Barok - charakterystyka epoki.

Harmonia sprzeczności


Ogromny wpływ na kulturę XVI i XVII wieku wywarła kontrreformacja- działania Kościoła zmierzającego do odzyskania dawnego wpływu we wszystkich dziedzinach życia. W 1563 roku zakończył obrady trwający aż 18 lat sobór w Trydencie. Kościół katolicki ostatecznie odrzucił możliwość kompromisu z protestantami, co utrwaliło religijny podział Europy. Jednocześnie rozpoczął proces wewnętrznej odnowy, w której dużą rolę odegrał nowy zakon- jezuici.
Barok nawiązał do wielu wątków kultury średniowiecznej, które- poza kręgiem elity humanistycznej- żywe były także w XVI w. Renesansową harmonię spraw ziemskich i wiecznych zastąpiła wyraźna opozycja ducha i ciała. W sztuce znów pojawiły się tańce śmierci, przypominające o marności doczesnych rozkoszy. Barok podtrzymywał też renesansowy kult antyku- umiejętność posługiwania się klasyczną łaciną nadal stanowiła podstawę wykształcenia, jednak wątki mitologiczne wykorzystywano głównie do wyrażenia idei chrześcijańskich, zwykle oddalając się od ich pierwotnego sensu i znaczenia. Imionami postaci mitologicznych zastępowano pojęcia abstrakcyjne, np. Wenus oznaczała miłość, Atena- mądrość, Herkules-siłę.
W Polsce ostatnie trzydziestolecie XVII wieku to okres przejściowy- w literaturze panował jeszcze język i styl renesansu, ale pojawiają się już dzieła pisane w nowym duchu: „Kazania sejmowe” Piotra Skargi i „Rytmy Abo wiersze polskie” Mikołaja Sępa- Szarzyńskiego. Literatura barokowa rozwinęła się w pełni w XVII wieku, w dwóch głównych nurtach: dworskim i ziemiańskim. Wybitnym reprezentantem pierwszego z nich był Jan Andrzej Morsztyn. Nurt ziemiański, ściśle związany z sarmatyzmem- ukształtowanym wówczas modelem kultury szlacheckiej- wydał takich pisarzy, jak Wacław Potocki i Jan Chryzostom Pasek.
Polska szlachta z dumą wywodziła swoje pochodzenie od starożytnych Sarmatów- rycerskiego plemienia, które nie dało podbić się Rzymianom. Tego rodzaju mity pojawiają się też w Europie Zachodniej, ale nigdzie poza Polską nie urosły do rangi ideologii kształtującej sztukę, obyczaje, a nawet politykę. Nasza szlachta, przekonana o własnej wyjątkowości, z niechęcią odnosiła się do innych narodów i coraz rzadziej wyjeżdżała za granicę. Humorystyczny przekład sarmackie megalomanii (skupianiu się na własnej doskonałości) stanowi „wywód” pewnego autora o tym, że w raju Bóg przemawiał do Ewy i Adama po… polsku. Sarmatyzm- często negatywnie oceniany przez historyków, zapewnił jednak naszej kulturze odrębność i oryginalność na tle Europy oraz stworzył tradycję, z której do dziś czerpie nasza literatura.

Ważne zagadnienia:

Barokowy przepych

Znaczenie terminu Barroso w XVII wieku nie jest do końca jasne. W Portugalii była to nazwa nieregularnej perły, we Francji w ten sposób określano wszelkie dziwactwa w sztuce. W przeciwieństwie do renesansu barok cenił asymetrię, kontrasty i bogate zdobienia. Ulubionymi motywami były m.in.: muszla- symbol duszy i paw- oznaka przepychu i dostojeństwa.

Strój szlachecki

W Polsce ogromnym zainteresowaniem cieszyła się kultura orientu. Dzięki wojnom i handlowi z Turcją docierały do nas wyroby perskie np. kobierce, arabskie np. szable i indyjskie. Narodowy strój szlachecki, składający się z żupana i nakładanego na wierzch kontusza oraz ozdobnego pasa, był w dużej mierze wzorowany na strojach wschodnich.

Kultura sarmacka

Charakterystyczną cechą kultury sarmackiej była rozrzutność i życie na pokaz- „Zastaw się, a postaw się”. Taki wydarzenia jak narodziny, ślub, pogrzeb, obchodzone publicznie, nadając im charakter wręcz teatralnych widowisk. Do dziś zachowały się liczne portrety trumienne- wizerunki zmarłych przybijane na czas pogrzebu na przedzie trumny, a potem przenoszone do kościoła. Stanowią one ciekawy i całkowicie oryginalny przykład sztuki sarmackiej.

Warszawa Wazów

W 1596r. trzeci z kolei król elekcyjny- Zygmunt III Waza, przeniósł stolicę z Krakowa do prowincjonalnej dotąd Warszawy. Za panowania jego syna, Władysława IV, stolica stała się ważnym ośrodkiem życia teatralnego. Na dworze królewskim (po raz pierwszy w Polsce!) pojawiła się włoska opera dramatyczna; występowały też zespoły francuskie i angielskie.

Wiek wojen

W wieku XVII, w wyniku licznych wojen z Rosją, Szwecją i Turcją, wiele miast i rezydencji zostało na zawsze zrujnowanych. Taki los spotkał jedną z najbardziej imponujących budowli XVII- wiecznych- zamek Krzyżtopór w Ujeździe. 4 baszty, 12 olbrzymich sal, 52 pokoje i 365 okien. Kryzys życia kulturalnego (m.in. upadek drukarni) sprawił, że największe dzieła literatury barokowej pozostały w rękopisach aż do XIX w. „Kanikułę” Jana Andrzeja Morsztyna wydano po raz pierwszy w 1844 roku, „Wojnę chocimską” Wacława Potockiego w 1850r., a „Pamiętniki” Jana Chryzostoma Paska w 1836r.

Między niebem a ziemią.


Człowiek baroku odnalazł się w świecie pełnym grzechu i chaosu zatrwożony i samotny. Kim był? Maleńkim, nic nie znaczącym pyłkiem, którego ziemskie istnienie- w porównaniu z ogromem nieskończonej wieczności, trwało zaledwie chwilę. Blaise Pascal, słynny francuski matematyk i filozof z XVII wieku, porównał go do „myślącej trzciny”, podkreślając z jednej strony kruchość ludzkiego życia, z drugiej- godność człowieka jako istoty obdarzonej rozumem i wolną wolą.
Znamienny dla tych czasów niepokój duchowy znalazł wyraz w pisanych u schyłku XVI wieku wierszach Mikołaja Sępa- Szarzyńskiego. O życiu tego poety prawie nic nie wiemy- w młodości prawdopodobnie popierał reformy, by móc opowiedzieć się po stronie katolicyzmu. Jego ”Rytmy abo wiersze polskie” to przykład poezji kunsztownej, skomplikowanej, dalekiej od renesansowych ideałów prostoty i umiaru. Według Sępa życie ludzkie to heroiczna walka. „Pokój,- szczęśliwość, ale bojowanie/Byt- nasz podniebny” pisał w sonecie „O wojnie naszej, którą wiedziemy z szatanem, światem i ciałem”. Jednak nawet największe wysiłki człowieka nie zapewniają mu zwycięstwa bez bożej pomocy. Poezja Sępa ciągle waha się między rozpaczą a zawierzeniem Bogu. Towarzyszy temu obsesyjna wręcz myśl o przemijaniu, znikomości i marności życia ziemskiego.
Duchowe rozterki- przeżywane przez Szarzyńskiego bardzo głęboko i dramatycznie, dalekie były od pewnej swoich racji, skłonnej do pouczania innych, religijności kontrreformacyjnej. Jego przedstawicielem był nadworny kaznodzieja Zygmunta III Wazy, jezuita Piotr Skarga (1536-1612), który w 1957 roku wydał „Kazania sejmowe”. W dziele tym wykorzystał doskonale sobie znaną formę kazania, by przedstawić czytelnikom swoje poglądy moralno- polityczne. Nawoływał do walki z innowiercami i wzmocnienia władzy królewskiej, gromił anarchię i prywatę (przedkładanie interesów indywidualnych nad dobro ogółu). Wzorując się na starotestamentowym proroku Izajaszu, który zapowiadał upadek Izraela jako karę za grzechy, groził Polakom podobnym losem. W czasach rozbiorów przestrogi te uznano za dowód proroczych zdolności kaznodziei, ale w XVI wieku był to powszechnie stosowany w literaturze, a w kazaniach wręcz konieczny, element perswazji. Rzekome proroctwo było więc raczej chwytem stylistycznym- świadectwem znakomitego opanowania przez Skargę stylu biblijnego.

Ważne zagadnienia:

Barokowy mistycyzm

Na twórczość Sępa- Szarzyńskiego i jego barokowych następców, m.in. Sebastiana Grabowieckiego i Kaspra Twardowskiego, niemały wpływ wywarły dzieła mistyków hiszpańskich z przełomu XVI i XVII wieku. W atmosferę przeżyć religijnych tamtych czasów wprowadza nas malarstwo El Greca- wybitnego malarza hiszpańskiego. Jego słynny obraz ukazuje moment, gdy dusza świętobliwego zmarłego, hrabiego Orgaza, zostaje przyjęta do nieba.

Twórczość poezji metafizycznej

Zmarły w wieku zaledwie trzydziestu lat Mikołaj Sęp Szarzyński był najwybitniejszym, obok Kochanowskiego, poetą polskim XVI w. Stworzył w literaturze polskiej nurt poezji metafizycznej, poszukującej sensu ludzkiego życia w sferze przeżyć duchowych i religijnych. W 1621r. został wydany niewielki tomik zawierający tylko część jego rękopisów, ale oprócz tej tego, nie pozostawił po sobie żadnych pamiątek ani podobizny.

Alegoryczny okręt

"Gdy okręt tonie, a wiatry go przewracają, głupi tłumoczki swoje i skrzynki swoje opatruje i na nich leży, a do obrony okrętu nie idzie, i mniema, że się sam i miłuje, a on się sam gubi. Bo gdy okręt obrony nie ma, i on ze wszystkim, co zebrał, utonąć musi".
W kazaniu O miłości ojczyzny Skarga mistrzowsko posłużył się alegorią- figurą stylistyczną, której pierwszą część (zazwyczaj jakaś konkretna rzecz, postać lub zjawisko tu: okręt) kryje w sobie inne znaczenie (często abstrakcyjne albo jakąś ideę tu: ojczyznę). Znany już w starożytności motyw okręgu spotykamy też w sztukach plastycznych: barokowe ambony to alegoryczne przedstawienia Kościoła- „Łodzi Piotrowej”.


Uczucia.


„Kto nie potrafi zdumiewać czytelnika, niech idzie do stajni”- oświadczył Giambattista Marino, głośny w XVIIw. włoski pisarz teoretyk. Zgodnie z zaleceniami włoskiego mistrza, Morsztyn często sięgał po wyszukane środki literackie m.in. oksymorony- zestawienia wyrazów sprzecznym znaczeniowo np. „żyjąc umieram”. W jego wierszach znaleźć można wiele par takich niemożliwych do pogodzenia ze sobą zjawisk: ogień i lód, dzień i noc, rozkosz i ból. Morsztyn był prawdziwym mistrzem barokowego pomysłu poetyckiego. Używał go przed wszystkich do opiewania miłości jako zmysłowej rozkoszy.
Podczas gdy poeci metafizyczni ukazywali grzeszność życia ziemskiego świata, on śmiało wychwalał „świeckie delicje”. Nie zaliczał do nich jednak miłości małżeńskiej- statecznej i poczciwej, której jego zdaniem brakowało podniecającego (również intelektualnie) elementu gry. Wolał miłość dworską: przedstawiał ją często jako chorobę: gorączka, ból, cierpienie, ale także wojnę i niewolę: rany, kajdany. W sonecie „Do trupa” porównał „śmiertelnie” zakochanego ze zmarłym, podkreślając paradoksalne podobieństwa obu stanów: miłości i śmierci.

Leżysz zabity i jam też zabity,
Ty – strzałą śmierci, ja – strzałą miłości,
Ty krwie, ja w sobie nie mam rumianości,
Ty jawne świece, ja mam płomień skryty.

Tyś na twarz suknem żałobnym nakryty,
Jam zawarł zmysły w okropnej ciemności,
Ty masz związane ręce, ja, wolności
Zbywszy, mam rozum łańcuchem powity.

Ty jednak milczysz, a mój język kwili,
Ty nic nie czujesz, ja cierpię ból srodze,
Tyś jak lód, a jam w piekielnej śrzeżodze.

Ty się rozsypiesz prochem w małej chwili,
Ja się nie mogę, stawszy się żywiołem
Wiecznym mych ogniów, rozsypać popiołem.

Niekiedy porzucał związane z kulturą dworską konwencje, by- w stylu wzorowanym na erotykach ludowych, zachwalać uroki wiejskiej prostoty. Wiersze o Kasiach i Zosiach śmiało odsłaniały cielesne, biologiczne strony miłości. Morsztyn nie cofał się nawet przed wprowadzaniem elementów brzydoty, aby przez mocny kontrast z pięknem wzbudzać u odbiorcy żywe emocje. W końcu najśliczniejsza panna będzie szkaradną babą- przypominał, snując charakterystyczną dla całej epoki refleksję o przemijaniu.
Najbardziej jednak szokującym konceptem było mieszanie erotyki z religią. W wierszu „Na krzyżyk na piersiach jednej panny” poeta wyraża chęć zastąpienia Chrystusa, by znaleźć się na jego miejscu: „między dwiema łotrami”. Niecenzuralny charakter utworów Morsztyna na pewno przyczynił się do tego, że krążyły one wyłącznie w rękopisie i ukazały się drukiem dopiero w dwieście lat później.




Ważne zagadnienia:

Jan Andrzej Morsztyn

Był najwybitniejszym przedstawicielem nurtu poezji dworskiej. Tworzył wyrafinowane wiersze, a jednocześnie robił karierę polityczną na dworze królewskim- najpierw Władysława IV, potem Jana Kazimierza. W czasie podróży dyplomatycznej do Francji kupił tytuł sekretarza królewskiego i złożył przysięgę na wierność Ludwikowi XIV. Prowadził profrancuskie intrygi na dworze Jana III Sobieskiego, za co został oskarżony o zdradę stanu. Nie czekając na wyrok, wyjechał z Polski i ostatnie dziesięć lat życia spędził we Francji jako hrabia de Châteuvillain.
Morsztyn żył w bardzo niespokojnych czasach,
barwnie opisanych przez Henryka Sienkiewicza w „Trylogii”. Brał udział w wytyczaniu nowej granicy polsko-rosyjskiej, a w imieniu króla Jana Kazimierza podpisał akt kapitulacji Szwedów. W jego poezji brak jednak głębszej refleksji nad polityką czy historią oraz- tak charakterystycznych dla nurtu sarmackiego- moralizatorskich pouczeń. Literatura była dla Morsztyna przed wszystkim formą intelektualnej zabawy, a nie narzędziem wychowania czytelnika.


Król Słońce

Ważną osobistością epoki baroku był Ludwik XIV. Stworzył on ceremonialny i pompatyczny styl życia dworskiego. Za jego panowania w literaturze pojawił się prąd zwany klasycyzmem, reprezentowany m.in. przez Moliera i La Fontaine’a. Do ich twórczości nawiązali w Polsce sto lat później pisarze oświecenia.
Król Słońce mógł pochwalić się nie tylko wspaniałymi artystami, ale także ogrodnikami. Jego wspaniałą rezydencję w Wersalu otaczał ogród o regularnych, geometrycznych formach, które szybko zaczęto naśladować w całej Europie. Powstały one np. w Wilanowie- rezydencji Jana III Sobieskiego.


Potomkowie dzielnych Sarmatów.


Wacław Potocki pisał niemal codziennie przez całe swoje długie życie i pozostawił największa w literaturze staropolskiej, do dziś nie wydaną w całości, spuściznę rękopiśmienną. Nawiązywał do wzorów życia ziemiańskiego, utrwalonych przez pisarzy XVI wieku- Kochanowskiego i Reja.
Nurt sarmacki głosił pochwałę wartości swojskich, rodzimych, przeciwstawiając je cudzoziemskiej kulturze dworskiej. Ideał spokojnego, wiejskiego bytowania przyświecał Wacławowi Potockiemu (1621- 1696), ale w jego życie wkroczyła burzliwa historia XVII wieku. Urodzony w przywiązanej do tradycji szlacheckich rodzinie ariańskiej, brał udział w wyprawach wojennych, potem ożenił się i o siadł we własnym majątku. W 1658 roku stanął przed dramatycznym wyborem- uchwałą sejmu arianie zostali wygnani z kraju. Poeta zdecydował się pozostać w ojczyźnie za cenę głęboko przeżytego wyrzeczenia się swojej wiary. Jednak mimo przejścia na katolicyzm kilka razy oskarżono go o innowierstwo i zniszczono jego majątek. Miary nieszczęść dopełniła śmierć dzieci- obaj synowie polegli w walce z Turkami.
Ogromny zbiór wierszy Potockiego- Ogród, ale nie plewiony; bróg, ale co snop to inszego zboża; kram rozlicznego gatunku… to jedyny w swoim rodzaju barwny obraz szlacheckiego życia w II połowie XVII wieku. Pierwsze słowa tytułu dobrze oddają tematyczną i stylistyczną różnorodność około dwóch tysięcy utworów, które autorem, wzorem Kochanowskiego, nazywał fraszkami (dla porównania: poeta z Czarnolesia napisał ich trochę ponad trzysta).
Najbardziej są znane anegdoty obyczajowe, np. o chłopku, który nauczywszy się modlitwy „Baranku Boży”, rok później mówił „Baranie Boży”, przekonany, że baranek już urósł. Nie brak jednak w tym zbiorze wierszy poważnych, moralizatorskich. Potocki był po sarmacku przekonany o wyjątkowej roli stanu szlacheckiego i słuszności jego przywilejów, zdecydowanie jednak krytykował wszelkie wynaturzenia: nietolerancję, nadużywanie liberum veto, zamiłowanie do przepychu. Zepsuciu swoich współczesnych przeciwstawił rycerskie cnoty dawnych Sarmatów. W epopei „Wojna chocimska”, poświęconej zwycięskiej wyprawie przeciwko Turkom w roku 1621, nawoływało wierności rycerskim ideałom.
Epopeję, czyli napisane wierszem epicką opowieść o czynach wielkich bohaterów, uznano w XVI wieku za najdoskonalszy gatunek literacki. Podczas gdy renesansowi poeci próbowali dorównać Homerowi i Wergiliuszowi, pisarze baroku postawili sobie nowy cel: przewyższyć starożytnych, tworząc epopeję chrześcijańską. Źródłem poetyckiego natchnienia miały być zmagania z niewiernymi lub historie biblijne.
Potocki wybrał jako temat wydarzenia, które rozegrały się stosunkowo niedawno, przed około pięćdziesięciu laty. Całkowicie zrezygnował z charakterystycznej dla starożytnej epopei ingerencji sił nadprzyrodzonych, a jako bohaterów wprowadził uczestników bitwy. Mieli być oni dla czytelnika przykładem „dzielność i rycerstwa polskiego”. Swoje dzieło, obfitujące w realistyczne, a nawet naturalistyczne opisy, np. pobojowiska, Potocki pisał trzynastozgłoskowcem, którego użył również Mickiewicz, tworząc ostatnią polską epopeję- „Pana Tadeusza”.

Ważne zagadnienia:


Samracki Horacy

Żaden z polskich poetów barokowych nie zyskał takiej sławy, jak piszący wyłącznie po łacinie jezuita Maciej Kazimierz Sarbiewski (1595-1640). Uwieńczony przez papieża laurem poetyckim, znany był w całej Europie jako „Horacy chrześcijański”. Swój znakomity traktat De perfecta poesi… (O poezji doskonałej, czyli Wergiliusz i Homer) poświęcił głównie zagadnieniu epopei.


Rycerz kresowy

Literatura XVII w. stworzyła mit kresowego rycerza- obrońcy ojczyzny i wiary chrześcijańskiej. Do tego mitu chętnie odwoływali się pisarze XIX w. m.in. Antoni Malczewski w romantycznej powieści poetyckiej Maria i Henryk Sienkiewicz w Trylogii.

Wiedeń wybawiony

Literackim plonem wyprawy wiedeńskiej były m.in. Pieśni Wiednia wybawionego Wespazjana Kochowskiego (1633-1700). Ten nieco młodszy od Wacława Potockiego poeta, również reprezentujący nurt sarmacki, brał udział w wyprawie Sobieskiego jako nadworny historiograf. Pieśni Wiednia wybawionego miały być początkiem epopei, której jednak Kochowski nigdy nie napisał.

Przedmurze chrześcijaństwa

Zwycięstwo pod Wiedniem w 1638r. umocniło sarmackie przekonanie o wyjątkowej roli Polski jako przedmurza chrześcijaństwa, osłaniającego Europę przed pogańskimi Turkami. Ta idea przyczyniła się do powstanie stereotypu Polaka-katolika i dała początek mesjanizmowi- wierze, że nasz ród został wybrany prze Boga.

Szabla i pióro.


W XVII i XVIII wieku w prawie każdym dworku szlacheckim powstawały silvae rerum (z łac. las rzeczy) – ręcznie przepisywane zbiory ulubionych wierszy, dokumentów rodzinnych lub własnych prób literackich. Do naszych czasów dochowała się spora liczba tekstów, których autorzy wcale nie uważali się za literatów i sięgali po pióro wyłącznie po to, aby wyrazić swoje osobiste poglądy i uczucia.
Takim samorodnym talentem był Jan Chryzostom Pasek (1636-1701)- pijak i awanturnik, pięciokrotnie skazany na banicję (wygnanie z kraju), a nawet na infamię (pozbawienie szlachectwa za szczególnie haniebne przestępstwa). Jednak- jak to często wówczas bywało- mimo tak wielu wyroków pozostał zupełnie bezkarny. Jego Pamiętniki, wydane dopiero w 1836 roku, wzbudziły ogromny entuzjazm romantyków, m.in. Adama Mickiewicza.
Pasek pisał językiem potocznym, dosadnym, zgodnie z obowiązującą wówczas modą gęsto przetykanym łaciną (tzw. makaronizmy). Barwna opowieść podzielona według kolejnych lat, roi się od dygresji- rozbudowanych opowieści i anegdot, dosyć luźno związanych z głównym wątkiem. Elementy podobnej narracji znalazły się później w „Panu Tadeuszu”, dygresyjnym poemacie Słowackiego „Beniowski”, a przede wszystkim w znakomitych „Pamiątkach Soplicy” Seweryna Rzewuskiego. Gawęda szlachecka jako gatunek literacki jest oryginalnym tworem kultury sarmackiej. Jej charakterystyczny styl sparodiował Witold Gombrowicz w powieści „Trans- Atlantyk”, ukazując karykaturalne cechy szlacheckiej mentalności, które przetrwały kilka wieków.
W czasach Paska i w I połowie XVIII wieku, gdy na tronie polskim zasiedli królowi z dynastii saskiej, szlachecka „złota wolność” przerodziła się w anarchię i samowolę. Jednak już w latach 40. XVIII wieku pojawiła się grupa ludzi światłych, którzy podjęli zdecydowaną walkę o naprawę Rzeczypospolitej. W 1740 roku ksiądz Stanisław Konarski założył w Warszawie Collegium Nobilium- elitarną szkołę dla młodzieży szlacheckiej. Ograniczono w niej naukę łaciny na rzecz języka ojczystego oraz wprowadzono przedmioty ścisłe. Szereg innych podjętych wówczas inicjatyw, np. otwarcie Biblioteki Załuskich, skłoniło historyków do uznania tego okresu, za wczesną fazę oświecenia, chociaż literatura tych lat wciąż pozostawał w kręgu poetyki barokowej.

Ważne zagadnienia:

Wyprawa księcia Radziwiłła

Wyprawa Radziwiłła Sierotki, której celem było dotarcie do Ziemi Świętej, nie zakończyła się w Palestynie. Książę, zaintrygowany opowieściami o piramidach, udał się do Egiptu gdzie nabył dwie mumie. Niestety, podczas okropnej burzy na Morzu Śródziemnym zabobonni współpasażerowie zmusili go do wyrzucenia pamiątek za burtę.

Pielgrzymki do Ziemi Świętej

Oprócz wypraw wojennych Sarmaci chętnie opisywali w swoich diariuszach (pamiętnikach) egzotyczne podróże i pielgrzymki. Barokowa pobożność wielkim kultem otaczała ziemskie miejsca narodzin i męki Zbawiciela, dlatego starano się je przenieść w realia polskie, budując tzw. Kalwarie. W Polsce pierwszy tego typu obiekt, obejmujący ponad 40 kaplic rozrzuconych wśród niewielkich wzgórz, powstał ok. 1600 r. w Kalwarii Zebrzydowskiej.

Biblioteka Załuskich

Biskup Józef Andrzej Załuski i jego brat, Andrzej Stanisław, jako pierwsi w Polsce udostępnili w 1747 r. do publicznego użytku swój księgozbiór. Dorównywał o najlepszym kolekcjom bibliofilskim Europy. Mimo iż opatrzono go ekslibrisami, z biblioteki mieszczącej się w jednym z pałaców warszawskich zaginęło sporo cennych pozycji.

Staropolska miłość

Najpiękniejszym przykładem staropolskiej epistolografii są listy Jana Sobieskiego do żony Marysieńki. Wyznania miłosne przeplatają się w nich z relacjami z kampanii wojennych, m.in. odsieczy wiedeńskiej. Król pisywał bardzo często, nawet trzy razy na dzień, tak np. zwracając się do ukochanej: „Żoneczko moja najśliczniejsza, największa duszy i serca mego pociecho!”.
Fragment plafonu w Wilanowie ukazuje Marysieńkę jako boginię Jutrzenkę- takie alegorie mitologiczne należały do ulubionych motywów sztuki barokowej.




Bibliografia:

1. Knaflewska Joanna "Dzieje literatury polskiej".

2.Wydawnictwo naukowe PWN ”Encyklopedia Nowej Generacji”

3. http://delfin.klte.hu/~lengyel/listar03.htm

4. http://sarmata-barok.blogspot.com/