Gerontologia jako nauka

Gerontologia jako nauka



Procesami starzenia się organizmów zajmuje się gerontologia. Jest to o starzeniu się organizmu, zajmująca się badaniem zmian wstecznych w ustroju, procesów starzenia się komórek, tkanek i narządów, zaburzeń korelacji czynnościowej między nimi, jak też ustalaniem sposobów leczenia chorób wieku podeszłego i zapobiegania im (geriatria) oraz społeczną stroną problemu starzenia się ludności; znaczenie gerontologii ujawniło się w związku z szybko wydłużającym się w XX w. średnim czasem życia i koniecznością stworzenia społ. form opieki nad ludźmi starymi, a także potrzebą wypracowania metod utrzymywania względnie dobrej sprawności fizycznej i psychicznej, zapewniającej możliwość samodzielnej egzystencji. Główne elementy profilaktyki gerontologicznej to aktywizacja fizyczna, psychiczna i społeczna oraz właściwe odżywianie.
Badania nauk. w dziedzinie gerontologii zostały zapoczątkowane w XIX w. przez I.I. Miecznikowa. A. Aslan wynalazła preparat Gerovital H3, stosowany w profilaktyce i leczeniu chorób wieku starczego.
Innym znanym gerontologiem był R. Walford. Prowadził badania nad biologicznymi aspektami długowieczności człowieka; opracował specjalną dietę opartą na ograniczeniach kalorycznych, którą stosował na sobie z zamiarem udowodnienia możliwości dożycia 120 lat. Dietę tę promował w wielu publikacjach, był autorem kilkunastu książek (najbardziej znane to The 120-Year Diet i Beyond the 120-Year Diet) oraz kilkuset artykułów w pismach naukowych.
Gerontolodzy, uwzględniając niezwykle trudną sytuację ludzi starych we współczesnym świecie, postulują wprowadzenie w życie „kodeksu starości” - szczególnego dokumentu prawnego i moralnego zarazem. Już w 1948r. delegacja Argentyny przedłożyła w ONZ projekt Deklaracji Praw Starców, zaś polski demograf i gerontolog Edward Rosset (1897-1989) wystąpił w 1970 r. z postulatem, aby Organizacja Narodów Zjednoczonych, na drodze uroczystej deklaracji stwierdziła powszechny obowiązek otaczania ludzi starych, niezbędną opieką oraz szacunkiem, na jaki sobie zasłużyli pracą całego życia. Wprawdzie do uchwalenia Deklaracji Praw Człowieka Starego droga jest jeszcze odległa, niemniej jednak wiele już od tej pory zrobiono.
Gerontologia to nie to samo, co geriatria. Geriatria to specjalizacja w obrębie medycyny, która interesuje się wyłącznie diagnozą i leczeniem ludzi starszych, skupia się przede wszystkim na chorobach tego wieku. Gerontologia jest wiedzą znacznie bogatszą: dotyczy nie tylko chorób wieku starszego, ale i warunków życia osób starszych, dochodów, ich wypoczynkiem, rekreacją, organizacją wolnego czasu, a także problemami psychologicznymi i społecznymi. Dlatego gerontolog zajmuje się znacznie szerszym zakresem spraw aniżeli geriatra i jest raczej doradcą nie lekarzem.
Zainteresowanie się medycyny geriatrią datuje się na lata 60. ubiegłego wieku, natomiast zajęcie gerontologa pojawiło się jeszcze później, gdyż dopiero po latach zrozumiano, że starszych ludzi nie należy tylko leczyć, ale również organizować im życie, wypoczynek, dostosowywać do ich potrzeb architekturę, otoczenie, wnętrza. Dziś gerontolodzy tworzą już liczne grupy specjalistów, choć na razie tylko na Zachodzie. I choć istnieje Towarzystwo Gerontologiczne, i choć podejmuje się już te tematy, daleko jeszcze do ukształtowania tradycji zawodu. Wiadomo natomiast, że gerontolog w przyszłości będzie specjalistą od medycyny, rehabilitacji i rekreacji ludzi starszych, pełniącym ponadto funkcję ich doradcy w sprawie stylu życia.
Starzenie dotyczy organizmów, których geny zapewniają sobie przetrwanie poprzez wytwarzanie potomstwa w procesie zapłodnienia. Kiedy dość organizmów potomnych osiągnie już dojrzałość, to życie rodziców traci znaczenie w procesie replikacji genów. Jeżeli przetrwanie poszczególnych genów możliwe jest przez oddzielenie się od macierzystego osobnika identycznej genetycznie części organizmu lub podział, to starzenie się nie ma miejsca. Nowe osobniki powstające po podziale są identyczne. Żadnego z nich nie można zakwalifikować jako rodzica ani jako dziecka. Nie da się określić wieku takiego organizmu. Niewielki procent ziemskich organizmów stanowi wyjątek przeczący sformułowaniom zawartym w dwóch powyższych akapitach. Wiele organizmów żyjących w naturze podlega tak silnej presji otoczenia, że giną jeszcze przed pojawieniem się oznak starości.
Proces starzenia się jest bardzo złożony. Jego źródła leżą w wielu różnych mechanizmach. Starzenie dotyczy wszystkich organizmów wielokomórkowych. Proces jest zależny od działania genów oraz wpływu otoczenia na organizm. Wszystkie teorie starzenia można podzielić na opierające się na zaprogramowanej śmierci oraz na kumulacji błędów. Teorie zaprogramowanej śmierci zakładają, że czas życia organizmu jest odliczany przez biologiczne zegary. Kiedy zegary odliczą pewną liczbę włącza się proces samobójczej śmierci organizmu. Teorie kumulacji błędów, winą za proces starzenie obarczają negatywny wpływ środowiska. Czynniki mutagenne powodują błędy w kopiowaniu genów, które kumulują się dzięki przenoszeniu do kolejnych pokoleń komórek. W pewnym momencie procent błędów przekracza pewien poziom i organizm nie potrafi ich już naprawić, co doprowadza do śmierci.
Według klasyfikacji Światowej Organizacji Zdrowia starość dzieli się na trzy podokresy: lata 60 - 75 to wiek podeszły, 75- 90 starczy, a po 90 roku życia wiek sędziwy, tzw. długowieczność. Należy jednak pamiętać, że na starość pracujemy przez całe życie. Albowiem każdy etap życia wpływa na etap następny. W ten sposób starość każdego człowieka jest jego losem indywidualnym, zależnym od tego, jak ukształtował swoje życie.
Starzenie związane jest z zapadalnością na choroby. Bycie chorym oznacza nie tylko stan biologiczny organizmu, ale również sytuację społeczną chorego. Definicja stanu choroby określa zatem wzory zachowania jednostki chorej i jej najbliższego otoczenia. To społeczne rozumienie roli chorego wpływa także na zachowanie się jednostki w chorobie. Uznawanie danego stanu biologicznego organizmu za chorobę pociąga za sobą określone reakcje.
Utrata zdolności adaptacji do świata zewnętrznego, ból i niemożność wykonywania czynności, które były celem dotychczasowego życia, jest największą tragedią chorego. Wartość zdrowia sama w sobie domaga się zdecydowanych działań ochronnych. Zobowiązania do kategorycznej działalności na rzecz ochrony zdrowia E. Kant nazwał imperatywem kategorycznym, co oznacza, że obecność drugiej istoty w sytuacji cierpienia i osamotnienia jest faktem doniosłym, pozwalającym na doznanie wartości. Wartości tych doznaje zarówno osoba cierpiąca, która znajduje siły do przeciwdziałania chorobie, jak i opiekun niezbędny do podtrzymania aktywności chorego w jego zmaganiach z nieszczęściem.
Przyszłość gerontologów rysuje się całkiem nieźle. Sporo pracy w związku z gwałtownie postępującym starzeniem się społeczeństwa gwarantować będą gerontologom najrozmaitsze instytucje, które na razie nie istnieją w Polsce: od ośrodków terapii do ośrodków rekreacyjnych z programem dla ludzi starszych, a może nawet do biur podróży ze specjalnym programem. Gerontolodzy będą pracować w domach spokojnej starości, ale także w innych miejscach, gdzie wymagać się będzie umiejętności zaplanowania terapii lub organizowania czasu dla ludzi starszych.
Gerontolodzy od kilkudziesięciu lat intensywnie poszukują skutecznej metody pozwalającej przedłużyć życie oraz zachować młodość i utrzymać sprawność do późnej starości. Na procesy starzenia się, objawiające się siwieniem włosów, zanikiem mięśni i tkanki kostnej oraz osłabieniem odporności, wpływa tak wiele genów, styl życia i środowisko, że nie ma i najprawdopodobniej nigdy nie będzie jednego cudownego leku, który mógłby leczyć starość.





BIBLIOGRAFIA


Dekalog seniora, ,,Sonata”, nr 18, 2002 r.
B. Hebda, J. Madejski, Zawód z pasją, Park, Warszawa, 2004 r.
Nowa encyklopedia powszechna, PWN, Warszawa, 2004 r.
O starości inaczej, ,,Sonata”, nr 18, 2002 r.
Z. Wojtasiński, Skok do wieczności, ,,Wprost”, 27 lipca 2003 r.
Wolna Encyklopedia Wikipedia, www.wikipedia.org