Hiszpania

Hiszpania
Królestwo Hiszpańskie, państwo w południowo-zachodniej części kontynentu europejskiego. Obszar 504 782 km2 łącznie z Balearami i Wyspami Kanaryjskimi oraz hiszpańskimi enklawami w Afryce Północnej: Penón de Vlez de la Gomera, Alhucemas, Chafarinas, Ceuta, Melilla.
Graniczy na północnym wschodzie z Francją i Andorą, na południu z Gibraltarem, na zachodzie z Portugalią. Północno-zachodnie granice kraju wyznacza wybrzeże Oceanu Atlantyckiego, wschodnie i południowe zaś oblewają wody Morza Śródziemnego.
Stolica - Madryt, 2 866 tys. mieszkańców (1996). Większe miasta (dane z 1996): Barcelona (1508 tys.), Walencja (746 tys.), Sewilla (697 tys.), Saragossa (601 tys.), Malaga (522 tys.), Bilbao (370 tys.), Las Palmas (355 tys.), Valladolid (331 tys.), Murcia (328 tys.), Kordoba (302 tys.).
Podzielona administracyjnie na 17 wspólnot autonomicznych (Comunidades Autónomas), 52 prowincje, ponadto odrębnymi jednostkami podziału administracyjnego są hiszpańskie enklawy w Afryce Północnej: Ceuta i Melilla.
Językiem urzędowym jest hiszpański.
Waluta narodowa, peseta, dzieli się na 100 centimos.

Ludność
39 996 tys. mieszkańców (2000), co daje średnią gęstość zaludnienia 79 osób/km2. W 1991 w miastach zamieszkiwało 78% ludności. Przyrost naturalny w 2000: 0,19‰. Hiszpanie kastylijscy tworzą niemal 3/4 ogółu społeczeństwa.
Chociaż Hiszpania uważana jest za państwo jednolite narodowościowo, to odziedziczone z przeszłości odrębności dzielnicowe i dialektyczne zachowały się do czasów współczesnych tworząc podstawę poczucia odmienności lub wręcz tendencji separatystycznych mieszkańców niektórych regionów kraju.
Znaczną odrębność językową i etniczną zachowali Katalończycy (18% ogółu społeczeństwa), mieszkańcy Galicii - Galicyjczycy (6%), Baskowie tworzący całkowicie odrębną i izolowaną grupę (1,5%) oraz Andaluzyjczycy.
Dominującą religią jest katolicyzm, który wyznaje 95% mieszkańców Hiszpanii. Pozostałe, niewielkie wspólnoty religijne tworzą m.in. protestanci i muzułmanie.
Analfabeci stanowią 3% ogółu społeczeństwa. Przeciętna długość życia mężczyzn 75, kobiet 82 lata.

Warunki naturalne
Hiszpania zajmuje ok. 85% powierzchni Półwyspu Iberyjskiego. Środkową część kraju zajmuje rozległa wyżyna, tzw. Meseta, będąca wielkim masywem hercyńskim, którego górotwory uległy zniszczeniu przez procesy denudacyjne.
Skały budujące Mesetę pochodzą przeważnie z ery archaicznej (granity, gnejsy) oraz paleozoicznej (łupki, fylity, kwarcyty, wapienie i zlepieńce). Stare podłoże pokryła w mezozoiku i trzeciorzędzie gruba warstwa skał osadowych. Wskutek ruchów tektonicznych powstało w centrum Mesety szereg ułożonych równoleżnikowo zrębowych pasm górskich zwanych Kordylierą Centralną.
Najwyższe z nich to góry Sierra de Gredos (2592 m n.p.m.) oraz Sierra de Guadarrama (2430 m n.p.m.), gdzie znajduje się przełęcz Samosierra. Północna i południowa krawędź Mesety uległa wypiętrzeniu tworząc wysokie Góry Kantabryjskie (2642 m n.p.m.) na północy i znacznie niższe - Sierra Morena (1323 m n.p.m.) - na południu kraju.
Obszar Mesety oddziela od Gór Betyckich rozciągająca się w dolinie rzeki Gwadalkiwir Nizina Andaluzyjska. Położone we wschodniej części kraju obniżenia Mesety mają charakter kotlin. Na północy, pomiędzy Górami Kantabryjskimi a Kordylierą Centralną, rozciąga się Wyżyna Starej Kastylii rozcięta doliną rzeki Duero.
Na południowy wschód od niej, w centrum kraju, znajduje się Wyżyna Nowej Kastylii ze stolicą Madrytem, odwadniana przez najdłuższą rzekę Półwyspu Iberyjskiego - Tag (1008 km, z czego w granicach Hiszpanii 735 km) oraz Gwadianę i Jcar.
Poza obrębem Mesety znaczne obszary kraju zajmują objęte fałdowaniami alpejskimi Góry Betyckie na południu kraju oraz leżące na północnym wschodzie pasma górskie należące do tzw. systemu iberyd. W Górach Betyckich, zwanych niekiedy Andaluzyjskimi, położony jest najwyższy szczyt Półwyspu Iberyjskiego - Mulhacn (3478 m n.p.m.).
Do gór systemu iberyd zalicza się Góry Iberyjskie, Pireneje oraz wschodni kraniec Gór Kantabryjskich. Pomiędzy Pirenejami i Górami Iberyjskimi znajduje się zapadlisko Kotliny Aragońskiej odwadnianej przez rzekę Ebro. Wzdłuż wybrzeży Morza Śródziemnego ciągnie się wąski pas napływowych nizin nadbrzeżnych.
Naturalna szata roślinna i klimat są zróżnicowane regionalnie. Wewnętrzne obszary Mesety zajmuje roślinność kserofityczna z przewagą wiecznie zielonych krzewów oraz naturalne lub wtórne stepy. Obszary te leżą w strefie oddziaływania klimatu o wyraźnie kontynentalnych cechach z suchym i gorącym latem i stosunkowo chłodną zimą.
Północne obszary Hiszpanii wraz z Górami Kantabryjskimi i Pirenejami porastają zwarte kompleksy lasów. Obszar ten jest pod wpływem wilgotnego klimatu oceanicznego z łagodną zimą i ciepłym latem. Wybrzeża śródziemnomorskie, łącznie z Niziną Andaluzyjską, znajdują się pod wpływem ciepłego i łagodnego klimatu zbliżonego do występującego na francuskiej Riwierze. Na Nizinie Andaluzyjskiej spotkać można charakterystyczne dla regionu śródziemnomorskiego zarośla makii i palmito.


Historia
Kolonizację południowych wybrzeży dzisiejszej Hiszpanii rozpoczęli w X p.n.e. Fenicjanie, którzy prowadzili w założonych przez siebie koloniach ożywiony handel. Ok. 230 p.n.e. Fenicjan wyparli Kartagińczycy, którzy zapoczątkowali intensywną kolonizację wnętrza Półwyspu Iberyjskiego.
Rzymianie, pokonawszy Kartagińczyków w wyniku wojen punickich, włączyli obszar Półwyspu w skład swego imperium. Na początku VIII w. Arabowie, panujący już wcześniej nad obszarami Afryki Północnej, zajęli obszar Półwyspu Iberyjskiego. Władza Arabów (Maurów) nad terytorium obecnej Hiszpanii trwała do XIII w., przy czym do końca XV w. utrzymali się oni w południowej części Półwyspu, w Grenadzie.
Pod koniec średniowiecza dały o sobie znać procesy integracyjne, w wyniku których z luźnych jednostek politycznych, w w. XVI, powstały na obszarze Półwyspu Iberyjskiego dwa duże państwa: Hiszpania i Portugalia. Położenie geograficzne kraju sprzyjało rozwojowi żeglugi i handlu zarówno z krajami śródziemnomorskimi, jak i z położonymi nad Oceanem Atlantyckim krajami Europy i Afryki.
W XV w. rozpoczęła się epoka wielkich podróży morskich, odkryć geograficznych, podbojów i grabieży krajów zamorskich. Zorganizowana w Hiszpanii wyprawa K. Kolumba dotarła w 1492 do wybrzeży Ameryki. Kolejna wielka ekspedycja hiszpańska dowodzona przez F. Magellana jako pierwsza opłynęła wkoło kulę ziemską. Rywalizację obu państw Półwyspu Iberyjskiego na nowo odkrytych ziemiach rozstrzygnął podpisany w 1494 układ, na mocy którego podzielono nie znane jeszcze przestrzenie morskie na dwie strefy wpływów: hiszpańską i portugalską.
W XVI w. rozpoczął się dla Hiszpanii okres wielkich podbojów kolonialnych w Ameryce. W 1521 konkwistadorzy hiszpańscy podbili Meksyk niszcząc cywilizację Azteków i Majów, w 1532 zdobyli Peru, następnie w 1536 Argentynę. W Azji pod panowanie Hiszpanii dostały się m.in. Filipiny. Polityka kolonialna przyczyniła się do największego rozkwitu państwa, jednak jej skutki doprowadziły w późniejszym czasie do zacofania gospodarczego kraju.
Od 2. poł. XVII w. rozpoczął się okres powolnego spadku znaczenia Hiszpanii, rozpadu imperium kolonialnego. Proces ten następował poprzez przejęcia zamorskich terytoriów przez inne, silniejsze gospodarczo państwa lub wskutek usamodzielniania się byłych kolonii. Pomimo tego do 2. połowy XX w. Hiszpania utrzymała posiadłości w Afryce Zachodniej i Środkowej.
Obecnie jedynym śladem ogromnego niegdyś imperium są hiszpańskie enklawy na marokańskim wybrzeżu Morza Śródziemnego.
W początku XX w. Hiszpania była krajem rozbitym wewnętrznie i zacofanym gospodarczo. Próbę stabilizacji sceny politycznej podjął w 1923 Miguel Primo de Rivera zaprowadzając na okres siedmiu lat rządy dyktatorskie. Po jego ustąpieniu na hiszpańskiej scenie politycznej ponownie zapanował chaos. Król Alfons XIII opuścił kraj. Trwała zaciekła rywalizacja bloku republikańsko-lewicowego i ugrupowań prawicowych.
W 1936 do władzy doszedł Front Ludowy, co stało się bezpośrednią przyczyną wojskowego zamachu stanu dowodzonego przez generała F. Franco. Po ostatecznym zwycięstwie nad republikanami w wyniku wojny domowej generał Franco zaprowadził system rządów autorytarnych. Zręczna polityka zagraniczna Hiszpanii umożliwiła zachowanie neutralności podczas II wojny światowej, po jej zakończeniu zaś przełamanie międzynarodowej izolacji Hiszpanii.
Długi okres stabilizacji politycznej wpłynął korzystnie na rozwój gospodarczy. W końcowym okresie rządów generała Franco nastąpiła wyraźna liberalizacja życia politycznego. W 1948 do kraju powrócił następca tronu hiszpańskiego Juan Carlos z dynastii Burbonów. Hiszpania załagodziła spór z Wielką Brytanią o Gibraltar, wycofała się z Sahary Hiszpańskiej rozwiązując swe problemy kolonialne.
W 1975, po śmierci Franco, przywrócono w Hiszpanii monarchię jako ustrój państwowy, Juan Carlos koronował się na króla. Od 1982 Hiszpania jest członkiem NATO, od 1985 zaś EWG. 27 kwietnia 2000 premierem został Jose Maria Aznar.


Ustrój polityczny
Monarchia konstytucyjna, głową państwa jest król. Władza ustawodawcza należy do dwuizbowego parlamentu (Cortes Generales): 350-osobowego Kongresu Deputowanych (Congreso de los Diputados) i 255-osobowego Senatu (Senado), częściowo nominowanego. Funkcjonuje 23-osobowa Rada Państwa (Consejo de Estado) będąca najwyższym organem konsultacyjnym.


Gospodarka
Bogactwa naturalne
Hiszpania posiada liczne i bogate złoża surowców naturalnych. Wydobywany głównie w Górach Kantabryjskich węgiel kamienny zaspokaja 70% krajowego zapotrzebowania. Oprócz węgla równie często występują rudy żelaza. Ich wydobycie w pełni zaspokaja potrzeby przemysłu hutniczego i umożliwia eksport. Największa huta żelaza, zlokalizowana w Aviles, dostarcza niemal połowę krajowej produkcji hutniczej.
Hiszpania posiada duże zasoby pirytów wydobywanych przede wszystkim w górach Sierra Morena, w okolicach La Zarza, Riotinto i Tarsis. Pod względem wydobycia pirytów Hiszpania utrzymuje się na czele światowych producentów tego surowca. W Górach Kantabryjskich i Sierra Morena eksploatuje się polimetaliczne złoża rud cynku i ołowiu.
Ponadto na terenie Galicii wydobywa się wolfram i cynę. Eksploatacja złóż ropy naftowej zaspokaja jedynie niewielką część krajowego zapotrzebowania. Importowaną ropę przerabia się w rafineriach, z których największa zlokalizowana jest w Kartagenie. Ok. 40% produkowanej energii elektrycznej pochodzi z elektrowni wodnych, największą z nich wybudowano w Aldeadavila na rzece Duero.


Przemysł
Hiszpania posiada dobrze rozwinięty, nowoczesny przemysł przetwórczy. Wielkie stocznie znajdują się w Kartagenie i El Ferrol, zakłady branży samochodowej w Barcelonie i Valladolid, w kraju funkcjonują liczne zakłady przemysłu maszynowego i chemicznego. Przemysł włókienniczy skupił się na obszarze Katalonii, głównie w Barcelonie.
Zakłady przetwórstwa spożywczego przetwarzające produkty dostarczane przez rolnictwo rozmieszczone są równomiernie na terenie Hiszpanii.


Rolnictwo
W rolnictwie znajduje zatrudnienie 12% ludności zawodowo czynnej. Produkty pochodzenia rolniczego stanowią poważną pozycję eksportową H. dostarczając niemal 1/5 wpływów z eksportu. Pod względem eksportu owoców cytrusowych kraj znajduje się w ścisłej światowej czołówce.
Poza pomarańczami i mandarynkami prowadzi się uprawy kasztanów, migdałów, granatów i bananów. Dobrze rozwinęła się uprawa winnej latorośli, oliwek i produkcja wina. Wśród zbóż do najważniejszych należą uprawy pszenicy, jęczmienia, żyta i owsa, na obszarach sztucznie nawadnianych zaś ryżu. Stosunkowo dobrze rozwinęła się uprawa buraków cukrowych i ziemniaków.
Hodowla jest stosunkowo mniej ważną gałęzią produkcji rolnej, chociaż ma ona w kraju wielowiekowe tradycje. Największe pogłowie posiadają stada owiec, znacznie mniejsze zaś bydła i kóz. Duże znaczenie dla kraju ma rybołówstwo i produkcja konserw rybnych. Największe porty rybackie skupiły się nad Zatoką Biskajską i na terenie Galicii.
Dochód narodowy w 1999 wynosił 17 300 USD na 1 mieszkańca. Średnia stopa inflacji w latach 1980-1992: 8,7%, w 1999: 2,3%. Do największych partnerów handlowych kraju należą Niemcy, Francja i Włochy. Obroty z zagranicą w 1999 wynosiły: import - 137 500 mln USD, eksport - 112 300 mln USD. Zadłużenie zagraniczne: 90 mld USD (1999).


Informacje turystyczne
Godne odwiedzenia są m.in.: Madryt (pałac królewski, Muzeum Prado, muzeum archeologiczne), oraz Aranjuez, Segowia, Salamanka, Toledo, Barcelona, Mallorca, Sewilla, Pampeluna, Costa Brava, Walencja, Alicante, Granada, Kordowa, Malaga, Valle de los Cados, kąpieliska, walki byków (corrida).
Ambasada Królestwa Hiszpanii, 00-459 Warszawa, ul. Myśliwiecka 4, tel.: 622-42-50, faks: 622-54-08.