Psychologia kliniczna

test psychologia kliniczna dr. borkowska :sandomierz"
Lęk to negatywny stan emocjonalny związany z antycypacją niebezpieczeństwa nadchodzącego z zewnątrz lub pochodzącego z wewnątrz organizmu, objawiający się jako niepokój, uczucie napięcia, skrępowania, zagrożenia. W odróżnieniu od strachu jest on procesem wewnętrznym, niezwiązanym z bezpośrednim zagrożeniem lub bólem. Lęk staje się patologiczny, gdy stale dominuje w zachowaniu, gdy nie pozwala na swobodę, a w konsekwencji prowadzi do zaburzeń. Reakcje lękowe tracą swoją przystosowawczą funkcję i są nieadekwatne do bodźców, a niepokój wywołują sytuacje niemające znamion zagrożenia. Lęk staje się często punktem krystalizacyjnym dla innych objawów, przybiera postać: nieokreślonego niepokoju, napadów lękowych bądź zlokalizowaną - dotyczącą określonej części ciała lub sytuacji. Od lęku odróżnia się strach wywołany konkretnym zagrożeniem. Lęk odczuwany - wyczekiwanie na wydarzenia przykre, o których nie wiemy nic konkretnego. Lęk domniemany - stan emocjonalny powstający na podstawie wyobrażeń, a nie rzeczywistego zagrożenia Lęk ukryty - przemieszczenie z przejawu w postać np. somatyczną. Lęk wolnopłynący - uczucie przenikającego nieokreślonego niepokoju Lęk napadowy (paniczny) - ostry napad lęku z poczuciem przerażenia (obawa przed śmiercią lub zwariowaniem) oraz z silnymi objawami wegetatywnymi Agitacja - silny lęk z towarzyszącym niepokojem ruchowym Lęk fobiczny (sytuacyjny) - obawa przed określoną sytuacją, która doprowadza do jej unikania. Lękowi towarzyszy zazwyczaj komponenta wegetatywna (zaburzenia psychosomatyczne): pocenie się, drżenie, tężenie mięśni, mrowienie, ból serca, zakłócenia oddychania, biegunka, moczenie się. Teoria lęku - Według psychoanalizy lęk, będący jednym z popędów , pojawia się gdy napięcia id nie są rozładowywane, ego zaczyna wypełniać się lękiem. Funkcja lęku to ostrzeganie ego przed niebezpieczeństwem: - lęk realistyczny - obawa przed rzeczywistymi zagrożeniami w świecie zewnętrznym, nasilenie tego lęku jest proporcjonalne do nasilenia strachu; z lęku realistycznego wywodzą się pozostałe rodzaje lęku; - lęk moralny ? lęk przed superego czyli własnym sumieniem; poczucie winy, wstyd; - lęk neurotyczny? to obawa, że popędy wymkną się spod kontroli i zrobi się coś, za co poniesie się karę, jest irracjonalny bo nie wiąże się z realnym zagrożeniem i nieproporcjonalny, ale ma podstawę w rzeczywistości, ponieważ świat (reprezentowany przez rodziców) karze za działanie impulsywne; ego radzi sobie z nim za pomocą mechanizmów obronnych: - lęk anankastyczny? związany z poczuciem przymusu wykonywania czynności, pod wewnętrzną groźbą kary za ich niewykonanie; -fobie; -lęk paranoidalny; - nerwica? stopniowo pojawiają się lęki wewnętrzne albo bardzo silny lęk traumatyczny, z którym organizm nie może sobie poradzić; - lęk traumatyczny ? silny lęk związany z wewnętrznym napięciem id, którego mechanizmy obronne nie są w stanie wyprzeć , wyleczyć ten lęk można poprzez przerzucenie go w objaw i uświadomienie; - psychozy? nerwice nie w pełni zaleczone, poprzez przepełnienie ego lękiem, mogą stanowić pierwszą fazą psychoz.
Freud uważał leczenie objawów lęków neurotycznych za bezcelowe, ponieważ na miejsce wyleczonych pojawią się inne. Negował także skuteczność leczenia samych tylko objawów za pomocą farmakologii lub perswazji. Fobie to grupa zaburzeń charakteryzująca się występowaniem lęku wywołanego określonym bodźcem lub sytuacją. Dzielą się na fobie proste oraz fobię społeczną i agorafobię. W fobiach prostych bodźce wywołujące lęk są ściśle określone i wywołują natychmiastowy lęk. Mogą nimi być np. widok pająka (arachnofobia), przebywanie w ciasnym pomieszczeniu (klaustrofobia) lub inne określone bodźce. Charakterystyczną cechę tego zaburzenia jest fakt, iż chory jest świadom, że jego lęk jest nieuzasadniony. Fobia społeczna czyli lęk przed jedną lub wieloma sytuacjami społecznymi, tj. takimi, w których chory może być poddany obserwacji otoczenia, jego ocenie, krytyce. Chorzy odczuwają niepokój lub silny lęk utrudniający normalne funkcjonowanie, np. rozmowę towarzyską, nawiązywanie kontaktów, publiczne jedzenie, publiczne wypowiadanie się, itp. Często w sytuacjach budzących lęk dochodzi do dezorganizacji zachowania, np. mówienia nieprzemyślanych słów, intensywnej, nieskoordynowanej z wypowiedzą gestykulacji, nieumiejętności rozpoczęcia wypowiedzi, uczucia ?pustki w głowie?. Podobnie jak w fobiach prostych chory przyznaje, że jego lęk jest nieuzasadniony. Najczęściej występuje tendencja do unikania sytuacji budzących lęk. Agorafobia wiąże się z odczuwaniem silnego lęku w miejscach publicznych, otwartej przestrzeni, w sytuacjach, w których wycofanie się może być trudne lub krępujące. Chorzy unikają przebywania w takich miejscach i sytuacjach, co w niektórych przypadkach prowadzi do znacznego ograniczania wychodzenia z domu. Najczęstsze sytuacje budzące lęk to przebywanie w tłumie (kolejka, imprezy publiczne, zebrania), podróżowanie środkami transportu publicznego, przebywanie na moście, dużych placach, na pustkowiu. Agorafobia często współwystępuje z lękiem napadowym.
Zespół lęku napadowego charakteryzuje się napadami lęku, które nie są związane z żadną sytuacją ani bodźcem. Napady są nagłe, niedające się przewidzieć i wyraźnie ograniczone w czasie. Chory odczuwa intensywny lęk, który niejednokrotnie przybiera postać paniki. Odczuwane są dolegliwości fizyczne: uderzenia gorąca, drżenie rąk, zawroty głowy, wzmożona potliwość, kołatanie serca, przyspieszony oddech lub duszności, bóle w klatce piersiowej, nieokreślone dolegliwości umiejscowione w jamie brzusznej (bóle, mdłości, skurcze), strach przed śmiercią, strach przed ?zwariowaniem?. Samopoczucie chorego poza napadami jest dobre, może jednak pogarszać się w wyniku obawy przed wystąpieniem napadu.
Zespół lęku uogólnionego czyli długo trwający lęk, niepokój obawa związane z kilkoma (min. dwoma) obszarami życia. Lęk może dotyczyć np. dzieci, sytuacji w pracy, szkole, własnego bezpieczeństwa itp. Przybiera mniej intensywną postać, niż w lęku napadowym, jednak nie jest tak wyraźnie ograniczony w czasie i trwa znacznie dłużej. Lęk jest odczuwany przez większość dni. W trakcie odczuwania lęku pojawiają się objawy somatyczne, np. wzmożona ruchliwość, zwiększone napięcie mięśniowe, duszności, kołatanie serca, dreszcze, zawroty głowy, biegunka, uczucie ?kluski? w gardle. Chorzy często czują się przemęczeni i bezsilni oraz doznają wrażenia ?znajdowania się na krawędzi?, ?pustki w głowie?, przewidują nastąpienie ?czegoś złego?.
Nerwica natręctw (zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne) wiąże się z częstym występowaniem obsesji (natrętnych myśli) oraz kompulsji (natrętnych czynności, czynności przymusowych). Obsesje są natrętnie pojawiającymi się, nie dającymi się opanować myślami lub wyobrażeniami, np. przemożną chęcią wyskoczenia przez okno, skoczenia z mostu, pojawiającymi się w umyśle osoby religijnej bluźnierstwami itp. Natrętne czynności to powtarzające się i podejmowane celowo działania będące reakcją na natrętne myśli i wyobrażenia, mające znieść lęk lub cierpienie nimi wywołane. Czynności te najczęściej są wykonywane w sposób stereotypowy, rytualny. Mogą przybrać postać zachowań nietypowych lub zwykłych czynności wykonywanych w nietypowy sposób. Natręctwa zajmują choremu wiele czasu, są uciążliwe, w znacznym stopniu przeszkadzają w codziennym życiu i są źródłem dużego dyskomfortu.
Zespół stresu pourazowego jest reakcją na bardzo trudne, traumatyczne, przekraczające zwykłe doświadczenie człowieka zdarzenia. Doświadczeniem takim może być gwałt, napad, wypadek, klęska żywiołowa (zwłaszcza jeśli w jej efekcie dochodzi do utraty bliskich lub dobytku), obóz koncentracyjny, sytuacja bezpośredniego zagrożenia życia, itp. Objawy to przede wszystkim częste powracanie myśli, skojarzeń, uczuć związanych z przeżyciem. Charakterystyczne są sny o treści związanej z przeżyciem, często będące odtworzeniem sytuacji. Niejednokrotnie występują też omamy i powracające obrazy będące odtworzeniem sytuacji, w której nastąpiła trauma (tzw. flashback). Dla osób, u których wystąpił stres pourazowy charakterystyczne jest konsekwentne unikanie miejsca doznania traumy, sytuacji, osób i bodźców, które mogą być skojarzone traumatycznym przeżyciem. Obserwuje się także inne charakterystyczne objawy, jak: zaburzenia snu, drażliwość, trudności w koncentracji, obniżenie nastroju, stępienie uczuciowe, pogarszający się kontakt z otoczeniem, poczucie bycia przegranym i braku perspektyw na przyszłość. Mogą być widoczne wegetatywne objawy lęku w sytuacjach, w których występują skojarzenia z traumą. Hipochondria czyli nieustanny lęk przed chorobą lub przekonanie o jej występowaniu. Chorego nie przekonuje fakt dobrych wyników badań ani zapewnienia lekarzy o pełnym zdrowiu. Przekonanie o własnej chorobie może skupiać się na dowolnym narządzie lub układzie. Lęk często zmusza chorego do przesadnej dbałości o własne zdrowie, przyjmowania leków, poddawania się zabiegom leczniczym. Hipochondrię stwierdza się u ok. 10% pacjentów zgłaszających swoje dolegliwości. Panika - niepohamowany lęk o skrajnie silnym natężeniu. Często towarzyszą mu zaburzenia funkcji wegetatywnych. Napady paniki towarzyszą niektórym zaburzeniom psychicznym, zwłaszcza nerwicowym, jak zespół lęku napadowego, czy agorafobia. Podział zaburzeń lękowych wg ICD-10: -fobie (F40) :agorafobia ,fobie społeczne, fobie specyficzne -inne zaburzenia lękowe (F41) - zespół lęku panicznego , zespół lęku uogólnionego , mieszane zaburzenia lękowo-depresyjne , zaburzenia obsesyjno-kompulsywne (F42) , reakcje adaptacyjne (F43) , reakcje konwersyjne i dysocjacyjne (F44), zaburzenia lękowe pod postacią somatyczną (F45) , neurastenia (F48) Zespół paniki, zespół lęku panicznego (ICD-10 41.1) - rodzaj zaburzenia lękowego, które objawia się jako występowanie epizodów silnego strachu (przerażenia) o nagłym początku. Towarzyszą mu nieprzyjemne doznania somatyczne, trudności w rozumowaniu i poczucie nieuchronnej katastrofy. Nasilony lęk zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia napadu paniki, jak również same napady mogą powodować długotrwały lęk antycypacyjny. Typową treścią obaw podczas napadu jest przekonanie, że za chwilę straci się życie, rozum lub przytomność. Większość napadów ma racjonalne podłoże ? istnieje konkretny bodziec zagrażający (np. katastrofa samochodowa). Kiedy napady nie mają jasnego początku, są nieprzewidywalne, trwają 10?20 minut i powodują cierpienie i wyczerpanie ? mówimy o wystąpieniu zespołu paniki. Osoby cierpiące na zespół paniki są często przekonane, że zaraz umrą (bardzo silnie łomocze im serce, mają zaburzenia widzenia, uczucie duszenia się), sądzą zazwyczaj, że mają "atak serca". Rozpoznanie ustala się po kilku tego typu atakach, podczas których wyklucza się somatyczne przyczyny ich wystąpienia. Dodatkowo u osoby cierpiącej na zespół paniki może się rozwinąć agorafobia (na skutek skojarzenia wychodzenia z domu z napadami). Leczenie: psychoterapia , farmakoterapia ,leki przeciwdepresyjne , trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne , SSRI , benzodiazepiny Zaburzenie obsesyjno-kompulsywne (ZOK, nerwica natręctw, angielska nazwa: OCD - skrót od obsessive-compulsive disorder) - zespół zachowań w których pojawiają się myśli obsesyjne i natrętne, przymusowe (kompulsywne) ruchy i zachowania, niemal zawsze bardzo przykrych dla osoby przeżywającej je. Zaburzenie utrudnia lub uniemożliwia normalne funkcjonowanie. Myśli natrętne to idee, wyobrażenia czy impulsy do działania, które pojawiają się w świadomości w sposób stereotypowy. Czynności przymusowe - rytuały to stereotypowe i wielokrotnie powtarzane zachowania. Mają one zapobiegać mało prawdopodobnym wydarzeniom, które, w mniemaniu osoby dotkniętej zaburzeniem, mogłyby nastąpić, w razie zaniechania wykonania rytuału. Często te domniemane wydarzenia związane są z wyrządzeniem krzywdy sobie lub komuś. Zaburzenie to nieomal zawsze łączy się z lękiem, który nasila się przy próbach zaniechania czynności przymusowej oraz nierzadko depresją i depersonalizacją. Przykładem zachowań kompulsywnych może być trichotillomania a kompulsją dokonywane kilka razy na godzinę mycie rąk lub całego ciała. Osoby cierpiące na to zaburzenie najczęściej zdają sobie sprawę z absurdalności czynności, które wykonują, z ich dezorganizującej roli. Czują jednak przymus psychiczny ich dokonywania. W ICD-10 zaburzenie obsesyjno-kompulsywne (nerwica natręctw) klasyfikuje się jako F42, F42.0 może przejawiać się w postaci myśli lub impulsów do działania, czasem mają postać niekończących się rozważań uniemożliwiających podejmowanie najprostszych decyzji niezbędnych w życiu codziennym. Rozpoznanie nerwicy natręctw należy preferować w przypadku, gdy ruminacje powstają lub utrzymują się poza epizodem depresyjnym. Natrętne czynności i myśli są sprzeczne z cechami osobowości, tzn. egodystoniczne, jeżeli objawy te stanowią cechy i zachowanie będące integralną częścią osobowości pacjenta, tzn. są egosyntoniczne, to rozpoznać należy osobowość anankastyczną. W koncepcji psychoanalitycznej zaburzenie to łączone jest z fiksacją edypalną lub masochistyczną. Powtarzanie pewnych czynności jest początkowo obroną psychiki przed lękiem a następnie przeradza się w czynność przymusową.
Teoria uczenia się zakłada, że obsesje i kompulsje są próbą obniżenia poziomu lęku, a sposób neutralizacji leku, jako skuteczny, ulega utrwaleniu. Zwrócono uwagę na specyficzne cechy wczesnodziecięcego przywiązania dzieci (typ lękowo-unikający), które jako dorośli cierpią na ZOK. Określone zachowania, polegające na dużej kontroli i emocje rodziców ujawniane podczas procesu wychowywania powodują, że dziecko dąży do wyzbycia się własnych emocji, fantazji i impulsów a polega przede wszystkim na intelekcie i kontroli. (zobacz: siatka uczuć zastępczych)
Zgodnie z charakterystyką schematów poznawczych, osoby z ZOK cechuje dążenie do bycia kompetentną, osiągającą sukces, by unikać dezaprobaty własnej i otoczenia oraz podnosić zaniżone poczucie własnej wartości. Nieuniknione błędy i niepowodzenia w osiąganiu ideałów prowadzą do samokarania i potępienia. Objawy rytuał-obsesja dają złudzenie zapobiegania niekorzystnym wydarzeniom.
Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne opisano po raz pierwszy w 1838 r. Jeszcze w latach 50 XX wieku uważano zaburzenie za rzadkie, dotyczące 0,05% populacji ogólnej. Dopiero wyniki badania populacyjnego wykazały, że rozpowszechnienie tej nerwicy w ciągu życia wynosi 1,9%-2,5% a prawie 2/3 dorosłych z tym zaburzeniem miało pierwsze symptomy choroby przed 15 rokiem życia. Występuje nieznacznie częściej u kobiet niż u mężczyzn.
Lęk separacyjny, charakterystyczny szczególnie dla dzieci młodszych, pojawia się, gdy dziecko doświadcza rozłąki z najbliższymi i rozłące tej towarzyszą przykre przeżycia, doznania. Od tego momentu u dziecka powstają obawy przed sytuacją rozłąki. Gdy dziecko oczekuje rozłąki lub, gdy ona następuje pojawiają się u niego różne zaburzenia układu wegetatywnego (bóle żołądka, głowy, nudności), oraz zaburzenia rytmu serca. Ponadto można zaobserwować zaburzenia snu, trudności w zasypianiu, częste budzenie się w nocy, krzyki przez sen oraz nocne koszmary. Co jest przyczyną lęku separacyjnego? Zaburzenia lękowe mogą mieś podłoże biologiczne i środowiskowe. Dziecko może odziedziczyć biologiczną tendencję do intensywniejszego doświadczania lęku. Lęk i strach mogą być też zachowaniem wyuczonym od osób z otoczenia dziecka, które często reagują w sposób nadmiernie lękowy. Traumatyczne zdarzenie może również wywołać reakcję lękową. Jakie są objawy lęku separacyjnego? Poniżej podajemy najbardziej powszechne objawy SAD, zwracając jednocześnie uwagę, że dzieci mogą różnie je przeżywać:odmawianie spania w swoim łóżku; powtarzające się koszmary senne, w których oddzielenie od bliskich jest głównym tematem; poważny niepokój w sytuacji oddzielenia od bliskich z powodu wyjazdu samego dziecka lub członków rodziny lub w sytuacji, gdy taka rozłąka jest spodziewana; nadmierne zamartwianie się bezpieczeństwem członka rodziny; zamartwianie się zgubieniem się; odmawianie chodzenia do szkoły; lękliwość i niechęć do pozostawania samemu; częste bóle brzucha, głowy uskarżanie się na stan zdrowia; bóle mięśni lub napięcie mięśni; nadmierne zamartwianie się swoim bezpieczeństwem; nadmierna ?przylepność?, nawet, gdy dziecko jest w domu z rodzicami; objawy paniki lub wybuchy złości w sytuacji separacji od bliskich. Diagnoza i leczenie lęku separacyjnego -Lęk separacyjny diagnozowany jest przez psychologa lub psychiatrę dziecięcego. Leczenie polega na psychoterapii dziecka, pracy z rodzicami lub całą rodziną i, o ile to możliwe, współpracy ze szkołą lub przedszkolem dziecka. W najbardziej nasilonych przypadkach może by zaproponowane leczenie farmakologiczne. Wczesne zdiagnozowanie i leczenie mogą znacznie złagodzić nasilenie lęku, przywrócić dziecku możliwość normalnego rozwoju i poprawić jakość kontaktów dziecka lub młodego człowieka z rówieśnikami.
Kompulsje, stereotypowe i powtarzające się zachowania impulsywne lub myśli mające na celu przeciwdziałanie lub zmniejszenie lęku przed wydarzeniami, które mogłyby nastąpić, gdyby pacjent zaniechał wykonania rytuału. Pojawiają się często bez woli osoby dotkniętej tym zaburzeniem, pacjent zwykle postrzega je jako bezsensowne i niepotrzebne i często próbuje im się opierać. Występują w zaburzeniach kontroli funkcji popędowych i w nerwicy natręctw
Kompulsje to natrętne czynności, wykonywane w reakcji na obsesje, często rozbudowane do całych serii rytualnych zachowań. Nierzadko zajmują mnóstwo czasu i są realizowane pomimo dezaprobaty bliskich czy otoczenia. Ich zaniechanie lub skrócenie wywołuje lęk i poczucie dyskomfortu, a to z kolei stanowi powód kontynuowania kompulsyjnych rytuałów. Rodzi się błędne koło choroby. Najczęstsze rodzaje kompulsji to: Mycie i czyszczenie, czyli przymus częstego mycia rąk, ciała, ubrania lub urządzeń codziennego użytku w obawie przed zarazkami.Sprawdzanie, czyli kontrolowanie wykonanych wcześniej czynności np. czy drzwi na pewno są zamknięte na klucz, kurki od gazu zakręcone, a światło i urządzenia elektryczne wyłączone. Porządkowanie i układanie, polegające na irracjonalnym i cyklicznym przestawianiu przedmiotów w najbliższym otoczeniu. Może towarzyszy temu dążenie do zachowania symetrii. W przypadku, gdy ktoś naruszy ten misterny układ, pojawia się przymus ponownego układania. Liczenie mijanych w czasie podróży znaków drogowych, słupów telegraficznych, szczegółów architektonicznych. Są to tylko niektóre przykłady kompulsji. Wspólnym celem ich wszystkich jest dążenie do przeciwdziałanie groźnym sytuacjom oraz ochrona przed lękiem wywołanym obsesjami. Zarówno natrętne myśli, jak i czynności charakteryzują się irracjonalnością. Osoba nimi dotknięta, mimo że zdaje sobie z tego sprawę, nie potrafi stawić im czoła.
Labilność emocjonalna w psychologii oznacza chwiejność emocjonalną, łatwe przechodzenie do stanów skrajnych emocjonalnie, szybkie i częste zmiany emocji. Osoba przejawiająca labilność emocjonalną reaguje nieadekwatnie na bodźce. Bardzo często u tego typu osoby występują stany lękowe, drażliwość, a także nagłe wybuchy gniewu lub płaczu. Ludzie o tego typu zaburzeniach psychicznych, często nazywani są neurotykami, mają problemy z utrzymaniem kontroli nad swoimi popędami oraz gorzej radzą sobie ze stresem. AUTYZM WCZESNODZIECIĘCY- w okresie prenatalnym nie jest możliwy do wykrycia, należy do zaburzeń globalnych, dotyczy rozwoju społecznego- procesy poznawcze i psychomotorycznego, objawia się brakiem więzi z innymi ludźmi (brak kontaktu emocjonalnego), zaburzenie rozwoju mowy, nadmierne koncentrowanie się na przedmiotach, dziecko nie nawiązuje kontaktu wzrokowego, niechęć do przytulania, odwracanie form zaimkowych(zamiast ty, wy- jest ja i odwrotnie) zaburza tym komunikację interpersonalną, występuje mutyzm, dziecko nagle przestaje mówić ale rozumie co się do niego mówi, często jest mylony autyzm ze schizofrenią.
ZESPÓŁ ASPERGA- od autyzmu różni go dobry poziom funkcjonowania ruchowego i intelektualnego, wolą towarzystwo rzeczy niż ludzi, niezdarność w zachowaniu.
ZESPÓŁ RETTA- postać autyzmu połączona z zaburzeniami mózgu- czaszka dziecka przestaje rosnąć- dotyczy głównie dziewczynek, zaburzenia ruchowe, zahamowany rozwój psychiczny, do 5 m.ż. dziecko rozwija się prawidłowo, wykrywa się go między 6-7 m.ż. , osoby z tą chorobą nie dożywają 30 r.ż., po kilku latach dochodzi do zaburzeń umysłowych, paraliżu układu ruchowego, zaburzenie kończyn, zaburzenia specyficzne, parcjalne. Choroba psychosomatyczna w medycynie to taka choroba somatyczna w której powstaniu główną rolę odgrywają czynniki psychiczne. Niektórzy zaostrzają to kryterium zaznaczając, że u podstaw choroby psychosomatycznej nie mogą leżeć żadne zmiany patologiczne w zajętych narządach (eliminuje to z chorób psychosomatycznych wszystkie przypadki choroby niedokrwiennej serca poza dławicą Prinzmetala). Do chorób psychosomatycznych medycyna zalicza m. in. jadłowstręt psychiczny i niektóre przypadki nadciśnienia tętniczego. Choroba psychosomatyczna w psychologii to pojęcie odnoszące się do hipotez wyjaśniających powstawanie niektórych chorób, takich jak wieńcowa, wrzodowa, nadciśnieniowa, astma oskrzelowa, atopowe zapalenie skóry, alergie i wiele innych. W powstawaniu wszystkich zaburzeń zdrowia, obok czynników biofizycznych biorą udział czynniki psychospołeczne. Nie ma podstaw do uznania, że zaburzenia somatyczne w tych chorobach są wywoływane jedynie zaistnieniem specyficznych okoliczności, takich jak przeżycia konfliktowe lub szczególne cechy osobowości, podobnie jak nie ma podstaw do uznania że narażenie na czynniki biologiczne takie jak wirusy czy bakterie będzie wywoływało daną chorobę zakaźną. Wszelki redukcjonizm w kierunku jednoprzyczynowości chorób jest złudny i dlatego od dawna stosowane są teorie polietiologiczne. Zespół Aspergera, syndrom Aspergera, "autyzm inteligentny" (DSM-IV 299.80) jest to zaburzenie mieszczące się w spektrum autyzmu (ASD), jest także jednym z całościowych zaburzeń rozwoju (PDD: Pervasive Developmental Disorders). Do spektrum autyzmu należą również m.in. autyzm dziecięcy, autyzm wysokofunkcjonujący (HFA) oraz słabiej poznane zaburzenie semantyczno-pragmatyczne (SPD), ich prawidłowa diagnoza i rozróżnianie mogą sprawiać problemy w wielu indywidualnych przypadkach. Zaburzenie to obejmuje przede wszystkim upośledzenie umiejętności społecznych, trudności w akceptowaniu zmian i sprawność (elastyczność) myślenia oraz szczególnie pochłaniające zainteresowania, natomiast rozwój mowy oraz rozwój poznawczy przebiega prawidłowo (w przeciwieństwie do autyzmu dziecięcego). Ludzie z tym zaburzeniem przypominają osoby z autyzmem dziecięcym pod tym względem, że od wczesnego dzieciństwa występuje u nich ten sam rodzaj upośledzeń (jednak w dużo łagodniejszej postaci), a ponadto wyróżniają się o wiele bardziej prawidłowym rozwojem mowy i lepszą adaptacją społeczną, zaś z powodu swych niezwykłych zainteresowań łagodniejsze przypadki częściej uchodzą za ekscentryków niż ludzi o zaburzonej osobowości. Problemy zazwyczaj pojawiają się w wypadku zwykłej nieoficjalnej rozmowy. Człowiek taki nie umie często w ogóle się odezwać ani "zachować" w sytuacji nieformalnej rozmowy "o niczym", ma problemy z szybkim zrozumieniem metafor interpretując je czasami dosłownie. Natomiast względnie nie sprawia mu problemów wysłowienie się przed grupą ludzi (zwłaszcza jeśli nie są całkowicie obcy) i specjalistyczna rozmowa na temat leżący w kręgu ich zainteresowań. Chociaż i tu mogą być wyjątki i zdarzają się ludzie całkowicie nieśmiali, którzy mają trudności w nawet najbardziej podstawowych kontaktach z innymi. Jednak w ogólnym rozrachunku osoby z ZA zdają sobie sprawę ze swojej odmienności, są wyjątkowo komunikatywne (jeśli brać pod uwagę zaburzenia mowy jakie występują w innych diagnozach spektrum autyzmu) i pomimo trudności jakie im to sprawia chcą nawiązywać kontakty. Stoi to w kontraście np. do autyzmu wysokofunkcjonującego, gdzie osoby bardziej dystansują się od świata, żyją z dala od innych i tak naprawdę nie potrafią dostrzec jak bardzo różnią się od zwykłych ludzi.
Poza tym takie osoby zawsze lepiej komunikują się za pomocą języka pisanego (wszelkiego typu internetowe sposoby komunikacji). Rozmowa przez telefon, czyli sytuacja, kiedy nie widać rozmówcy, może być równie trudna, jak rozmowa bezpośrednia. Problemy te mogą zostać przezwyciężone, ale nie na drodze normalnego rozwoju, tylko silnego własnego wkładu intelektualnego. Powoduje to opóźnienia w nabywaniu tych funkcji i tym samym upośledzony rozwój społeczny. Problemy z rozumieniem mowy, sarkazmu, ironii, literalne rozumienie metafor są częstym problemem utrudniającym socjalizację. Ludzie cierpiący na zespół Aspergera często się odzywają niestosownie do sytuacji, np. 5-letnie dziecko może, mówiąc o swoich zainteresowaniach, mówić językiem wyjętym jakby wprost z podręcznika akademickiego, nie zważając często na to, czy osoby słuchające są tym zainteresowane. Problemem jest też dosłowne rozumienie języka ? kłopoty z tym związane mają głównie dzieci, ale zdarza się to także u dorosłych. Problemem może być też nieadekwatne lub zbyt literalne używanie konkretnych słów. Przykłady zaburzeń języka u osób z ZA: nieprawidłowa intonacja głosu ? chrapliwość, tony wysokie lub monotonia ; język metaforyczny ; mowa "barokowa", przekoloryzowana ; w dzieciństwie równie często co u autystów problemy z zaimkami (choć w mniejszym nasileniu i raczej zdarza się, że dziecko myli jedną parę zaimków, a resztę stosuje prawidłowo) ; trudności w dopasowaniu formy wypowiedzi do kontekstu (dzieci z ZA często nie rozumieją, że do dorosłych zwracamy się nieco inaczej niż do innych dzieci) ; stosowanie tzw. kalek słownych; trudności w rozumieniu żartów, przenośni, mowa nadmiernie konkretna ;trudności w stosowaniu mowy potocznej, idiomatycznej ; przywiązanie do niektórych słów, nadużywanie ich ; zaburzenia prozodii (nagminne!) ; agramatyzmy (zdarzają się w dzieciństwie) ; inne niespecyficzne zaburzenia mowy (częste w całej populacji osób z ZA: mowa niedbała ? za szybka, połykanie głosek, zaburzenia artykulacji, jąkanie itd.)
Problemy te mają tendencje do pojawiania się u osób bardziej zaburzonych oraz do zanikania wraz z wiekiem, aczkolwiek niektóre pojedyncze mogą się ostać (np. jąkanie). Autyzm- Prawie 50 % dzieci z autyzmem nie używa mowy do komunikowania się z innymi ludźmi ( Ornitz, Ritvo, 1976; Wing, 1976,1978). Język dzieci, które potrafią mówić jest inny od mowy dzieci rozwijających się prawidłowo i od mowy dzieci z innymi zaburzeniami mowy ( Bartak, Bartolucci, Pierce, 1977; Ricks, Wing, 1975; Rutter, 1965, 1978; Wing, 1976).
Dzieci, które nie potrafią mówić, w fazie prewerbalnej stosują nietypowe sposoby porozumiewania się. Rzadko używają gestów, nie wykorzystują ekspresji mimicznej, czy uśmiechu dla wspomagania komunikacji (Rick, Wing, 1975). Porozumiewają się przez instrumentalne dotykanie, ciągnięcie.
Dzieci z autyzmem, które potrafią mówić często mają echolalię, czyli powtarzają słowa lub zdania wypowiadane przez inne osoby. Inną cechą mowy dzieci z autyzmem jest mówienie o sobie w osobie drugiej lub trzeciej. Mowa dzieci z autyzmem ma często niewłaściwe tempo, intonację, artykulację ( Baltaxe, 1981; Baltaxe, Simmon, 1975; Schreibman, Kohlenberg, Britten, 1986; Simon, 1976). Ich język jest bardzo konkretny, dosłowny, dzieci te nie rozumieją przenośnii metafor, nie potrafią rozpoczynać i podtrzymywać konwersacji (Tager-Flusberg, 1981). Mowa jest bardzo schematyczna, nieelastyczna. Cechy te są widoczne u całej populacji dzieci, ale mogą mieć różne natężenie. Zasób słów osób autystycznych jest często bardzo ograniczony i stereotypowy (Tager-Flusberg, 1981; Wetherby, 1986).
Nieprawidłowości rozwoju mowy mogą być widoczne już w pierwszych miesiącach życia. Przejawiają się przez brak gaworzenia, nie rozumienie mowy, brak umiejętności naśladowania dźwięków, słów (Klin, 1991). Często po wypowiedzeniu pierwszych słów następuje regresja. Podjęte działania terapeutyczne mogą znacznie rozwinąć mowę wyżej funkcjonujących dzieci autystycznych. Bardzo dobre, udokumentowane naukowo wyniki, przynosi terapia behawioralna (Lovaas, 1987; Howlin, 1989). Jednak istnieje ciągle grupa dzieci, która mimo podjętych wysiłków terapeutycznych robi niewielkie postępy w zakresie komunikowania się. Autyzm wczesnodziecięcy, autyzm głęboki, zespół Kannera jest skomplikowanym zespołem upośledzenia rozwoju, w którym istotną rolę odgrywa funkcjonowanie mózgu. Jest to choroba neurologiczna, a nie czysto psychiczna, chociaż wśród typowych cech są problemy z komunikacją uczuć i związkami społecznymi. Występują również kłopoty z integracją wrażeń zmysłowych. W typowych przypadkach pojawia się w pierwszych trzech latach życia. Ocenia się, że występuje u około 2 do 6 na 1000 osób, przy czym jest cztery razy częstszy u mężczyzn niż u kobiet. Obecnie autyzm może być leczony, ale nie jest wyleczalny. Wczesna diagnoza i działanie są niezbędne w celu zapewnienia jak najlepszego rozwoju dziecka. Uważa się powszechnie, że nie jest możliwe stworzenie w pełni działającego leku, bo na autyzm wpływają cechy mózgu determinowane na bardzo wczesnym etapie rozwoju.
Wśród wielu specjalistów rozpowszechnione jest błędne przekonanie jakoby autyzm dotyczył jedynie wieku dziecięcego, tak więc nie biorą oni pod uwagę tej diagnozy gdy mają do czynienia z dorosłymi. Należy pamiętać że nazwa "dziecięcy", nie odnosi się do tego że autyzm dotyka tylko dzieci, tylko odnosi się do okresu życia kiedy obserwujemy pierwsze objawy. Określenie to powstało dla zróżnicowania tego zaburzenia od wcześniej znanych i też określanych jako autyzm podobnych objawów z jakimi mamy do czynienia w schizofrenii. Astma oskrzelowa, dychawica oskrzelowa (łac. Asthma bronchiale) jest to przewlekła, zapalna choroba dróg oddechowych o podłożu alergicznym, charakteryzująca się skurczem oskrzeli, samoistnie lub farmakologicznie odwracalnym, oraz nadreaktywnością oskrzeli. Jadłowstręt psychiczny (z grec. an - brak, pozbawienie, orexis - apetyt Anorexia nervosa) - choroba cywilizacyjna polegająca na utracie wagi wywołanej przez osobę chorą, z objawami dysmorfofobii, w której odczuwa ona lęk, ponieważ nie spełnia wymogów współczesnego świata co do własnego wyglądu oraz w sposób zaburzony spostrzega własne ciało. Lęk przybiera postać uporczywej idei nadwartościowej, w związku z czym pacjent wyznacza sobie niski limit wagi. Dotyczy przeważnie dziewcząt i kobiet w wieku 10-13 lat oraz 16-21. Po raz pierwszy opisał tę chorobę w połowie XIX wieku E. Lasgue i W. Gull. ICD-10 wyróżnia dwie postaci anoreksji - jadłowstręt psychiczny i jadłowstręt psychiczny atypowy (F50.1). Najczęstszą formą anoreksji jest anoreksja mentalna w wieku dorastania. Anoreksję cechuje szybko postępujące wyniszczenie organizmu, które pozostawia często już nieodwracalne zmiany. Nieleczona zabija w ok. 10% przypadków[1]. Zwykle rozpoczyna się przed 25 rokiem życia - dochodzi w niej do utraty łaknienia oraz spadku wagi, co najmniej o 25% poniżej wagi wyjściowej. O anoreksji mówi się, gdy następuje odmowa utrzymania ciężaru ciała powyżej granicy wagi minimalnej dla wieku i wzrostu, intensywny lęk przed przybraniem na wadze lub otyłością, zaburzony obraz własnego ciała tj. osoba chora uważa, że jest zbyt gruba mimo tego, że tak naprawdę jest już wyniszczona. Nadciśnienie tętnicze (HA, AH) (łac. hypertonia arterialis) to choroba układu krążenia, która charakteryzuje się stale podwyższonym ciśnieniem tętniczym krwi. Zdecydowana większość (ponad 90%) przypadków nadciśnienia ma charakter pierwotny, tzn. bez znanej somatycznej przyczyny, którą da się usunąć interwencją medyczną. Etiologia nadciśnienia tętniczego pierwotnego nie została w pełni ustalona. Uważa się, że odgrywają w niej rolę czynniki genetyczne i środowiskowe. Pozostałe przypadki to choroba o charakterze wtórnym, czyli jest dobrze znana przyczyna choroby, np. choroby nerek, miażdżyca, choroby gruczołów dokrewnych lub choroby mózgu. Ortoreksja (ortho = "prawidłowy" orexis = "apetyt") - obsesja na punkcie jakości przyjmowanego pokarmu. Przejawia się podobnie do anoreksji, ale nie prowadzi do utraty wagi i innych jej objawów. Skutkiem ortoreksji jest jednak przyjęcie ideologii "jedynie słusznego jedzenia", co powoduje konflikty interpersonalne, izolację i koncentrację ortorektyka na wszystkim co związane z przygotowywaniem, przechowywaniem i konsumowaniem żywności. Syndrom Stendhala - rodzaj psychosomatycznej choroby, przejawiającej się przyśpieszonym biciem serca, zawrotami głowy, dezorientacją, a nawet halucynacjami powstającymi u niektórych osób na widok wspaniałości, dzieł sztuki i zabytków zgromadzonych na małej przestrzeni. Zburzenia nerwicowe mają genezę środowiskową, powstają bowiem jako reakcje na sytuacje trudne. Sytuacjami nerwicorodnymi nazywamy te sytuacje trudne, w których dochodzi do dezorganizacji zachowania, ponieważ dotychczasowe sposoby radzenia sobie z trudnościami okazały się nieskuteczne. Do sytuacji nerwicowych zalicza się: sytuacje traumatyczne, w których na skutek silnego, jednorazowego urazu dochodzi do zaburzeń zachowania. U dzieci w wieku młodszym urazy psychiczne wywołują więc bodźce nagłe, nie znane, wzbudzające lęk, np.: pożar, wypadek samochodowy, pogryzienie przez psa, pozostawienie w szpitalu, kary fizyczne jak również sytuacje rodzinne typu kłótnie i bójki między rodzicami, rozwód, śmierć, pojawienie się macochy (ojczyma), młodszego rodzeństwa; sytuacje subtraumatyczne, które nie wywołują natychmiastowego zakłócenia czynności, lecz długotrwałe kumulowanie się negatywnych doświadczeń emocjonalnych( tzw. nerwica koryzyjna). Szczególnie traumatyzująca jest rola środowiska rodzinnego i przedszkolnego. Do najczęściej spotykanych zakłóceń środowiska dziecka zaliczamy: znaczną zmienność wymagań, wzajemną sprzeczność wymagań oraz niedostosowanie wymagań do możliwości dziecka. Nie wszystkie szkodliwe czynniki działające na dziecko wywołują zaburzenia nerwicowe. Decydujące znaczenie ma nie tylko charakter urazu (rodzaj, siła, stopień nowości bodźca), ale i indywidualne cechy dziecka jak: właściwości biologiczne, wiążące się z typem układu nerwowego, doświadczenia psychiczne (wiedza, nawyki, postawy), oczekiwania i przewidywania dziecka. Trauma lub Uraz psychiczny - ostry, nagły uraz (szok), który może spowodować zaburzenia somatyczne i psychiczne. Często na skutek intensywnej emocji lub urazu czaszkowego, wywołanego wypadkiem lub jednorazową katastrofą (trzęsienie ziemi, pożar, itd.), człowiek przejawia mniej lub bardziej trwałe objawy zaburzeń psychicznych (syndrom pourazowy). Najważniejsze z nich to drażliwość, łatwe uleganie zmęczeniu, astenia, amnezja, regres do któregoś ze stadiów okresu dziecięcego, czasem ucieczka w chorobę i alkoholizm. Traumatyczne doświadczenie - przeżycie wstrząsającej lub bardzo przykrej sytuacji, która często wywiera negatywny wpływ na psychikę i jej rozwój (np. gwałt, śmierć rodziców w dzieciństwie). Traumatyczne zdarzenia mogą powodować silne urazy psychiczne, co z kolei może być przyczyną zaburzeń czy chorób, szczególnie nerwic. Do sytuacji nerwicorodnych zalicza się:
-sytuacje traumatyczne, w których na skutek silnego jednorazowego urazu dochodzi do zaburzeń zachowania.
Urazy psychiczne wywołują nagłe bodźce, wzbudzające lęk, jak: pożar, pogryzienie przez psa, kary fizyczne, przerażające bajki, opowiadania. Silne działanie urazowe mają także sytuacje rodzinne: kłótnie, bójki między rodzicami, rozwód, śmierć;
-sytuacje subtraumatyczne, które nie wywołują natychmiastowego zakłócenia czynności, lecz długotrwale kumulują negatywne doświadczenia emocjonalne(tzw. nerwica korozyjna).Szczególnie traumatyzująca może być rola środowiska rodzinnego i przedszkolnego. Obuchowska wymienia następujące cechy środowiska o zakłócającym charakterze:
1.Znaczna zmienność wymagań- wyręczanie w domu, a w przedszkolu wymaganie samodzielności
2.Wzajemna sprzeczność wymagań-gdy dziecko jest za swoje zachowanie jednocześnie nagradzane i karane(w różnych środowiskach).
3.Niedostosowanie wymagań do możliwości dziecka. Mimowolne moczenie występuje częściej u chłopców niż u dziewcząt, oraz jako jeden z wielu objawów zaburzeń zachowania niż jako symptom pojedyńczy. Badania wskazują na współwystępowanie z objawem moczenia: lęków, drażliwości pobudliwości psychoruchowej, złych stosunków z grupą rówieśniczą.
Przyczyny występowania mimowolnego moczenia;
- niewykształcenie umiejętności kontroli wydzielania moczu w wyniku nieprawidłowego treningu czystości,
- nieprawidłowości tkwiące w środowisku rodzinnym.
Zaburzenie łaknienia to nerwicowy brak apetytu. Zaburzenie to występuje u około 2/3 dzieci w wieku przedszkolnym. Zaburzenie apetytu może być reakcją dziecka na:
-podawanie mu takiego pokarmu, którego dziecko nie aprobuje,
-zazdrość o rodzeństwo i o miłość rodziców (w rodzinie gdzie urodziło się nowe dziecko)
-wyrażanie niechęci czy wrogości do rodziców,
-sposób zwrócenia na siebie uwagi i zapewnienia opieki.
U niektórych dzieci nerwicowych obserwuje się wymioty, czasem współwystępujące z anoreksją, czasem istniejące samoistnie jako reakcja na niemiłe przeżycia związane zjedzeniem Jąkanie jest jednym z częściej występujących objawów zaburzeń mowy wieku dziecięcego. Wiek przedszkolny uważany jest za ten etap rozwoju, w którym jąkanie pojawia się najczęściej. Stwierdzono, że występuje częściej u chłopców niż u dziewczynek. Według H. Spionek wśród dzieci jąkających się chłopcy stanowią około 80%.
Na obraz jąkania składają się:
-objawy kloniczne, które polegają na wielokrotnym powtarzaniu tej samej głoski bądź sylaby
-objawy toniczne polegające na zatrzymaniu wypowiadanego wyrazu (zacinanie się), czemu towarzyszy często silne emocjonalne i mięśniowe napięcie. Najczęściej obserwowaną postacią jąkania jest jąkanie kloniczno-toniczne. Tiki są to nagłe, mimowolne wyładowania ruchowe różnych grup mięśniowych, nie podlegające świadomej kontroli. Tiki, pojawiają się rzadko w okresie przedszkolnym, wystąpienie ich w tym okresie świadczy o poważnych zaburzeniach emocjonalnych. Tiki zaliczane są do objawów nerwicowych, a ich podłoże to silne przeżycia urazowe, wywołane sytuacjami konfliktowymi.
Na pojawienie się i utrzymanie tików wpływają następujące mechanizmy i czynniki patogenne:
-naśladownictwo starszych kolegów lub dorosłych, stopniowo przechodzące w nawyk;
-utrwalenie reakcji obronnych;
-nagły uraz psychiczny, np. przestraszenie się;
-długotrwałe traumatyzujące przeżycie wywołane nieprawidłowymi warunkami rozwojowowych.
Tiki cechują się uporczywością i długotrwałością występowania, leczenie więc wymaga indywidualnego
podejścia do dziecka i odrębnych metod terapeutycznych. TYPY ZABURZEŃ OSOBOWOŚCI:
OSOBOWOŚĆ PARANOICZNA- charakteryzuje się występowaniem uporczywej nieufności i podejrzliwości wobec innych osób, motywy działania innych osób interpretowane są jako nieżyczliwe. KRYTERIA: nadmierna wrażliwość na niepowodzenie i odrzucenie, podejrzewanie bez wystarczającej podstawy, że inni wykorzystują jednostkę, szkodzą jej, oszukują, nadmierne zajmowanie się wątpliwościami na temat jakości zaufania ze strony przyjaciół lub współpracowników, nawracające podejrzenia nieuzasadnione dotyczące wierności seksualnej współmałżonka, uporczywe okazywanie urazy.
OSOBOWOŚĆ SCHIZOIDALNA- trwałe odosobnienie jednostki od środowiska społecznego oraz ograniczenie zakresu wyrażania uczuć, brak motywacji i zadowolenia z bliskich kontaktów międzyludzkich, wybieranie samotnych form aktywności, chłód emocjonalny i spłycenie osobowości, źródła upatruje się w okresie wczesnego dzieciństwa a nawet niemowlęcym, takie jednostki w życiu są bezbarwne, nic nie wnoszą do grupy.
OSOBOWOŚĆ ANTYSPOŁECZNA (DYSSOCJALNA)- zaburzenie to pojawia się przed 15 r.ż. , lekceważy i gwałci prawa innych ludzi oraz rozbieżność między zachowaniem a obowiązującymi normami społecznymi, KRYTERIA: bezwzględne nieliczenie się z uczuciami innych, lekceważenie bezpieczeństwa własnego i innych, niska tolerancja frustracji, niski próg wyzwalania agresji. Przyczyny tkwią w czynnikach biogennych- reaguje nieproporcjonalnie do siły bodźca ? i w czynnikach socjogennych- odrzucenie dziecka.
OSOBOŚĆ TYPU BORDERLINE- chwiejna emocjonalnie, pograniczna, niestabilność w reakcjach interpersonalnych w zakresie własnej osoby, nadmierna impulsywność, niestabilna emocjonalnie, ograniczona zdolność planowania przyszłości, mała odporność na krytykę, KRYTERIA: powtarzanie się niestabilnych relacji interpersonalnych i zmiennością postaw wobec innych, zaburzenia tożsamości, poczucia własnej wartości i obrazu samego siebie, impulsywność w obszarach które są szkodliwe dla podmiotu(nadmierne wypadki, przypadkowy seks, nadużywanie substancji uzależniających, lekkomyślność podczas jazdy samochodem), powtarzanie się zachowań dotyczących samobójstwa.
OSOBOWOŚĆ HISTRIONICZNA (HISTERYCZNA)- typowa dla osób skłonnych do nadmiernych reakcji emocjonalnych i zwracania na siebie uwagi, cechują ją egocentryzm i manipulowanie innymi dla osiągnięcia własnych celów, KRYTERIA: poczucie dyskomfortu, gdy nie jest w centrum uwagi innych, dramatyzowanie siebie, teatralność, przesadne przedstawianie emocji, sugestywność, łatwe uleganie wpływowi innych, niestosowna uwodzicielskość w wyglądzie czy zachowaniu, koncentracja na atrakcyjności fizycznej, bierze się taka osobowość z niewłaściwego wychowania , sztuczność i skłonność do przesady.
OSOBOWOŚĆ NARCYSTYCZNA- stale utrzymująca się zawyżona samoocena, potrzeba doznawania podziwu, niezdolność do empatii, potrzeba bycia podziwianym, wyolbrzymione poczucie ważności bez racjonalnych powodów, poczucie bycia uprzywilejowanym, okazywanie arogancji i wyniosłości w zachowaniach.
OSOBOWOŚĆ LĘKLIWA( UNIKAJĄCA)- unikanie kontaktów społecznych, poczucie niepokoju i lęku przed krytyką i odrzuceniem, KRYTERIA: uporczywe i wszechogarniające uczucie napięcia i niepokoju, ocenianie siebie jako gorszej, mało atrakcyjnej od innych osób, nadmierna obawa przed krytyką, unikanie nowych sytuacji społecznych z poczucia bycia nieudolnym.
OSOBOWOŚĆ ZALEŻNA- potrzeba czyjejś opieki która prowadzi do tendencji przywierania do innych ludzi i obawa przed rozstaniem, KRYTERIA: trudności z podejmowaniem decyzji pomimo częstego upewniania się, opieranie się na innych przy wypełnianiu podstawowych zadań życiowych, trudności z wyrażeniem odmiennego zdania, w przypadku zdania się na siebie poczucie bezsilności, lęku i obawy przed nieporadzeniem sobie, nadmierna obawa przed opuszczeniem przez osobę pozostającą w bliskim związku z nią. OSOBOWOŚĆ ANANKASTYCZNA( OBSESYJNO- KONPULSYJNA) ? ciągłe zajmowanie się porządkiem, perfekcjonizm, narzucanie kontroli sobie i innym kosztem układności, otwartości czy wydajności, KRYTERIA: nadmiar wątpliwości i ostrożności, perfekcjonizm który przeszkadza w wypełnianiu zadań, nadmierna pedanteria i ciągłość wobec konwencji społecznej, niezdolność do pozbycia się zużytych i niepotrzebnych przedmiotów, skąpstwo w wydawaniu pieniędzy dla siebie i innych, pojawianie się natarczywych, niechcianych myśli, spięte i sztywne emocjonalnie. Zespół orbitalny to zaburzenia w funkcjonowaniu emocjonalno społecznym. Osoby nie trzymają dystansu utraciły zdolność empatii i nie biorą pod uwagę uczuć innych , są wulgarne, maja trudności z powstrzymywaniem popędu seksualnego, nie rozumieją norm w relacjach społecznych(rodzaj zwierzęcego zachowania) Zespół grzbietowo boczny- zaburzenia w planowaniu czynnosci, w przewidywaniu efektów działania, kontrolowaniu zachowania, utrzymywaniu celu działania Kompulsja to rodzaj zaburzeń lękowych, wyrażający się występowaniem czynności przymusowych. Większość czynności przymusowych dotyczy czystości, ciągłego czyszczenia i sprawdzania wszystkiego, w celu niedopuszczenia do niebezpiecznej sytuacji. U podstaw tego zachowania leży zazwyczaj lęk przed możliwością niebezpieczeństwa, a czynność rytualna jest bezskuteczną symboliczną próbą odwrócenia tego niebezpieczeństwa. W zaburzeniach obsesyjno-kompulsywnych czynności kompulsywne występują najczęściej łącznie z obsesjami, choć może wystąpić zaburzenie z przewagą czynności natrętnych (rytuały), klasyfikowane w ICD-10 jako F42.1.U dzieci występują czasami jedynie kompulsje. Podstawowe rodzaje zachowań kompulsywnych, to: - sprawdzanie - rytuały związane ze sprawdzaniem łączą się z obniżeniem poczucia bezpieczeństwa, (czy urządzenia elektryczne zostały wyłączone, woda zakręcona, gaz wyłączony, mieszkanie zamknięte), -czyszczenie - np. skomplikowany sposób mycia rąk, ciała, ubrania lub mieszkania; - liczenie (głośno lub po cichu) czasem wg skomplikowanej zasady, np. trójkami, często połączone z nawracającymi wątpliwościami, czy liczenie wykonano prawidłowo i przymusem rozpoczynania rytuału od początku, - ubieranie się, np. ubierania i rozbierania się w określonym porządku. - powtarzanie pewnych czynności (momentami bezsensownych) w określonej liczbie oraz wątpliwościami czy te czynności zostały wykonane prawidłowo.
Zalecane leczenie - psychologiczne (np. psycholog, psychiatra) dla osób mniej odpornych na depresję, lub samozaparcie (tylko za wcześniejszą poradą lekarza) w pokonaniu problemu dla osób inteligentniejszych lub silniejszych psychicznie. Fobia (nowołac. phobia "stany lęku u neuropatów", z gr. ????? phóbos "strach, lęk") ? uporczywy lęk przed różnymi określonymi sytuacjami, zjawiskami lub przedmiotami, związany z unikaniem sytuacji wywołujących go i utrudnieniem funkcjonowania w społeczeństwie. Fobie wywołane są przez pewne sytuacje lub obiekty zewnętrzne wobec osoby przeżywającej lęk, które obiektywnie nie są niebezpieczne. Cierpi na nie około 10% ludzkości. Zasadniczy obraz fobii to przesadne reakcje zaniepokojenia i trwogi, pomimo świadomości o irracjonalności własnego lęku i zapewnień, że obiekt strachu nie stanowi realnego zagrożenia. Co więcej powoduje to chęć ukrycia fobii i odkrycie, lub nawet samo myślenie o odkryciu przez kogoś przypadłości może prowadzić do ataków paniki. Rytm rozwoju psychoruchowego- to stopien harmoni zmian progresywnych nastepujących w psychice i motoryce dziecka. są 3 modele Wż > Wr rytm rozwoju psychoruchowego okreslany mianem parcjalnie, fragmentarycznie lub częsciowo opóźniony, 2. Wż < Wr rozwój parcjalnie, fragmentarycznie, czesciowo, przyspieszony, 3. Wż<> Wr rozwój parcjalnie ,fragmentarycznie, czesciowo przyspieszony lub opóźniony Pojęcie rozwoju psychoruchowego rozumiemy jako proces rozwoju (ciąg zmian progresywnych), w którym motoryka jest ściśle powiązana z psychiką (całokształtem czynności poznawczych i emocjonalno- motywacyjnych). Rozwój psychomotoryczny postępuje od chwili urodzenia się dziecka i przechodzi przez kolejne stadia, w których dziecko prezentuje określony poziom sprawności funkcji psychomotorycznych. Tempo rozwoju jest to szybkość, z jaka dokonują się w organizmie i psychice dziecka różnorodne zmiany progresywne. Wyróżnia się 3 modele o różnym tempie rozwoju: 1) WR < WŻ ? model rozwoju przebiegający z opóźnieniem (rozwój opóźniony), wiek rozwoju jest wtedy niższy niż wiek życia dziecka, 2) WR > WŻ ?rozwój przyspieszony, globalne przyspieszenie tempa rozwoju psychoruchowego, wiek rozwoju jest wyższy niż wiek życia, 3) WR=WŻ- rozwój prawidłowy. Przeciętne tempo rozwoju, wiek rozwoju odpowiada wiekowi życia dziecka. Te trzy modele maja wspólna cechę, a mianowicie w każdym przypadku rozwój wszystkich czynności psychomotorycznych odbywał się z taka samą szybkością. Rytm rozwoju jest to stopień harmonii zmian progresywnych, jakie dokonują się w organizmie i psychice dziecka, a więc w poszczególnych sferach rozwoju. Rozróżnia się główne dwa typy modeli rozwoju ze względu na rytm: 1. harmonijny rytm rozwoju i 2. nieharmonijny rytm rozwoju. Pierwszy dzieli się na: a) rozwój harmonijny o przeciętnym tempie, b) rozwój harmonijnie (globalnie) opóźniony, c) rozwój harmonijnie (globalnie) przyspieszony. W drugim natomiast wyróżniamy: a) opóźnienie rozwoju czynności ruchowych, podczas gdy pozostałe czynności rozwijają się w tempie odpowiednim do wieku życia ? WR ? WŻ- rozwój parcjalnie opóźniony lub głębszym fragmentarycznym opóźnieniem, na tle globalnie opóźnionego rozwoju. b) model rozwoju nieharmonijnego charakteryzujący się parcjalnym lub fragmentarycznym przyspieszeniem rozwoju w zakresie jakiejś funkcji, można go określić formułą: WR ? WŻ. c) model nieharmonijnego rozwoju charakteryzujący się różnym tempem rozwoju wszystkich funkcji, np. gdy jedne rozwijają się z opóźnieniem a inne z przyspieszeniem , formuła dla tego modelu jest następująca: WR <> WŻ. Dynamika rozwoju jest to stopień stałości tempa rozwoju w dotychczasowym przebiegu rozwoju psychoruchowego. Tu również istnieją modele rozwoju, w poprzednich modelach rozwój psychomotoryczny przebiegał stale w tym samym tempie, jednak wskutek czynników środowiskowych i okresowych stanów chorobowych, tempo rozwoju może się zmieniać. Generalnie podział jest na: 1. stałe tempo rozwoju: a) rozwój jednostajny o przeciętnym tempie, b) rozwój jednostajnie opóźniony, c) rozwój jednostajnie przyśpieszony; 2) zmienne tempo rozwoju- rozwój niejednostajny: a) trwała zmiana tempa rozwoju( regresja postępująca, trwały zastój w rozwoju, okre3sowy zastój w rozwoju, okresowa regresja, zwolnienie tempa rozwoju, przyspieszenie tempa rozwoju), b) nietrwała zmiana tempa rozwoju ( we wczesnym okresie: okresowe opóźnienie, okresowe przyspieszenie, w późniejszym okresie: okresowe opóźnienie, okresowe przyspieszenie, w różnych okresach: wielokrotne opóźnienie, wielokrotne przyspieszenie, wielokrotne zmiany tempa rozwoju).