Pojęcia prawa cywilnego- ściąga
1. Pojęcie prawa cywilnego, jego źródła
Prawo cywilne - zespół norm prawnych regulujących stosunki (cywilnoprawne) o charakterze majątkowym i niemajątkowym pomiędzy osobami fizycznymi i osobami prawnymi..
Źródła prawa cywilnego:
1/ Konstytucja RP
2/ Kodeks cywilny (ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - obowiązujący od 1 stycznia 1965 r.)
*składa się z czterech ksiąg obejmujących:
- zagadnienia ogólne,
- własność i inne prawa rzeczowe,
- zobowiązania,
- spadki.
3/ Kodeks handlowy
4/ Kodeks rodzinny i opiekuńczy
5/ Kodeks postępowania cywilnego
6/ rozporządzenia wykonawcze
7/ umowy międzynarodowe (po ratyfikacji)
2. Pojęcie i rodzaje norm prawa cywilnego i zakres ich obowiązywania
Normy prawa cywilnego regulują treść stosunków cywilnoprawnych, wskazują przyczyny ich powstawania i rozwiązania oraz okoliczności, w których zmienia się treść stosunku.
Rodzaje norm prawa cywilnego:
? bezwzględnie obowiązujące (imperatywne -ius cogens) - obowiązują wszystkich, nie można wyłączyć ich zastosowania w drodze czynności prawnej
? względnie obowiązujące ( dyspozytywne - ius dispositivum) - skuteczne między stronami konkretnego stosunku cywilnoprawnego, o ile nie postanowiły one inaczej
Normy prawa obowiązują na terenie obszaru państwa , które je wydało. W Polsce akty prawodawcze wchodzą w życie po upływie 14 dni od ich ogłoszenia., chyba, ż sam akt określa inny dzień
3. Pojęcie i rodzaje praw podmiotowych, sposoby ich nabywania, zmiany oraz wygaśnięcia.
Prawem podmiotowym jest przyznana i zabezpieczona przez normy prawa cywilnego oraz wynikająca ze stosunku prawnego możność postępowania w określony sposób. Prawo podmiotowe zakreśla granice sfery możności działania uprawnionego.
Z różnych podziałów praw podmiotowych w prawie cywilnym szczególnie ważny jest podział na:
1) prawa podmiotowe bezwzględne - prawa podmiotowe skuteczne przeciwko każdej osobie (prawo własności).
2) prawa podmiotowe względne - Prawo podmiotowe przysługujące tylko względem oznaczonej osoby jest prawem podmiotowym względnym. Do praw względnych należą wszystkie wierzytelności, wierzyciel bowiem może domagać się spełnienia świadczeń tylko od dłużnika
Innym podziałem prawa podmiotowego jest podział na:
1/ prawa majątkowe - prawo podmiotowe, w którym można wyrazić wartość pieniężną (prawo rzeczowe, prawo wierzytelności)
2/ prawa niemajątkowe (są niezbywalne) ? prawo podmiotowe, w którym nie można określić wartości pieniężnej (życie, zdrowie, prawa wynikające ze stosunków rodzinnych)
Istnieje również podział na:
1/ prawa zbywalne - mogą być przenoszone na inne osoby pod tytułem odpłatnym lub darmowym.
2/ prawa niezbywalne - nie może być przedmiotem obrotu.
Nabycie prawa podmiotowego
- nabycie pochodne (sukcesja) ? jego przesłanką jest istnienie u innej osoby tego samego prawa i od niej nabywca (jako jej następca), uzyskuje dotychczasowe lub nowe prawo (dziedziczenie, nabycie na podstawie umowy)
- nabycie pierwotne ? jeżeli tego rodzaju zależność i następstwo nie występuje (np. nabycie własności przez zasiedzenie)(Przesłanki konieczne do zasiedzenia nieruchomości, służebności gruntowych i użytkowania wieczystego: nieprzerwane posiadanie samoistne, upływ czasu (20 lat przy dobrej wierze posiadacza a 30 przy złej, ocenianej w momencie objęcia w posiadanie). Przesłanki konieczne do zasiedzenia rzeczy ruchomej: nieprzerwane posiadanie samoistne, upływ trzech lat, dobra wiara posiadacza przez cały okres posiadania)
Zmiana prawa podmiotowego
Następuje wtedy, gdy zmieniają się pewne elementy jego treści przy utrzymaniu identyczności samego prawa (np. zmianie ulega miejsce wykonania świadczenia, albo prawo zostaje wzmocnione przez uzyskanie lepszego pierwszeństwa)
Utrata prawa podmiotowego
Jest następstwem, albo przejścia na inna osobę, albo jego wygaśnięcia. Jakie są przyczyny wygaśnięcie prawa podmiotowego zależy od działów prawa cywilnego, w których uregulowane są poszczególne typy praw podmiotowych (np. wygaśnięcie stosunku pracy - stosunek pracy wygasa dniem śmierci pracownika)
4. Pojęcie dowodu, rozkład ciężaru dowodu
Przez dowód należy rozumieć wszystko to, co powinno przemawiać za powstaniem określonych zdarzeń, które mogą być uznane za mające znaczenie dla ?oświetlenia? danego spornego stosunku prawnego lub danej sprawy cywilnej.
Ciężaru dowodu - naukach prawnych występuje w postaci reguł określających kto ma obowiązek wykazania istnienia przesłanek faktycznych, z których określona osoba wywodzi skutki prawne. Przykład Powód, który nie udowodni istnienia pomiędzy stronami umowy pożyczki, nie udowodni tym samym, że pozwany jest mu winien zwrot żądanej w pozwie kwoty. Powództwo takie zostanie oddalone jako nieudowodnione. A skutkiem oddalenia powództwa jest powstanie sytuacji powagi rzeczy osądzonej ? res iudicata, która wyłącza możliwość powtórnego wszczęcia procesu dotyczącego tego samego roszczenia [3]. W przypadku, gdy powód udowodni istnienie umowy, pozwany może złożyć na przykład zarzut zapłaty. Zgodnie z zasadą Excipiendo reus fit actor, pozwany teraz musi udowodnić ten fakt. Jeśli nie udowodni, że kwotę pożyczki zwrócił, sąd wyda wyrok zasądzający.
5. Pojęcie, rodzaje i sposoby nabywania praw podmiotowych ? patrz pkt. 3
6. Pojęcie stosunku cywilno-prawnego i zdarzenia cywilno-prawnego
Stosunek cywilno-prawny - to stosunek prawny (stosunek prawny - każdy stosunek społeczny, który podlega regulacji za pomocą norm prawnych) regulowany normami prawa cywilnego. Stosunki cywilnoprawne istnieją tylko między podmiotami prawa cywilnego; nie są więc nimi relacje między podmiotami a przedmiotami tego prawa (np. stosunkiem cywilnoprawnym jest relacja kupujący-sprzedający, a nie jest nim relacja właściciel-rzecz). Podstawowym znamieniem jest równorzędność podmiotów tych stosunków.
Zdarzeniami cywilnoprawnymi są fakty, z którymi norma prawna wiąże powstanie, ustanie lub zmianę stosunku cywilnego. Zdarzenie cywilnoprawne może także wywoływać skutki w sferze innych gałęzi prawa - np.: wyrządzenie szkody przez popełnienie przestępstwa spowoduje, obok powstania cywilnej odpowiedzialności odszkodowawczej, pociągnięcie sprawcy do odpowiedzialności karnej.
7. Podmioty stosunków cywilno-prawnych
Podmiotami stosunków prawnych mogą być:
- osoby fizyczne
- osoby prawne (jednostki organizacyjne posiadające osobowość prawną)
- ułomne osoby prawne
8. Przedmiot stosunków cywilno-pranych, rodzaje dóbr materialnych i niematerialnych
Przedmiotem stosunków cywilno-prawnych jest każde dozwolone, nakazane lub zakazane zachowanie się człowieka, nie mniej w niektórych stosunkach można dodatkowo wyróżnić obiekty materialne i niematerialne, których to zachowanie dotyczy.
Przedmiotem stosunków cywilnoprawnych są:
1) rzeczy i zwierzęta
2) energie
3) dobra niematerialne
4) zorganizowane kompleksy majątkowe ( np. przedsiębiorstwo )
Nie może być przedmiotem stosunków cywilnoprawnych człowiek.
Dobro materialne
Dobro niematerialne (intelektualne) - to dobra występujące w obrocie cywilnoprawnym, nieposiadające postaci materialnej. Stanowią one wynik twórczości artystycznej, naukowej i wynalazczej.
9. Zdolność prawna, sposoby nabywania i utraty zdolności prawnej
Zdolność prawna to zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków prawnych.
Nabywanie zdolności prawnej
Człowiek nabywa zdolność prawną w chwili urodzenia. W razie urodzenia dziecka domniemywa się, że przyszło ono na świat żywe. Domniemanie to ma charakter wzruszany, można je obalić dowodem przeciwnym. Warunkiem niezbędnym do nabycie zdolności prawnej jest zawsze urodzenie żywego człowieka. Władza rodzicielska powstaje w momencie jego urodzenia, a nie poczęcia. Osoba prawna nabywa zdolność prawną w chwili jej powstania chyba, że ustawa stanowi inaczej.
Utrata zdolności prawnej
Człowiek posiada zdolność prawną przez całe życie. Traci ją w momencie śmierci lub uznania za zmarłego. W obu okolicznościach sporządza się akt zgonu. Zdolność prawna osoba traci z chwilą jej likwidacji.
10. Okoliczności mające wpływa na zakres zdolności prawnej osoby fizycznej
- zakres zdolności prawnej osoby fizycznej nie jest zawsze identyczny i może być ograniczony poprzez; zdolność do czynności prawnych: brak pełnej zdolności do czynności prawnych czyni niemożliwym skorzystanie z niektórych praw i obowiązków, inne to; wiek- pełnoletniość, płeć, ubezwłasnowolnienie, choroba psychiczna niedorozwój umysłowy, obywatelstwo, wyrok karny. np. On jest ubezwłasnowolniony z powodu głębokiego niedorozwoju umysłowego i nie wolno mu zawrzeć związku małżeńskiego.
- osoby prawne mogą uzyskiwać wszelkie prawa i być obciążane wszelkimi zobowiązaniami -zakres zdolności prawnej osób prawnych jest węższy niż osób fizycznych, ograniczenia zdolności prawnej osób prawnych mogą wynikać z charakteru osoby prawnej, z przepisów prawa, z regulacji statutowych osoby prawnej ) np. Spółka odpowiada za swe zobowiązania całym swoim majątkiem.
11. Właściwości osoby fizycznej (wg kodeksu cywilnego), cechy indywidualizujące osobę fizyczną
Cechy indywidualizujące osobę fizyczną:
- Imię, Nazwisko, adres zamieszkania
12. Ubezwłasnowolnienie, rodzaje i skutki ubezwłasnowolnienia
Ubezwłasnowolnienie - częściowe lub całkowite pozbawienie osoby fizycznej zdolności do czynności prawnych. Ubezwłasnowolnienie następuje w formie orzeczenia sądowego.
Osoba, która ukończyła lat trzynaście, może być ubezwłasnowolniona całkowicie, jeżeli wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności alkoholizmu lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swym postępowaniem. Dla ubezwłasnowolnionego całkowicie ustanawia się opiekę, chyba że pozostaje on jeszcze pod władzą rodzicielską
1. Czynność prawna dokonana przez osobę, która nie ma zdolności do czynności
prawnych, jest nieważna.
2. Jednakże gdy osoba niezdolna do czynności prawnych zawarła umowę należącą
do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego,
umowa taka staje się ważna z chwilą jej wykonania, chyba że pociąga za sobą
rażące pokrzywdzenie osoby niezdolnej do czynności prawnych.
Osoba pełnoletnia może być ubezwłasnowolniona częściowo z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności alkoholizmu lub narkomanii, jeżeli stan tej osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw. Dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo ustanawia się kuratelę.
13. Oświadczenie woli, rodzaje oświadczeń woli, skuteczność i wady oświadczenia woli.
Oświadczenie woli - pojęcie z zakresu prawa cywilnego oznaczające przejaw woli ludzkiej zmierzający do wywołania skutku prawnego w postaci powstania, zmiany, ustania stosunku prawnego. Oświadczeniem woli jest każde zachowanie człowieka wyrażające jego wolę w sposób dostateczny. Może być złożone nie tylko na piśmie, ale także ustnie, jak również wyrażone przez gest. Definicja oświadczenia woli w prawie polskim została zawarta w art. 60 kodeksu cywilnego.
Przejaw woli zostanie uznany za oświadczenie woli w sensie prawnym, jeśli zostaną spełnione następujące warunki:
? oświadczenie zostanie złożone w sposób swobodny, przymus fizyczny wyłącza oświadczenie woli, zaś przymus psychiczny stanowi wadę oświadczenia woli;
? oświadczenie będzie zrozumiałe, co oznacza, że przynajmniej w drodze interpretacji można ustalić, jakiego rodzaju skutek prawny chciał wywołać składający oświadczenie.
? oświadczenie zostanie złożone na serio, co oznacza, że oświadczeniu woli musi towarzyszyć rzeczywista wola wywołania skutku prawnego. Oświadczeniem woli nie na serio, jest takie oświadczenie, które ze względu na okoliczności w jakich zostało złożone, nie może zostać odczytane jako zmierzające do wywołania skutku prawnego. Oświadczenia woli pozorne, a więc zmierzające do wywołania innego skutku prawnego niż wynika z okoliczności, są oświadczeniem woli, choć dotkniętym wadą.
Rodzaje oświadczeń woli:
I PODZIAŁ
? skierowane do oznaczonego adresata
? nie skierowane do oznaczonego adresata
II PODZIAŁ
*oświadczenia woli wyraźne, czyli złożone za pomocą mowy, pisma, powszechnie uznanych za zrozumiałe.
*oświadczenia woli dorozumiane, czyli złożone w inny sposób niż powyżej, poprzez inne zachowanie, są one oświadczeniem woli, jeżeli w danym kontekście sytuacyjnym to zachowanie pozwala odczytać wolę podmiotu.
*oświadczenie woli domniemane ? chodzi tu o sytuacje, w których brak jakiegokolwiek oświadczenia woli, ale ustawodawcza ze stanem tym łączy skutki prawne tak jak, gdyby oświadczenie woli zostało złożone.
Wada oświadczenia woli (prawo cywilne) ? szczególne stany faktyczne, wskazane przez ustawodawcę, które uzasadniają pozbawienie aktu prawnego jakim jest oświadczenie woli skuteczności prawnej. Wada oświadczenia woli może powodować:
? bezwzględną nieważność, co oznacza, że czynność prawna zawierająca wadliwe oświadczenie woli, od momentu jej dokonania nie wywołuje żadnych skutków prawnych i nie ma możliwości jej konwalidacji - przywrócenia ważności;
? wzruszalność czynności prawnej (nieważność względną), co oznacza, że czynność jest ważna i wywołuje skutki, jednakże może zostać wzruszona prze osobę wskazaną przez ustawodawcę i w czasie przez niego wskazanym. W razie jeśli nie zostanie wzruszona w odpowiednim czasie następuje jej konwalidacja, czynność staje się ważna w sposób niewzruszalny.
Wadami oświadczeń woli w prawie polskim są:
? brak świadomości i swobody (co oznacza, że osoba oświadczająca swoją wolę nie znajduje się w normalnym stanie psychicznym i fizycznym)
? pozorność (złożenie oświadczenia woli pozornego, które nie ma wywołać skutków prawnych lub zrobione jest dla żartu)
? błąd (mylne wyobrażenie lub brak tego wyobrażenia u osoby oświadczającej swoją wolę o rzeczywistym stanie rzeczy)
? groźba (wymuszenie oświadczenia woli i stanowi jego wadę jeśli jest poważne i bezprawne)
? podstęp osoby trzeciej (celowe, świadome działanie osoby, która ten błąd wywołuje)
14. Osoby prawne, rodzaje osób prawnych
Osoby prawne to jednostki organizacyjne posiadające osobowość prawną
Wśród osób prawnych nauka prawa (nie samo prawo!) rozróżnia dwa rodzaje: korporacje (związki osób) i fundacje (masy majątkowe)
Do najważniejszych z nich należą: Skarb Państwa, spółki kapitałowe (spółka akcyjna, spółka z ograniczoną odpowiedzialnością), spółdzielnia, przedsiębiorstwo państwowe, jednostki samorządu terytorialnego: gmina, powiat, województwo kościół i poszczególne jego jednostki organizacyjne - diecezje, parafie, organizacje kościelne itp., wyższa uczelnia, fundacja, partia polityczna, stowarzyszenie rejestrowe, samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej, związek zawodowy.
15.Zdolność do czynności prawnych
16. Czynność prawna, rodzaje czynności prawnych, przesłanki ważności czynności prawnych
17. Forma czynności prawnych
18. Przedstawicielstwo, jego rodzaje
19. Przedawnienie roszczeń