Zagadnienia - gramatyka

1. Porownaj dwa poniższe teksty. Określ ich funkcje, wyodrebnij i nazwij środki językowe dominujące w obydwu.

a). W nocy i w ciągu dnia była spora burza, ale prz. wieczorem ucichła i morze się uspokoiło
b). Morze w nocy - łamało siebie - hucząc roztrzaskiwało - kadłub - o nikle betonowe - falochrony - o zachodzie - pomrukując - wyciągnęło się wzdłuż plaż - pogodzone - powlekało się - w purpurę - drżało jeszcze gniewnie - pod skórą fal - migotało.

Podstawowa funkcja języka jest funkcja komunikatywna. Funkcja ta dzieli się na 4 odmiany. Teksty mogą spełniać funkcje : informatywną ekspresywną, impresywną i poetycką.
- informatywna charakteryzuje się tym ze nadawca przekazuje za pomoca textu ( mowionego, pisanego ) informacje o swiecie - swoja wiedze, swoje przemyslenia swoj opis stosunkow miedzyludzkich. Moga to byc informacje dotyczace uczuc, przezyc, wyobrazen.
- ekspresywna - nadawca wyraza się w sposob ekspresywny ( wyrazisty, emocjonalny ) swoje odczucia, stany psychiczne. Czyni to przez odpowiedni dobor srodkow wyrazu np. zdanie wykrzyknikowe, apostrofę, epitety np. ach, jak wspaniale. W tekstach ekspresywnych szczegolna role odgrywaja wyrazy wacechowane emocjonalnie : zdrobienia, zgrubienia, wyrazy o znaczeniu negatywnym.
- impresywna - nadawca dazy do ksztaltowania postaw i zachowan odbiorcy np. naprzod marsz, uwaga lub prosby typu : uprzejmie proszę o.
- poetycka polega na zwroceniu uwagi odbiorcy na piekno jezyka, jego niezwyklosc pod jakims wzgledem. Z funkcja poetycka spotykamy się najczesciej w literaturze pieknej

Pierwszy tekst pelni funkcje informatywna. Mowiacy ( nadawca ) informuje odbiorce o burzy. Drugi tekst pelni funkcje poetycka. Nadawca nie tyle chce poinformowac o tym samym zjawisku przyrody ile wskazac na wrazenia i przezycia ktore ono wywolalo. Uzywa jezyka bogatego w srodki artystyczne : personifikacje „łamało siebie hucząc”, animizacje „pomrukując wyciągnęło się wzdłuż plaż”, „drżało jeszcze gniewnie pod skórą fal”, metafory „powlekało się purpurą, rozstrzaskiwało kadłub o nikłe betonowe falochrony”. Nadawca stara się zachwycic odbiorce samym pieknem jezyka, orginalnoscia swoich skojazen, jego stosunek do opisywanego faktu jest bardzo emocjonalny

2 Porownaj dwa ponizsze teksty, okresl ich funkcje, wyodrebnij i nazwij srodki jezykowe dominujace w obydwu.

a). Rownina - plaski lub lekko falisty obszar powierzchni ziemi. Wystepuje na roznych wysokosciach nad poziomem morza. Moze wiec byc nizina lub wyzyna.
b). Przed nami cudowna rownina, jak okiem siegnac zielen, zielen. Z niej wystrzela gdzieniegdzie kepa krzewow kaliny i glogow pokrytych przeslicznymi snieznymi i bladorozowymi kwiatami.

Pierwszy tekst spelnia funkcje informatywna (bezosobowy stosunek mowiacego do przedmiotu, encyklopedyczne informacje o przedmiocie, wymieniajace jego typowe cechy

Drugi text spelnia funkcje ekspresywna. Mowiacy wyraza swoj zachwyt dla ogladanej rowniny. zachwyt ten wyraza zdaniami wykrzyknikowymi, powtorzeniami (zielen, zielen), metaforami (wystrzela kepa krzewow) i szeregiem epitetow (przeslicznymi, snieznymi).

3. Ktore z ponizej podanych wyrazow zapozyczonych maja swoje odpowiedniki rodzime i wobec tego sa w polszczyznie niepotrzebne.

waloryzowac, realizowac, koncentrowac, konsumowac, trend

Wyraz waloryzowac w zwiazku z przemianami ekonomicznymi zrobil zawrotna kariere. Waloryzuje się renty, place itp. Wyraz ten oznacza tyle co podwyzszac wartosc pieniadza, urzeczywistniac ja. Powoli zatraca obcosc, dzieki powszechnemu uzyciu nie warto z niego rezygnowac.
Realizowac - wyraz ten wyparl kilka rodzimych nazw czynnosci : wykonywac, robic, dzialac, czynic. Jego naduzywanie powoduje zubozenie jezyka. Realizuje się bowiem plany, zadania, budowy, marzenia, cele. W tych przytoczonych przykladach można ten wyraz zastapic czasownikami : wykonuje się plany, do celow się zmierza, marzenia się spelnia.
Koncentrowac - z uzycia tego wyrazu w znaczeniu skupiac uwage nalezalo by zrezygnowac poniewaz w tym przypadku uzycie tego wyrazu nie jest niczym motywowane. Natomiast w zwiazku frazeologicznym koncentrowac wojsko nalezalo by go zostawic. W tym kontekscie wyraz ten jest profesjonalizmem uzywanym w terminologii wojskowej.
Konsumowac - wyraz ten jest podobnie naduzywany jak realizowac. Wypiera on czasownik jesc, spozywac. Jego uzycie nalezy ograniczyc, nie powinien wystepowac w takich zwiazkach jak konsumowac obiad.
Trend - kierunek, wyraz uzywany w zwiazkach trendy artystyczne, trendy mody. Można z uzycia tego wyrazu zrezygnowac i zastapic go rodzimym kierunkiem.

4. Na czym polega manipulacja jezykowa w przytoczonych fragmentach recenzji i jakie ma ona tutaj cele.

a). Interesujacy choc nieco infantylizujacy jest styl ksiazki. Autor jakby prowadzi. .....

b). Sztuka ma rzekomo powodzenie u widzow o czym swiadcza kolejki. ......

Ad a). Autor textu z jakichs wzgledow stara się ukryc prawde, nie ujawnia swojego stosuku do ksiazki i ogladanej sztuki. Nie chce w recenzji krytykowac ani chwalic, byc moze boi się odpowiedzialnosci, nie chce się komus narazic. Stosuje sformulowania ogolne, posluguje się frazesami, czytelnik nie wie czy recenzowane dzielo nalezy czytac czy nie. W dazeniu do ukrycia prawdy autor zachowuje się smiesznie i nieracjonalnie. Uzywa okreslen zaporzyczonych ( infantylizujacy, demagogiczny ) i sadow wzajemnie się wykluczajacych ( styl jest ciekawy, ale infantylizujacy i demagogiczny )
Ad b) Druga recenzja jest również przykladem manipulacji jezykowej. Recenzent wydaje sztuce pochlebna opinie poslugujac się informacja o kolejkach po bilety. Nie bedac jednak pewny czy sztuka jest wartosciowa. Zastepuje jej ocene porzekadlem „na bezrybiu i rak ryba”.

5. Sprawdź podzielność niżej podanych wyrazów. Znajdź formant i podstawę słowotwórczą, przyrostki i przedrostki.

nauczycielstwo, niebezpieczeństwo, robotnik, piłkarz, przesiedleniec.
Podstawą słowotwórczą nazywamy część wspólną występująca w wyrazie motywującym i motywowanym
np. wyraz motywowany: nauczycielstwo
motywujący: nauczyciel
podstawa słowotwórcza: nauczyciel
formant: stwo
Formant jest cząstką przy pomocy której powstaje nowy wyraz (motywowany), formant modyfikuje znaczenie podstawy słowotwórczej.
Rdzeń to niepodzielna słowotwórczo cząsteczka powtarzająca się w całej rodzinie wyrazów i zawierająca jej podstawowe znaczenie.
Przedrostki to formanty wyatępujące przed rdzeniem, przyrostki po rdzeniu.
na| ucz| ycielstwo
na| ucz| yć
| ucz| yć
nie| bezpiecz| eń| stwo
bezpiecz| eń| stwo
bezpiecz | ny
bez pieczy
piecza
rob| ot| n| ik
rob| ot| ny
rob| ota
pił| k| arz
pił| ka
pił| a


prze| siedl| en| iec
prze| siedl| ony
prze| siedl|ić
o| siedl| ić


6. Co to jest synonim?
Wskaż wśród podanych wyrazów blizkoznacznych synonim o najogólniejszym znaczeniu, który może pozostałe zastąpić w tekście.

a) bój, bitka, bójka, walka, batalia, bitwa,
bijatyka
b) bajoro, trzęsawisko, moczary, mokradła
c) ćmić, łupać, drzeć, rwać, boleć, kłuć,
łamać
Synonimy inaczej wyrazy blizkoznaczne dzielą się na absolutne np. dyfteryt, błonnica nazywamy inaczej jednoznacznikami oraz na wyrazy blizkoznaczne różniące się drugorzędnymi cechami znaczeniowymi, nacechowaniem emocjonalnym i łączliwością występowania w związkach frazeologocznych Zaprezentowane wyrazy to wyrazy różniące się drugorzędnymi cechami znaczeniowymi.


7. Uporządkuj podane synonimy
wg. rosnącej intensywności
znaczeniowej.

a) ciepły, gorący, upalny, skwarny
b) szybki, pośpieszny, zawrotny
c) wyrzeczenie, poświęcenie, ofaira
d) dostatek, dobrobyt, zamożność, bogactwo


8. Na przykładzie poniższych fragmentów scharakteryzuj styl urzędowy, naukowy i publicystyczny

a) Trzeciorzęd rozpoczyna dzieje nowożytne skorupy ziemskiej, czyli. ..
b) w nawiązaniu do pisma okulnego z. ..
c) Minister Spraw Zagranicznych wraz z towarzyszącymi mu. ..

Pierwszy tekst pisany jest stylem naukowym, występuje w nim duża liczba wyrazów specjalnych, terminów naukowych znanych tylko uczonym danej dziedziny
(w tym przypadku geologi). Te terminy to: trzeciorzęd, górna kreda. Wypowiedź tę cechuje jednoznaczność, przecyzja formułowania myśli, brak pierwastków emocjinalnych. Piszący w sposób obiektywny i rzeczowy prezentuje swoją wiedzę.
Drugi tekst pisany jest stylem urzędowym. Jest to styl przepisów prawnych, zarządzeń administracyjnych, instrukcji itp. Występują w tym stylu konstrukcje bezosobowe (w nawązaniu do, gminę stać będzie). Odbiorca tego pisma traktowany jest jako anonimowy człowiek zbiorowości. Podmiotami zdań są rzeczowniki abstrakcejne utworzone od czasowników.
Trzeci tekst pisany jest stylem publicystyczno-dziennikarskim. W informacji tej przeważają zdania pojedyncze średniej długości. Styl jest skonwencjonalizowany jest to notatka prasowa, nadawca nie wyraża swojego stosunku emocjonalnego, zaciera wsystkie elementy własnego, indywidualnego języka.

9. Zapozyczenia w jezyku polskim.

Zapozyczenia sa podtawowym zrodlem bogaceniasie jezyka. Najstarsze zapozyczenia odziedziczylismy z jezyka praslowianskiego. Dzisiaj nie ma juz w nich sladow obcosci. Sa to zapozyczenia typu cesarz, król, książę, kiądz, pieniądz. Najstarsza fala zapozyczen w jezyku polskim pochodzi z jezyka lacinskiego. Mialy one miejsce tuz po przyjeciu chrzescijanstwa. Za posrednictwem jezyka czeskiego spolszczylizmy nastepujace wyrazy lacinskie : kościół - łac castulum, ołtarz, msza, pacierz. Nastepna fala zapozyczen pochodzila z jezyka niemieckiego. Zrodlem tego zjawiska bylo kolonizowanie polskich miast i wsi na prawie niemieckim i osiedlanie w nich niemieckich kolonistow. Z tego okresu wywodza się takie wyrazy : rynek, ratusz, radca, nazwy zawodow jak malarz, burmistrz.
W XIV i XV w. duzy wplyw na rozoj jezyka polskiego mial jezyk czeski, pod wplywem tego jezyka staropolskie wisile stalo się weselem, sierce sercem a gańba - chańba. Wplyw jezyka czeskiego jest wyrazny w imeniu Wladyslaw zamiat Wlodzislaw. W calym sredniowieczu wystepuja wplywy jezyka lacinskiego. Nazwy okreslajace szkole i srodowisko z nia zwiazane sa poczodzenia lacinskiego np. atrament, szkola, bakalarz. W wiekach srednich pojawiaja się zapozyczenia z jezyka arabskiego np. atlas. W wieku XVI pojawiaja się zapozyczenia z jezyka wloskiego. Temu jezykowi zawdzieczamy nastepujace wyrazy : kalafior, szpada, karoca
W wieku XVII pojawiaja się zapozyczenia z jezyka wegierskiego ( szyszak, orszak, dobosz, hajduk ). W XVII w. z wplywu tureckiego pochodza : orda, watacha, ułan. W XVII i XVIII w. zrodlem zapozyczen jest jezyk francuski. Z tego jezyka pochodza : awangarda, batali, fryzjer, dama, pensja. W wieku XIX nadal zrodlem zapozyczen jest lacina i jezyk francuski. Pod koniec XIX w. pojawiaja się wplywy jezyka angielskiego. Dzisiaj w zwiazku z rozojem masmediow wplywy te sa coraz czestsze i wyrazniejsze. Nie spolszcza się juz fonetycznie wyrazow obcych. Wystepuja one w mniej lub bardziej obcym brzmieniu.

10. Z przytoczonych fragmentow wiersza wybierz formacje slowotworcze nacechowane stylistycznie. Jaka funkcjie one spelniaja.

Cieplutko w moim pokoiku
Milutko jasno i wesolo. ...
Formacje slowotworcze nacechowane stylistycznie w tym wierszu to formacje utworzone przy pomocy przrostkow ko, ka, ik, ek.
Cieplo cieplutko, milo milutko, pokoj pokoik - przyrostek -ik
Pianino pianinko - przayrostek - ko
Sofa sofka - przyrostek - ka
Wszystkie przyrostki i formacje slowotworcze przy ich pomocy powstale maja znaczenie zdrobniajace. Poeta nagromadzil zdrobnienia by podkreslic urode pokoju ukochanej, ktora po latach rozstania wydaje się szczegolna i wyjatkowa.

11. Podaj łączliwe związki frazeologiczne w ktorych pojawiaja się nastepujace przymiotniki :
dobroczynny, czczy, wierutny, bezdenny, dozgonny, paniczny, tytaniczny

dobroczynny czlowiek, instytucja
czcza gdanina
wierutny klamca
bezdenna glebia
dozgonna wdziecznosc
paniczny strach
tytaniczna praca
Wyrazy maja zdolnosc tworzenia zwiazkow frazeologicznych czyli wczodzenia w zwiazki z innymi wyrazami. Ta zdolnosc nie jest nieograniczona np. wyraz chleb wchodzi w zwiazki frazeologiczne z wyrazami : kroic, smarowac, piec, kupowac, czerstwy, smaczny, razowy, swierzy. Nie wchodzi natomiast w zwiazki z wyrazami : metalowy, zapchany, pracować. Zwiazki dziela się na stale np. kulą w płot, jak okiem sięgnąć, przyczepić się jak rzep do psiego ogona. Zwiazki stale znacza cos jako calosc, a ich znaczenie nie wynika ze znaczenia poszczegolnych wyrazow. Zwiazki laczliwe podlegaja wymianie w zaleznosci od kontekstu

12. Wskaz w podanym fragmencie srodki sluzace stylizacji gwarowej, omow ich funkcje artystyczna.

Urodzilas się ty
tu
moja
mila. ....
Poeta, goral z pochodzenia mowiac o pieknie gwary podchalanskiej swiadomie zastosowal stylizacje gwarowa. Stylizacja ta sluzy oddaniu kolorytu lokalnego, jest elementem charakteryzacji i indywidualizacji bohaterow. W tym wierszu poeta stara się podkreslic innosc gwary goralskiej w porownaniu z jezykiem ogolnopolskim. Wiersz składa się z fragmentow jezyka ogolnopolskiego i z fragmentow stylizowanych na gware. Cechy goralszczyzny uwypuklone w utworze mazurzenie czyli wymowa ż jako z (róza, nóz) ale zorza i wiatrzysko. Wymowa a jako o (stol)
wymowa sz, cz jako s, c ( ostro, pikno, cudno ), wymowa ę jako spółgłoski pośredniej między i i y (pikno). Stosowanie końcówki k zamiast ch i m

13. Podaj wyrazy rodzime ktorymi można zastapic zapozyczenia uzyte w nastepujacyzh zwiazkach:
bujna imaginacja, machinalny ruch, fundamentalne znaczenie, pasywny stosunek do zycia, poeci trzech generacji
bujna wyobraznia
bezwiedny ruch
podstawowe znaczenie
bierny stosunek do zycia
poeci trzech pokolen

14. EPITET- okreslenie poetyckie. Sluzy uzupelnieniu nazwy przedmiotu wskazujac na jego wlasciwosci (w formie przymiotnika,
rzeczownika lub imieslowu w sposob bezposredni lub przenosny). Funkcje epitetu- podkresla ceche przedmiotu, wzmacnia plastyke przedstawienia, wnosi zabarwienie uczuciowe, wyraza stosunek autora do przedmiotu, sluzy ozdobnosci stylu.

15. EPOPEJA (epos)- dluzszy utwor epicki, zwykle wierszowany, nacechowany patosem i powaga. Prototypami epopei byly w literaturze greckiej "Iliada" i "Odyseja" Homera. Mozemy
wyroznic epopeje heroiczna, fantastyczna, rycerska, religijna i narodowa. Polska epopeja narodowa jest "Pan Tadeusz". EPOPEJA
NARODOWA to zwykle jeden epos w literaturze narodowej, ktory wiernie oddaje charakterystyczne dla opisywanej epoki rysy
narodu lub jego warstwy, osiagajac jednoczesnie wysoki stopien artyzmu. Cechy gatunkowe epopei to: -podniosly, patetyczny styl, -realizm szczegolu(opisy drobiazgowe ludzi, przedmiotow), -wielowatkowosc akcji(obok watku glownego watki poboczne np.
historia Asesora i Reyenta, spor o zamek, historia Doweyki i Domeyki), -opis scen batalistycznych(zajazd na Soplice),
-porownania homeryckie, -heksametr jako miara wiersza(13-zgloskowiec).

16. SYNONIMY- to wyrazy jednoznaczne, ale czesciej bliskoznaczne, ktore pokrewne znaczeniem podstawowym roznia sie jednak od siebie barwa, odcieniem, przynaleznoscia do okreslonego stylu.
Synonimy umozliwiaja wieksza precyzje wyrazania, zapobiegaja monotonii jezyka. [ciac,siekl,smagal]-pozwalaja oddac
determinacje jezdzca, zapobiegaja monotonii, buduja narastajacy gniew bohatera. [ogien,zar],[sile,moc,potege]-precyzuja
wyrazenia, wzbogacaja jezyk.

17. PRZENOSNIA(metafora)- polega na tym, ze zespol wyrazow zyskuje odmienne znaczenie od tego, jakie wynikaloby ze znaczenia
poszczegolnych wyrazow, jest nowym zestawieniem, ktore nie da sie odtwozyc przy uzyciu innych wyrazow. [labedzia szyja,
kolorowe ostrowy burzanow, powodz kwiatow, los sztandarow].
Animizacja- rodzaj przenośni przypisującej przedmiotom martwym lub abstrakcyjnym cechy istot żywych.
Personifikacja-przenośnia ukazująca pojęcie abstrakcyjne w postaci osoby.
Peryfraza-(omówienie) - polega na zastąpieniu zwykłego określenia innym szerszym, wielosłownym, często przenośnym. Może służyć tylko ozdobieniu stylu, unikaniu powtarzania, osłabieniu drastyczności określeń. Miewa charakter aluzji.


18.CECHY DRAMATU NEOROMANTYCZNEGO. Omowie cechy dramatu neoromantycznego na przykladzie "Wesela" St.Wyspianskiego. -Jest
to dramat symboliczny, ktory uksztaltowal sie na przelomie XIX i XXw. -Jego tworcy oparli sie na doswiadczeniach dramatu
romantycznego. -Wesele sklada sie z 3 aktow i 2 glownych watkow:
a)realistyczno-obyczajowego b)fantastyczno-obyczajowego. -Symbol w weselu stal sie waznym srodkiem stylistycznym. -Symbolami sa
osoby dramatu. Widmo- symbol pamieci o nazeczonym, ktory zmarl,
Stanczyk- symbol troski o przyszle losy kraju, Rycerz- symbol minionej chwaly,
Hetman- symbol zdrady narodu,
Upior- symbol problemow spolecznych, dawnych konfliktow miedzy chlopami a
szlachta,
Wernyhora- symbol idei walki o niepodleglosc.
Symbolami sa rekwizyty: zloty rog, dzwon Zygmunta, zlota podkowa, czapka z pawimi piorami. Symboliczne sa sceny zbiorowe, taniec- letarg spoleczenstwa polskiego. -Symbolem jest tez Chochol- chwilowa niemoc Polakow. -Charakterystyczna cecha
dramatu neoromantycznego jest laczenie elementow plastycznych i muzycznych ze slowem poetyckim (synteza sztuk). Elementy
plastyczne to: obrazy J.Matejki, barwne stroje ludowe, swiatlo i cienie (polmrok w izbie, blask lamp). Elementy muzyczne to:
taniec, kapela ludowa, nastroj ciszy, tajemniczosci nawet grozy. -Inna cecha sa didaskalia czyli tekst poboczny dramatu (bardzo rozbudowany). -Ludowosc (obrzed weselny, gwara podkrakowska, przyslowia i przyspiewki). -Dialogi zwiezle, ale bogate w tresc. -Forma szopki (izba, w ktorej pojawiaja sie bohaterowie parami i odchodza, by zrobic miejsce nastepnym). NEOROMANTYCZNY -bo
nawiazuje do romantycznej idei walki o wolnosc. MODERNISTYCZNY -bo symbolizm i impresjonizm.

19.ŚRODKI ARTYSTYCZNE: Epitety: laurowy wieniec, dym pochlebstw, poezji liliowe opary, srebrne gwiazdy, stary dworek, czarny
fortepian. Personifikacje(uosobienia)- przenosnia ukazujaca zjawiska przedmioty w postaci osoby: srebrnym gwiazdom tesknic,
kwiatom marzyc karze, wieczor oddycha, ksiezyc sie skrada.
Przenosnie(metafory) nie majace charakteru personifikacji: laurowego dosluzyc sie wienca (slawy,chwaly). Rymy: abba, abba.
Rymy gramatyczne- obejmuja koncowki gramatyczne wyrazow. Rymy scisle (dokladne)- od ostatniej samogloski akcentowanej.

20. DRAMAT ANTYCZNY na przykladzie "Antygony" Sofoklesa.
Charakteryzuje sie: a) jednoscia miejsca czasu akcji:
-wydarzenia rozgrywaja sie w jednim miejscu, -czas nie moze
przekroczyc 24 godz, -akcja jednowatkowa. b) ograniczona ilosc
aktorow: 1-2, Sofokles wprowadzil 3, brak scen zbiorowych.
c) aktorzy wystepuja w maskach na koturnach i w odpowiednich
strojach.
d) podstawa fabuly jest tzw. konflikt tragiczny (dwie rownorzedne racje Kreona i Antygony). e) przebieg wydarzen
stanowi okreslony schemat: ekspozycja, zawiazanie akcji, rozwoj
akcji, punkt kulminacyjny, dalsze perypetie, rozwiazanie akcji, epilog.
f) specyficzna budowa: Prolog- zapowiedz wydarzen przez aktora, Parados- pierwszy wystep choru, Epejsodion- wystapienie
aktorow, Stasimon- wystapienie choru, (epejsodiony i stasimony przeplataja sie na wzajem), Exodos- ostatnie wystapienie choru.
Dramat ten i caly teatr antyczny wywodzi sie ze swiat Dionizosa Boga urodzajow i wiecznej mlodosci, lecz takze boga narodzin i smierci. W miastach odprawiano (wiosna) Dionizje Wielkie, we wsiach (jesienia) Dionizje Male. Piesni obrzedowe tych uroczystosci to dytyramby. Z nich wyksztalcil sie dialog
koryfeusza (przewodnika choru) z chorem. Koryfeusz dal poczatek
pierwszemu aktorowi, ktorego wprowadzil Tespis w VIw.p.n.e. Ajschylos wprowadzil drugiego aktora, a Sofokles trzeciego. W
ten sposob powstala tragedia grecka. Dionizje Wielkie daly poczatek tragedii, Dionizje Male- komedii.

21.POROWNANIE- to figura polegajaca na zestawieniu pojec na podstawie jakiegos podobienstwa przy uzyciu laczacych wyrazow:
jak, jakby, podobnie, rownie itp. "mgla spada jak dymy z ogniska" -opadajaca mgla porownana jest do dymow z ogniska,
podkresla w ten sposob autor jej gestosc niespotykana, bo rzadko mgla jesy taka jak dym. "okret jak kon zblakany noca wsrod
pastwiska rzy zalosnie" -samotnosc okretu porownana zostala do samotnosci zblakanego konia na pastwisku, noca, a odglosy jakie
wydaje do rzenia konia. "Jam jest jako ten okret" -podmiot liryczny okresla swoj nastroj jako nastroj samotnego, zblakanego okretu.
Funkcje: - wzbogaca treść utworu ; -ubogaca język ; - buduje nastrój ; - zdobi styl.


22.ONOMATOPEJA- to dzwiekonasladownictwo. Dzieki onomatopei autor moze przy pomocy jezyka nasladowac odglosy otaczajacego swiata np. teten konia, szum morza, bicie dzwonow, padanie deszczu.
Uzyskuje to przez odpowiednia instrumentacje gloskowa i rytmizacje wypowiedzenia.

23.Sonet
To gatunek liryczny. Powstał we Włoszech, gdzie używali go m.in. Dante, potem przeniknął do poezji hiszpańskiej, francuskiej i innych. Składa się z dwu strof 4-wersowych, rymowanych zwykle abba, abba oraz dwu 3-wersowech o układzie rymów podobnym do ?.
Wersy ma najczęsciej 11 lub 13 - zgłoskowe, ale bywają też dłuższe lub krótsze. Dwie pierwsze zwrotki zawierają zwykle opis, dwie ostatnie - refleksję. Do najbardziej znanych sonetów polskich należą „Sonety krymskie” Mickiewicza i „Z chałupy” Jana Kasprowicza.

24.Powieść poetycka - inaczej poemat jest to dłuższy utwór wierszowany (np. „Konrad Wallenrod” A. Mickiewicza) zbliżony treścią do współczesnej noweli lub powieści, a więc posiada fabułę. Jest mniejszy rozmiarami od epopei i swobodniejszy w formie, nastroju. Występują w niej często wszystkie rodzaje literackie: dramat, liryka, epika. Zjawisko to nosi nazwę synkretyzmu rodzajowego.Romantyczna powieść poetycka stosowała oprócz tego, świadomie zaburzenia czasu i przestrzeni. Akcja nie posuwa się tylko do przodu ale także wstecz. Nosi to nazwę retrospekcji czasowej. W powieści poetyckiej
występuje na ogół tajemniczy bohater. Mają miejsce nidomówienia i niejasności.

25.Powieść realizmu krytycznego-”Lalka” to długi utwór fabularny epicki pisany prozą. Cechuje się wiolowątkowością. W „Lalce” obok wątku błównego : historii romansu Wokulskiego z Łęcką, jest wiele wątków pobocznych np. losy Rzeckiego, historia Magdalenki czy Wysockiego. Poza tym powieść ta wprowadza ogromną ilość postaci literackich, niespotykaną dotąd w utworach. Operuje dowolnie przestrzenią i czasem. W „Lalce” uzupełnia niejako wątek główny „Pamiętnik Rzeckiego”, który opowiada o tym, co było wcześniej, od biegnącej aktualnie akcji. W powieści wykorzystane są wszystkie formy podawcze - opis, opowiadanie, dialog, monolog. Występują też różne odmiany narratora. W „Lalce” jest ich dwóch - Rzecki i narrotor występujący w trzeciej osobie. Powieść pozytywistyczna to utwór obszerny objętościwo i ukazujący panoramę społeczeństwa lub jego warstwy w określonym odcinku czasu. Gatunek ten przejął niejako rolę epopei z czasów romantyzmu. np. „Nad Niemnen” E.Orzeszkowej nazywana bywa „epopeją prozą” lub „Panem Tadeuszem prozą”.


26. Zapożyczenia - wyrazy, rzadziej elementu wyrazu przyjęte z języka obcego np.intelekt z łac. intellectus. Wyrazów obcych jest w j. polskim bardzo dużo. Wzięliśmy je z różnych języków albo bezpośrednio tj. przez kontatky Polaków z innymi narodami albopośrednio tj. przez inne języki. Wyrazy zapożyczone dzielimy na: a) cytaty- czyli wyrazy przeniesione dosłownie z językiea obcego(tangens, remis, tajga) ; b) zapożyczenia właściwe- czyli wyrazy przeniesione do j.pojlskiego z języka obcego w zmienionej pisowni dostosowane do pisowni polskiej np. brydż, bandaż, bekon.
c)zapożyczonie przyswojone - czyli wyrazymające pisownie i brzmienie dostosowane do naszego języka(sklep,telewizja,radio) d) zapożyczenia częsciowo przyswojene - czyli wyrazy nieodmienne ze względu na swoją postać fonetyczną(jury,alibi,atelier) e)kalki repliki odbitki wyrazowe - czyli wyrazy dosłownie tłumaczone na język polski z języka polskiego(ludowładztwo,demokracja,rzeczpospolita). Funkcje wypowiedzeń ; - informatywna - czyli ta funkcja zdania która polega na przekazaniu określonej informacji. np.Dziś jest ładna pogoda. - impresywna - taka funkcja, która występuje w zdaniu wtedy gdy nadawca chce wywołać u odbiorcy określone działanie np.Przyjdz do mnie jutro. - ekspresywna - występuje w zdaniu w którym nadawca informuje nas o swoich odczuciach np. Kocham pejzaż górski.
Rodzaje wypowiedzeń a)proste, pojedyńcze
b)złożone, dzielą się na : - współrzędne, podrzędne, wielokrotne.
Style w języku polskim a) naukowy - prace naukowe, język prezyzyjny, wiele terminów obcych, brak osbistych komentarzy, nie zawsze zrozumiały dla przeciętnego odbiorcy.
b) publicystyczny (prasa - mniej skomplikowany niż naukowy, dostosowany do możliwości umysłowych przeciętnego czytelnika)
c) urzędowy ( pisma urzędowe, dokumenty, bezosobowy, rzeczowy, prosty, jasny, precyzyjny, oschły) d) potoczny - formamówiana, zdania proste,potoczne słownictwo, zabarwiony emocjonalne, osobisty e)artystyczny - metafory, epitety, dzieła literackie)

27.Homonimia- jednakowe brzmienie dwóch lub więcej wyrazów mających różne znaczenie np. zamek, babka.

28.Synonimy- wyraz bliski znaczeniowo drugiemu wyrazowi lecz różniący się odcieniem znaczeniowym i barwą uczuciową. np. wiatr, wicher, huragan, tajfun
.
29.Związki frazeologiczne- to połączenia wyrazowe stanowiące pewną całość po względem znaczeniowym. Ze względu na charakter gramatyczny wyrazów wchodzących w ich skład i rodzaj powiązania składniowego między nimi dzielimy je na wyrażenia, zwroty i frazy. Biorąc pod uwagę stopień zespolenia związku - na związki : - stałe ; - luźne;-łączliwe
a) łączliwe- to taki związki w których dopuszczalna jest wymiana jednego lub kilku elementów w obrębie ograniczonej grupy wyrazów np.wziąć się w garść - wziąć się w ryzy - wziąć się w karby. b) stałe- to taki związki w których nie można oddzielić od siebie składników np. ugryźć się w język, rzucić okiem. c)luźne to taki związki które tworzymy każdorazowo, doraźnie, ich elementy nie są zrośnięt trwale np. uczeń czyta gazetę, uczeń czyta książkę.

30.Wyrazy nacechowane stylistycznie
Wyrazy te klasyfikujemy biorąc pod uwagę ich barwy ekspresywne na: ponisłe,książkowe,potoczne,rubaszne,wulgarne,nieprzyzwoite,obelżywe,pogardliwe,lekceważące,ironiczne,żartobliwe,zdrobniałe,zgrubiałe.

31.Budowa wyrazu
Rdzeń - to najmniejsza niepodzielna podstawa słowotwórcza np.domek - formant, przyrostek

rdzeń
Formanty dzielimy na przedrostki i przyrostki. Przed rdzeniem-przedrostek, za- przyrostek.
Podstawa słowotwórcza - część wyrazu pochodnego, która została zaczerpnięta z wyrazu podstawowego.np.

kot - kotek kociątko koteczek


Rdzeń i podstawa słowotwócza często się pokrywają lecz nie zawsze.

32.Znaczenia wyrazu
a)przenośne-inaczej znaczenie metaforyczne wyrazu. Znaczenie wtórne wyrzu, które mu nadajemy w zestawieniu z innym wyrazem mającym podobne znaczenie właściwe. Np. wyrazy chodzić,biec,płynąć użyte w odniesieniu do czynności ludzi i zwierząt maja znaczenie właściwe ale w zwrotach : słuchy chodzą, myśl biegnie, chmury płunął mają znaczenie przenośne.
b)realne- inaczej znaczenie leksykalne wyrazu. Znaczenie jakie wyraz posiada aktualnie w słowniku tj. niezależnie od jego znaczenia pierwotnego. np. sklep - oznacza miejsce gdzie robimy zakupy. Znaczenie realne jest więc sumą cech charakterystycznych przedmiotu czy zjawiska. Nie ma wyrazów bez znaczenia realnego, czyli pustych, bez znaczenia.