujęciu aksjologicznym czyli dorosłość jako pełna dojrzałość
 Dorosłość postrzegana jako wartość życia ludzkiego. Dorosłość miałaby zwieńczać wartości, na których człowiek dorosły miałby budować konstrukcję swojego życia (Jan Amos Komensky, Helena Radlińska)
 Dorosłość w perspektywie aksjologicznej opisywana jest jako dojrzałość – pojęcie dojrzałości wykracza poza wymiar biologiczny.
 Dojrzałość zazwyczaj oznacza doskonałość, pełnię, harmonię, szczyt możliwości, acme wg. Arystotelesa
 Jako taka może być osiągnięta jako stan finalny, np. dojrzałości biologicznej
 Albo, gdy dojrzałość jest wielozakresowa i wielopoziomowa, może być osiągana na przestrzeni całego życia jednostki
 Dorosłość jako dojrzałość, w ujęciu aksjologicznym, jest dojrzałością „zadaną” dorosłości, tą, do której się zmierza, dorasta przez całe życie. Czyli: dojrzałość jest zadaniem dorosłości. Dojrzałość jest zdaniem Nowaka najwyższym celem wychowania.

 Dorosłość jako dojrzałość, poza sensem biologicznym, posiada także:
 Sens egzystencjalny – poczucie radości, spełnienia oraz poczucia wewnętrznej harmonii, osiągającego mądrość życiową, odkrywającego sens życia
 Sens psychologiczny – wolność, podmiotowość jednostki, zdolność do wyrażania siebie, zdolność do kreowania swej tożsamości, zdolność do stawiania siebie zadań rozwojowych
 Sens socjologiczny – kompetencje społeczne – wypełniania życiowych zadań i ról społecznych, komunikowanie się z innymi, tworzenia wspólnoty osób realizujących potrzebę bycia z innymi, przez innych i dla innych.
3. Dorosłość w ujęciu socjologicznym czyli dorosłość jako rola społeczna i wynik socjalizacji
 Dorosłość – stan społeczny człowieka oraz jego proces społeczno – kulturalny /Malewski/ - najstarszy opis ludzkiej dorosłości w literaturze andragogicznej
 Dorosłość – rola społeczna, opisana przez społeczną umowę, stawiającą przed człowiekiem dorosłym określonego zadania, przez spełnienie których zabezpieczane jest trwanie i rozwój społeczeństwa
 Rolą dorosłego - człowiek nabywa w wyniku oddziaływań socjalizacyjnych społeczeństwa ludzi dorosłych. Po osiągnięciu danego pułapu społecznych oczekiwań co do pełnienia roli człowieka dorosłego, weryfikowanych przez zabiegi inicjacyjne, jest już jednostka nieodwołalnie w dalszym biegu życia człowiekiem dorosłym.
 Dorosłość jest więc obiektywnym stanem społecznego funkcjonowania człowieka, określonym przez konwencję społeczną, osiągniętym w oznaczonym czasie- wieku kalendarzowym. Normy społeczne określają jednoznacznie jako zachowania, wybory, oczekiwania, a nawet wygląd zewnętrzny, a przepis roli człowieka dorosłego przekazywany jest z pokolenia na pokolenie przy ogromnym udziale tradycji
 Dorosłość określona społecznie, ulega jednak także zmianom, biorąc pod uwagę perspektywę społeczno- historyczną i odmienność modeli/ typów społeczeństw, w jakich człowiek żył na przestrzeni dziejów. Można zauważyć więc, że określony kontekst kulturowo – cywilizacyjnych i socjalizacyjnych wyraźnie modyfikuje modele dorosłości – modele bycia człowiekiem dorosłym.
 Role dorosłych ulegają modyfikacjom „Dziś dorosły funkcjonuje w obszarze nadchodzącym na siebie pół homo Faber, homo ludens, homo viator. Dorosłość staje się nieczytelna, mniej oczywista i niekoniecznie przekazywana z pokolenia na pokolenie
 Dorosłość:
 W społeczeństwach tradycyjnych – zamkniętych
 W społeczeństwach pruralistycznych – otwartych
 W kulturze ponowoczesnej
4. Dorosłość w ujęciu biograficznym czyli dorosłość jako indywidualne doświadczenie fenomenu życia
 Biograficzność w edukacji dorosłych, w sposób wyraźny, zaczą zaznaczać się na świecie w latach siedemdziesiątych XX wieku, w Polsce zaś jako początki odnoszą się do lat osiemdziesiątych tegoż wieku.
 Jedna z najbardziej ludzkich właściwości, opisujących człowieka jest jego biografia
 Człowiek = istota biograficzna
 Biografia zawiera pomięć doświadczeń, które odnoszą się do wydarzeń w życiu jednostki które formowały tożsamość jednostki na przestrzeni jej biegu życia.
 Biografie mimo pewnej typowości, charakteryzującej dane społeczności, grupy pokolenia itp. Zawsze są indywidualne, a ich stopień zróżnicowania zazwyczaj wzrasta wraz z wydłużeniem się czasu trwania ludzkiego życia.
 Zindywidualizowanie biografii wynika m.in. ze złożoności fenomenu tzw. pamięci serca /za H. Reboul/ czy środowiska niewidzialnego /według H. Radlińskiej/ kontynuujących doświadczenie ludzkie bardziej niźli obiektywne czynniki biegu życia, a więc daty, miejsca, ludzie, wydarzenia itp.
 Bibliografia= istota fenomenu życia ludzkiego jego niepowtarzalności
 Kompetencje biograficzne – umiejętność uczenia się z własnych doświadczeń, zawartych w biografii, a także takiego czerpania z doświadczeń życiowych, by jak najkorzystniej wspierały one rozwój jednostki
 Refleksyjność biograficzna – odnoszona nie tylko do przeszłości – wydarzeń, które miały miejsce, ale i do pozostałych dwóch wymiarów czasu, w jakich człowiek żyje: teraźniejszości – wydarzeń, w których aktualnie on uczestniczy, i przyszłości – wydarzeń przewidywanych, antycypowanych przez jednostkę.
 Rozwinięta kompetencja biograficzna prowadzi jednostkę do umiejętności kierowania własnym życiem, do mądrości życiowej, do takiego spożytkowania wydarzeń życiowych, by wbudowały się one w bieg życia, ktre da się ostatecznie określić jako udane.

5. Dorosłość w ujęciu edukacyjnym czyli dorosłość jako edukacyjny okres życia człowieka

 Punkt wyjścia dla tego ujęcia teoria cało życiowej edukacji, rozumianej jako procesu cało życiowego uczenia się człowieka, uczenia się wykraczającego poza instytucje, realizowanego na tle biegu życia jednostki
 Życie ludzkie – rozwój – uczenie się – stanowią swoistą triadę określającą człowieczeństwo. Uczenie się więc jest ważne dla bycia, a raczej stawania się człowiekiem.
Uczenie się dorosłych można uporządkować w kilku kategoriach poznawczych
 Możliwości uczenia się dorosłych – czy dorośli mogą się uczyć ?potencjały rozwojowe sprzyjające uczeniu się uznano za niewyczerpalne.
 Motywacja uczenia się dorosłych – Dlaczego dorośli się uczą ? uczenie się dorosłych ukierunkowane jest zróżnicowanymi motywami, choć najbardziej znamienne są motywy praktyczne. Istotne jest także negatywne pytanie : Dlaczego człowiek dorosły się nie uczy?
 Specyfika uczenia się dorosłych – na ile uczenie się dorosłych różni się od uczenia się dzieci i młodzieży? Szczególną uwagę andragogów zwraca odmienność procesów uczenia się człowieka młodego i dorosłego, odmienność motywacji i sytuacji ich uczenia się
 Sytuacje uczenia się dorosłych – jaki jest przebieg i jakie są zewnętrzne uwarunkowania uczenia się dorosłych? W tym kontekście dokonuje się dokładnego opisu warunków przestrzenno- czasowych uczenia się dorosłych. Stawiane pytanie to: Kiedy uczą się dorośli? Gdzie uczą się dorośli? Z kim uczą się dorośli, jak często uczą się dorośli. Ile czasu przeznaczają na uczenie się. W jaki sposób uczą się dorośli?
 Treści uczenia się dorosłych – czego uczą się dorośli? Zakres treściowy uczenia się dorosłych jest tak rozległa, jak rozległa jest przestrzeń życia i aktywności człowieka
 Funkcje uczenia się dorosłych – czym jest uczenie się dla człowieka dorosłego? Funkcje, te jak się wydaje, coraz bardziej różnicują się i ukazują uczenie się jako proces permanentnie związany z realizacją potrzeb jednostkowych i społecznych, powstających na tle biegu życia ludzkiego.
 Badania nad uczeniem się dorosłych ujawniają także koronną rolę w tym procesie autoedukacji jednostki, którą można rozpatrywać jako samokształcenie i samowychowanie.


Wykład 28.03.2010r.
Dorosły jako uczeń. Nauczyciel dorosłych.

Edukacja dorosłych – dotyczy osób starych, w wieku poprodukcyjnym jak również dorosłych w wieku produkcyjnym, ze względu na konieczność dostosowania swoich umiejętności do przemian społeczno-gospodarczych.

„Oświata – zorganizowany proces przekazu dający w wyniku pewną wiedzę”.
 Kształcenie formalne – oświata, której uczestnicy są zapisani, wciągnięci na listę
 Kształcenie nieformalne – oświata, której uczestnicy nie są zapisani
 Kształcenie incydentalne – uczenie się w (i z) każdej sytuacji życiowej.

Człowiek dorosłego charakteryzują m.in.:
 Niezależność ekonomiczna
 Odpowiedzialność
 Obowiązki rodzinne
 Aktywne uczestnictwo w życiu kraju
 Role te SA nie tylko bezpośrednio wytwórcze, ale stanowia pewien ciąg nowych zadań, do których wypełnienia nie daje odpowiedniego przygotowanie wykształcenie uzyskane przed osiągnięciem dojrzałości. Konieczne jest zatem kontynuowanie nauki przez całe życie. Wówczas zdobywanie niezbędnej wiedzy spełnia funkcję pomocniczą w stosunku do pierwszoplanowej tj. roli produkcyjnej człowieka dorosłego
 Ta zmiana ról, polega na tym, że rola ucznia zamienia się głównie w drugoplanową, jest istotnym elementem odróżniającym uczącego się człowieka dorosłego od młodocianego.

Co wywołuje potrzebę edukacji:
 Wtórny analfabetyzm
 Potrzeba uzupełnienia klasyfikacji lub wykształcenia
 Potrzeba przekwalifikowania
 Chęć pełniejszego uczestniczenia w życiu społecznym
 Ciekawość świata.

Głównymi czynnikami determinującymi uczestnictwo dorosłych w oświacie
 Status społeczno – ekonomiczny
 Wiek
 Poziom dotychczasowego wykształcenie – najistotniejsza jest dodatnia korelacja między chęcią kształcenia się a poziomem dotychczas osiągniętego wykształcenia (wiedzę się pomnaża a nie dodaje)

Motywy uczestnictwa w zorganizowanych formach kształcenie (J. W.C. Johnson, R.J. Rivera)
 Zdobywanie nowych wiadomości
 Przygotowanie się do nowej pracy
 Uczenie się bez przerywania pracy zawodowej
 Wykorzystanie czasu wolnego przyjemnie i pożytecznie
 Zawieranie nowych interesujących znajomości
 Pragnienie ucieczki od rutyny
 Zrozumienie i doskonalenie swoich ról społecznych
 Zwiększenie dochodów
 Rozwijanie swoich osobowości oraz sprawności fizycznej
REASUMUJĄC:
 Motywy instrumentalne
 Motywy ekspresyjne

Czynniki składające się na brak uczestnictwa w programach oświatowych
 Osobiste – (lęk przed nieznanym, przed wyśmianiem, poczucie niepewności, poczucie niższości społecznej, niechęć do szkoły, negatywne postawy wobec uczenia się, upośledzenie umysłowe i fizyczne)
 Domowe ( trudności w opuszczaniu domu, sprzeciw ze strony rodziny, brak warunków do nauki)
 Zewnętrzne ( praca zmianowa, zmęczenie do pracy i kłopoty z dojazdem)

Wszystkim współczesnym koncepcjom oświatowym przyświeca jeden wspólny cel : wyrównywanie szans. Kształcenie dorosłych umożliwia ludziom starszym dotrzymywanie kroków młodym.

Za dużo czasu wolnego?
 Jedną z przyczyn wzrostu znaczenia oświaty dorosłych w licznych krajach jest nacisk żądań indywidualnych. Wynika on głównie z faktu, że rośnie ilość czasu wolnego
 Ponad 20 % ludności dorosłej bierze corocznie udział w kształceniu.

Charakterystyka ucznia dorosłego:
 Uczeń dorosły rozporządza bardziej zdolność uwagi dowolnej niż mimowolnej
 Ma bardziej rozwinięty krytycyzm i ostrożność w wyrażaniu sądów, umiejętność odróżniania cech trwałych, ważnych i typowych
 Ma bardziej ukierunkowaną i twórczą wyobraźnię
 Ma lepszą pamięć bezpośrednia i logiczną
 Ma większe zdolności myślenia abstrakcyjnego
 Ma większy zasób wiadomości i doświadczenia
 Większy stopień racjonalności własnego postępowania w porównywaniu z uczniem w wieku szkolnym.

Charakterystyka ucznia dorosłego – postawy wobec kształcenia
 Jest wolna – może się nie kształcić, rozpocząć kształcenie i w każdej chwili wycofać się z niego
 Godziny, które poświęca na naukę, są dla niego cenne, pragnie wykorzystać je konstruktywnie i z pożytkiem
 Jeżeli uczniowi dorosłemu wydaje się, że to, czego go uczą, jest nieistotne i nie ma związku z jego własnym doświadczeniem, jeśli widzi, ż nie mędzie miał bezpośrednio w najbliższej przyszłości korzyści ze zdobytej wiedzy, to z pewnością ją odrzuci jako niepotrzebną
 Nie przyjmuje informacji i poglądów niezgodnych z jego własnymi przekonaniami
 Sposób w jaki planuje sobie czas przeznaczony na naukę, narzucają mu jego obowiązki zawodowe i rodzinne
 Przejawiają chęć współpracy w przeciwieństwie do preferującej współzawodnictwo młodzieży.
Klasyfikacja programów oświatowych (zgodnie z potrzebami indywidualnymi ludzi dorosłych)
1. kształcenie wyrównujące (kompetencyjne) – alfabetyzacja i kształcenie podstawowe – warunek wstępny i zasadniczy innych rodzajów oświaty dorosłych
2. osiąganie sprawności zawodowej , technicznej i specjalistycznej – ten rodzaj kształcenia przygotowuje człowieka dorosłego do podjęcia pracy, do podjęcia pierwszej pracy, zmiany miejsca pracy a także pomaga w aktualizacji wiedzy w zawodzie, który wykonuje
3. oświata zdrowotna – z zakresu opieki społecznej i życia w rodzinie
4. wychowanie obywatelskie, społeczne i polityczne
5. rozwijanie osobowości (muzyka, taniec, sztuki plastyczne)

Cztery typy uczenia się wg Kolba
Kiedy człowiek ma swój styl uczenia się:
 teoretyk. Lubiący logikę i abstrakcję
 refleksyjny. Lubi przetrawione informacje, łatwo wypowiada się na tematy, który ma rzetelnie przemyślane
 działacz. Uczy się poprzez działanie, lub eksperymenty, w naukach angażuje się cały
 pragmatyk. Lubi znać korzyści wypływające z nauki i dopiero wtedy angażuje się w nią; można powiedzieć „mocno stoi na ziemi”

Nauczyciel dorosły:
Stosunki miedzy uczniem dorosłym a nauczycielem różnią się znacznie od stosunków, jakie zachodzą między nauczycielem a uczniem młodocianym.
 Autorytet nauczyciela u ucznia dorosłego zależy jedynie od kompetencji nauczyciela, jako że sankcje szkolne nie wchodzą tu w rachubę, a ponadto
 Poza szkołą uczeń dorosły może mieć dużo wyższy status społeczny i ekonomiczny niż jego nauczyciel
 Możliwa jest także różnica wieku, często zdarza się, że uczestnik oświaty dorosłych ma większe doświadczenie życiowe niż nauczyciel

Ewolucja kategorii nauczyciel dorosłych
 Przywódca plemienny, szaman
 XVIII i XIX w. – organizatorzy „oświaty ludu” – działacze społeczni realizujący ideały swoich zrzeszeń bądź własne idee i aspiracje. Przyświecały im pobudki religijne, charytatywne, samopomocowe, społeczne, polityczne
 Anglia XVIII i XIX w – ukształtowało się kilka odmian pracowników oświaty dorosłych: organizatorzy i nauczyciele edukacji początkowej, organizatorzy i opiekunowie (przewodniczący) zespól samokształceniowych, organizatorzy zajęć klubowych i świetlicowych. Pracownicy muzealni i biblioteczni
 XIX w profesjonalny nauczyciel Kolegiów Ludowych
 1844 r. M. Grundtvig – w Dani powstaje szkoła z internatem, ukształtowana została nowa odmiana pracowników oświatowych dorosłych nauczyciel – wychowawca
 1870 r. ogłoszenie aktu edukacyjnego włączenie się uniwersytetów w edukację dorosłych
 Wolna wszechnica Polska (WWP) – kształcenie pracowników oswiaty na poziomie podstawowym i średnim
 1925 r. – na wydziale pedagogicznym WWP powstało studium Pracy Społeczno- Oświatowej pod kierunkiem H. Radlińskiej
 1926 – pojawia się nowy typ pracownika oświaty pozaszkolnej – redaktor i prezydent treści edukacyjnych przekazywanych przez radio
 W latach okupacji funkcjonował Departament Oświaty i Kultury Delegatury Rządu na Karj, kształcenie kadry oświatowej odbywało się na tajnych kompletach uniwersyteckich oraz kursach konspiracyjnych
 1945-1948 – odrodzenie się, oświaty dorosłych oraz odtworzenie wyniszczonej przez okupantów kadry
 1949 – zwrot w polityce oświatowej i kulturalnej, który trwał do 1956r – upaństwowienie szkól, upolitycznienie, przeładowane ideologią programu
 1960 – 1976 – UJ – studia o specjalności oświata dorosłych
 1976 Studium Andragogiki Rolniczej SGGW w Warszawie
 Wyższa Szkoła Nauk Społecznych przy KC PZPR ( wojewódzkie szkoły partyjne i ośrodki szkolenia partyjnego).

Pojęcie „nauczyciel dorosłych”
1. Początkowo używano określenia „pracownik oświaty”
2. współczesne pojęcie nauczyciela dorosłych – to osoba, która prowadzi wielostronna działalność edukacyjną ( informacyjną, instruktażową, doradczą, konsultacyjną, mediacyjną, wychowawczą, terapeutyczną) Nauczyciel dorosłych ma pełnić rolę mediatora w związku z rzeczywistością, w wyniku tej mediacji powinien następować rozwój człowieka i dokonywać się rozwój świata. Powinien posiadać określone cechy osobowości. Kompetentny doradca i konsultant dorosłych, posiada niezbędne przygotowanie psychologiczne, filozoficzne, socjologiczne i andrgogiczne, kontakty interpersonalne, realizacja dążeń edukacyjnych, rozładowanie napięć, łagodzenie stresów, oddziaływanie terapeutyczne.

Funkcje nauczyciela dorosłych (Knowles)
 diagnostyczne – udzielanie dorosłym pomocy w określaniu potrzeb edukacyjnych
 planistyczna – wspólne z dorosłymi planowanie procesu edukacyjnego
 motywacyjna – tworzenie warunków stymulujących dorosłych do uczenia się
 metodyczna – pomoc w wyborze najbardziej przydatnych metod i technik uczenia się
 udostępniania- dostarczenie i pomoc w pozyskiwaniu materiałów oraz środków niezbędnych do efektywnego uczenia się
 ewaluatywna – pomoc w ocenie wyników uczenia się

W świetle literatury zachodniej nurtu krytycznego M. Malewski wyróżnił i na gruncie polskim zaadaptował trzy główne koncepcje nauczycieli dorosłych, w których uwydatniają się naczelne funkcje:
 nauczyciel artysta – dla którego „kształcenie dorosłych” jest sztuką twórczej adaptacji normatywnych zasad dydaktyki do wciąż zmieniających się i niepowtarzalnych właściwości, z których na czoło wysuwają się konkretność, innowacyjność i wrażliwość. Wykorzystując je, nauczyciel za każdym razem od nowa i w odmienny sposób buduje kompleksy interakcji z dorosłymi słuchaczami i nie waha się ignorować zalecenia podręcznikowych metod, jeśli uzna to za niezbędne
 nauczyciel popularyzator za główne zadanie edukacji dorosłych uznaje udostępnianie zawodów i źródeł uczenia się, kształtowanie umiejętności posługiwania się nimi i pomoc w organizowaniu samokształceniowej aktywności , a w konsekwencji wspieranie trwałego zaangażowania oświatowego prowadzącego do rozwoju kompetencji poznawczych.
 nauczyciel krytyczny analityk: z zasady sam sceptycznie nastawiony do istniejącego ładu społ. Zagłówne swoje zadanie uznaje, wspólne z uczestnikami, krytyczne analizowanie mechanizmów życia społecznego budzenie w nich podmiotowości i dążeń emancypacyjnych , a w konsekwencji zmianę warunków egzystencji.

Wśród pracowników kulturalno – oświatowych J. Kargula wyróżnia trzy kategorie:
 właściciele: obok działalności gastronomicznej stwarzają warunki i inspirują rozmaitą działalność artystyczno – kulturalną
 instruktorzy – prowadzą tradycyjne sekcje i zespoły zainteresowań w domach kultury
 animatorzy – twórcy rozmaitych autorskich form aktywności kulturalnej, których głównym celem jest pobudzanie do aktywności uczestników zdarzeń

Typologia współczesnych nauczycieli dorosłych:
 Ekspert – skrajnie dyrektywny, dobre przygotowanie teoretyczne i praktyczne, przekonanie o swoich wysokich kompetencjach i znajomości potrzeb edukacyjnych osób uczących się, podstawa pracy – behawiorystyczna koncepcja człowieka i tendencja do sterowania procesem jego edukacji (model zbliżony do tradycyjnego nauczyciela).
 Informator – preferuje założenia psychologii behawiorystycznej, przekazuje uczącym się uporządkowaną wiedzę i informuje o stosowaniu jej w praktyce, zachęca do aktywności edukacyjnej
 Konsultant – doradca – typ bardziej liberalny, Kieruje się poznawczą koncepcją człowieka (stara się poznać potrzeby i aspiracje edukacyjne, motywy uczenia się i stan aktywności edukacyjnej – dąży do zaspokojenia tych potrzeb), wyjaśnia trudne problemy merytoryczne doradza w kwestii metodyki uczenia się – nie narzuca jednak swoich stanowiska, ukazuje różne konsekwencje odmiennych decyzji podjętych wspólnie z uczącymi się.
 Spolegliwy opiekun – przyjmuje założenia psychologii humanistycznej i poznawczą koncepcję człowieka, jest ciepły, otwarty, życzliwy, stymuluje uczących się do aktywności, udziela im pomocy ale przy ic akceptacji, odpowiedzialność za decyzje jest tu rozłożona na nauczyciela i uczącego się (jednak większy ciężar ponosi uczący się)
 Leseferysta – najbardziej liberalny, wczuwa się w potrzeby uczących się, akceptuje ich takimi, jakimi są, nie ocenia ich i nie krytykuje, pobudza do poznania sienbie, nie daje gotowych odpowiedzi, lecz zachęca do analizy, decyzje dotyczące wyborów i odpowiedzialności za ten wybór pozostawia uczniom

25.04.2010 Temat: Metoda biograficzna

Robert Frost: Droga nie wybrana
Dwie drogi w żółtym lesie szły w dwie różne strony: Żałując, że się nie da jechać dwiema na raz. I być jednym podróżnym, stałem zapatrzony……..

„Każdy człowiek jest pod pewnym względem taki, jak inni, jak niektórzy inni, jak nikt inny”

„Zasadniczym celem biografii jest odwzorowanie indywidualnego życia, jak się ono przez lata rozwiało” (D. Lewinson)

Cele biografii:
 Historyczno- literackich – przedstawiciele pojedynczej osobowości historycznej i jej rozwoju
 Psychologicznej – analiza rozwoju indywidualnego jego etapem do generalizacji
 Socjologicznej – odkrycie społecznie uwarunkowanych regularności losów życiowych ludzi oraz uformowanego w świadomości jednostki subiektywnego obrazu społeczeństwa
 W pedagogice bieg życia należy poznać po to by móc nań wpływać.


„Biografia jest czymś, co jest na nas niejako nałożone i czego tylko w ograniczony sposób możemy uniknąć, a zarazem jest czymś, co sami kształtujemy, zmieniamy, towarzyszymy. Biografia jest wiec konkretnym bytem społecznym a zarazem bytem subiektywnym” (P.Alheit)

Metoda biograficzna w psychologii
 Pierwsze psychobiografie : Z. Freud – Leonardo da Vinci, Wł. Witwidzki – Sokrates
 Johann Gotfied Von Herder : najlepszym komentarzem do dzieł Aurora jest dostęp do wiedzy o jego życiu
 Darwin – od 1840 r. notował obserwacje dotyczące rozwoju jego syna. Opublikował je w 1877 jako „szkice biograficzne dziecka”
 Taine w podobny sposób zajmował się rozwojem mowy u dzieci
 Początek XX w – „biografie niemowląt” oparte na zapiskach zainteresowanych rodziców.
 Charlotte i Karl Buchner „ Bieg życia człowieka jako problem psychologiczny” – przejrzyste uzasadnienie rozszerzenia swoich zainteresowań okresami zycia, które następowały po fazach dzieciństwa i młodości (dotychczasowym przedmiocie zainteresowań psychologii rozwojowej).

W socjologii
 Wiliam Thomas i Florian Znaniecki – prekursorzy metody biograficznej
 Do badań metodą biograficzną wykorzystano dokumenty osobiste ( listy, pamiętniki etc.)
 Badano dwa kompleksy zagadnień : indywidualne dyspozycje do działania ( postawy), wartości istniejące w sferze idei i faktów społecznych.
 W społeczeństwie mamy trzy typy ludzi:
1. Philiser – porusza się ustalonymi torami
2. Bohema – jest otwarta na wszystko, co nowe, ale w niewielkim stopniu jest zdolny do rozwoju strategii działania
3. Twórca – działa racjonalnie i innowacyjnie, ponieważ rozpoznaje i znajduje alternatywy.
 Współczynnik humanistyczny F. Znaniecki: Konieczność rozpoznania zjawiska społecznego jako aktualnego lub potencjalnego podmiotu czyichś działań.
 Praca Alba dotycząca Niemiec: dlaczego Hitler doszedł do władzy. Biografie wczesnych zwolenników NSDAP
 W Polsce – praca Józefa Chałasińskiego
 Od końca II wojny światowej do lat 70 spadek zainteresowania metodą biograficzną – zarzut: brak kontroli nad subiektywizmem
 Renesans metody biograficznej : prace teoretyczne: P.L Berger, Th. Luckman, B.G.Glaser, A.L. Strauss, A.Schultz.
 Bezpośredni impuls dla „nowej fali biograficznej”
 „Kultura ubóstwa” Lewis (1961) – fotografia rodziny meksykańskiej widziana oczami czterech jej człoków. Technika rashamon – te same doświadczenia nie s atak samo przeżywane, wspominane i przedstawiane
 Backer – „The Jack – Roller – A deliquent boy’s ow story” (19966) – opis historii wchodzenia na drogę przestępczą.
W pedagogice
 Termin bibliografia łączy się z ściśle z kategorią całożyciowego procesu uczenia się człowieka sięgając do poglądów Jana Amosa Komenskiego (całe życie jest kształceniem od kolebki aż po grób)
 Zainteresowanie ludzką biografią w tzw. Emancypacyjnym podejściu wychowawczym ( sukces wychowawczy wiąże się z poznaniem drogi życiowej wychowanka i dostosowaniem odpowiedniej strategii wychowawczej)
 Każda jednostka jest nie powtarzalną osobą (przebieg życia dostarcza unikalnego szyfru , po zrozumieniu którego można wspomagać jej rozwój)
 Metoda biograficzna w badaniach pedagogicznych na gruncie polskim wywodzi się z pracy socjalnej – studium indywidualnego przypadku
 Aleksander Kamiński czyni ją jedną z trzech, obok sondażu diagnostycznego i monografii pedagogicznej metodą badan pedagogicznych
 Mieści się w nurcie badań jakościowych w oświacie dorosłych. Ich celem jest włączenie w obszar oświaty dorosłych wymiaru subiektywności i terapii, a także innych wymiarów codzienności, z którym dorosły się konfrontuje , a które jego osobowość modyfikują i kształtują
 Wiodącym pojęciem biograficzności w pedagogice jest biografia edukacyjna

Wilhem Dilthey i jego wkład w badania biograficzne
 Jego formuła naukowa „ przeżywanie, wyrażanie i rozumienie” znajduje właściwe ugruntowanie w przebiegu życia ludzkiego
 Namysł nad przeżytym życiem jest właściwością antropologiczną, a autobiografia jest najsilniejszym wyrazem tego namysłu (moratorium)
 Wyrazem zastosowania się nad życiem (namysłem) jest poszukiwanie sensu
 Sens życia wytwarza się tylko indywidualnie
 „Każde Zycie ma własny sens. Tkwi on w związku znaczeń na tle którego każda dająca się uzmysłowić teraźniejszość posiada własną wartość, jednocześnie jednak w strukturze wspomnień ma ona stosunek do sensu całości”
 Tworzenie sensu jest podstawą dla opracowania doświadczeń, dla sposobu w jakim rozumie się świat i siebie samego.

Sens a znaczenie
 W. Dilthey : „ Istnieje więc relacja części od całości, w której część otrzymuje od całości znaczenie, a całość od części otrzymuje sens”
 Znaczenie zawiera się w relacji całości do części
 Sens zawiera się w relacji części do całości

Temat: Rewolucja demograficzna i jej konsekwencje

Długość życia:
 Przeciętna długość życia człowieka (Europa)
 Prehistoria ok. 25 lat
 Średniowiecze ok. 30 lat
 Wiek XVII ok. 35 lat
 Połowa XIX w około 40 lat
 Koniec XIX w 50 lat
 Koniec XX <75 lat (kraje zachodnie europy)
 Polska 2002 r. kobiety 78,8 lat, mężczyzna 70,4, lat. (wg GUS)



Rewolucja demograficzna:
 W ciągu ostatnich 150 lat nastąpił:
 Drastyczny spadek zgonów niemowląt i młodych dzieci (z 40 % do kilku %)
 Stopniowe zahamowania zgonów osób w średnim wieku (co spowodowało wydłużenie przeciętnej długości życia z ok. 40 do ponad 70 lat)
 Przesuniecie zgonów do późnej starości ( zwiększenie odsetka osób dożywianych wiekiem 70 lat z 10 % do 80 %)


Społeczeństwo wobec prognoz demograficznych i sytuacji w XXI wieku
Perspektywy:
- Malejąca rola opiekuńcza rodziny
- Malejąca rola opiekuńcza państwa
Środki:
- Konieczność organizowania pomocy wzajemnej i pomocy środowiskowej.

Miejsce seniorów w społeczeństwie XXI wieku
Hasło ONZ „ Społeczeństwo dla osób w każdym wieku”
Pełna integracja i uczestnictwo osób starszych w życiu społeczeństwa:
 Prawa obywatelskie (pełnoprawność)
 Postawy obywatelskie (pełnia obowiązków)
 Warunek: aktywność i bezpieczeństwo człowieka starszego w domu i poza domem

Gerontologia
 Zorganizowany obszar wiedzy zajmujący się behawioralnymi aspektami starzenia się jednostki, starzenie się jago procesem społecznym i wzajemnymi relacjami między tymi dwoma obszarami
 Starzenie się – proces
 Starość – zjawisko

Przedziały wieku starszego:
- wiek 60-74 lat: wczesna starość „Młodzi starzy”
- wiek 75 – 89 lat: późna starość „starzy starzy”
- Wiek 90 lat i więcej: długowieczni

Wykład 06.06.2010
Kryteria starości:
- ujęcie biologiczne (fizyczne)
- ujęcie socjologiczne (normy społeczne)
- ujęcie psychologiczne (subiektywne samopoczucie)

Problemy wieku starszego:

 Ageism – uprzedzenia ludzi w średnim wieku wobec ludzi starszych u podłoża których leży wiek kalendarzowy (pojecie równoznaczne rasizmowi i seksizmowi)
 Ateizm jako jeden z aspektów stratyfikacji wiekowej (brak dostatecznej wymiany informacji między grupami wieku)
 Europa – funkcjonowanie w społecznościach wiekowo niehomogenicznych = większa satysfakcja życiowa
 Ameryka – funkcjonowanie ludzi starszych w społecznościach wiekowo homogenicznych = większa satysfakcja życiowa
 Ryt przejścia jako próba wyjaśnienia dlaczego osoby starsze czują się lepiej w grupie wiekowo homogenicznej
 Ryt przejścia – umożliwia jednostce przejście z jednej pozycji społecznej do drugiej
 Odejście na emeryturę traktowane jako ryt przejścia: faza separacji, faza marginalna, faza powrotu.
 Wdowieństwo
 Samotność (osamotnienie)
 Dopasowanie do starości :
 Starzenie się pomyślne
 Starzenie się zwyczajne
 Starzenie się niepomyślne

Teorie starzenia się:
 Teoria wycofania (nieangażowania ) [funkcjonalny strukturalizm]
 Osoby starsze i społeczeństwo podejmują wzajemną separację ( emerytura)
 Proces wycofania się jest naturalną i normalną tendencją odzwierciedlają podstawy biologicznego rytmu życia
 Jest to proces „funkcjonalny” służący zarówno społeczeństwu, jak i jednostce
 Ze względu na to, że status osoby starszej maleje gdy społeczeństwo staje się bardziej nowoczesne i efektywne, jest rzeczą naturalną dla osób starszych, że wycofują się.
• Krytyka teorii wycofania
 Teoria rozwinęła się w latach 50 – tych i jest odbiciem warunków społecznych zupełnie innych od dzisiejszych
 Wycofanie się nie jest globalnym wzorcem zachowania się
 Nie jest to zachowanie ani naturalne, ani nieuniknione

• Teoria modernizacji
 Rola i status osób starszych są odwrotnie proporcjonalne do postępu technicznego
 Rozpad rodziny wielopokoleniowej spowodowany urbanizacją i mobilnością społeczną
 Dewaluacja mądrości i życiowego doświadczenia spowodowana przez zmiany technologiczne
 Dewaluacja starości spowodowana zwiększeniem się odsetka osób starszych.

• Krytyka teorii modernizacji

 W społeczeństwach pierwotnych, starożytnych i średniowiecznych ludzie starzy byli przedstawiani i traktowaniu w sposób dychotomiczny; czasami zupełnie ich lekceważono, czasami przyznawano im władzę
 Historia starości zawiera rozmaite warianty zależne od rasy, płci, klasy społecznej i kultury
 Chociaż modernizacja przeobraziła znaczenie starości, wyobrażenia i rzeczywistość nigdy nie były zgodne
 Zawsze występowała ambiwalencja: uraza i wina, honor i władza.

• Teoria aktywności
 To w jaki sposób siebie postrzegamy oparte jest na roli jaką pełnimy albo na działaniach, w które jesteśmy zaangażowani
 Większość ludzi kontynuuje swoją rolę i czynności życiowe ustalone wcześniej, ponieważ w dalszym ciągu mają te same potrzeby i kierują się tymi samymi wartościami
 Im osoby starsze są aktywniejsze tym bardziej prawdopodobne, ze będą usatysfakcjonowane swoim zyciem

• Teoria kontynuacji

o Kiedy ludzie starzeją się mają inklinacje do utrzymywania tych samych zwyczajów, postaw i stylu życia, które rozwijali wcześniej

o Zmniejszenie się interakcji społecznych jest bardziej wynikiem słabszego zdrowia albo niesprawności niż funkcjonalnej potrzeby społeczeństwa do „ wycofania się” osób starszych z ich poprzednich ról

Krytyka teorii aktywności i kontynuacji:
 Ideałem aktywności na starość wydaje się być raczej przedłużenie wieku średniego niż coś specjalnego albo wyróżniającego ten ostatni etap życia
 Należy liczyć się z realiami związanych z wiekiem ograniczeń
 Aktywne wyłączenie jest możliwe w przypadku tzw. „młodych starych” (60-75) niż „starych starych” (85+)
 Niektórzy ludzie starzy mogą nie chcieć być aktywni.

Pedagogika wobec starzenia się społeczeństwa

Geragogika – subdyscyplina zajmująca się w teorii praktyce kształceniem ludzi starszych i wspomaganiem ich w procesie starzenia się. Określana jest też mianem gerontologii edukacyjnej, gerontologii wychowawczej lub pedagogiki starzenia się i starości.

Od pedagogiki do geragogiki
Model pedagogiczny - model andragogiczny - model geragogiczny
Zależność – niezależność - wzajemność
pasywność – aktywność - dopasowanie
subiektywizm – obiektywizm – namysł
niewiedza – wyjaśnienie – zrozumienie
niewiele sprawności – rozliczenie sprawności – kompensacja
mało odpowiedzialności – wiele odpowiedzialności – wzór
niewielkie zainteresowania – wielkie zainteresowania – uniwersalność
Egoizm – Altruizm – „Całościowość”
Odrzucenie samego siebie – akceptacja samego siebie – wyjście poza siebie
Niejasna tożsamość – zintegrowana tożsamość – emancypacja tożsamości
Koncentracja na rzeczach pojedynczych – koncepcja na powszechnych zasadach (prawach ) – koncentracja na bliźnich
powierzchowność – głębia – miłość bliźniego
naśladownictwo – własna osobowość – autentyczna osobowość
potrzeba pewności – tolerancja wieloznaczności – potrzeba uznania
działanie impulsywne – działanie racjonalne – poszukiwanie sensu

Andragogika a geragogika
 Starość określana jest mianem późnej dorosłości (Havighurst, Erikson)
 Dorosłość wspólny przedmiot badań (czarniewska)
 Niechęć do izolowania osób starszych w teorii i praktyce (Niggemann)
 E. Bubolz – Lutz – nie w pełni uzasadnione jest podporządkowanie kształcenia osób starszych kształceniu dorosłych
 Kształcenie dorosłych i osób starszych ma wiele wspólnych celów i treści, ale szczególna sytuacja życiowa ludzi starych wymaga też specyficznych treści i celów, różnych od treści i celów andragogiki
 Przebyty społeczno-emocjonalne i zainteresowania osób starszych są trochę inaczej rozłożone niż ma to miejsce w przypadku osób bedących w średniej dorosłości.

Andragogika a geragogika

 Choć intelektualne sprawności ludzi starszych utrzymuje się na stałym poziomie, to jednak zmniejsza się sprawność fizyczna i psychiczna, i ten fakt trzeba wziąć pod uwagę.
 Przebieg uczenia się osób starszych różni się od przebiegu uczenia się młodych dorosłych i wymaga specyficznego postępowania metodycznego i dydaktycznego
 W geragogice, w przeciwieństwie do andragogiki, przesunięte są akcenty z dalszego kształcenia zawodowego na rzecz kształcenia własnego czasu, pomocy w życiu i stronę specyficznych dla starości tematów.
 Geragogika jest silnej określona problematyką grupy celowych niż andragogika (edukacja dorosłych). Obejmuje zagadnienia pracy z osobami starszymi (np. doradzanie, pomoc w życiu, interwencje kryzysowe, higienę w wieku starszym, profilaktykę w w ieku starszym)
 Geragogika jest ściśle spleciona z medycyną, psychoterapią, pracą socjalną i oprócz tego powiązaną z nadrzędną dyscypliną – gerontologią.

Edukacja osób starszych

 Systemy oświaty dorosłych w krajach romańskich i w krajach germańskich
 Kraje romańskie – przede wszystkim kształcenie zawodowe (kwalifikowane)
 Kraje germańskie – zarówno kwalifikowane i niekwalifikowanego
 Brak miejsca w romańskim systemie kształcenia dorosłych dla osób starszych stymulatorem rozwoju wyspecjalizowanych placówek kształcenia seniorów.
 Trzy modele placówek kształcenia seniorów:
 Uniwersytety Trzeciego Wieku (model francuski) - 1973
 Przyczyny powstania:
 Wzrost liczby osób starszych
 Próba tonizowania radykalnych nastrojów wśród młodzieży akademickiej przez „inplant” osób starszych do środowiska
 Chęć utrzymania zatrudnienia w Uniwersytetach przy zmniejszającej się ilości młodzieży akademickiej
 Twórca – prof. Pierre Vellas ( Polsce prof. Haina Szwarc)
 Funkcjonowanie – w ramach uniwersytetu lub jako stowarzyszenie
 Cele :
 Włączenie osób starszych do systemu kształcenia ustawicznego
 Aktywizacja intelektualna, psychiczna i fizyczna słuchaczy
 Prowadzenie obserwacji i badań naukowych
 Uniwersytety Trzeciego Wieku (model brytyjski) - 1982
 Twórca – prof. Peter Laslett
 Uniwersytety brytyjskie nie udzielają żadnego wsparcia UTW
 Uniwersytet Otwarty prowadził już programy edukacyjne dla osób w każdym wieku
 Brytyjski model UTW – model samopomocowy
 Nie ma podziału na uczniów i nauczycieli, SA tylko uczestnicy
 Autorem może być każdy członek grupy, który posiada odpowiednie kwalifikacje
 Wszelkie usługi świadczone są za darmo
 Elderhostel – amerykański model kształcenia seniorów – 1975 (uniwersytet New Hampshire)
 Twórca – Martin Knowlton (inspiracja: atmosfera wspólnoty w europejskich schroniskach młodzieżowych)
 Cele:
 Pokazywanie seniorom nowych możliwości sensownego i produktywnego życia we wspólnocie
 Zachęcanie ludzi starszych do kształcenia i powstrzymywania procesu wycofywania się
 Formy:
 Kursy
 Podróże studyjne.