Geneza kary śmierci w Polsce

Kara śmierci w Polsce tak jak w Europie była stosowana w średniowieczu na podstawie prawa zwyczajowego. Pierwsza norma stanowiona w sprawie kary śmierci pojawila sie dopiero w statutach Kazimierza III Wielkiego (poł.XIVw.). Statuty przewidywaly karę śmierci za przestepstwa szczególnie niebezpieczne dla państwa jak i rozboje i kradzieże dokonywane przez zawodowych złodziei. Ustawa sejmowa z 1588 roku, która przewidywała karę śmierci za umyślne zabójstwo człowieka, uchyliła możliwość wykupienia sie główszczyzną. W praktyce sądów gdańskich najczęściej orzekaną karą XVI - XVIII wieku była kara śmierci. Jednakże już od 1690 roku zaniechano karania śmiercią złodziei. W okresie oświecenia pojawiły się tendencje do zniesienia kary śmierci, także do ścisłego określenia jej ograniczenia oraz do określenia przestępstw zagrożonych tą karą.
Po rozbiorach Polski, na ziemiach polskich obowiązywało prawo karne państw zaborczych. Ustawy karne państw zaborczych obowiązywały również w II RP aż do 1932 roku. 1.IX.1932 roku wszedł w życie nowy polski kodeks karny. Jego głównym twórcą był najwybitniejszy polski teoretyk prawa J. Makarewicz. To właściwie dzięki niemu kodeks ten został oparty na najnowszych ówczesnych tendencjach wiedzy prawniczej. Kara śmierci została w nim ujęta nie tylko jako sprawiedliwa odpłata za wyrządzone zło, ale także jako całkowite i nieodwracalne unieszkodliwienie przestępcy, czyli zupełne wyeliminowanie go ze społeczeństwa. Ta najsurowsza kara była przewidziana w czterech wypadkach za zbrodnie stanu oraz za zabójstwo człowieka.
Po drugiej wojnie światowej nadal obowiązywał kodeks karny z 1932 roku. Został on jednak uzupełniony wieloma dekretami, które regulowały odrębnie różne szczególne zagadnienia. Kilka spośród nich miało bardzo surowy charakter. Dekret z 31.VIII.1944 roku przewidywał tylko i wyłącznie karę śmierci za udział w ludobójstwie, za udział w organizacji przestępczej, czyli w NSDAP, SS, Gestapo oraz SD. Karę śmierci przewidywał też Kodeks Karny Wojska Polskiego z 23.IX.1944. Jego osobliwością było to, ze przepisy, które dotyczyły zbrodni przeciw państwu, odnosiły się nie tylko do osób wojskowych, ale także do cywilnych. Zgodnie z tymi przepisami kara śmierci groziła za zamach na niepodległy byt państwa polskiego, na naczelne organy władzy państwowej oraz na ustrój państwa polskiego.
Kolejnym aktem był dekret z 16.XI.1945 O postępowaniu doraźnym, który przewidywał między innymi, że za przestępstwa, które podlegały rozpoznaniu w postępowaniu doraźnym, sąd mógł wymierzyć karę śmierci bez względu na to, jakie kary przewidziane były w innej ustawie za dane przestępstwo. Na specjalne podkreślenie zasługuje dekret z 13.VI.1946 O przestępstwach szczególnie niebezpiecznych w okresie odbudowy Państwa, tak zwany mały kodeks karny. Miał drakoński charakter, gdyż kara śmierci była przewidziana aż w 12 wypadkach i groziła m.in., za: sabotaż, wyrabianie lub przechowywanie bez zezwolenia broni palnej, amunicji, szpiegostwo, fałszowanie pieniędzy.
Kodeks karny z 1932 roku oraz uzupełniajace go dekrety obowiazywały do końca 1969 roku.
1.I.1970 wszedł w życie nowy Kodeks karny, uchwalony 19.IV.1969 roku. Kara śmierci została w nim określona jako kara o charakterze wyjątkowym. Była przewidziana za najcięższe zbrodnie, zawsze jednak jako kara alternatywna - oprócz kary pozbawienia wolności. Karą śmierci były zagrożone zbrodnie: zdrada ojczyzny, zamach stanu, szpiegostwo, zamach terrorystyczny, dywersja, sabotaż, kierowanie wielką aferą gospodarczą, zabójstwo człowieka, kwalifikowany rozbój oraz nie wykonanie rozkazu w sytuacji bojowej.
1.IX.1998 roku wszedł w życie zreformowany Kodeks karny uchwalony 6.VI.1997 roku, który wg opinii różnych teoretyków i praktyków prawa karnego został pod wieloma względami źle opracowany. Nie przewiduje on kary śmierci co jedni uważają za sukces, natomiast inni za błąd.
W Polsce kara śmierci orzekana na podstawie kodeksu karnego z 1969 r. była wykonywana przez powieszenie, a w stosunku do żołnierzy przez rozstrzelanie (przepisy regulujące wykonanie kary śmierci znajdują się w rozdz. XIII kodeksu karnego wykonawczego z 1969 r. art. 109 — 112), w miejscu zamkniętym, niepublicznie. Obowiązek uczestniczenia w wykonywaniu wyroku miał prokurator, dyrektor zakładu karnego i lekarz. Mógł być obecny, na życzenie skazanego, duchowny oraz obrońca (fakultatywnie). Kara śmierci była wykonywana dopiero po nadejściu zawiadomienia, że uprawniony organ nie skorzystał z prawa łaski (Rada Państwa, potem Prezydent RP). Datę wykonania ustalał sąd w składzie jednego sędziego przez wydanie postanowienia. Nie mogła być ona wykonana w stosunku do osób obłożnie i psychicznie chorych. Wykonanie podlegało odroczeniu do czasu wyzdrowienia. Zgodnie z art. 31 k.k. z 1969 r. kara śmierci nie była wykonywana w stosunku do osób, które w chwili popełnienia zbrodni nie ukończyły jeszcze 18 lat oraz w stosunku do kobiet ciężarnych (w przypadkach takich kara śmierci była zamieniana na karę 25 lat pozbawienia wolności). Skazany pytany był o ostatnie życzenie, które powinno być spełnione o ile nie przesuwało zbytnio czasu wykonania egzekucji, nie naruszało zasad moralności i powagi egzekucji. Techniczne szczegóły wykonania kary śmierci są w naszym kraju utajnione.
Ostatni wyrok został wykonany w 1988 roku. Orzekane jeszcze w latach 1989-1993 wyroki śmierci nie zostały wykonane. Ustawa z dnia 12 lipca 1995 r. o zmianie Kodeksu karnego, Kodeksu karnego wykonawczego oraz o podwyższeniu dolnych i górnych granic grzywien i nawiązek w prawie karnym (Dz. U. Nr 95, poz. 475), w art. 5 zawiesiła wykonywanie kary śmierci na okres 5 lat.
Wybrane dane co do wykonanych egzekucji w Polsce: w 1955 r. wykonano 16 wyroków, w 1957 r. — 4, w 1961 r. — 14, w 1966 r. — 9, w 1970 r. — 10, w 1973 r. — 1 8, w 1974 r. — 8, w 1975 r. — 18, w 1976 r. — 23, w 1980 r. — 4, w 1981 r. — 3, , w 1985 r. — 17. Podane dane opierają się na liczbie orzeczonych kar śmierci, dane statystyczne w przedmiocie ułaskawień i rewizji nadzwyczajnych nie są dostępne. Ogólna liczba skazań w latach 1955-1976 wyniosła 214. Ewenementem było skazanie w 1965 r. na karę śmierci za kradzież mienia społecznego. W pozostałych przypadkach kara śmierci była orzekana za zbrodnie zabójstwa (206), rozboju kwalifikowanego (2), zamachu gwałtownego (2), zdrady stanu (3).
W kodeksie karnym uchwalonym w 1997 r. kara śmierci nie została przewidziana za żadną zbrodnię. Brak też na razie nawet ustawodawstwa o charakterze wyjątkowym (np. za czyny popełnione w czasie wojny), na podstawie którego, po wejściu w życie nowych modyfikacji karnych, możnaby orzekać karę śmierci.