Środki karne.
Kodeks karny obok kar przewiduje środki karne (dawne kary dodatkowe)
Wg art. 39 k.k. są to:
1) pozbawienie praw publicznych
2) zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności publicznej
3) zakaz prowadzenia pojazdów
4) przepadek
5) obowiązek naprawienia szkody,
6) nawiązka,
7) świadczenie pieniężne,
8) podanie wyroku do publicznej wiadomości
Nadto poza tym katalogiem mamy jeszcze
art. 45 - przepadek korzyści majątkowych pochodzących z przestępstwa lub przepadek jej równowartości
art. 52 – sąd może orzec przepadek niezależnie pozyskanej korzyści majątkowej, co odpowiada odpowiedzialności posiłkowej z k.k. skarbowego
Dodatkowo wobec żołnierzy stosuje się wg art. 324 1 trzy środki karne:
1) obniżenie stopnia wojskowego,
2) wydalenie z zawodowej służby wojskowej,
3) degradacja
Do roku 1990 kodeks karny znał również konfiskatę mienia.
Obecnie wobec żołnierzy służby zasadniczej nie orzeka się środka karnego wymienionego w art. 39 pkt 7 – świadczenie pieniężne.
W kodeksie wykroczeń występują następujące środki:
1) zakaz prowadzenia pojazdów
2) przepadek przedmiotów
3) nawiązka
4) obowiązek naprawienia szkody
5) podanie orzeczenia o ukaraniu do publicznej wiadomości w szczególny sposób
W kodeksie karnym skarbowym środkami karnymi są:
1) dobrowolne poddanie się odpowiedzialności
2) przepadek przedmiotów
3) ściągnięcie równowartości pieniężnej przepadku przedmiotów
4) przepadek osiągniętych korzyści majątkowych
5) zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej, wykonywania określonego zawodu i zajmowania określonych stanowisk
6) podanie wyroku do publicznej wiadomości w szczególny sposób
7) pozbawienie praw publicznych
8) środki związane z okresem próby, czyli:
- warunkowe umorzenie postępowania
- warunkowe zawieszenie wykonania kary
- warunkowe przedterminowe zwolnienie
Nowymi środkami są świadczenie pieniężne, naprawienie szkody i nawiązka (ta ostatnia istniała wcześniej, lecz nie była zaliczana ani do kar zasadniczych ani do dodatkowych).
Środki karne wzmagają represję, większość z nich ma nadto charakter zapobiegawczy. Naprawienie szkody i nawiązka mają charakter kompensacyjny.
1. Pozbawienie praw publicznych
Pozbawienie praw publicznych obejmuje:
1. utrata czynnego i biernego prawa wyborczego do organów władzy publicznej, organu samorządu zawodowego lub gospodarczego
2. utrata prawa do udziału w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości
3. utrata prawa pełnienia funkcji w organach i instytucjach państwowych i samorządu terytorialnego i zawodowego
4. utrata posiadanego stopnia wojskowego i powrót do stopnia szeregowego
5. utrata orderów, odznaczeń i tytułów honorowych oraz utrata zdolności do ich uzyskania w okresie trwania pozbawienia praw publicznych
Ten środek można orzec w razie skazania na karę pozbawienia wolności na czas nie krótszy niż 3 lata za przestępstwo popełnione w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie.
2. Zakaz zajmowania określonego stanowiska lub wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej.
Ten środek orzeka się gdy sprawca przy popełnieniu przestępstwa nadużył stanowiska lub zawodu albo okazał, że dalsze zajmowanie stanowiska lub wykonywanie zawodu zagraża interesowi społecznemu.
Zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej sąd może orzec w razie skazania za przestępstwo popełnione w związku z prowadzeniem takiej działalności, jeżeli jej dalsze prowadzenie zagraża istotnym dobrom chronionym przez prawo.
3. Zakaz prowadzenia pojazdów
Zakaz prowadzenia pojazdów określonego typu sąd może orzec w razie skazania osoby uczestniczącej w ruchu za przestępstwo przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji, w szczególności gdy z okoliczności przestępstwa wynika, że prowadzenie pojazdu przez tę osobę zagraża bezpieczeństwu w komunikacji. Sąd określa wtedy rodzaj pojazdu.
Sąd może również orzec zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych, gdy sprawca w chwili popełnienia przestępstwa był:
- w stanie nietrzeźwości
- pod wpływem środka odurzającego
- gdy sprawca zbiegł z miejsca zdarzenia będącego katastrofą w komunikacji, sprowadzenie niebezpieczeństwa w komunikacji lub wypadek komunikacyjny
Sąd może również orzec zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych na zawsze, gdy następstwem tego czynu była śmierć innej osoby lub ciężki uszczerbek na jej zdrowiu lub gdy w czasie popełnienia przestępstwa ciężkiego wypadku komunikacyjnego sprawca był
- w stanie nietrzeźwości
- pod wpływem środka odurzającego
- gdy sprawca zbiegł z miejsca zdarzenia
Sąd musi orzec zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych na zawsze, gdy sprawca ponownie popełnił przestępstwo w warunkach powyżej podanych, czyli
- w stanie nietrzeźwości
- pod wpływem środka odurzającego
- gdy sprawca zbiegł z miejsca zdarzenia
Stan nietrzeźwości – zgodnie z art. 155 16 zachodzi gdy:
1) zawartość alkoholu we krwi przekracza 0,5 promila albo prowadzi do stężenia przekraczającego tę wartość lub
2) zawartość alkoholu w 1 dm3 wydychanego powietrza przekracza 0,25 mg albo prowadzi do stężenia przekraczającego tę wartość.
Stan po użyciu alkoholu - gdy zawartość alkoholu we krwi jest pomiędzy 0,2% a 0,5%
Zawartość alkoholu we krwi do 0,2% uważa się za mieszczącą się w normie.
4. Przepadek przedmiotów
Przepaść mogą przedmioty pochodzące bezpośrednio z przestępstwa lub przedmioty, które służyły lub były przeznaczone do popełnienia przestępstwa.
Nadto sąd może orzec przepadek przedmiotów, których wytwarzanie, posiadanie, obrót, przewóz jest zakazany.
Wszystkie te przedmioty, jeśli nie są własnością sprawcy, mogą ulec przepadkowi tylko gdy ustawa tak stanowi. Zezwala na to art. 316 w stosunku do:
- - Pieniędzy, dokumentów i znaków wartościowych, jeśli zostały podrobione lub przerobione lub usunięto z nich oznakę umorzenia
- - podrobionych narzędzi pomiarowych i środków technicznych, służących do popełniania przestępstw określonych w rozdziale XXXVII – „Przestępstwa przeciwko obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi”.
-
Art. 293 1 zezwala na przepadek rzeczy pochodzących z przestępstwa paserstwa, w tym programu komputerowego.
Przepadek następuje na rzecz Skarbu Państwa z chwilą uprawomocnienia się wyroku.
Przedmioty pochodzące bezpośrednio z przestępstwa ulegają przepadkowi, gdy nie podlegają zwrotowi pokrzywdzonemu lub innemu podmiotowi.
Nie stosuje się przepadku przedmiotów służących do popełniania przestępstwa, jeśli jest to niewspółmierne do wagi popełnionych czynów.
Art. 45 k.k. dopełnia przepis o przepadku przedmiotów. Określa on możliwość orzeczenia przepadku korzyści majątkowej pochodzącej chociażby pośrednio z popełnienia przestępstwa lub przepadek jej równowartości. Przepadek nie obejmuje korzyści, w całości lub w części lub jej równowartości, jeżeli podlega ona zwrotowi pokrzywdzonemu lub innemu podmiotowi.
5. Obowiązek naprawienia szkody
Kodeks z 1997 wprowadził jako samodzielny środek karny obowiązek naprawienia szkody. – Art. 46. Sąd na wniosek pokrzywdzonego lub innej osoby uprawnionej orzeka ten obowiązek w całości lub w części w razie skazania za przestępstwo:
- spowodowania śmierci
- ciężkiego uszczerbku na zdrowiu
- naruszenia czynności narządu ciała
- rozstroju zdrowia
- przestępstwo przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji
- przestępstwo przeciwko środowisku, mieniu, obrotowi gospodarczemu
Przy rozstrzyganiu NIE bierze się pod uwagę przepisów prawa cywilnego o przedawnieniu roszczenia oraz możliwości zasądzenia renty.
6. Nawiązka
Nawiązka zawiera charakter zarówno odszkodowania jak i grzywny. Odszkodowaniem nie jest, bo orzeczona równa się wielokrotności wartości szkody, poza tym można dochodzić dodatkowo odszkodowania; a nie jest grzywną, gdyż obok nawiązki można orzec i grzywnę.
Według części ogólnej k.k. są może orzec nawiązkę, gdy:
1) sąd nie orzeka przepadku przedmiotów, które służyły lub miały służyć do popełnienia przestępstwa, gdyż byłoby to niewspółmierne do wagi przestępstwa; nawiązka idzie na rzecz Skarbu Państwa
2) sąd nie orzeka naprawienia szkody w myśl art. 46 1 – nawiązka ma być zadośćuczynieniem na rzecz pokrzywdzonego
3) sąd skazuje sprawcę za umyślne przestępstwo przeciwko życiu lub zdrowiu lub za inne umyślne przestępstwo, którego skutkiem jest śmierć człowieka lub ciężki uszczerbek na zdrowiu; nawiązka na wskazany cel społeczny związany z ochroną zdrowia.
4) W razie skazania za przestępstwo przeciwko środowisku nawiązka idzie na określony cel społeczny związany z ochroną środowiska
5) W razie skazania za przestępstwo określone w art. 173-174, 177, 175 lub 355 prowadzącego pojazd mechaniczny, jeżeli był on w stanie nietrzeźwości, pod wpływem środków odurzających lub zbiegł z miejsca zdarzenia – orzeka się obligatoryjnie nawiązkę na rzecz instytucji lub organizacji społecznej, której statutowymi zadaniami jest świadczenie pomocy osobom poszkodowanym w wypadkach komunikacyjnych.
Wysokość jednej nawiązki nie może przekroczyć 10-krotności najniższego miesięcznego wynagrodzenia w czasie orzekania w I instancji.
W przypadku przestępstwa przeciwko środowisku nawiązka może być orzeczona w wysokości od 3-krotnego do 20-krotności najniższego miesięcznego wynagrodzenia w czasie orzekania w I instancji.
W razie skazania za umyślne przestępstwo przeciwko życiu lub zdrowiu albo za inne przestępstwo umyślne, którego skutkiem jest śmierć człowieka, ciężki uszczerbek na zdrowiu, naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia nawiązka może być orzeczona w wysokości od 3-krotnego do 100-krotnego najniższego miesięcznego wynagrodzenia w czasie orzekania w I instancji.
Według części szczególnej k.k. nawiązkę orzeka się, gdy:
1) za przestępstwo zniesławienia
2) za przestępstwo zniewagi
3) za przestępstwo wyrębu drzewa z lasu – wtedy nawiązka w wysokości dwukrotności wartości drzewa idzie na rzecz pokrzywdzonego
Nawiązka nie stoi na przeszkodzie orzeczeniu naprawienia szkody.
7. Świadczenie pieniężne
Jest to nowy środek karny. Może być orzekany w wysokości 3-krotnego najniższego miesięcznego wynagrodzenia. Orzeka się go:
1) w razie odstąpienia od wymierzenia kary
2) w wypadkach wymienionych w ustawie, czyli np. w razie warunkowego zawieszenia postępowania, warunkowego zawieszenia wykonania kary
3) obligatoryjnie – w wysokości do 10-krotności najniższego wynagrodzenia - za prowadzenie pojazdu mechanicznego w stanie nietrzeźwości, po środkach odurzających – na rzecz instytucji lub organizacji społecznej, do której celów należy świadczenie pomocy ofiarom wypadków komunikacyjnych
8. Podanie wyroku do publicznej wiadomości
Sąd może orzec w wypadkach przewidzianych w ustawie podanie wyroku do publicznej wiadomości w sposób przez siebie określony. Powinien mieć na uwadze społeczne oddziaływanie tego środka karnego. Wyrok można ogłosić w zakładzie pracy, w czasopiśmie lub w inny sposób.
Art. 52 – utrata nienależnych korzyści majątkowych
Jeśli sprawca, reprezentując inną osobę (fizyczną, prawną lub jednostkę organizacyjną nie mającą osobowości prawnej), działając w jej imieniu lub interesie, popełni przestępstwo przynoszące tej osobie (jednostce) korzyści majątkowe, sąd obowiązuje podmiot, który je otrzymał do ich zwrotu w całości lub części na rzecz Skarbu Państwa.
Nie dotyczy to korzyści, które mają być zwrócone innemu podmiotowi.
Kodeks karny z 1997 nie przewiduje orzekania w postępowaniu karnym pozbawienia lub ograniczenia praw rodzicielskich lub opiekuńczych. Jest to zadanie sądu rodzinnego, który tą sprawą zajmuje się po zakończeniu postępowania karnego.
Bibliografia:
Gardecki Lech – Prawo karne
Kazimierz Buchała – Polskie prawo karne
Kodeks Karny – Ustawa z dnia 6. 6. 1997