Nauczanie podające

NAUCZANIE PODAJĄCE

Podawanie wiadomości przez nauczyciela zajmuje około od jednej szóstej do jednej czwartej czasu lekcji. Im wyższa klasa tym więcej czasu poświęca się prezentowaniu wiadomości i wyjaśnianiu. Popularność modelu nauczania podającego jest bardzo duża, gdyż w dzisiejszym rozumieniu cele kształcenia wiążą się z przyswajaniem i przechowywaniem wiadomości. Podawanie wiadomości skutecznie pomaga uczniom przyswoić sobie zestaw informacji, których nauczenia się wymaga społeczeństwo.

Na teoretyczną koncepcje modelu nauczania podającego składają się, wzajemnie uzupełniając: pojęcie struktury wiedzy, psychologia uczenia się materiału znaczącego, elementy psychologii poznawczej związane z reprezentowaniem i przyswajaniem wiedzy.

Struktura i organizacja wiedzy:
Wiedza o świecie jest zorganizowana w różne obszary przedmiotowe zwane dyscyplinami. Konstruktorzy programów i nauczyciele decydując, czego uczyć, odwołują się do dyscyplin naukowych. W latach 50-tych naukowcy zajmujący się teorią programów szkolnych, rozpoczęli badania nad tym jak zorganizowane są dyscypliny naukowe i co z tego wynika dla nauczania. Badania te doprowadziły do stwierdzenia, że każda dyscyplina naukowa ma swoją strukturę złożoną z węzłowych pojęć pozwalających dyscyplinę zdefiniować. Z ujęcia strukturalnego wiedzy wynika, żeby nauczać idei przewodnich i pojęć węzłowych, na których wspierają się struktury, zamiast nie powiązanych faktów i informacji.

Uczenie się materiału znaczącego:
David Ausubel prowadził badania na polu psychologii szkolnej. Wyjaśniał, że w każdym momencie w umyśle ucznia istnieje ?zorganizowana, trwała i jasna wiedza z danego obszaru? Wiedzę tę nazwał strukturą poznawczą, która wyznacza możliwości ucznia poradzenia sobie z nowymi pojęciami i nowymi związkami z nimi. Nowy materiał byłby znaczący wtedy, gdy udałoby się go połączyć z zastaną strukturą poznawczą ucznia, która jest efektem wcześniejszego uczenia się. Głównym zadaniem kształcenia formalnego jest organizowanie wiadomości oraz jasne i precyzyjne przedstawienie pojęć i idei uczniom. Jako główną strategie dydaktyczną Ausubel proponuje wstępne uporządkowanie, które ma jasno i precyzyjnie zarysować zasadnicze podobieństwa i różnice między ideami zawartymi w nowym materiale a odpowiednimi pojęciami istniejącymi w strukturze poznawczej.
Poznawcza psychologia uczenia się:
Podobną do struktury poznawczej Ausubela jest opracowana teoria schematów poznawczych. Psychologowie poznawczy poprzez słowo schemat, określają sposób w jaki ludzie organizują wiadomości na określony temat i jak ten sposób organizowania wpływa na przetwarzanie nowych wiadomości i idei. Ellen Gagne zebrała i uporządkowała badania i idee z obszaru psychologii poznawczej dotyczące bezpośrednio nauczania. Wyróżniła definicje trzech pojęć: rodzaju wiedzy, reprezentacji wiedzy i przetwarzaniu informacji.
D w a r o d z a j e w i e d z y:
Ellen Gagne wyróżnia dwa rodzaje wiedzy: deklaratywną i proceduralną. Wiedza deklaratywna to wiedza o czymś lub że coś wchodzi w grę. Wiedza proceduralna jest wiedzą o tym, jak coś wykonać. Rozróżnienie między tymi dwoma rodzajami wiedzy jest b.ważna. Inaczej przyswaja się wiedzą deklaratywną a inaczej proceduralną, inaczej trzeba nauczać każdej z nich.
R e p r e z e n t o w a n i e w i e d z y:
Podstawową jednostką organizacyjną wiedzy człowieka są sądy(pojęcia). Jedną z najistotniejszych właściwości jednostki organizacyjnej informacji jest jej powiązanie z stosunkiem zależności z innymi jednostkami. Związki te określają nasza zdolnośc do przeprowadzenia analogii oraz dostrzegania innych rodzajów połączeń. Zdolność ta ma znaczenie w sytuacjach problemowych. Zależności pomiędzy zbiorami informacji stanowią zasadniczy aspekt inteligencji, trzeba więc w jakis sposób dokonać ich reprezentacji. Jednym z takich sposobów jest sieć sądów, przedstawiająca zestaw wzajemnie powiązanych sądów. Chociaż psychologowie nie są zgodni co do rzeczywistej natury sieci sądów, dla nauczyciela pozostaje ważne to, że wiadomości są przechowywane w umyśle jakiegoś rodzaju sieciach sądów i nadal czynnie filtrują nowe wiadomości.
W i e d z a u p r z e d n i a: pamięć czynna i długotrwała:
Nowe pojęcia i informacje docierają do naszego umysłu przez nasze zmysły i zostają zauważone najpierw przez pamięć czynną. Jest to miejsce w którym zachodzi świadoma praca umysłu. Informacje z pamięci czynnej będą szybko zapomniane, jeśli nie zostaną umieszczone w pamięci długotrwałej. Żeby osiąść w pamięci informacja musi zostać wpierw zakodowana, potem chocby zapamiętana na całe życie, będzie niedostępna, jeśli wpierw nie zostanie podana właściwa komenda do jej wydobycia. Żeby posłużyć się informacjami i pojęciami przechowywanymi w pamięci długotrwałej musimy wpierw przenieść je do pamięci czynnej. W pamięci długotrwałej przechowywane są: wiadomości werbalne, umiejętności umysłowe, obrazy i epizody.

Podsumowując wyrastające z psychologii poznawczej zasady nauczania podającego przydają się nauczycielom z czterech powodów:
1. Warto wiedzieć że wiedza ludzi jest zorganizowana ustrukturowana wokół wielu podstawowych pojęć i idei scalających.
2. Możliwości ucznia aby nauczyć się nowego materiału zależą od jego uprzedniej wiedzy i istniejących już w jego umyśle struktur poznawczych.
3. Aby pomóc uczniom przyswoić nową wiedzą nauczyciel powinien przede wszystkim rozumnie i zręcznie nadać organizacje materiałowi nauczania oraz wyposażyć uczniów w komendy pozwalające wydobyc z pamięci trwałej potrzebne wiadomości i przenieść je do czynnej.
4. Pod wpływem nowych wiadomości struktury poznawcze ulegają zmianom i tym samym stają się fundamentem dla nowych struktur poznawczych.

WŁASNOŚCI NAUCZANIA PODAJĄCEGO

Model nauczania podającego wymaga aby nauczyciel poprzedził podawanie wiadomości zaprezentowaniem czynnika organizującego materiał, a podczas podawania wiadomości i potem podjął specjalne starania, aby wzbogacić i zintensyfikować procesy myślenia uczniów. Model nauczania podającego chciałbym przedstawić za pomocą modelu Ausubela, który można opisać według trzech cech: zamierzenia, bieg lekcji i struktura środowiska dydaktycznego.

ZAKŁADANE EFEKTY NAUCZANIA
Zamierzone efekty modelu podającego są jasne i naturalne: mają pomóc uczniom przyswoić, włączyć do istniejących struktur poznawczych i zapamiętać wiadomości. Decydując się na zastosowanie modelu podającego nauczyciel podejmuje się zadań dotyczących wiedzy deklaratywnej ucznia.

BIEG LEKCJI
Syntaksa lekcji w modelu podającym zawiera cztery fazy. Faza 1. to przedstawienie celów i wywołanie nastawienia(wprowadzenie). Faza 2. to przedstawienie czynnika organizującego materiał(zaprezentowanie wstępnego uporządkowania). Faza 3 to przedstawienie materiału nauczania(zaprezentowanie materiału). A Faza 4. to wzbogacenie i intensyfikacja procesu myślenia( interakcje nauczyciela i uczniów, mające wzbogacić i zintensyfikować procesy poznawcze uczniów).

STRUKTURA ŚRODOWISKA DYDAKTYCZNEGO
Według założeń modelu podającego nauczyciel ma narzucić sztywną strukturę środowisku dydaktycznemu z wyjątkiem czwartej fazy. Jeśli model ma okazać się skuteczny trzeba zadbać o warunki sprzyjające podawaniu materiału i słuchaniu, o to czy uczniowie są zmotywowani aby słuchać co nauczyciel mówi. Podczas podawania materiału uczniom nie wolno zajmowac się innymi czynnościami jak tylko słuchaniem.

POSTĘPOWANIE NAUCZYCIELA:
Zadania przedlekcyjne:

DOBÓR TREŚCI:
Podczas doboru treści do lekcji podającej należy zwrócić uwagę na kilka aspektów takich jak ekonomiczność, moc czy mapę logiczną.
Ekonomiczność - chodzi o to żeby nie gromadzić naraz zbyt wielu informacji i żeby w trakcie podawania materiału dokonywać co pewien czas podsumowania węzłowych elementów treści. Trudne pojęcia należy czynić przystępnymi dla ucznia i nie obudowywać materiałem pojęć łatwych.
Moc ? nauczanie podające ma moc wtedy, gdy zostały wybrane pojęcia podstawowe w danej dyscyplinie, a sposób ich podawania jest logiczny i jednoznaczny.
Mapa logiczna ? posługując się mapą logiczną łatwiej ustalić czego nauczać. Mapy logiczne przypominają mapę drogową z tym że zamiast pokazywać połączenia między miejscami pokazują połączenia między pojęciami. Mapy logiczne pomagają zdecydowac nauczycielowi jak dobrać treść nauczania, a uczniom obrazują związki pomiędzy pojęciami.

ROZPOZNAWANIE WIEDZY UPRZEDNIEJ UCZNIÓW
O tym jakie wiadomości podawać nauczyciel decyduje na podstawie swej znajomości istniejących struktur poznawczych uczniów i ich wiedzy uprzedniej na dany temat.
Struktury poznawcze ? aby uczynić nowy materiał znaczącym dla uczniów, nauczyciel musi znaleźć drogi powiązania go z tym co uczniowie już wiedzą. Własnie z tego co uczniowie już wiedzą wynika które z nowych pojęć są potencjalnie znaczące.
Rozwój intelektualny ? ważne jest aby nauczyciel przystosował wiadomości do stopnia rozwoju ucznia. Rozeznanie w tym jak postępuje rozwój intelektualny uczniów pomaga nauczycielowi w zaplanowaniu określonej lekcji podającej.

UPORZĄDKOWANIE WSTĘPNE:
Trzecie z zadań które rozwiązuje nauczyciel planując lekcje w modelu podającym, polega na wyborze właściwego czynnika organizującego materiał. Jest to coś w rodzaju kotwicy dla nowego materiału nauczania. Decydując się na jego wybór powinno wziąć pod uwagę dwa kryteria:
- musi być ono na wyższym stopniu ogólności niż następująca po nim treść nauczania
- ma odwołać się do wiedzy uprzedniej uczniów

Prowadzenie lekcji:
Jak wcześniej wspomniałem w nauczaniu podającym syntaksa składa się z czterech faz. Teraz chciałbym opisać co powinien robić nauczyciel w każdej z tych faz.

CELE I NASTAWIENIA:
W przypadku każdego modelu wymagane są wstępne działania nauczyciela skierowane na wywołanie motywacji uczniów do uczestnictwa w lekcji. Dobre efekty w tym względzie przynosi przedstawienie uczniom celów lekcji i wywołanie nastawienia do nauki.

OBJAŚNIENIE CELÓW:
Uczniowie chcą wiedzieć, po co mają uczestniczyć w danej lekcji i czego oczekuje się od nich. Skuteczni nauczyciele komunikują cele i oczekiwania za pomocą np. wypisania skróconego planu lekcji na tablicy bądź na kartce. Uświadomienie uczniom jak harmonogramu lekcji stanowi dla nich zachętę, by ułatwić nauczycielowi dotrzymywanie czasu.

WYWOŁANIE NASTAWIENIA:
Nastawienie do lekcji można porównać do komendy ?gotowi? podczas przygotowania do biegu. Efektywni nauczyciele odkryli, że dobrym sposobem na słowo gotowi jest krótkie przypomnienie poprzedniej lekcji, jakies pytanie bądź anegdota nawiązujące do wiedzy z uprzedniej lekcji. Dzięki temu co robi nauczyciel, żeby wywołać nastawienie, uczniowie odrywają się od wcześniej wykonywanych czynności ( zabawy na przerwie) i skupiają się na przedmiocie nadchodzącej lekcji.

UPORZĄDKOWANIE WSTĘPNE:
Należy się upewnić czy uporządkowanie wstępne zajmuję naturalną pozycją między wprowadzeniem do lekcji a podawanym materiałem, czy ma wystarczające oparcie w pierwszym i czy dostatecznie jest przystosowane do drugiego. Najważniejsze jest jednak aby uczniowie zrozumieli je. Musi zatem być podane jasno i wyraźnie.

PODAWANIE MATERIAŁU:
Bardzo ważne jest aby nauczyciel nadał materiałowi nauczania jak najprostszą i najbardziej jasną formę, uwzględniając przy tym zasady mocy i ekonomiczności. Potem sprawą kluczową jest efektywne podanie materiału z wcześniej ustaloną strukturą; żeby tak się stało trzeba zwrócić uwagę na klarowność, łączniki, połączenie reguła ? przykład ? reguła, zmiany metodyczne i zapał.


Klarowność:
Klarowność jest efektem planowania i układu materiału nauczania. Uczniowie lepiej się uczą, jeśli nauczyciel nie podaje wiadomości mętnie, ale jasno i wyraziście. Niemniej jednak badacze i osoby przyglądające się lekcjom natrafiają na nauczycieli podających materiał mętnie i chaotycznie.

Łączniki i przykłady:
Łączniki to przyimki i spójniki wskazujące na przyczynę, skutek, sposób czy cel zdarzenia lub myśli. Przykładem łączników są słowa ?dlaczego?, ?ponieważ?, ?po to żeby?. Łączniki uwypuklają związki logiczne i zależności występujące w podanym materiale i tym samym podnoszą prawdopodobieństwo zrozumienia go. W dążeniu nauczyciela do uczynienia materiały znaczącym dla uczniów pomocne są także przykłady. Klarowne oddawanie materiału oraz precyzyjne i trafne wykorzystywanie łaczników i przykładów wymaga od nauczyciela znajomości zarówno przedstawionego materiału jak i struktury nauczania.

Układ reguła ? przykład ? reguła:
Taki układ skuteczni nauczyciele nadają podawanym widomością. Polega on na tym że przedstawia się podstawową regułę, a następnie podaje się przykłady tej reguły. Wszystko kończy się podsumowaniem i przeformułowaniem reguły.

Markery i zmiany metodyczne:
Gdy podawanie materiału trwa dłużej i zawiera kilka zasadniczych elementów, skuteczni nauczyciele korzystają z markerów słownych i wypowiedzi uprzedzających o zmianie metodycznej, po to żeby pomóc uczniom wychwycić sprawy zasadnicze i przechodzić od jednego fragmentu lekcji do nastepnego. Markery werbalne informują ucznia o tym co jest ważne. Wypowiedzi uprzedzające o zmianie metodycznej są ważne gdyż wskazują na związki pomiędzy rozmaitymi elementami w podawanym materiale, oraz pomagają ukazać uczniom wewnętrzną organizacje wiadomości.

Zapał:
Zapał wykazywany przez nauczyciela wpływa na wyniki uczenia się. Podawanie materiału może być przesiąknięte dramatycznym napięciem, anegdotą i humorem. Należy jednak pamiętać że zbyt wiele teatru w nauczaniu odciąga w rzeczywistości uczniów od zasadniczych treści, które nauczyciel próbuje przekazać i kieruje ich uwagę na atrakcyjne elementy nauczania.

SPRAWDZANIE PRZYSWAJANIA I WZBOGACANIE MYŚLENIA:
W ostatniej fazie lekcje podającej sprawdzamy czy uczniowie zrozumieli materiał i wzbogacamy myślenie uczniów o wykorzystanie nowej wiedzy.


Sprawdzanie:
Jeśli nauczyciel robi wiele żeby nauczyć, a uczniowie robia mało żeby się uczyc to nie ma mowy o efektach. Skuteczność nauczania wymaga, aby co pewien czas sprawdzać czego uczniowie nauczyli się, a czego nie. W tym celu stosuje się różne metody kontroli jak np. prace domowe czy klasowe. Podczas lekcji nauczycielowi pozostają techniki nieformalne jak np zaobserwowanie zdumionych spojrzeń, absolutna cisza. Większośc uczniów niechętnie przyznaje się do niewiedzy zwłaszcza jeśli sądzi że wszyscy inni zrozumieli co mówił nauczyciel lub jeśli boją się posądzenia o brak uwagi na lekcji.

Wzbogacanie myślenia uczniów:
Uczniowie powinni wykorzystywać i umacniać istniejące struktury poznawcze oraz zwiększać zdolność sprawowania świadomej kontroli nad własnym myśleniem. Kiedy przystępujemy po zakończeniu prezentacji materiału do wzbogacania myślenia uczniów najlepiej posłużyć się stawianiem pytań podczas gdy uczniowie przez to będą omawiać wiadomości.

ZADANIA POZALEKCYJNE:

Najważniejszym zadaniem pozalekcyjnym w modelu nauczania podającego jest kontrola i ocena opanowanego podanego materiału. Sprawdziany i oceny to najważniejszy sposób dostarczania informacji zawrotnej uczniom, rodzicom, administracji. Uczniowie na ogół uczą się tego co spodziewają się znaleźć w sprawdzianach, więc należy kontrolować opanowanie zasadniczych pojęć. Jeżeli będziemy kontrolować tylko zapamiętywanie faktów uczniowie nauczą się tylko faktów. Jeżeli nauczyciel będzie sprawdzać wyżej zorganizowane czynności poznawcze uczniowie przyswoją je sobie.