Partie polityczne w Polsce - 2002/2003

Partia polityczna (z łaciny pars, partis ? część), dobrowolna organizacja, reprezentująca interesy określonej grupy społecznej, zmierza do zdobycia lub utrzymania władzy państwowej w celu realizacji swojego programu politycznego.

Współcześnie słowo to oznacza dobrowolną organizację walczącą o zdobycie lub utrzymanie władzy w państwie w celu realizacji własnego programu politycznego.

Program polityczny - sformułowany przez partię polityczną lub ruch społeczno-polityczny zespół postulatów dot. kwestii społecznych, gospodarczych, ustrojowych i międzynarodowych.

Program polityczny zawiera wykaz proponowanych działań politycznych zmierzających do utrzymania lub zmiany istniejącego stanu rzeczy. W części wprowadzającej każdego programu politycznego zazwyczaj zaprezentowane są podstawowe założenia ideologiczne, do których odwołuje się dana grupa polityczna (partia, ruch), stają się one też w konkretnej sytuacji programem, np. jeśli jakaś partia propaguje ideologię konserwatywną głoszącą m. in. w sferze ekonomicznej koncepcję wolnego rynku, opowiada się więc ona za silnym, chroniącym własność prywatną państwem nie ingerującym w życie społeczeństwa (doktryna), natomiast programowym wyrazem tych idei jest zapowiedź, że w ciągu 6 lat zostaną zniesione wszelkie dotacje socjalne. Program jest więc uszczegółowioną doktryną opierającą się na określonej ideologii.

Geneza partii politycznych sięga dawnych zgromadzeń stanowych, których członkowie łączyli się w koterie (grupy) arystokratokratyczne. Pierwsze tego typu partie powstały w XVII w. w parlamencie angielskim, torysi dali początek konserwatystom, a wigowie liberałom. W okresie rewolucji francuskiej pojawiły się kluby polityczne, które miały zalążki struktury organizacyjnej. Ich rozwój nastąpił podczas Wiosny Ludów. Pod wpływem upowszechnienia się prawa wyborczego w XIX w. zaczęły powstawać nowoczesne partie masowe.



Cechy partii politycznej


Funkcje partii politycznych

Możemy wyróżnić trzy podstawowe funkcji partii:

1. Funkcja kształtowania opinii i postaw politycznych.

Zadaniem, jakie wszystkie partie stawiają przed sobą jest kształtowanie opinii politycznych nie tylko swych członków, ale i szerokich kręgów społecznych, które partia chce pozyskać dla siebie. Kształtowanie opinii to zadanie informacyjne; kształtowanie postaw politycznych wymaga działań bardziej intensywnych, wychowawczych.

W funkcji tej zawiera się również zagadnienie artykulacji i integracji interesów, wyodrębnianie gdzie indziej w odrębną funkcję. Artykulacja interesów jest tu rozumiana jako dążenie do ujawnienia i sformułowania treści interesów swoich zwolenników. Jest ona realizowana przez takie środki jak prasa partyjna, agitacja wśród zwolenników, wystąpienia parlamentarne, akcje masowe - petycje, demonstracje, strajki.

Zadanie integracji interesów może być określane jako kojarzenie interesów innych grup i tworzenie z nich pewnej syntezy, budowanie kompromisu. Rola partii politycznej może tu być mniej lub bardziej aktywna; może ona ograniczyć się tylko do pośrednictwa, albo wnieść pewien twórczy wkład w proces integracji. Partie dążą do integracji interesów gospodarczych, społecznych i kulturalnych wokół wspólnych celów politycznych.

2. Funkcja wyborcza

Funkcja ta realizowana jest przez cały czas, ze szczególnym jednak nasileniem w czasie wyborów i kampanii wyborczej. Można wyróżnić dwa jej składniki: selekcję kandydatów na wybieralne stanowiska oraz formułowanie programu wyborczego.

Choć partie polityczne nie są jedyną instytucją polityczną posiadającą możliwość desygnowania kandydatów, to są one czynnikiem głównym, posiadającym niemal monopol w tej dziedzinie, jeśli nie bezpośredni, to pośredni wpływ na wybór kandydatów. Selekcja kandydatów jest niezwykle ważnym elementem funkcji wyborczej funkcji partii; poprzez nią formułuje się elita polityczna państwa.

Kandydaci są wybierani wpierw wewnątrz partii, w sposób mniej lub bardziej demokratyczny; wybór demokratyczny przez członków partii stosuje się rzadko, z reguły większy wpływ ma tu kierownictwo partii i jej najbardziej aktywni działacze. Przewaga kierownictwa może być tym, że za faktycznego reprezentanta wyborców uważana jest partia polityczna, a nie konkretny kandydat. Wokół kandydatur toczy się ostra, niejawna węższych kręgów politycznych, frakcji wewnątrzpartyjnych czy grup interesów stojących poza partiami. Na ostateczne zatwierdzenie wybranego kandydata na stanowiska w rządzie czy administracji państwowej mogą mieć też wpływ inne partie, zwłaszcza te pozostające w koalicji z daną partią; stosowany jest tu mechanizm konsultacji.

Partie polityczne prezentują swoim wyborcom swoje programy przez cały czas swojej działalności, a w czasie wyborów - formułują programy wyborcze czy też platformy wyborcze. Program wyborczy jest środkiem oddziaływania na wyborców, umożliwiających przyciągnięcie wyborców i zgrupowanie ich wokół programu działania politycznego prezentowanego przez daną partię. Programy wyborcze mogą być opracowywane przez partię jako całość lub pozostawione poszczególnym kandydatom; jest to zależne od charakteru danej partii15. W takich przypadkach jak wybór prezydenta można zauważyć dominującą rolę lidera, z którym program jest ściśle utożsamiany, lider osobiście przedstawia go i jest z nim identyfikowany; rolę taką podkreślają wystąpienia kandydata na prezydenta czy urzędującego prezydenta w środkach masowego przekazu. Program wyborczy po przeprowadzeniu wyborów przekształca się z propozycji politycznych partii i jej kandydatów w wyraz opinii tej części wyborców, którzy głosowali na daną partię. Wyborcy ci przez swój głos popierają ów pogram, wyrażają zgodę na zawarte w nim propozycje i oczekują ich realizacji. Jest to jedna z form organizacji politycznej działalności obywateli, do której powołane są partie polityczne.

Partie polityczne nie tyle jednak wyrażają opinie obywateli, co same je tworzą. Przygotowują program polityczny, do którego starają się przekonać społeczeństwo, zyskać jak najwięcej zwolenników, by otrzymać dzięki temu jak najwięcej głosów, a przez to - władzę w państwie. Partie kształtują więc poglądy swoich wyborców, są ich przewodnikiem w kwestiach politycznych. W programach wyborczych występuje znaczny element propagandy; są układane bardziej pod kątem pozyskania jak największej liczby wyborców niż merytorycznej informacji o zamierzeniach partii.

3. Funkcja rządzenia

Funkcja w węższym, dosłownym jej rozumieniu występuje wtedy, gdy partia polityczna obejmuje kierownictwo państwem w drodze obsadzenia decydujących organów państwowych. W szerszym rozumieniu uczestniczą w niej także partie, które usiłują wpłynąć na działanie kierowniczych organów państwa; można ją określić jak kontrolę rządu lub opozycję do rządu. Sobolewski proponuje także dla tej funkcji nieco szerszą nazwę - rządzenia i kontroli rządów.

Partia, która wygrała wybory, obsadza kluczowe stanowiska w państwie i zaczyna realizować funkcję kierowania organami państwowymi czy też kierowania państwem. Dzięki wprowadzeniu do organów państwowych swoich przedstawicieli partia polityczna ma wpływ na podejmowanie decyzji politycznych i mianowanie personelu wykonawczego. Należy do niej władza w państwie. O bezpośrednim zaangażowaniu partii w kierownictwo państwem świadczy obejmowanie przez przywódców partii najwyższych stanowisk państwowych, takich jak stanowiska prezydenta, premiera, ministrów.

Z kierowaniem państwem nierozerwalnie łączy się funkcja kontroli rządu, funkcja opozycji. Proces rządzenia polega na konkurencyjnej walce sił politycznych, z których jedne w danej chwili rządzą państwem, a inne pozostają do rządu w opozycji, dążąc do odwrócenia tej sytuacji przy okazji następnych wyborów. Partie opozycyjne prowadzą działania w dwóch kierunkach: przygotowania do zwycięstwa w następnych wyborach i próby włączenia się do rządzenia państwem. Pierwszy kierunek jest realizowany przez krytykę posunięć partii rządzącej i przygotowanie własnego programu politycznego. Drugi kierunek to również krytyka, ale mnie destruktywna, mająca na celu wywarcie bieżącego wpływu na politykę państwa - krytyka korygująca. Partie nie mające wpływu na politykę państwa, nie brane pod uwagę w podejmowaniu decyzji państwowych, często uciekają się do środków takich jak strajki czy manifestacje uliczne.

Polityka państwa ma być w takim modelu nie tyle wolą większości, ale syntezą między wolą większości a mniejszości, kompromisem między rządzącymi a opozycją.

Trzy funkcje partii politycznych - kształtowania opinii społecznej, wyborczą, rządzenia.

Historyczny rozwój partii

Historyczny proces rozwoju partii politycznych został przedstawiony przez Maxa Webera. Wyróżnił on trzy etapy rozwoju partii: koteria arystokratyczna (XV11-XV111 w.), partia klubowa (II pół. XVIII w. -I pół. XIX w.) i partia masowa (od 11 poł. XIX w.)
Koteria arystokratyczna to nazwa ugrupowań kierowanych przez potężne rody arystokratyczne. Ich celem stało się zdobycie (sprawowanie) władzy przez przedstawicieli tych rodów, do czego wykorzystywano wsparcie ich klienteli politycznej. Przykładem takiej koterii arystokratycznej w Polsce jest Familia, czyli ugrupowanie polityczne rodziny Czartoryskich. Posiadała ona swój program polityczny, lecz istotą działania jej członków nie była jego realizacja, lecz zapewnienie władzy Czartoryskim, którzy wcielali ów program w życie.
Partia klubowa to specyficzne ugrupowanie zwolenników pewnego programu politycznego. Jego centrum stanowili członkowie klubu zasiadający w ciałach reprezentacyjnych (np. Sejm Czteroletni w Polsce, Konstytuanta, czy Konwent podczas rewolucji we Francji). Ugrupowanie to posiadało sprecyzowany program oraz wyodrębnioną grupę przywódców. Istotą życia partii klubowej było działanie w parlamencie, natomiast nie posiadała ona rozwiniętej struktury terytorialnej. Tylko niektóre z klubów politycznych (np. jakobini) dążyły do mobilizowania swych zwolenników i tworzenia własnych przedstawicielstw lokalnych.
Partia masowa narodziła się wraz z upowszechnieniem prawa wyborczego i koniecznością zorganizowania wyborców. Ponadto czynnikiem wpływającym na rozwój partii stało się też utworzenie organizacji robotniczych (socjalistycznych). Wniosły one do życia politycznego nową jakość, stając się wzorem dla innych partii politycznych. Posiadały one nie tylko program i wyodrębnioną hierarchię przywódców, lecz również liczną grupę szeregowych członków (zwolenników), związanych normami statutu i zobowiązanych do czynnego popierania własnej partii. Dla życia politycznego ważne okazało się również związanie z partiami różnych organizacji społecznych (związkowych, kobiecych, młodzieżowych itp.), które - oprócz właściwych sobie działań - zajmował) się również kształtowaniem (wychowaniem) nowych zwolenników partii. Taki model partii okazał się najsprawniejszy dla podstawowego celu działania partii - zdobycia władzy. Z tego względu był on (i jest nadal) przyjmowany przez inne partie polityczne.

Typologia partii politycznych

Historyczny rozwój partii oraz konflikty społeczne i polityczne spowodowały, że najczęściej stosowanym kryterium podziału partii jest ich stosunek do niektórych fundamentalnych problemów społecznych, czy wręcz cywilizacyjnych. Z tego punktu widzenia można wyodrębnić następujące rodzaje partii politycznych: partie liberalne i konserwatywne, partie robotnicze, partie chrześcijańskie, partie agrarne, partie faszystowskie, partie narodowo-wyzwoleńcze, partie ekologiczne i partie regionalne.
Partie liberalne i konserwatywne - powstałe najwcześniej w związku z konfliktami między burżuazją a zwolennikami ancien regime podczas przekształceń społeczeństw europejskich na drodze od systemu feudalnego do kapitalistycznego.
Partie robotnicze - powstałe w II połowie XIX w. i na początku XX w. jako wyraz emancypacji proletariatu. Wyrażały one nastroje polityczne klasy robotniczej. W związku z konfliktami ideologicznymi, partie robotnicze podzieliły się na socjalistyczne (socjaldemokratyczne) i komunistyczne. Kryterium podziału był stosunek do idei rewolucji robotniczej i praktyki budowy nowego systemu społecznego w Rosji Radzieckiej (ZSRR).
Partie chrześcijańskie (chrześcijańsko-demokratyczne) - były próbą praktycznego stosowania zasad katolickiej nauki społecznej sformułowanych w encyklice papieża Leona XIII ?Rerum novarum" (1891 r.).
Partie agrarne - powstałe w początkach XX w. wyrażały interesy chłopskie, odmienne od interesów innych grup społecznych.
Partie faszystowskie - powstały po I wojnie światowej jako wyraz niezadowolenia z jej wyników i opozycji wobec systemu demokracji parlamentarnej.
Partie narodowo-wyzwoleńcze - szczególnie aktywne po II wojnie światowej. Ich celem było i jest nadal doprowadzenie do odzyskania niepodległości przez terytoria zależne.
Partie ekologiczne - szczególnie aktywnie działające od lat siedemdziesiątych XX w. , stawiają sobie za cel nie tylko walkę z zanieczyszczeniem środowiska naturalnego, ale również wszelkimi rodzajami jego niszczenia.
Partie regionalne - rozwijają się w regionach chcących wywalczyć częściową niezależność (autonomię) od centralnych władz państwowych, akcentują odrębność (np. językową) miejscowej ludności.
Przedstawiony wyżej katalog możliwych partii politycznych nie jest oczywiście pełny, gdyż nie uwzględnia wszystkich lokalnych możliwości i odmian, ponadto koncentruje się na zjawiskach z kręgu kultury europejskiej. Należy także zauważyć, że proces powstawania nowych partii politycznych trwa nadal, gdyż nadal ujawniają się nowe problemy społeczne, ekonomiczne i polityczne.

Innym możliwym kryterium podziału partii politycznych jest ich struktura organizacyjna. Z tego punktu widzenia można wyodrębnić: partie scentralizowane i zdecentralizowane - różnią się one między sobą zakresem władzy organów centralnych i stopniem autonomii (niezależności) lokalnych struktur partyjnych; parlamentarno-wyborcze i pozaparlamentarne - różnica tkwi w sposobie powoływania partii: pierwsze powstają wokół parlamentarzystów i działają głównie, (choć nie tylko) w okresie wyborów, niezależnie od wyborów parlamentarnych; kadrowe i masowe - pierwsze to organizacje grupujące wąską grupę aktywistów, drugie opierają się na tzw. masach członkowskich.
Także i ten podział nie obejmuje wszystkich możliwych rodzajów partii politycznych. Jest to raczej próba wskazania, że partie w zależności od warunków działania, tradycji oraz konkretnego programu mogą przybierać różną postać i mimo to nadal zachowują swój charakter.

Systemy partyjne

Pod pojęciem systemu partyjnego rozumie się zarówno układ partii politycznych działających w obrębie danego państwa, jak i mechanizmy rządzące relacjami między poszczególnymi partiami w ich wzajemnych stosunkach. Relacje te zależą od konkurencji w walce o głosy wyborców oraz od konieczności odnalezienia możliwych form współpracy, np. w ramach koalicji łączącej różne partie.
Systemy partyjne mogą występować w kilku możliwych konfiguracjach. Ich rodzaj zależy przede wszystkim od tego, czy konfrontacja między partiami posiada charakter rywalizacyjny czy też nierywalizacyjny. W pierwszym przypadku możliwa jest zmiana ekipy sprawującej władzę, w drugim - nie. Innymi słowy, pierwszy dopuszcza możliwość rywalizacji i poddania się przez partie wynikowi wyborów, natomiast drugi nie dopuszcza do tego z przyczyn natury ideologicznej (np. system monopartyjny w ZSRR lub w III Rzeszy, system partii dominującej w PRL). W drugim wypadku wynik wyborów nie ma wpływu na to, kto będzie sprawował władzę.
Systemy rywalizacyjne istnieją w państwach demokratycznych i z teoretycznego punktu widzenia mogą przybrać pięć możliwych postaci: system dwupartyjny, w którym dwie partie zmonopolizowały głosy wyborców i rywalizują między sobą o władzę (np. Wielka Brytania); system wielopartyjny z partią dominującą działa w sytuacji istnienia jednej dużej i silnej partii, obok której działają inne, mniejsze partie, a partia dominująca nie zdobywa absolutnej większości głosów, lecz posiada znaczną przewagę nad innymi partiami - zwykle nie mają one możliwości samodzielnego sprawowania władzy, lecz mogą wchodzić w koalicję z partią dominującą (np. Indie w okresie przewagi Indyjskiego Kongresu Narodowego); system rozbicia wielopartyjnego, w którym wśród wielu partii istnieje kilka większych, rywalizujących między sobą o władzę, co daje możliwość tworzenia różnych konfiguracji politycznych i zapewnia wielu partiom możliwość współudziału w rządzeniu państwem (np. obecny system polityczny w Polsce); system kooperacji partii - polega na tym, że wszystkie partie tego samego systemu lub partie liczące się podejmą współpracę - na ogół po wyborach rezygnuj ą z konkurencji i tworzą koalicyjny rząd, który działa zgodnie z ustaleniami międzypartyjnymi (np. Austria w latach 1945-1966); system dwublokowy jako odmiana systemy wielopartyjnego, gdy występują bloki partii politycznych i walka o władzę toczy się między dwoma blokami (np. SPDFDP a CDUCSU w latach siedemdziesiątych na terenie RFN).
Nierywalizacyjny system partyjny z teoretycznego punktu widzenia może przybrać dwojaką postać: systemu monopartyjnego, w którym oficjalnie działa tylko jedna partia polityczna (ZSRR, III Rzesza); systemu partii hegemonistycznej, gdzie obok faktycznie rządzącej partii politycznej działają wspierające ją mniejsze ugrupowania polityczne. Układ ten jest w istocie odmianą systemu monopartyjnego i różnica jest tutaj pozorna, gdyż mniejsze ugrupowania nie mają żadnej możliwości, aby przełamać pozycję hegemona i ich działania są limitowane przez władze państwowe opanowane przez partię dominującą (np. Polska, Czechosłowacja, NRD do roku 1989).

System partyjny w Polsce
System parlamentarno - gabinetowy. Ustawowe podstawy funkcjonowania partii politycznych. Finansowanie partii. Progi wyborcze. Zarys historyczny polskiej sceny politycznej. Pozytywy i negatywy partyjnego systemu. Cechy wspólne polskich ugrupowań. Trzy główne kategorie polskich partii politycznych. Rankingi popularności. Pretendenci do władzy. Polityczne tendencje w rozwoju życia partyjnego. Nowe inicjatywy.

W Polsce, po demokratycznym przełomie w 1989 roku, ustanowiony został parlamentarno-gabinetowy system rządów. Partie polityczne zyskały więc rolę zasadniczą. Cechą charakterystyczną polskiego ustroju politycznego jest jednak silna pozycja prezydenta, silniejsza niż w podobnych demokracjach typu gabinetowego, jak na przykład w kanclerskich Niemczech. Usytuowanie polskiego prezydenta zawiera się mniej więcej w połowie pomiędzy uprawnieniami prezydenta Francji i Niemiec, a daleko od kompetencji prezydenta Stanów Zjednoczonych. Nowej konstytucja RP z 1997 roku tę stosunkowo mocną pozycję polskiej głowy państwa potwierdza. Solidniejsze podstawy rządzenia uzyskał w ustawie zasadniczej również premier. Można więc powiedzieć, że generalnie zwiększyła się rola władzy wykonawczej, i jest to zgodne z intencjami większości liczących się sił politycznych w Polsce. Mocniej taką potrzebę podkreślają partie konserwatywne, prawicowe. Lewicowe natomiast wskazują na nadrzędną rolę parlamentu, nawet relatywnie przy wzmocnionej egzekutywie państwa. Przy całej sile władzy wykonawczej, parlament w Polsce wciąż odgrywa ogromną rolę, a partie polityczne organizują w istocie życie publiczne w naszym kraju. Kandydat na prezydenta musi mieć w Polsce silne poparcie partyjnych struktur, nawet jeżeli nie jest poparcie formalne jak w przypadku wspierania ostatniej kampanii Andrzeja Olechowskiego przez działaczy Unii Wolności czy SKL. Także wybór premiera pozostaje wyłączna domeną większości parlamentarnej, a rola mianująca prezydenta jest w tej mierze czysto symboliczna.
Mówi się wręcz o "Polsce partyjnej", w której żadna osobistość nie może niczego osiągnąć bez poparcia jakiegoś ugrupowania. Rady nadzorcze firm z udziałem skarbu państwa, publiczne radio i telewizja, Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji, szefowie trybunałów i instytutów, rzecznicy praw - są w stu procentach zależni od partyjnych układów i targów.

Kilka obrotów sceny
W wielu środowiskach panuje opinia, że dopiero po dwóch najbliższych obrotach politycznej sceny, czyli po dwóch parlamentarnych elekcjach, a więc po wyborach w 2001 roku roku, wyłonią się ugrupowania czy bardzo stabilne koalicje, które będą zdolne przetrwać w nie zmienionej formie przez kilka następnych kadencji. Wiele się jednak musi zmienić zarówno w przepisach prawnych tyczących partii politycznych, jak i metodach ich finansowania. Nowe propozycje zmian w systemie finansowania ugrupowań nie czynią tu przełomu. Nadal dla partii wejście lub nie do parlamentu oznacza organizacyjne być albo nie być. Ugrupowania często nie mają sił, by przetrzymać trudny czas parlamentarnej abstynencji, rozpadają się, idą na sztuczne kompromisy, nie potrafią przeczekać, mimo przekonania o programowej słuszności.

Panuje bowiem powszechna opinia, iż zanadto faworyzowane są partie, które mają swoich przedstawicieli w parlamencie. Państwo bowiem zwraca wówczas koszty kampanii wyborczej, a ponadto finansuje ze swojego budżetu bieżącą działalność parlamentarzystów, czyli ich biura wyborcze, podróże itp. Jedna zatem przegrana w wyborach może doprowadzić partię do finansowej zapaści, uniemożliwiając jej tym samym, albo bardzo utrudniając, udział w następnych wyborach. Przerywa to ciągłość politycznej tkanki, i powoduje naturalne w takiej sytuacji przesunięcia programowe i personalne - często wymuszone i nieautentyczne.

Podstawy prawne i finansowe
Pojawiają się więc postulaty, aby dotować z budżetu państwa również te partie, które przegrały wybory, ale znalazły się odpowiednio blisko pięcioprocentowego progu wymaganego przez obowiązującą ordynację. Pozwoliłoby to ugrupowaniom, które przegrały nieznacznie, a więc mającym swoje niemałe elektoraty, nadal prowadzić działalność na finansowo i organizacyjnie przyzwoitym poziomie. Ustawa o partiach politycznych z 1989 roku powstała przed jedenastu laty, na początku procesu budowania demokracji w Polsce, kiedy stworzenie warunków dla nieskrępowanego rozwoju życia partyjnego zdawało się być głównym zadaniem rodzącej się demokracji. W istocie doprowadziła do niesamowitego rozdrobnienia partyjnego. Późniejsza jej nowelizacja nie poprawiła znacząco sytuacji.

Kto nami rządził
Do tej pory, od 1989 roku, współrządziło krajem około dwudziestu kilku partii politycznych; w skład jednego tylko gabinetu, któremu szefowała Hanna Suchocka w latach 1992-1993, wchodziło aż siedem ugrupowań. Niewiele mniejsze były koalicje rządowe pod przewodnictwem Jana Krzysztofa Bieleckiego 1991 czy Jana Olszewskiego 1992. W tamtych latach stałą tendencję, jaka dała się zauważyć w działaniach kręgów władzy były starania o jak najszerszą reprezentację polityczną, składającą się na kolejne rządowe gabinety. "Poszerzenie bazy rządzenia" było często niezbędnym zabiegiem do tego, aby w Sejmie uzyskać większość, umożliwiającą przegłosowanie proponowanych przez rząd ustaw i prawnych regulacji. Już wtedy można było dostrzec rozdrobnienie prawicy, wewnętrzną walkę o przywództwo ideologiczne, o sumienia wyborców.

Wciąż jednak próbowano szukać jedności na gruncie ideowym, czy miał być solidarnościowy rodowód tych ugrupowań. Stąd zapewne tak duża liczba ugrupowań uczestniczących we władzy, przy czym dla wielu partii było to uczestnictwo jednorazowe, w nielicznych przypadkach taka sytuacja zachodziła dwukrotnie, a bardzo sporadycznie - trzykrotnie. Można zaobserwować, iż największe znaczenie na scenie politycznej kraju mają te ugrupowania, które współtworzyły więcej niż jeden gabinet rządowy i które miały w nich przynajmniej kilku ministrów.

Partie polityczne po wyborach w 2001 r.

23 września 2001 roku w całej Polsce odbyły się wybory do parlamentu III RP. W wyborach do sejmu stanęło 9 partii politycznych, sześć, które zyskały poparcie wymaganej części osób dostało, natomiast pozostałe trzy nie przekroczyły wymaganego progu wyborczego. Partie, które obecnie rządzące w nowym parlamencie to: koalicja SLD-UP, Platforma Obywatelska, Samoobrona RP, Prawo i Sprawiedliwość, PSL oraz Liga Polskich Rodzin. Do sejmu nie weszły AWSP, Unia Wolności i Alternatywa.
Krótka charakterystyka:

- SOJUSZ LEWICY DEMOKRATYCZNEJ ? niepodważalny zwycięzca wyborów, jednak 216 mandatów, które zdobył nie pozwalają na samodzielne rządzenie. SLD jest to lewicowa partia polityczna założona 15 kwietnia 1999 roku. Większość jej członków należała niegdyś do SdRP. Przewodniczącym patii jest Leszek Miller, a jednymi z głównych członków są: Krzysztof Janik, Marek Borowski, Włodzimierz Cimoszewicz, Krystyna Łybacka.

- UNIA PRACY ? jeszcze przed wyborami nie była w sejmie. Założyła z SLD koalicję razem z nimi weszła do parlamentu jako zwycięzca. Jest to partia powstała w czerwcu 1992 roku z połączenia Solidarności Pracy i Ruchu Demokratyczno ? Społecznego. Jej przewodniczącym jest Marek Pol.

- PLATFORMA OBYWATELSKA ? to ugrupowanie zajęło w wyborach drugie miejsce. Jest to partia centrum założona 19 styczna 2001 roku, a więc całkiem niedawno. Ma trzech przewodniczących: Macieja Płażyńskiego, Andrzeja Olechowskiego i Donalda Tuska. Oprócz nich członkami partii są Jan Krzysztof Bielecki, Paweł Piskorski, Janusz Lewandowski oraz Aleksander Hall.

- SAMOOBRONA ? to partia polityczna, która sprawiła największą niespodziankę w wyborach. Zajęła trzecie miejsce i ma największe poparcie wśród ludzi mieszkających na wsi. Partia ta wywodzi się z Rolniczego Związku Zawodowego, który powstał w 1991 roku. Jej przewodniczącym jest Andrzej Lepper, a członkami: Krzysztof Filipek, Stanisław Łyżwiński, Tadeusz Dębicki, Franciszek Franczak, Jan Łączny, Leszek Bystryk.

- PRAWO I SPRAWIEDLIWOŚĆ ? partia prawicowa, która w wyborach zajęła czwarte miejsce. Założona została w 2001 roku przez Lecha i Jarosława Kaczyńskich. Członkami partii są: Ludwik Dorn, Marek Jurek, Mariusz Kamiński, Kazimierz Marcinkiewicz, Kazimierz Michał Ujazdowski.

- POLSKIE STRONNICTWO LUDOWE ? partia ta zajęła piąte miejsce w wyborach. Powstała w maju 1990 roku. Jest ugrupowaniem reprezentującym interesy ludzi mieszkających na wsi. Razem z SLD będzie współtworzyła rząd. Jej przewodniczącym jest Jarosław Kalinowski, a do partii należą m. in. Franciszek Stefaniuk, Stanisław Kalemba, Bogdan Pęk, Waldemar Pawlak.

- LIGA POLSKICH RODZIN ? to ugrupowanie polityczne zdobyło w wyborach najmniejszą ilość głosów i jako ostatnia partia dostała się do parlamentu. Powstała w 2001 roku z połączenia wielu partii m. in. ROP i Blok dla Polski. Do partii należą: Jan Olszewski, Jan Łopuszański, Roman Giertych, Marek Kotlinowski (przewodniczący), Antoni Maciarewicz.


Partie polityczne w Polsce

- SLD ? Sojusz Lewicy Demokratycznej

Ugrupowanie w aktualnej postaci istnieje od 1999 roku. Wcześniej SLD było szeroką platformą wyborczą grupującą kilkadziesiąt organizacji związanych politycznie z Socjaldemokracją RP, partią powstałą w 1990 roku, na bazie części środowisk PZPR.

W 2000 roku kierownictwo SdRP uznało, że walka polityczna wymaga większej integracji lewicy, zwłaszcza wobec faktu jednoczenia się prawicy. Stąd decyzja o ujednoliceniu partii. Dotychczasowy partner Sojuszu w starej postaci, OPZZ wprowadził do nowej partii swoich reprezentantów, a jeden z czołowych działaczy SdRP, Maciej Manicki, został przewodniczącym tej centrali związkowej. Najbardziej znani liderzy SLD to Leszek Miller, Krzysztof Janik, Marek Borowski, Włodzimierz Cimoszewicz, Longin Pastusiak, Tadeusz Iwiński, Izabela Sierakowska, Janusz Zemka, Jerzy Szmajdziński, Maciej Manicki.

Sojusz Lewicy Demokratycznej popiera reguły demokratyczne i wolny rynek. Jego program gospodarczy dopuszcza interwencję państwa w gospodarkę oraz planuje dużą rolę budżetu. Państwo ma zapewniać wiele usług społecznym obywatelom za cenę wysokich podatków. W kwestiach społecznych SLD promuje niezależność państwa od kościołów oraz dopuszczalność aborcji.
Główni przedstawiciele: Leszek Miller, Krzysztof Janik, Marek Borowski.
SLD wspiera integrację europejską, która powinna przebiegać jak najszybciej. Sprzeciwia się także idei powszechnego uwłaszczenia, choć popiera prywatyzację.
Od ostatnich wyborów parlamentarnych w koalicji z UP.

- Platforma Obywatelska ? PO

Polityczny ruch powstały w 2001 roku, założony przez kandydata w wyborach prezydenckich, Andrzeja Olechowskiego drugie miejsce za Aleksandrem Kwaśniewskim, Donalda Tuska, dotychczasowego wiceprzewodniczącego Unii Wolności oraz Macieja Płażyńskiego, marszałka Sejmu III kadencji, wcześniej członka Ruchu Społecznego AWS.

Platforma chce propagować wartości liberalne, trochę na wzór dawnego Kongresu Liberalno - Demokratycznego. Platforma przejęła część członków Unii Wolności i AWS. Opowiada się za obniżeniem podatków, złagodzeniem kodeksu pracy na korzyść pracodawców, mniejszym interwencjonizmem państwa w gospodarce.

PO skupia ludzi środka sceny politycznej w większości wywodzących się z nurtu solidarnościowego. Opowiada się państwem liberalnym z elementami konserwatyzmu. Promuje wolność gospodarczą, dążenie do konkurencji i do rozwoju gospodarczego kraju. Chce wprowadzić podatek liniowy, zmniejszyć inne obciążenia podatkowe i dać jak największą swobodę jednostkom.

Wg PO obywatele powinni mieć większy wpływ na władze, powinni sami wybierać prezydentów i burmistrzów miast. Chce znacząco ograniczyć biurokrację i doprowadzić do zmian na wsi. Szczególnie promuje konieczność zmian w edukacji, zwiększenie udziału prywatnej własności i integrację z strukturami międzynarodowymi.

- Samoobrona Rzeczypospolitej Polskiej

ZZR Samoobrona został założony w 1992 r. na fali protestów zadłużonych rolników, którzy w listopadzie 1991 r. na czele z Andrzejem Lepperem prowadzili głodówkę pod Sejmem. Lepper od samego początku był niekwestionowanym liderem tego ruchu (wybierany na przewodniczącego w 1992, 1995 i 1999 r.). We władzach Samoobrony są m. in. Krzysztof Filipek, Stanisław Łyżwiński i Tadeusz Dębicki (wszyscy są wiceprzewodniczącymi).

Z jego inicjatywy w 1992 r. powstała partia Przymierze "Samoobrona" (od 2000 r. zmieniła nazwę na Samoobrona RP). Na początku "Samoobrona" stawała w obronie interesów rolników, żądając zawieszenia egzekucji ich długów oraz niskooprocentowanych kredytów dla rolnictwa. Później ugrupowanie zaczęło odwoływać się do wszystkich niezadowolonych grup społecznych m. in. emerytów i bezrobotnych. Ich główne postulaty to: oddłużenie całej gospodarki, przekazywanie likwidowanych zakładów spółkom pracowniczym, zaniechanie prywatyzacji, sprzeciw wobec wstąpieniu Polski do UE. Chciano to osiągnąć drastycznymi metodami: blokadami dróg i przejść granicznych, okupowaniem gmachów urzędów i organizowaniem marszów na Warszawę.

- "Samoobrona jest socjalno-chrześcijańskim ruchem ludowo-narodowym, walczącym o suwerenność Polski" - mówił w 1995 r. podczas II Krajowego Zjazdu Samoobrony Andrzej Lepper.

Główni przedstawiciele partii: Andrzej Lepper, Janusz Maksymiuk.

- Liga Polskich Rodzin ? LPR

LPR została zarejestrowana jako partia polityczna 30 maja 2001 r. , na cztery miesiące przed wyborami parlamentarnymi. Pod jej szyldem znaleźli się działacze radykalnego środowiska narodowo - katolickiego (m. in. ze Stronnictwa Narodowego, Młodzieży Wszechpolskiej, Ruchu Katolicko - Narodowego, Porozumienia Polskiego, Przymierza dla Polski, Ligi Rodzin) wspierani medialnie przez "Nasz Dziennik" i "Radio Maryja".

Jej głównymi działaczami są: Marek Kotlinowski (prezes LPR), Zygmunt Wrzodak (przewodniczący komisji fabrycznej NSZZ "S" Zakładów Mechanicznych URSUS), Gabriel Janowski (prezes Przymierza dla Polski), Roman Giertych (wiceprzewodniczący LPR, honorowy prezes Młodzieży Wszechpolskiej), Jan Łopuszański (przewodniczący Porozumienia Polskiego), Jan Olszewski (przewodniczący ROP), prof. Adam Biela (Ogólnopolskie Forum Stowarzyszeń Uwłaszczeniowych).

Program Ligi zakłada m. in. : wypowiedzenie umowy stowarzyszeniowej z UE, likwidację Rady Polityki Pieniężnej, uwłaszczenie narodowe, niskooprocentowane i długoterminowe kredyty dla młodych małżeństw na cele mieszkaniowe, oddłużenie członków spółdzielni mieszkaniowych i rolników, walkę z korupcją, ochronę życia, zmianę konstytucji (w preambule ma być przywołane Imię Boże, usunąć "artykuły szkodliwe dla Polski i Polaków").

- "Niepodległość, praca, własność i bezpieczeństwo. To szkielet programowy naszej formacji" - mówił Antoni Macierewicz w wywiadzie dla "Naszego Dziennika".

- Polskie Stronnictwo Ludowe ? PSL

Partia została zarejstrowana w 1990 roku według nowej ustawy o partiach politycznym z numerem 1 w rejestrze. Ugrupowanie powstało na bazie Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego, które w 1989 roku zmieniło nazwę na PSL "Odrodzenie".

W maju 1989 na Kongresie Jedności doszło do połączenia PSL "Odrodzenie" z tzw. PSL "Wilanowskim; powstało PSL. W 1992 roku, po odwołaniu rządu Jana Olszewskiego, lider PSL, Waldemar Pawlak został powołany na stanowisko premiera, ale nie był w stanie utworzyć rządu i po 33 dniach urzędowania zrezygnował z funkcji. W wyborach do Sejmu w 1991 roku PSL uzyskał 48 mandatów, a w 1993 roku odniósł największy dotąd sukces wyborczy - 132 mandaty. W latach 1993 - 97 Stronnictwo uczestniczyło w koalicji rządzącej z SLD, a w latach 1993 - 95 premierem rządu był Waldemar Pawlak. Pawlak został usunięty z funkcji lidera partii po nieudanych dla PSL wyborach parlamentarnych w 1997 roku; ludowcy zdobyli wtedy tylko 27 mandatów. Wcześniej Pawlak nieudanie wystąpił w wyborach prezydenckich w 1995 roku. Nastepcą Pawlaka został Jarosław Kalinowski. PSL chce uchodzić za partię centrową. Dlatego jest skłonne do sojuszu z SLD, ale także zawiera koalicje z małymi partiami prawicowymi w tym - narodowymi, zwłaszcza na szczeblu lokalnym.

Partia ta powołuje się na społeczną naukę kościoła katolickiego i dąży do podniesienia znaczenia wsi. Dlatego popiera wspieranie rolników dotacjami budżetowymi i ułatwieniami administracyjnymi (np. wysokie cła). PSL popiera integrację europejską, ale tylko w sytuacji gdy uda się wynegocjować środki pomocowe dla rolników. PSL dopuszcza interwencje państwa w gospodarkę i jest zwolennikiem uwłaszczenia.

Główni przedstawiciele: Jarosław Kalinowski, Marek Sawicki, Franciszek Stefaniuk.

- Stronnictwo Konserwatywno Ludowe ? Ruch Nowej Polski

Partia powstała w 1997 roku w wyniku połączenia się Stronnictwa Ludowo - Chrześcijańskiego Artura Balazsa, Partii Konserwatywnej Aleksandra Halla, grupy byłych członków Unii Wolności, pod przewodnictwem Jana Marii Rokity. Potem, w 1999 roku, do SKL dołączyła Koalicja Konserwatywna Michała Ujazdowskiego.

SKL wszedł w skład Akcji Wyborczej Solidarność, wprowadził z list Akcji do Sejmu 14 posłów, i współtworzył rząd Jerzego Buzka w latach 1997 - 2001. W 2001 roku po długich wewnętrznych konfliktach SKL przyłączył się do Platformy Obywatelskiej. Niemniej, kilku działaczy, jak Wiesław Walendziak i Kazimierz Michał Ujazdowski, nie weszło do Platformy i przeszło do Przymierza Prawicy, które weszło w koalicję wyborczą z ugrupowaniem Jarosława i Lecha Kaczyńskich - Prawo i Sprawiedliwość.

Obecnie przewodniczącym SKL - RNP jest Artur Balazs. Jego poprzednikiem na tym stanowisku był Jan Maria Rokita. W partii tej wyróżnia się także Aleksander Hall.

- Unia Pracy ? UP

Partia o korzeniach solidarnościowych. Powstała na bazie Stowarzyszenia "Solidarności Pracy", założonego w 1991 roku. UP obrała sobie za cel stworzenie solidarnościowej lewicy, alternatywnej wobec postPZPR-owskiej formacji.

Jej długoletnim liderem był Ryszard Bugaj, współzałożycielem był Karol Modzelewski. UP miała grupę posłów w Sejmie I kadencji wybory w 1991 roku - 4 posłów a zwłaszcza w II kadencji 1993 - 41 posłów. W rządzie Waldemara Pawlaka, w latach 1993-95 UP miała tekę ministra przemysłu - był nim Marek Pol. Wybory w 1997 roku były jednak nieudane, UP nie weszła do Sejmu. W końcu, w 1998 roku na czele partii nastąpiła zmiana. Bugaj nie chciał się pogodzić z faktem zbliżania się UP do SLD i ustąpił. Przewodniczącym ugrupowania został Marek Pol, który na współpracę z postkomunistami patrzył znacznie przychylniej. W efekcie, w 2001 roku Unia Pracy stworzyła koalicję wyborczą z SLD.

Unia Pracy w swoim programie zapisała niezależność światopoglądową państwa, które odgrywa dużą rolę w życiu obywateli. Ma ono zapewniać nim bezpłatne usługi. Środki na ich pokrycie mają pochodzić z wysokiego opodatkowania najbogatszych. Państwo jest równouprawnionym podmiotem gospodarki i może w nią mocno ingerować.

UP popiera integrację europejską i sprzeciwia się powszechnemu uwłaszczeniu. Chce chronić interesy uboższych, dążąc do wyrównania szans.

Główni przedstawiciele: Marek Pol, Tomasz Nałęcz, Aleksander Małachowski.

-
Prawo i Sprawiedliwość - PiS

Formacja powstała w 2001 roku. Założyli ją Jarosław i Lech Kaczyńscy. Impulsem do założenia nowego ugrupowania była duża popularność ministra sprawiedliwości, Lecha Kaczyńskiego w badaniach opinii publicznej.

PiS chce wystartować w wyborach parlamentarnych 2001 roku w koalicji z Przymierzem Prawicy, formacją wyodrębnioną z Akcji Wyborczej Solidarność w jej skład wchodzą m. in. Liga Republikańska oraz część Stronnictwa Konserwatywno - Ludowego, nie pogodzonych z przejściem SKL na stronę Platformy Obywatelskiej, oraz politycy ZChN. PiS za główny cel stawia sobie walkę z przestępczością, korupcją, wykorzystywaniem stanowisk państwowych do prywatnych celów.

Ugrupowanie powstało w 1994 roku w wyniku połaczenia Unii Demokratycznej i Kongresu Liberalno - Demokratycznego. Szefem partii został Leszek Balcerowicz, którego nastepcą w 2000 roku został Bronisław Geremek.

Główni przedstawiciele: Lech Kaczyński, Jarosław Kaczyński, Ludwik Dorn.

- Unia Wolności - UW

W 1997 roku z Unii odeszło kilku posłów m. in. Jan Maria Rokita, Wojciech Arkuszewski, Bronisław Komorowski, zasilając Stronnictwo Konserwatywno - Ludowe. Unia weszła do Sejmu w 1997 roku w liczbie ok. 40 posłów i stworzyła koalicję rządową z Akcją Wyborczą Solidarność. Koalicja rozpadła się w 2000 roku, a bezpośrednią przyczyną było ustanowienie komisarza rządowego w Warszawie, co Unia uznała za gest nieprzyjazny wobec prezydenta Warszawy, Pawła Piskorskiego. Piskorski niedługo potem przeszedł do Platformy Obywatelskiej. Pod koniec 2000 roku, w wyborach partyjnych przewodniczącym partii zjazd wybrał Bronisława Geremka, którego przeciwnikiem w tej rozgrywce był Donald Tusk, nieformalny lider liberalnego nurtu w UW. Ponieważ w wyborach do władz partii przegrali niemal wszyscy zwolennicy Tuska, niedługo potem Tusk z najbliższymi współpracownikami opuścili Unię, przechodząc do Platformy Obywatelskiej. Najbardziej znani działacze Unii Wolności to obok Geremka, Tadeusz Mazowiecki, jacek Kuroń, Władysław Frasyniuk, Tadeusz Syryjczyk, Mirosław Czech, Jan Lityński, Andrzej Potocki.

Unia Wolności jest partią centrową i jej główny nurt wywodzi się z obozu solidarnościowego. Unia Wolności jest bliska ideom liberalnym, której wg niej przynoszą największą korzyść gospodarce i obywatelom państwa. Partia jest zachowaniem jak największej swobody w gospodarce i nie nakładaniem na przedsiębiorców nadmiernych obciążeń. Stąd też idea obniżenia podatków, co poprawia konkurencyjność gospodarki i zmniejsza bezrobocie. UW sprzeciwia się istnieniu monopoli i promuje prywatną własność.

Państwo wg Unii Wolności ma odgrywać niewielką rolę, więcej decyzji pozostawiając samym obywatelom niż urzędnikom. UW popiera integrację europejską jako sposób na poprawienie sytuacji Polski i dołączenia do grona zamożnych społeczeństw. UW sprzeciwia się uwłaszczeniu i pragnie skierować aktywność państwa w stronę rozwoju edukacji i nowoczesnych technologii. Cały program Unii Wolności opiera się demokratycznych regułach społecznych i wolnorynkowym systemie gospodarczym.

Marcin Badyński
Kl. V LH

Partie polityczne w Polsce

Opracowano na podstawie:

- Tygodnik Polityka
- Dane ?Centrum Badania Opinii Społecznej?
- Gazeta Wyborcza
- Konstytucja RP
- Internet: www. polityka. onet. pl www. cbos. pl www. google. pl www. wisp. com. pl
- Partie Polityczne - WSiP