Liga Narodów

Pomysł utworzenia organizacji międzynarodowej w celu obrony pokoju i organizowania współpracy państw świata wysunął prezydent USA Woodrow Wilson w swoich " 14 punktach ". Podczas konferencji pokojowej w Paryżu, 28 kwietnia 1919r. uchwalono Pakt Ligi Narodów, który został włączony do Traktatu Wersalskiego. Wśród 32 państw założycielskich była też Polska. Statut Ligi został uchwalony w styczniu 1920 r. Zgodnie z nim organizacja miała gwarantować pokój i bezpieczeństwo w świecie. Każde państwo członkowskie, w wypadku konfliktu międzynarodowego, miało podporządkować się wyrokowi Trybunału Międzynarodowego w Hadze. Najwyższym organem Ligi była Rada złożona z czterech członków stałych ( Wielka Brytania, Francja, Włochy i Japonia) oraz czterech niestałych. Stany Zjednoczone nie przystąpiły do organizacji, ponieważ Senat odmówił ratyfikacji jej statutu, do Ligi nie przystąpiła także Rosja radziecka i Niemcy. Kiedy w Europie ład polityczny zaczęły dyktować państwa totalitarne, Liga Narodów nie potrafiła wprowadzać w życie swoich zasad, nie obroniła narodów dotkniętych agresją. Najbardziej agresywne państwa totalitarne ( Włochy i Japonia) wystąpiły z organizacji. Siedzibą Ligi Narodów była Genewa.
Podstawową słabością Ligi było, to iż uwzględniała ona głównie interesy mocarstw. Charakterystycznym tego przykładem było wprowadzenie systemu mandatowego w odniesieniu do kolonii niemieckich oraz obszarów odebranych Turcji, które - jak Irak, Palestyna, Transjordania - znalazły się pod mandatem brytyjskim, a Syria i Liban - francuskim. Liga Narodów nie posiadała organów wykonawczych, zdolnych stworzyć i utrzymać system bezpieczeństwa zbiorowego.
Liga była pomyślana jako, z jednej strony, narzędzie zachowania pokoju, "aby - jak to ujmowano - zapewnić światu pokój dla demokracji", a z drugiej strony - jako instytucja mogąca poprawić warunki zdrowotne oraz społeczne i ekonomiczne w skali globalnej. Organizacje powołane do realizacji zadań drugiej grupy odnosiły znaczne sukcesy ( Światowa Organizacja Zdrowia, Międzynarodowa Organizacja Pracy ), ale ich sukcesy ustępowały w cień wobec powtarzających się niepowodzeń Ligi w zachowaniu pokoju czy to w Europie poprzez arbitraż, czy w regionach kolonialnych przy pomocy krajów mandatowych.
Po wybuchu drugiej wojny światowej Liga Narodów zaprzestała działalności: formalnie została rozwiązana 19 kwietnia 1946r.
Głównymi organami Ligi Narodów zostały ustanowione: Zgromadzenie, Rada i Sekretariat.
Zgromadzenie było to zebranie wszystkich państw członkowskich. Każde państwo miało prawo być reprezentowane przez trzech delegatów, posiadających tylko jeden głos podczas podejmowania uchwał, wyborów itp. Zgromadzenie zajmowało się rozpatrywaniem wszystkich spraw, podejmowaniem uchwał, rezolucji i zaleceń, wyborem nie stałych członków Rady, uchwalaniem budżetu oraz ustalaniem udziału członków w wydatkach Ligi.
Rada zajmowała się przygotowywaniem projektu rozbrojenia i kontrolowała wykonywanie mandatów. Zatwierdzała nominacje w Sekretariacie Ligi dokonywane przez Sekretarza Generalnego. Posiadała też prawo interwencji dla zapewnienia ochrony mniejszości narodowych. Poza tym Rada mianowała członków komisji, której powierzony był zarząd nad odłączonym od Rzeszy terytorium Zagłębia Saary, oraz mianowała Wysokiego Komisarza w Gdańsku i załatwiała zatargi tego miasta z Polską.
Organem niezbędnym dla zorganizowanej działalności Ligi Narodów, do wykonywania prac o charakterze technicznym związanych z uchwałami i postanowienia Rady oraz Zgromadzenia, a przy tym dostarczającym danych informacyjnych z różnych dziedzin życia międzynarodowego, był Sekretariat. Który przygotowując projekty uchwał rezolucji, zaleceń i obsługując różne konferencje międzynarodowe, już choćby poprzez odpowiednie sugestie, dobór informacji, ekspertyzy, mógł wpływać na ich treść czy charakter.
Powołanie do życia Ligi Narodów stanowiło zadośćuczynienie dążeniom mas. Ale było to także osobiste osiągnięcie Wilsona, który zdawał się bliski osiągnięcia supremacji Stanów Zjednoczonych poprzez Ligę pod hasłami pokoju, demokracji i postępu.