Obywatelstwo - ogólne zagadnienia
1. Obywatelstwo – pojęcie
a) Prawny związek jednostki z państwem, łączący się z uprawnieniami i obowiązkami określonymi przez prawo danego państwa. Obywatelstwo nie jest tożsame z narodowością jednostki (np. osoba narodowości francuskiej może być obywatelem polskim). Państwo decyduje o przyznaniu obywatelstwa, oraz zapewnia swoim obywatelom w odróżnieniu od cudzoziemców i bezpaństwowców , ochronę nie tylko kraju, ale i poza granicami (poprzez ochronę konsularną i dyplomatyczną). Państwo ma obowiązek przyjąć własnego obywatela wydalonego z obcego kraju.
Problemem obywatelstwa jest regulowany przez prawo wewnętrzne. Istnieją dwa kryteria określenia obywatelstwa:
• prawo ziemi, gdy o obywatelstwie decyduje miejsce urodzenia, niezależnie od obywatelstwa rodziców (głównie w krajach amerykańskich)
• prawo krwi, gdy o obywatelstwie decyduje przynależność państwowa rodziców (głównie w krajach europejskich).
b) Przynależność do społeczności danego miasta lub terenu, unormowana prawnie.
c) W przeszłości obywatele, ziemianie.
2. Obywatel - pojecie
a) Członek danego państwa, mający określone prawa i obowiązki, ujęte przez prawo o konstytucję. Zgodnie z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej uchwalonej 2 kwietnia 1997, wszyscy obywatele Polski, bez względu na pochodzenie społeczne, wykształcenie, zawód, narodowość, płeć, rasę czy wyznanie mają prawa, jak i obowiązki.
Niektóre z praw i obowiązków gwarantowane są także przez umowy i konwencje międzynarodowe, podpisane i ratyfikowane przez władze RP.
Istotną rolę odgrywa m. in. Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych wolności (sporządzona w Rzymie 4 listopada 1950 roku). W celu stworzenia gwarancji ochrony praw i wolności obywateli, ustanowiono w RP Urząd Rzecznika Praw Obywateli, który jest powołany przez Sejm za zgodą Senatu, na wniosek Marszałka Sejmu, albo 35 posłów.
b) Stały mieszkaniec jakiegoś terytorium, zarejestrowany w miejscach ewidencyjnych ludności.
c) Forma tytułowania się w niektórych społecznościach i grupach społecznych.
d) W przeszłości właściciel majątku ziemskiego, ziemianin.
3. Prawa obywatelskie
Wieloznaczny termin określający prawa przyznawane jednostce przez porządek prawny określonego państwa. Na właściwość takiego rozumienia praw obywatelskich wskazuje jeden z pierwszych aktów normujących powszechne prawa jednostki – Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela z 1789r. oraz europejskie konstytucje uchwalone w XIX i w pierwszej połowie XX wieku.
Prawa obywatelskie są prawami o charakterze publicznym – nie dotyczą relacji między obywatelami a wyłącznie miedzy państwem a jednostką.
Prawa obywatelskie można podzielić na prawa gwarantowane konstytucyjnie oraz prawa chronione na podstawie uchwał. Różnią się one mocą prawną i systemem prawnej ich ochrony.
W wielu państwach przyjmowana jest zasada, że prawo przedmiotowe (akty prawne) jeżeli normują sytuację prawną obywateli to tym samym statuują ich prawa podmiotowe.
W Polsce regulacja prawna jest zawarta w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej Rozdział II „Wolność, Prawa i Obowiązki Człowieka i Obywatela” .
4. Obywatelskie nieposłuszeństwo
U ujęciu szerokim oznacz przeciwstawianie się przez obywateli władzy politycznej, podejmującym decyzje niezgodne z prawem bądź wartościami społecznymi, które przynoszą negatywne konsekwencje dla poszczególnych grup bądź całego społeczeństwa. Protestujący obywatele rozmyślnie naruszają prawa dla jakiegoś istotnego celu społecznego. Nie dostrzegają innego sposobu – zwykle po wyczerpaniu legalnych możliwości – wyłącznie z zastosowaniem przemocy wobec niesprawiedliwej i dyktatorskiej władzy. Takie zalecenia zawierały np. demokratyczne konstytucje Stanów Zjednoczonych i Francji – odpowiednio – w postaci Deklaracji Niepodległości i Deklaracji Praw Obywatela i Człowieka.
Według E. Łętowskiej , obywatelskie nieposłuszeństwo musi spełnić następujące warunki:
a) protestujący nie mogą się posługiwać przemocą,
b) celem działania powinna być ochrona konstytucji, której przepisy zostały zlekceważone czy naruszone przez akty niższego rzędu bądź postępowanie rządzących,
c) obywatelskie nieposłuszeństwo „musi być poprzedzone innymi działaniami, które protestujący nada swojej dyspozycji w ramach obowiązującego porządku prawnego (demonstracje, działania poprzez stowarzyszenia itp.)”,
d) „środki i formy protestu powinny być proporcjonalne do celu, nie należy też zaczynać od razu od środków najostrzejszych”,
e) protestujący obywatele muszą być przygotowani do poniesienia konsekwencji swoich czynów.