Streszczenie rozdziału "Pedagogika pracy jako dyscyplina pedagogiczna" z książki Zygmunta Wiatrowskiego

Streszczenie rozdziału I z książki
Zygmunta Wiatrowskiego, Pedagogika pracy w zarysie, Warszawa 1985, s. 5- 32.

PLAN PRACY
1.Pedagogika pracy jako dyscyplina pedagogiczna 2
1.1.Rodowód pedagogiki pracy 2
1.2. Przedmiot, zadania i działy pedagogiki pracy oraz tereny badań 4
1.2.1. Kształcenie przedzawodowe 4
1.2.2. Kształcenie zawodowe 4
1.2.3. Pedagogika zakładu pracy 5
1.2.4. Tereny badawcze pedagogiki pracy 5
1.3. Miejsce pedagogiki pracy wśród nauk pedagogicznych 6
1.3.1. Charakterystyka dyscyplin ściśle związanych z pedagogiką pracy 7
1.4. Miejsce pedagogiki pracy wśród nauk o pracy 10
1.5. Pedagogika pracy w kompleksie nauk oraz jej idea przewodnia 11
Literatura: 12


1.Pedagogika pracy jako dyscyplina pedagogiczna
1.1.Rodowód pedagogiki pracy
Pedagogika pracy powstała jako dyscyplina pedagogiczna, dopiero w latach 70- tych naszego wieku, lecz ma ona jednak długi rodowód.
Wysoką wartość pracy w wychowaniu znajdziemy w poglądach takich przedstawicieli utopijnego kierunku filozofii, jak: Tomasz More, Tomasz Campanella, Franciszek Bacon i inni, którzy zajmując się wychowaniem, wyznaczali pracy szczególną rolę.
Tomasz More opisując w Utopii życie na wyspie, gdzie panuje szczęście, sformułował postulat, aby cała młodzież obojga płci pracowała w rolnictwie, a później wybierała inne zawody. I tak przez pierwszego twórcę idei wychowania przez pracę uważa się Tomasza More. Od tamtego czasu zagadnieniem pracy i wychowania przez pracę zajmowało się wielu myślicieli, szczególnie Jan Amos Komeński. Kładł on nacisk na przysposobienie dziecka do pracy ręcznej i zapoznania z gospodarstwem domowym. Uważał, że przez pracę prowadzi najbardziej skuteczna droga do aktywizowania dziecka, eliminowania nudy, a także orientacji dziecka w różnorodności prac zawodowych po to, aby łatwiej ujawniały się zamiłowania i skłonności.
W Polsce w okresie Odrodzenia wychowaniem przez pracę zajmował się Andrzej Frycz Modrzewski. Uważał on, że do pracy należy przyzwyczajać dzieci od najmłodszych lat i kontrolować jej wyniki.
W dwieście lat później problematyka wychowania przez pracę podjęta została w znacznie szerszym zakresie przez takich myślicieli i działaczy kręgu Komisji Edukacji Narodowej, jak: Grzegorz Piramowicz, Antoni Popławski, Adolf Kamieński, Hugo Kołłątaj i inni, którzy w pewnym sensie mogą być uznani za prekursorów pedagogiki pracy .
Koncepcję i realizację idei kształcenia zawodowego oraz wychowania przez pracę zawdzięczamy Stanisławowi Staszicowi. Przyczynił się on do powstania:
? Instytutu Agronomicznego i Instytutu Weterynaryjnego w Marymoncie;
? Założył Akademię Górniczą w Kielcach, Szkołę górniczą w Dąbrowie Górniczej;
? Przyczynił się do utworzenia Politechniki Warszawskiej, Szkoły Inżynierii Ogólnej Cywilnej Dróg i Mostów, Instytutu Agronomii, Instytutu Głuchoniemych, Szkoły Lekarskiej;
? Inicjował powstanie szkół rzemieślniczych, rękodzielniczych i rolniczych w miastach i na wsiach;
? Dzięki jego działalności powstały ?szkoły niedzielne? w wielu ośrodkach kraju.
A więc można stwierdzić, iż Stanisław Staszic jest ojcem polskiego szkolnictwa zawodowego
W XIX w. problematyka należąca do dziedziny zwanej dziś pedagogiką pracy żywo interesowała, z jednej strony, licznych przedstawicieli pozytywizmu, głoszących między innymi hasła ?pracy organicznej? i ?pracy u podstaw?, z drugiej zaś strony twórców marksizmu .
Praca organiczna ? marksizm:
? Karol Marks
? Fryderyk Engels
? Włodzimierz Ilicz Lenin
? Nadieżda K. Krupska
? G. Kershensteiner
? J. Dewey
? P.P. Błoński
? H. Rowid
Pod koniec XIX wieku wyodrębniają się nowe dziedziny wiedzy naukowej, w tym nauka o pracy.
Przedstawiciele:
? W. Jastrzębowski, który w 1857 r. opublikował Rys ergonomii, czyli nauki o pracy;
? S. Brzozowski wypracował koncepcję tzw. ?filozofii pracy i swobody?;
? K. Adamiecki tworzy teoretyczne podstawy organizacji i zarządzania;
? T. Kotarbiński zapoczątkowuje ?szkicami praktycznymi? rozwój prakseologii.
W latach międzywojennych w Polce zagadnieniem wychowania przez pracę zajmowali się:
? W. Przanowski
? W. Ambroziewicz
? W. Spasowski
? H. Rawid
? S. Karnia
W pierwszych latach powojennych najwięcej uwagi poświęcono tworzeniu nowego szkolnictwa zawodowego, przy czym ze zrozumiałych względów dominowały prace organizacyjne oraz programowe. Dopiero od lat sześćdziesiątych można wyraźniej dostrzec początki wyodrębniania się nowej dyscypliny pedagogicznej: pedagogika pracy. Rola inicjatora i organizatora tej sfery badań przypadła prof. Dr Tadeuszowi Nowackiemu

1.2. Przedmiot, zadania i działy pedagogiki pracy oraz tereny badań
Od wielu lat stosuje się wiele nazw podobnych i pokrewnych treściowo a mianowicie:
? Pedagogika gospodarcza
? Pedagogika przemysłowa
? Pedagogika szkoły zawodowej
? Pedagogika zawodowa
? Pedagogika zakładu pracy.
W Polsce nazwę pedagogika pracy formalnie uznała Rada Narodowa Instytutu Kształcenia Zawodowego w 1972 r. Pedagogikę pracy przyjęło się już określić jako dyscyplinę naukową, której przedmiotem badań są pedagogiczne aspekty relacji: człowiek ? wychowanie ? praca.
Przez pedagogikę pracy rozumieć będziemy tę dyscyplinę pedagogiczną, której przedmiotem zainteresowań i badań naukowych są problemy wychowania przez pracę, kształcenia politechnicznego, orientacji i poradnictwa zawodowego, kształcenia i wychowania zawodowego, doskonalenia ogólnego i zawodowego pracowników oraz problemy oświatowe i wychowawcze zakładu pracy .
Pedagogika pracy posiada zestaw problemów, skupionych wokół:
? Sylwetki człowieka, jakiego chcemy wychować,
? Zasad zawodowych, jakie będzie wykonywać absolwent określonej szkoły zawodowej,
? Treści, metody i środki kształcenia, dokształcania oraz doskonalenia zawodowego,
? Warunków osobowych i materialnych przygotowania człowieka do pracy,
? Skuteczności kształcenia, dokształcania i doskonalenia zawodowego,
? Skuteczności działań wychowawczych w zakładzie pracy.
1.2.1. Kształcenie przedzawodowe

Obejmuje to wszystko, co decyduje o rozwoju jednostki w okresie poprzedzającym systematyczne kształcenie zawodowe i pomaga w dokonaniu właściwego wyboru zawodu.
W tej sferze mieści się kształcenie ogólne, wychowanie przez pracę realizowane w domu rodzinnym, w przedszkolu i w szkole ogólnokształcącej, kształcenie politechniczne, a także preorientacja oraz orientacja i poradnictwo zawodowe.
1.2.2. Kształcenie zawodowe
Dotyczy ogólnozawodowego i specjalistycznego kształcenia głównie w szkole zawodowej, ale także w zakładach pracy i instytucjach oświaty pozaszkolnej. Obejmuje przede wszystkim cele, treści, programy, proces, formy, metody i środki kształcenia zawodowego oraz warunki skuteczności i wyniki tego kształcenia, a także szeroko rozumianą problematykę wychowawczą szkoły zawodowej.
1.2.3. Pedagogika zakładu pracy
Obejmuje ona problemy:
? oświatowe i wychowawcze współczesnego zakładu pracy, w tym kształcenie ustawiczne, a szczególności doskonalenie zawodowe pracowników w całym okresie ich aktywności zawodowej,
? Adaptacji społeczno-zawodowej, identyfikacji z zawodem i z zakładem pracy, stabilizacji zawodowej,
? Stosunków międzyludzkich w zakładzie pracy,
? Zadań pozaprodukcyjnych i humanizacyjnych współczesnego zakładu pracy.
1.2.4. Tereny badawcze pedagogiki pracy
Do typowych terenów badawczych pedagogiki pracy należą:
? Dom rodzinny, przedszkole i szkoły oraz inne ośrodki wychowania przez pracę i kształtowania osobowości młodego człowieka,
? Szkoła i inne ośrodki wychowania spełniające funkcję przygotowania młodzieży do świadomego wyboru zawodu,
? Szkoły i inne placówki oświatowo-wychowawcze realizujące proces przygotowania do pracy zawodowej,
? Ośrodki kształcenia ustawicznego pracowników, w tym szkoły dla pracujących, kursy i studia podyplomowe, zakłady pracy i organizacje społeczne prowadzące różne formy ustawicznego upowszechniania oświaty zawodowej,
? Ośrodki prowadzące badania nad organizacją i skutecznością kształcenia i doskonalenia zawodowego,
? Zakłady pracy traktowane jako znaczące środowisko wychowania.

1.3. Miejsce pedagogiki pracy wśród nauk pedagogicznych
Nauki pedagogiczne stanowią bardzo rozbudowaną już grupę nauk zajmujących się zagadnieniami wychowania, kształcenia i oświaty. Jak stwierdza Stefan Wołoszyn globalny charakter myślenia tradycyjnej pedagogiki rozwijanej jako ?sztuka wychowania? zastępuje coraz bardziej zróżnicowany i wyspecjalizowany system pedagogiczny.
Struktura dyscyplin pedagogicznych:
Nauki Pedagogiczne
I. Dyscypliny podstawowe:
1. Pedagogika ogólna
2. Historia oświaty i wychowania oraz doktryn pedagogicznych
3. Teoria wychowania
4. Dydaktyka
II. Dyscypliny specjalistyczne wyznaczone linią rozwoju człowieka
1. Teoria wychowania rodzinnego
2. Teoria wychowania przedszkolnego i wczesnoszkolnego
3. Pedagogika szkolna
4. Pedagogika zawodowa
5. Pedagogika szkoły wyższej
6. Pedagogika pracy
7. Pedagogika społeczna
8. Pedagogika dorosłych
9. Pedagogika specjalna
III. Inne dyscypliny pedagogiczne
1. Pedagogika porównawcza
2. Polityka oświaty
3. Ekonomika oświaty
4. Organizacja oświaty i wychowania
5. Pedeutologia
IV. Dyscypliny naukowe ściśle związane z pedagogiką
1. Psychologia wychowawcza
2. Socjologia wychowawcza
3. Cybernetyka pedagogiczna
4. Gerontologia pedagogiczna
W ujęciu ogólniejszym, przy tym tradycyjnym, wyróżnia się: pedagogikę ogólną, teorię wychowania, historię wychowania i dydaktykę. Można też spotkać się z innymi dziedzinami wiedzy pedagogicznej a mianowicie: pedagogika rolnicza, pedagogika wojskowa, pedagogika czasu wolnego i inne.
B.Suchodolski pisze: ?pedagogika jako jednorodna nauka zajmuje się całością zjawisk wychowawczych, tzn. warunkami, w których one przebiegają, celami, którym mają służyć, procesem i treścią działalności wychowawczej, metodami, które mają jej zapewnić skuteczność, oraz instytucjami, które tę działalność prowadzą? .
Do zadań nauk pedagogicznych zaliczamy:
? Gromadzenie wiedzy o rzeczywistości wychowawczej i rzetelny opis wyników w formie zdań sprawozdawczych i opisowych oraz stwierdzenie, jak przebiegają procesy wychowawcze;
? Uogólnienie zebranych wyników obserwacji, wykrywanie związków i zależności między zjawiskami wychowawczymi i formułowanie wniosków w formie zdań ogólnych, przedstawiających prawidłowości przebiegu procesów wychowawczych;
? Dostarczenie wiedzy potrzebnej do przekształcania rzeczywistości wychowawczej, przedstawionej w formie zdań wartościujących i normatywnych.

1.3.1. Charakterystyka dyscyplin ściśle związanych z pedagogiką pracy
Teoria wychowania ? jest dyscypliną pedagogiczną, zajmującą się problematyką celów, treści metod i organizacji wychowania umysłowego, moralnego, społecznego, estetycznego i fizycznego, realizowanych przez naukę, pracę, sztukę, sport i wypoczynek.
Teoria wychowania stanowi dziś mocno rozbudowany układ treściowy i obejmuje szereg teorii, których znaczącymi częściami składowymi czyni się: 1) teorię wychowania społeczno ? moralnego, 2) teorię wychowania umysłowego, 3) teorię wychowania fizycznego i 4) teorię wychowania estetycznego. Mówi się też o teorii wychowania przez pracę, przez zabawę, w organizacji młodzieżowej, czy wreszcie o teorii wychowania zawodowego
Dydaktyka ? jest nauką o nauczaniu i uczeniu się, jest zbiorem poprawnie uzasadnionych twierdzeń i hipotez dotyczących zjawisk, zależności i prawidłowości nauczania ? uczenia się oraz sposobów analizy i przekształcania tych zjawisk przez człowieka . Dyscyplina ta spełnia wiele funkcji, najważniejsze z nich to: funkcja diagnostyczna, funkcja prognostyczna i funkcja instrumentalno ? techniczna.
Teoria kształcenia ustawicznego zapewnia możliwości kontynuowania nauki i dopełnienia wykształcenia po ukończeniu szkoły obowiązkowej. Umożliwia w każdym wieku uzupełnianie, odnawianie albo dostosowanie nabytych wiadomości i umiejętności do nowych potrzeb. Ułatwia rozumienie problemów narodu i świata wszystkim obywatelom, niezależnie od zajmowanych stanowisk i zakresu odpowiedzialności. Tworzy warunki do stałego i wszechstronnego rozwijania w ciągu całego życia osobowości człowieka.
W teorii kształcenia ustawicznego szczególne miejsce przypada:
? Procesom kształcenia, dokształcania i doskonalenia oraz samokształcenie, tworzącym układ harmonijny i dopełniający się,
? Koncepcji szczeblowego systemu doskonalenia zawodowego.
Andragogika - to nauka o celach, treściach, formach, metodach, zasadach nauczania, kształcenia, wychowania, samokształcenia, samowychowania ludzi dorosłych. Jest nauką społeczną, humanistyczną i o wychowaniu.
Przedmiotem zainteresowania tej nauki:
- zajmuje się możliwościami rozwoju ludzi dorosłych, ich edukacją,
- procesami, które składają się na edukację. W obrębie tych procesów jeszcze bardziej szczegółowymi procesami,
- odpowiednie instytucie, w których ten proces zachodzi, np. szkoła, przychodnia lekarska, biblioteka, czytelnia, zakłady pracy.
Pedagogikę pracy interesuje człowiek pracujący, podwyższający swoje kwalifikacje, dochodzący do mistrzostwa w zawodzie i do osobowości zawodowej.
Pedagogika społeczna - to dział pedagogiki zajmujący się problematyką środowiskowych uwarunkowań procesu wychowawczo-opiekuńczego oraz rozwoju człowieka w różnych okresach życia.
Funkcją ogółu czynności podejmowanych przez pedagogikę społeczną w celu przeobrażania środowiska i kształtowania postaw czynnych jest kompensacja, profilaktyka oraz doskonalenie.
Związek pedagogiki społecznej z pedagogiką pracy polega na podejmowaniu starań, aby zakład pracy stawał się coraz bardziej znaczącym środowiskiem wychowawczo - opiekuńczym dla ogółu pracowników i członków ich rodzin .
Pedagogika specjalna - dział pedagogiki którego, podstawowym obiektem zainteresowania jest człowiek wymagający wsparcia i pomocy w przekraczaniu różnorakich trudności, utrudniających mu rozwój i funkcjonowanie społeczne. Zajmuje się osobami w każdym wieku, starając się odpowiadać na ich szczególne potrzeby: rozwojowe w wieku niemowlęcym, edukacyjne i wychowawcze w wieku przedszkolnym, szkolnym oraz dorastania a także socjalizacyjne i zawodowe w wieku dojrzałym. Podstawowym zadaniem pedagogiki specjalnej jest stworzenie podstaw teoretycznych i metodycznych dla procesów rewalidacji (czyli usprawniania, kompensacji i korektury pedagogicznej w procesie dydaktyczno-wychowawczym) oraz resocjalizacji. Oprócz osób niepełnosprawnych pedagogika specjalna zajmuje się też ludźmi wybitnie zdolnymi.
Główne działy pedagogiki specjalnej to:
? Oligofrenopedagogika- zajmuje się wychowaniem i nauczaniem osób upośledzonych umysłowo. Przedmiotem jest jednostka upośledzona umysłowo i proces jej rehabilitacji obejmujący wszechstronny rozwój i przystosowanie do życia w społeczeństwie ludzi pełnosprawnych.
? Surdopedagogika - zajmuje się nauczaniem i wychowaniem osób z wadami słuchu, a także ich rodzinami i otoczeniem. Ponadto obejmuje też profilaktykę, diagnostykę i poradnictwo osobom z grupy ryzyka.
? Tyflopedagogika- zajmuje się wychowaniem, edukacją, terapią i rehabilitacją osób niewidomych i niedowidzących w placówkach oświatowych (w tym integracyjnych) oraz poradniach specjalistycznych.
? Pedagogika terapeutyczna- jest to pedagogika osób przewlekle chorych i kalekich, przebywających w placówkach leczniczych oraz placówkach integracyjnych dla dzieci i młodzieży, a także w specjalistycznych ośrodkach rehabilitacyjnych i opieki paliatywnej.
A.Hulek twierdzi, że pedagogika pracy stwarza pedagogice specjalnej szanse dochodzenia do rozwiązań, w których praca człowieka nabiera znaczenia podstawowego. Będzie to na pewno wychowanie przez pracę, ale także kształcenie politechniczne, kształcenie zawodowe, a nawet doskonalenie zawodowe. Można dodać, że w przypadku pedagogiki specjalnej postulowane przez pedagogikę pracy humanizacja warunków pracy wysuwa się na pierwszy plan .
Słuszne jest wyodrębnienie pedagogiki pracy z problematyki ogólnopedagogicznej, ponieważ:
1. Problematyka ogólnopedagogiczna jest już dzisiaj zbyt rozległa i złożona, potrzebna jest specjalizacja;
2. Problematyka pedagogiki pracy, z racji silnego nawiązywania do spraw zawodoznawczych i do zakładu pracy, nie mieści się w tradycyjnych schematach pedagogiki ogólnej;
3. Istnieje pilna potrzeba zajęcia się człowiekiem pracy, w tym przede wszystkim jego przygotowaniem do pracy zawodowej i do pełnienia różnych ról zawodowych, jako warunkami doskonalenia ogólnego i zawodowego, wreszcie warunkami kształtowania bogatej osobowości i dochodzenia do mistrzostwa w zawodzie, co wymaga jednak zastosowania swoistych dla przedmiotu metod, technik, narzędzi i procedur badawczych.

1.4. Miejsce pedagogiki pracy wśród nauk o pracy

PRACA ? jest celowa działalność człowieka polegająca na celowym przekształcaniu dóbr przyrody i przystosowywaniu ich do zaspokajania potrzeb człowiek. To główny czynnik decydujący o wykorzystaniu możliwości człowieka, odgrywający kluczową rolę w jego rozwoju i podstawę życia społecznego. Praca w naturalny sposób łączy różne dyscypliny naukowe.
A. Filozofia pracy
Filozofia pracy zajmuje się wpływem pracy ludzkiej na przeobrażenia świata i człowieka w szczególności interesuje się aspektami poznawczymi, moralnymi i estetycznymi. Zadanie pedagogiczne: wychowanie dla zdobywania wiedzy, przeżywania i umiejętności wartościowania.
Pedagogika pracy akcentująca wychowanie przez pracę, czyni wszystko, aby człowiek właśnie te aspekty dostrzegał i honorował. Miedzy innymi praca ludzka stanowić winna podstawowe źródło wiedzy człowieka, jego przeżyć i umiejętności wartościowania.
B. Ekonomia polityczna
Nauka o stosunkach ekonomicznych i prawach rządzących produkcja, podziałem, wymianą, konsumpcją na różnych poziomach rozwoju społecznego. Zadanie pedagogiczne: przygotowanie do rozumienia mechanizmów ekonomicznych i skutecznego oddziaływania na nie.
Służyć ma temu m.in. proces kształcenia i doskonalenia zawodowego, realizowany w szkole zawodowej i w zakładzie pracy, który w problematyce pedagogiki pracy wysuwa się na pierwszy plan.
C. Psychologia pracy
Bada psychikę człowieka w toku pracy. Wypracowuje rozwiązania kształtujące ważne dla pracy zawodowej cechy osobowości. Zadanie pedagogiczne: przygotowuje człowieka do odnalezienia się w relacji: człowiek ? praca.
Pedagogikę pracy interesuje przede wszystkim przygotowanie człowieka do pracy. W ty właśnie przygotowaniu liczą się wiadomości, umiejętności i nawyki zawodowe oraz motywacja i postawa wobec zadań zawodowych.
D. Socjologia pracy
Zajmuje się społecznym charakterem pracy i wynikającymi stąd konsekwencjami społecznymi ? społecznymi uwarunkowaniami pracy ludzkiej, narzędzi, technologii, produktu oraz stosunków produkcyjnych. Zadanie pedagogiczne: przygotowanie jednostek i grup społecznych do współpracy.
Troska o prawidłowe funkcjonowanie różnorodnych grup społecznych, głównie grup zawodowych, jest właściwością socjologii pracy jak i pedagogiki pracy. Stąd też w pedagogice pracy tyle uwagi poświęca się sprawom wychowania społecznego.
E. Naukowa organizacja pracy
Teoria skutecznego i sprawnego organizowania indywidualnej i zbiorowej pracy oraz skutecznego nią kierowania.
Zadanie pedagogiczne: zdobycie wiedzy i umiejętności dotyczące efektywnej pracy indywidualnej i zespołowej. I to stanowi między innymi przedmiot zainteresowań pedagogów pracy.


1.5. Pedagogika pracy w kompleksie nauk oraz jej idea przewodnia
Funkcjonowanie zakładu pracy to przede wszystkim funkcjonowanie wielu różnych ogniw i jednostek organizacyjnych, za którymi zawsze kryją się konkretni pracownicy. I oni stanowią przedmiot zainteresowań różnych dyscyplin naukowych i różnych przedmiotów nauczania, bo oto:
? Prawo pracy określa obowiązki i prawa pracowników,
? Ekonomia i organizacja pracy rozpatruje założenia gospodarki kadrami, problemy mierzenia pracy, jak również podejmuje badania metod pracy oraz problemów zatrudnienia,
? Statystyka i ewidencja służy do celów sprawozdawczych i planistycznych .
Proces rozwoju zawodowego jest długotrwałym procesem i przebiega, można przyjąć w trzech etapach:
o Okres przed wyborem zawodu
o Okres zdobywania wiadomości i umiejętności w wybranym zawodzie (przygotowanie do zadań zawodowych),
o Okres aktywności zawodowej.
Te trzy okresy aktywności zawodowej człowieka charakteryzują:
o Przygotowanie zawodowe,
o Adaptacja społeczno ? zawodowa,
o Identyfikacja i stabilizacja zawodowa,
o Sukces zawodowy
o Mistrzostwo w zawodzie
K. Czarnecki stwierdza: ? Nastawienie zawodowe, podejmowanie decyzji zawodowej, adaptacja zawodowa oraz stabilizacja zawodowa jako główne etapy rozwoju zawodowego człowieka wypełniają całe społeczno ? zawodowe życie człowieka. Stanowią jeden ciąg przemian zawodowej i społecznej świadomości jednostki rozwijającej się, wzbogacającej się o coraz nowsze treści i doświadczenia życiowe? .

Literatura:
Z. Wiatrowski, Pedagogika pracy w zarysie, Warszawa 1985, PWN.