Środki dopingujące i ich szkodliwe działanie na organizm
Środki dopingujące to substancje z grupy leków psychotonicznych, które wpływają na pracę ośrodkowego układu nerwowego, a także bardziej lub mniej pośrednio na metabolizm i inne czynności komórek, narządów, lub nawet całego organizmu. O ich szkodliwości wie niemal każdy, jednak wielu sportowcom nie przeszkadza to w ich stosowaniu, a to dlatego, że środki te umożliwiają im osiągniecie lepszych wyników, co dziś w świecie sportu ściśle powiązanym ze światem biznesu jest dla wielu ważniejsze niż zdrowie.
Jedną z najpopularniejszych grup środków dopingujących są stymulanty. Do tej grupy zaliczamy takie substancje jak kofeina, kokaina, efedryna, czy najpopularniejszy stymulant używany w celach dopingowych – amfetamina. Zasadniczo wszystkie działają w ten sam sposób – poprzez działanie na układ nerwowy zmniejszą lub nawet całkowicie eliminują uczucie zmęczenia, podnoszą poziom koncentracji i skupienia, a także pozwalają wykrzesać z organizmu więcej niż gdyby nie działał pod ich wpływem. Oprócz tego niektóre stymulanty mają inne pożądane działania takie jak wywoływana przez nie euforia czy podwyższona pewność siebie. Niestety efekty uboczne i skutki ich długotrwałego zażywania mogą być opłakane. Przykładowo amfetamina, podobnie jak wiele innych stymulantów może spowodować całkowite rozregulowanie lub zniszczenie receptorów dopaminergicznych, a w efekcie doprowadzić do silnych depresji, czy nawet psychoz, których ujawnienie się może wystąpić już po jednokrotnym zażyciu narkotyku. Innymi objawami może być bezsenność, agresja lub brak łaknienia. Skutki uboczne działania stymulantów obejmują nie tylko sferę psychiczną – zażywanie stymulantów prowadzi do gwałtownego wzrostu ciśnienia, przyśpieszenia akcji serca a w konsekwencji do zawałów. Zaburzenia termoregulacji mogą z kolei prowadzić do udarów cieplnych. Stymulanty najczęściej powodują bardzo silne uzależnienie psychiczne, a czasem także fizyczne.
Innym rodzajem dopingu są steroidy anaboliczno-androgenne, do których zaliczamy testosteron, a także syntetyczne substancje pochodne tego hormonu. Wpływają one pozytywnie na syntezę białek w mięśniach przez co zwiększają one swój rozmiar. Powodują także wzrost masy kości i przyśpieszenie produkcji czerwonych krwinek. Stosując anaboliki stosunkowo szybko można osiągnąć muskulaturę, której w normalny sposób nie udałoby się nam zbudować przez całe życie. Niestety skutki oboczne przyjmowania tych substancji są bardzo poważne i obejmują zarówno sferę psychiczną jak i fizyczną organizmu. Do najczęstszych należą napady lękowe, depresje, urojenia, zaburzenia osobowości. Sterydy są metabolizowane przez organizm ludzki, a produkty jakie wtedy powstają aktywują receptory estrogenowe, co prowadzi do przyśpieszonego starzenia się niektórych tkanek (zwłaszcza kości u mężczyzn), czy nienaturalnego rozrostu piersi – zarówno u kobiet ja i mężczyzn. Anaboliki mają bardzo szkodliwe działanie na wiele narządów, szczególnie na wątrobę. Mogą prowadzić do wielu chorób tego narządu a także sprzyjają tworzeniu się zmian nowotworowych. Często wywołują nadciśnienie i miażdżycę, przerost prostaty, zwyrodnienia kości i stawów oraz zmiany skórne. U mężczyzn przyjmowanie steroidów anaboliczno-adnrogennych prowadzi bardzo często do zaniku jąder, bezpłodności i impotencji. Inne działania niepożądane to np. zawały i udary mózgu. Poprzez wspomnianą już nadmierną aktywację receptorów estrogenowych steroidy anaboliczno-androgenne wpływają też negatywnie na libido u mężczyzn (hamują popęd płciowy) i nadmiernie pozytywnie na popęd płciowy u kobiet. Sterydy podawane osobą bardzo młodym mogą powodować niepełny wzrost – powodują przedwczesne zamknięcie nasad kości długich. Niestety sterydy mimo wszystkich tych zagrożeń jakie niesie ze sobą ich przyjmowanie są bardzo popularne szczególnie wśród kulturystów.
Środkami dopingującymi są także hormony peptydowe, a w szczególności hormon wzrostu. Podobnie jak steroidy anaboliczno-androgenne przyśpiesza on syntezę białka w mięśniach poprzez zwiększenie stopnia wychwytywania aminokwasów. Dodatkowo powoduje spalanie tkanki tłuszczowej i związane z tym uwolnienie wolnych kwasów tłuszczowych. Jednak jak wszystkie środki dopingujące niesie on ze sobą poważne ryzyko utraty życia lub zdrowia. Do efektów ubocznych przyjmowania HGH (hormonu wzrostu) można zaliczyć nadciśnienie tętnicze, zapalenie nerwów, cukrzycę czy choroby serca oraz zwyrodnienie mięśni. HGH prowadzi do przerostu narządów takich jak wątroba, nerki i serce. Dodatkowo może wystąpić przerost różnych części ciała – najczęściej stóp i rąk (u osób dorosłych) – powodem tego stanu rzeczy jest fakt, że somatotropina (hormon wzrostu) nawet u osób dojrzałych stymuluje procesy wzrostu kości i tkanki chrzęstnej. U osób niedojrzałych natomiast częstym powikłaniem wynikającym z zażywania HGH jest gigantyzm, czyli nienaturalnie wielkie rozmiary ciała. Inne działania niepożądane to na przykład alergie.
Niektóre środki przeciwbólowe (szczególnie te działające na receptory opioidowe) także można zaliczyć do środków dopingujących. Na wyróżnienie zasługują tu substancje takie jak: etydyna, metadon, pentazocyna, dihydrokodeina czy najpopularniejsza – morfina. Ich działanie polega głównie na redukcji bólu. Są bardzo skuteczne, ale również i one powodują różnego rodzaju efekty niepożądane. Większość z nich prowadzi do bardzo silnego uzależnienia. Nudności i wymioty to kolejny efekt uboczny wywoływany przez te substancje. Obniżenie ciśnienia krwi i osłabienie oddechu do którego prowadzi ich stosowanie może doprowadzić nawet do zgonu. Bardzo często występują także zaburzenia koncentracji i koordynacji ruchów. Następstwem działania na różne receptory opioidowe (najczęściej mi, ale w przypadku niektórych substancji także kappa i delta) i narządy są też zaparcia, zatrzymanie moczu i nadmierna senność. Na szczęście opioidy ze względu na swoje efekty uboczne mają zastosowanie jako doping jedynie w relatywnie małych dawkach.
Środki moczopędne (diuretyki) takie jak furosemid, amiloryd czy triamteren powodują szybsze wydalanie płynów z organizmu poprzez zwiększenie ilości produkowanego moczu. Sportowcy najczęściej stosują leki moczopędne, aby ukryć inne niedozwolone substancje. Innym "pożądanym" efektem zażywania tych środków jest możliwość szybkiej utraty wagi poprzez utratę dużej ilości płynów, co jest pożądane szczególnie w konkurencjach sportowych w których występuje podział na kategorie wagowe. Ich nadużywanie prowadzi do zawrotów i bólów głowy, nudności, omdleń, spadku objętości i ciśnienia krwi oraz zaburzeń równowagi elektrolitycznej – zawłaszcza niedoboru lub zbyt wysokiego poziomu potasu (w zależności od zastosowanego leku). Zdarzają się także kurcze mięśni i częstoskurcz komorowy. Powodem występowania tych działań niepożądanych jest głównie odwodnienie organizmu. Zaburzenie stężenia potasu w organizmie może natomiast prowadzić do zaburzeń neurologicznych i arytmii oraz niewydolności mięśnia sercowego.
Ostatnio popularna staje się także bardziej "naturalna" forma dopingu polegająca na zwiększaniu ilości czerwonych krwinek w osoczu krwi. Stosuje się w tym celu komory hiperbaryczne, środki farmakologiczne (erytropoetyna) czy nawet transfuzje krwi. Zwiększona ilość erytrocytów we krwi pozwala lepiej dotlenić i odżywić organizm, przez co znacznie poprawia się jego wydolność. Jednak nawet te "naturalne" formy dopingu niosą ze sobą ogromne zagrożenia takie jak ryzyko zachorowania na AIDS i żółtaczkę (w przypadku transfuzji), reakcje uczuleniowe i gorączkowe, zagęszczenie krwi, wzrost jej lepkości, powstawanie zakrzepów, zawały serca i mózgu. Zwłaszcza zażywanie erytropoetyny może prowadzić do niewydolności serca i zawałów – przeciążany organ nie jest przystosowany do pompowania zbyt zagęszczonej erytrocytami krwi.
Istnieje wiele grup leków i substancji zwiększających zarówno psychiczne jak i fizyczne możliwości organizmu. Niestety wszystkie one wiążą się z bardzo dużym ryzykiem wystąpienia niepożądanych skutków ubocznych, a długotrwałe regularne ich stosowanie zwiększa to ryzyko niemal do 100% .