Cechy poetyki nurtu dworskiego Baroku
Dworski nurt barokowy w kulturze: poezję salonową, wiersze miłosne, czerpanie wzorców z zachodu, charakterystyczną postawą jest cieszenie się z miłości i piękna kobiet]
Nurt ten reprezentują: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Ich twórczość opiera się na wzorach zachodnich – marinistyczno - gongorystycznych:
a) dominuje liryka: sonet, fraszka, anakreontyk, erotyk (liryk miłosny), liryk refleksyjno-filozoficzny (D. Naborowski)
b) tematyka: miłość zmysłowa, wyrafinowana, komplement, gra i zabawa towarzyska, również zaduma nad życiem, przemijaniem
c) poeta to:
- rzemieślnik słowa, architekt konstrukcji wiersza
- doskonale panuje nad językiem, popisuje się kunsztem formy, często szokuje i olśniewa
- z jednej strony ukazuje zachłyśnięcie urodą świata, z drugiej – dystans do jego nietrwałości
d) charakterystyczne cechy poetyki:
- opieranie utworów na wyszukanym pomyśle (KONCEPT)
- stosowanie rozmaitych środków stylistycznych
• oksymorony – połączenie wyrazów sprzecznych
• hiperbole
• spiętrzenie metafor
• antytezy
• kontrasty
• parafrazy (omówienie)
• przerzutnie
• wyliczenia epitetów
• anafory – rozpoczynanie zdań od tego samego wyrazu
• apostrofy
• paralelizm – równoległe podobieństwo
• wprowadzenie estetyki brzydoty (elementy turpistyczne)
JAN ANDRZEJ MORSZTYN
„Do trupa”
Jest to sonet, a więc wymaga specjalnej sztuki pisania. Podmiotem lirycznym jest kochanek, który adresuje swoją wypowiedź do trupa. Autor zastosował ostry kontrast, który służy zaszokowaniu i olśnieniu czytelnika. Pomysł utworu (koncept), zestawienie sytuacji kochanka i trupa. Dwie pierwsze strofy ukazują podobieństwa w niepodobieństwie. Trzecia i czwarta ukazuje różnice we wcześniej ukazanym podobieństwie, wykazuje antytezy. Puenta utworu jest taka, że sytuacja kochanka jest gorsza niż trupa. Morsztyn kładzie nacisk na formę wiersza. Na architekturę wiersza składają się paralelizm, antytezy, anafory, metafory, wyliczenia. Poeta barokowy chce się zaprezentować jako mistrz, wirtuoz, ktoś kto potrafi olśnić, zaskoczyć.
„Niestatek”
Utwór można podzielić na dwie części tworzące antytezę. Dominują w nim porównania. Autor opisuje najpierw kobietę, jako najpiękniejsze Boże dzieło, przyrównuje do szlachetnych, drogich, lecz pospolitych rzeczy w konwencji wzniosłej. Następnie opisuje ją jako potwora. Opisy te są rozdzielone słowami: „póki mi panno, dotrzymujesz zgody. Jak się zwadzimy...”. Oznacza to, że dla Morsztyna uległa kochanka jest niczym anioł, natomiast buntująca i opierająca się jest jak potwór.
Morsztyn prowadzi wyrafinowaną grę, najpierw obsypuje ją komplementami, a później grozi jej makabrycznymi metaforami, że stanie się brzydka, jeżeli nie będzie uległa. Kategorie etyczne zastąpione są estetycznymi.
„Do tejże”
Wiele epitetów określających urodę kobiety (koral rumiany). Wiersz stanowi wyliczenia sprzeczności wyjaśnionych za pomocą hiperbol. Ostatni dwuwiersz wyrywa się z wyliczeń i jest swoistym podsumowaniem, zawiera puentę. Można go odczytać poziomo i pionowo. Kobieta jawi się jako bóstwo, ma władzę. Jej uroda jest w stanie porazić mężczyznę, odebrać zmysły i rozum.
„Cud miłości”
Podmiotem lirycznym jest człowiek nieszczęśliwie zakochany, który w swym umyśle tworzy, poprzez swe żądze i nadzieje, baśń, iż jego ukochana pokocha go, są to jednak próżne błądzenia prowadzące do cierpienia. Podmiot liryczny napełnia swe serce zmyślonymi uczuciami, aby nie dopuścić do wybuchu podstawowego uczucia go trawiącego – miłości. Staje się poprzez to człowiekiem szalonym. Dla nieszczęśliwego kochanka, miłość jest pasmem niekończących się cierpień i mąk (płacz, trawienie ogniem miłości, oszukiwać samego siebie).
Miłość jest przedstawiona w postaci żywiołów: ognia i wiatru, bo sama jest żywiołem. Czwarta strofa to pytanie, w którym miłość porównywana jest do głodu, podmiot liryczny nawet napełniając swe serce niższymi uczuciami jest w stanie zapomnieć. Tytuł to hiperbola – cuda miłości – niezwykłość miłości w poszczególnych strofach można zauważyć ciągi wyrazowe służące wyolbrzymieniu uczucia.
DANIEL NABOROWSKI
„Krótkość żywota”
Bohaterem tekstu jest ulotny czas. Ulotność jest stałą cechą czasu. Nieubłaganemu prawu przemijania poddani byli nasi przodkowie, jesteśmy my i będą ci, co po nas przyjdą. Naborowski patrzy na ludzkie życie z perspektywy, zachowuje dystans, co pozwala mu stwierdzić, że życie szybko przemija, jest marnością, jest epizodem w historii świata. Naborowski dokonuje syntezy czasu, umieszcza je na jednej płaszczyźnie, równym poziomie. Operuje perspektywą.
Jednorazowe opisy życia prezentują jego epizody. Użyty jest obraz koła nawiązującego do Mitologii, do bogini Fortuny. Zastosowana jest hiperbola pomniejszająca: „czwarta część mgnienia”. Występują oksymorony, antytezy, paradoksy.