Biblia.

BIBLIA

Testament-( łac.testamentum) przymierze
Werset-wyodrębniony graficznie odcinek tekstu, obejmujący najczęściej kilka zdań tworzących całość znaczeniową i rytmiczną
Ewangelia- dobra nowina, pismo chrześcijańskie opisujące życie i śmieć Jezusa
Septuaginta- pierwszy przekład Biblii z oryginału na łacinę przez 70 mędróców w 70 dni
Archetyp- pierwowzór postępowania
Paralelizm- równoległe występowanie tych samych elementów w różnych częściach utworu
Kanon- reguła, norma, wzorzec
Genesis- gr. Narodzenie, pochodzenie. Nazwa pierwszej Księgi biblijnej- Księgi rodzaju

Biblia dzieli się na:
a)Stary Testament (39 ksiąg)- napisany w języku: hebrajskim, armejskim, greckim
 Pięcioksiąg (Tora)
 Księga Hioba
 Księga Kohleta
 Księga Psalmów

b) Nowy Testament- napisany w języku: greckim oraz armejskim
 Ewangelie (księgi historyczne)- św. Marka, św. Mateusza, św. Łukasza, św. Jana
 Księga Apokalipsy
 Dzieje Apostolskie
 Listy Apostolskie

W lit. Biblijnej wyróżniamy tzw. większe literackie modele rodzajowe:
 hisoriografia
 prawo
 teksty prorockie
 liryka
 literatura mądrościowa (gnomiczna)
 apokaliptyka
 list

Możemy znaleźć również wiele mniejszych form lub gatunków lit. Np. rodowody, sagi, epopeje, wyrocznie, przypowieści, alegorie, humny, lamentacje


BIBLIJNY OPIS STWORZENIA ŚWIATA

 Bóg stworzył świat z chaosu
 Pokój- miejsce stworzone przez Boga, nazwane „rajem”
 Bóg stworzył człowieka
 Człowiek uwięziony zostaje w raju
 Bóg oddaje człowiekowi wszystko, co stworzył
 Człowiek miał być gospodarzem świata
 Bóg wskazuje wskazał zasady postępowania, oddzielił dobro od zła- stworzył ład moralny


PRAWDY RELIGIJNE WYNIKAJĄCE Z OPISU ŚWIATA

 Wiara w jednego Boga istniejącego poza czasem
 Bóg jest wszechmogący, ma władzę nad własnym stworzeniem
 Człowiek został stworzony na obraz i podobieństwo boże, czyli ma w sobie coś boskiego
 Biblia głosi, że świat jest procesem stawania się historią. Dobre jest to, co pochodzi od Boga, zło zostało zawinione przez nadużycie wolności człowieka

KSIĘGA RODZAJU (Księga Genesis)

Kosmogonia biblijna- wyobrażenia na temat stworzenia świata i człowieka przez Boga.

Księga Rodzaju przedstawia:
 Bóg ukazany jako kreator, stworzyciel i prawodawca, powołujący wszystko do istnienia.
 Opis Edenu (rajskiego ogrodu)
 upadek pierwszych ludzi: Adama i Ewy
 opowieść o bratobójczej zbrodni Kaina, który z zazdrości zabił swego brata Abla.

Biblijny opis stworzenia swiata możemy traktować dosłownie oraz metaforycznie. Bóg nie tylko uporządkował świat, ale również wskazał zasady postępowania, oddzielił dobro od zła, stworzył tzw. Ład moralny. W tym sensie biblijny poemat kosmogoniczny możemy traktować jako utwór poetycki ze względu na użyte w tym tekście srodki artystycznego wyrazu.

PSALMY

Psalm- rodzaj pieśni religijnej wywodzący się z tradycji hebrajskiej, powstały między XI a IV w. P.n.e.. Autorstwa części z nich przypisuję się królowi Dawidowi.

Terminem lit. :”psalm” określa się- liryczny utwór modlitewny powstały na wzór pieśni starotestamentowych. Zbiór psalmów wyodrębniony z Pisma św. Nazywamy psałterzem.

Rodzaje:
 błagalne
 pochwalne
 dziękczynne
 królewskie
 pokutne
 mądrościowe

Ukazanie świata w psalmach:

BÓG  Łaskawy dla sprawiedliwych i surowy dla grzeszników
 Ostoja i droga
 Daje nam nadzieje przez to, ze po śmierci coś nas jeszcze czeka
 Miłosierny, dobry nauczyciel
 Odkupi swój lud
ŚWIAT  Piękny, umacnia człowieka
 Zmienia się na lepsze
 Staje się sprawiedliwy
 Nie stawia przeszkód na drodze człowieka
 Jest nadzieją
 Bóg ma nad nim całkowitą władzę
CZŁOWIEK  Grzeszny, sprawiedliwy, bezbożny
 Podążający za nauką
 Szukający
 Pokłada nadzieję w Bogu
 Wobec Boga jest pokorny
 Słucha jego nauki
 Ma nadzieję na zbawienie

Bóg jest adresatem i bohaterem psalmów. Psalmy są nie tylko utworami modlitewnymi ale również poetyckimi. Składają się one z wersetów składających się z dwóch, trzech lub czterech członów powiązanych ze sobą.
Człon I- zawiera główną myśl (tezę) która następnie jest powtarzana, uzupełniana i rozwijana. W psalmach występuje wiele środków artystycznych.

W renesansie powstało kilka tłumaczęń psalmów na język polski, z których Psałterz Dawidów J. Kochanowskiego uważany jest za arcydzięło rodzimej liryki.


KSIĘGA HIOBA

Księga Hioba należy do ksiąg mądrościowych Starego Testamentu. Zawiera elementy historyczne. Powstała m-dzy V-III w p.n.e.

Księga mówi o sensie niezawinionego cierpienia, bólu wpisanego w ludzką egzystencje. Hiob, człowiek dobry, bogobojny i sprawiedliwy, w wyniku akładu między Bogiem, a szatanem zostaje poddany próbie. Spadają na niego niewytłumaczone plagi- choroba, utrata dobytku i bliskich. Hiob zadaje pytanie o przyczynę cierpienia, zapoczątkowując tym samym wielką tradycję teodycei- fundamentalnego pytania o przyczynę istnienia w siecie i ludzkim życiu zła, które tak trudno zaakceptować w obliczu nieskończonego dobra Boga.

Pouczenia z Księgi Hioba
 Cierpienia nie zawsze są karą
 Bóg doświadcza cierpieniem także sprawiedliwych
 Cierpienia są środkiem wychowawczym i przyczyniają się do uświęcania człowieka
 Bóg ma swój tajemniczy plan- niezrozumiały dla człowieka, powinien przyjąć je z pokorą
 Cierpienia nie można pojąć ani wytłumaczyć

KSIĘGA KOHELETA

„„Vanitas Vanitatum et omnia vanitas”- marność nad marnościami i wszytsko marność”- wypowiedziane 20 razy przez autora, oznacza że nic nie ujdzie przed śmiercią- bogactwo, uciechy życia, ludzkie dokonanaia, wszystko to nicość. Jedynym ratunkiem człowieka wobec ułomności jego egzystencji jest wiara w Boga.

Księga Koheleta przekazuje nam mądrości związane z życiem i przemijaniem: „ przemija pokolenie i rodzi się pokolenie”, celem i sensem życia człowieka, nad jego nietrwałością.
Przesłaniem jej jest przeświadczenie, że piękno i radość są jedynie ulotną chwilą, niosącą w sobie zapowiedź nieuchronnej śmierci.
Księga wskazuje cykliczność natury, która odradza się, a następnie przemija. Także człowiek poddany jest przemijaniu.
W owej księdze czytamy, iż trud, który każdego dnia nas dotyka nie przynosi żadnego pożytku. Jednak daje nadzieje innym pokoleniom, pozwala im korzystać z tego, czego my już doświadczyliśmy.


PRZYPOWIEŚCI BIBLIJNE

Przypowieść ewangeliczna- dłuższa/ krótsza wypowiedź narracyjna. Najczęściej udramatyzowana przez dialogi bohaterów. Posługująca się najczęściej alegorią moralno- dydaktyczno- naukową. Służy objaśnieniu tajemnic Królestwa Bożego oraz wymagań moralnych stawianych dobremu chrześcijaninowi.

Przypowieść (parabola)- starożytny gatunek lit., zawierający zawsze aktualne prawdy moralne, pisany m. In. przez Sofoklesa i Arystotelesa, którzy korzystali z ich aspektu dydaktycznego. Zabudowane są z:
I część: przykład z życia, ilustrujący dany problem, który ułatwia dotarcie do słuchacza.
II część: sfera moralistyczna, odwółująca się do wyższych ideii.
Przedstawione sytuaje i postaci są istonte nie ze względu na iswoje cechy jednostkowe, lecz jako przykłady uniwersalnych postaw, praw rządzących ludzkim życiem, relacji człowieka ze światem.

Alegoria- motyw zawarty w dziele literackim (a także malarskim), np.: postać, zdarzenie, które oprócz znaczenia dosłownego ma sens dodatkowy, domyślny, czyli alegoryczny.

Symbol- odpowiednik pojęcia postrzegany zmysłowo. Najbardziej ogólnie jest to zastąpienie jednego pojęcia innym, krótszym, bardziej wyrazistym lub najlepiej oddającym jego naturę, albo mniej abstrakcyjnym. Symbol ma wiele znaczeń.


Funkcje przypowieści:
 Przypowieść najczęściej łączy dwie rzeczywistości ( jedna związana ze światem realnym, dostępna zmysłom, druga często alegoryczna lub symboliczna ma sens przenośny, poprzez który odczytuje się całą wypowiedź)
 Poruszają prawdy bardzo trudne, ale wciąż trwałe, ogólnoludzkie i ponadczasowe
 Poruszają różne kwestie bardzo odważnie i stanowczo- Jezus daje własne rozwiązania i żąda ich przyjęcia
 Pouczają, zachęcają, tłumaczą, zobowiązują i wyrażają najwyższą troskę człowieka
 Pełnią też funkcję ostrzeżenia np.” tam będzie płacz i zgrzytanie zębów”
 Są trudne- nie tyle w zrozumieniu, ile w przyjęciu, a nade wszystko w postępowaniu według ich wskazań
 Były wzorem i inspiracją dla różnych typów dzieł, najczęściej parenetycznych w kolejnych okresach historyczno- literackich


APOKALIPSA ŚW. JANA

Apokalipsa ( gr. apokalypsis- odsłonięcie tajemnicy, objawienie) Utwór, którego tematem jest prorocza, zwykle pełna grozy wizja przyszłości, zwłaszcza czasów przed końcem świata, w pierwotnym znaczeniu odnosi się do tragedii, katastrofy.

Apokalipsa wg. Św. Jana zawiera obrazy, które są wyobrażeniem końca świata- Armagedonu, czyli ostatecznych zmagań dobra ze złem i Sądu Ostatecznego. Symboliczny i tajemniczy utwór jest próbą objaśnienia sensu dziejów. Apokalipsa św. Jana obfituje w prorocze wizje, znaki, symbole, liczby i obrazy, co powoduje, że jest trudna do zrozumienia. Apokalipsa zawiera przepowiednie losów chrześcijaństwa i końca świata, ma więc charakter synoptyczny (prognozujący, przepowiadający). Obejmuje też zbiór wypowiedzi eschatologicznych (dotyczących przeznaczenia i celu ostatecznego swiata, a także losów pośmiertnych człowieka)

Treścią apokalipsy jest:
 Opis gniewu bożego,który dotyka świat
 opis walki dobra ze złem i triumfu dobra nad złem
 opis sądu nad wszelkim stworzeniem
 oddzielenie grzeszników od ludzi pobożnych
 utworzenie Niebiańskiego Jeruzalem i wieczne szczęście

Składa się z 7 widzeń mających znaczenie symboliczne:
 Intronizacja, potem gloryfikacja Jezusa, który ma zapieczętowaną siedmioma pieczęciami Księge Żywota
 Przebieg samego Sądu
 Niewiasta obleczona w słońce, nękana przez ziedmiogłowego smoka
 Siedem plag zesłanych na grzeszników
 Walka baranka ze smokiem
 Tysiącletnie króleswo Chrystusa
 Wizja ukazująca mieszkańcom ziemii wnętzre niebieskiego Jeruzalem

Motywy apokaliptyczne:
 Baranek- symbol Chrystusa
 Alfa i omega- pierwsza i ostatnia lit. Gr. Alfabetu, czyli początek i konieć
 Niewiasta obleczona słońcem- obraz Matki Bożej i Kościoła
 Smok/bestia- symbol przeciwnika Boga, szatan prubujący zniszczyć dzięło Mesjasza
 Liczby: trzy- symbolizująca trójcę św., oznacza po trzykroć świętego Boga, cztery- symbol kosmicznej całości: cztery strony świata, cztery pory roku, tronu bożego strzeże czworo zwierząt, po otwarciu czwartej pieczęci zjawia się czterech jeźdźców apokalipsy, siedem- biblijna miara czasu, siódmy dzień święty, księga zamknięta na siedem pieczęci oznacza tajemnicę, siedem trąb jest zapowiedzią Bożych wyroków, smok z siedmioma głowami jest symbolem szatana, dziewięć- symbol doskonałości, a w znaczeniu negatywnym- symbol mocy szatańskiej
 Jeźdźcy apokalipsy- wojna, głód, zaraza
 Zwierzęta: lew, wół;, orzęł, i zwierze z ludzką twarzą- symbole czterech ewangelkistów.


Czterej jeźdźcy apokalipsy:
 jeźdźca na białym koniu - symbolizuje zwycięstwo ewangelii
 jeździec na koniu barwy ognia - symbolizuje wojnę
 jeździec na czarnym koniu z wagą w ręce - symbolizuje głód
 jeździec na koniu trupio białym - śmierć

Inne symbole:
Lew- triumf
Wąż-szatan
Wół- siła
Orzeł- zręczność
4 zwierzęta- 4 strony świata
Smok- zło
Zwierze z ludzką twarzą- śmierć

STYLIZACJA BIBLIJNA

W tekście naśladującym styl wypowiedzi biblijnej stylizacji podlegają:
 warstwa leksykalna- występuje słownictwo związane z dwiema sferami: sacrum i profanum, łączące wzniosłość z konkretem
 warstwa składniowa- zdania krótkie, współrzędnie złożone, często rozpoczynające się spójnikami, szyk przestawny
 styl- uroczysty, podniosły, a zarazem prosty, zwięzłi i dobitny
 kreacja „ja” mówiącego- podmiot mówiący kreowany jest na wyjątkowy autorytet moralny, przekaziciela niepodważalnych prawd
 warstwa gatunkowa- tekst ukształtowany jest na wzór przypoiweści, występują w nim liczne sentencje, maksymy
 metryka- wypowiedź zachowuje rytm biblijnych wersetów