Samorząd terytorialny w Europie

POJĘCIE SAMORZĄDU
W szerszym znaczeniu samorządem będą grupy i wyłonione przez nie organy bez względu na fakt realizacji przez nie funkcji administracji publicznej
W węższym znaczeniu przez samorząd rozumieć będziemy tylko te grupy społeczne i ich reprezentantów zgodnie z przepisami prawa mają samodzielnie realizować funkcje administracji publicznej. Samorząd jest formą administracji zdecentralizowanej.

ISTOTNE CECHY SAMORZĄDU
Do istotnych cech samorządu zalicza się:
-korporacyjny(zrzeszeniowy)-przyznanie zrzeszeniom obywateli prawa do zarządzania swoimi sprawami
-obligatoryjność przynależności do samorządu
-wykonywanie przez samorząd zadań należących do administracji publicznej
-decentralizację, czyli wykonywanie zadań publicznych samodzielnie- w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność
-uznanie przez prawo odrębności i8nteresów danej korporacji

KONCEPCJA SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO
Samorząd terytorialny oznacza prawo i zdolność społeczności lokalnych, w granicach określonych prawem, do kierowania i zarządzania zasadniczą częścią spraw publicznych na ich własną odpowiedzialność i w interesie ich mieszkańców. W definicji tej podkreślone, zatem zostały następujące cechy samorządu terytorialnego: prawny charakter wyodrębnienia społeczności lokalnych, powierzenie im przez prawo zasadniczej części spraw publicznych, samodzielność zarządzania tymi sprawami, działanie w interesie mieszkańców

DECENTRALIZACJA
Zakłada istnienie w państwie samorządu terytorialnego, którego samodzielność państwo respektuje. Michał Klesza podkreślał, że podstawowym celem działalności władzy lokalnej w systemie zdecentralizowanym jest identyfikacja i organizowanie zaspokojenia zbiorowych potrzeb miejscowej ludności. Podkreślane są również zalety decentralizacji w porównaniu z systemem centralistycznym: zbliżenie podmiotu decydującego do załatwianej sprawy, większą przejrzystość, która prowadzi do szybszego i lepszego poznawania wad i ich źródeł, mniejsze obciążenie pionowego przepływu informacji, zwiększenie poczucia odpowiedzialności.

POTENCJALNE ZAGROŻENIA DECENTRALIZACJI
Możliwość preferowania interesów lokalnych ponad interesy ogólne państwa, brak spójności aparatu terenowego, nieefektywność wprowadzenia pewnych rozwiązań na niższych szczeblach.

OSOBOWOŚĆ PRAWNA SAMORZĄDU
Zygmunt Niewiadomski do elementów osobowości prawnej zalicza:
-interes własny zbiorowości, odrębny od interesu jej członków
-możliwość wyrażania tego interesu przez organy zbiorowości
-uznanie ich przez prawo pozytywne
Podmiotowość cywilnoprawna oznacza posiadanie przez korporację zdolności prawnej i zdolności do czynności prawnych tzn. możliwość samodzielnego uczestnictwa w obrocie. Podmiotowość administracyjnoprawna jednostki samorządowej lub organu władzy lokalnej pociąga za sobą prawo do działania w imieniu własnym, świadczy także o wyodrębnieniu tej jednostki w sensie organizacyjnym, jednak uzyskanie tej podmiotowości zależy nie tyle od uzyskania osobowości prawnej, co od wyodrębnienia organizacyjnego.

ZASADA SUBSYDIARNOŚCI
Ogólne założenia zasady subsydiarności sprowadzają się do trzech fraz:
-grupy większe o szerszych celach nie powinny przejmować zadań grup mniejszych posiadających cele bardziej szczegółowe
-grupy większe powinny realizować tylko takie zadania, z którymi grupy mniejsze nie mogą sobie samodzielnie poradzić
-grupy większe powinny pomagać mniejszym w osiąganiu ich celów

ZASADA ODRĘBNOŚĆI INTERESU PUBLICZNEGO
Konieczność stworzenia wspólnotom regionalnym możliwości samodzielnego prowadzenia polityki regionalnej oraz podejmowania innych działań mających na celu zaspokajanie bieżących potrzeb mieszkańców regionu

FRANCJA

ZADANIA WŁASNE GMINY
Zarząd dobrami i dochodami gminnymi, ustalanie i realizacja lokalnych wydatków które muszą być pokryte z dóbr gminnych, kierownictwo i wykonanie publicznych robót należących do obowiązków gminy, zarząd zakładami gminy utrzymywanymi z środków gminnych lub tymi które były specjalnie przeznaczone dla użytku obywateli.

ZADANIA ZLECONE GMINY
Rozdział podatków bezpośrednich pomiędzy obywateli gminy, ściąganie tych podatków i ich wpłacenie do kas okręgów i departamentów, bezpośrednie kierownictwo robotami publicznymi gminy, bezpośredni zarząd publicznymi budynkami przeznaczonymi dla ogólnego użytku, konieczny nadzór i działalność w celu utrzymania publicznego majątku.

MER JAKO ORGAN WYKONAWCZY I ZARZĄDZAJĄCY
Organem wykonawczym i zarządzającym był mer wybierany przez radę gminy spośród swego grona na okres jej kadencji. Mer i ławnicy nie mogli być później ani zawieszeni ni odwołani z urzędu przez radę gdyż od tego momentu podlegali władzy państwowej. Mogli być więc zawieszeni w swoich czynnościach przez prefekta na okres jednego miesiąca względnie przez ministra spraw wewnętrznych na okres do trzech miesięcy, miesięcy odwołani z urzędu mogli być tylko dekretem prezydenta Republiki. Ponadto dekret o zawieszeniu względnie odwołaniu winien być umotywowany.

DEPARTAMENTY
Na czele departamentów stały rady generalne pochodzące z powszechnych wyborów i powołane do podejmowania uchwał w sprawach należących do zakresu działania departamentów. Uchwały rad generalnych w zakresie samorządu lokalnego były podejmowane zależnie od ich charakteru alb samodzielnie albo z zastrzeżeniem zatwierdzenia władzy państwowej, która mogła w ciągu 3 miesięcy uchwały te unieważnić. Prefekt sprawował władzę wykonawczą departamentu jako jednostki samorządowej a jednocześnie także władzę państwową w obrębie departamentu. Był on urzędnikiem mianowanym przez władze państwowe i pełniącym swe czynności w imieniu państwa.

WSPÓŁCZESNA STRUKTURA SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO
Współcześnie struktura samorządu terytorialnego we Francji bardziej złożone- tworzą ją jednostki trzech szczebli: gminy, departamenty, regiony

WSPÓLNOTY TERYTORIALNE
Do ich cech konstytutywnych zalicza się; istnienie na danym obszarze społeczności ukształtowanych historycznie charakteryzujących się własnym lokalnym interesem publicznym, odrębną osobowość prawną prawa publicznego, wyłanianie rad lokalnych w drodze wyborów powszechnych i bezpośrednich

GMINA
Gminy są podstawowymi jednostkami samorządu terytorialnego i jednocześnie podstawowym szczeblem podziału administracyjnego. Gmina posiada kompetencję generalną tj. przysługują jej wszystkie kompetencje poza wyraźnie ograniczonymi przez ustawy. Ponadto do gminy ma zastosowanie zasada domniemania właściwości, co oznacza, że gmina obejmuje wszelkie kompetencje, jeżeli nie są one zastrzeżone na rzecz innej wspólnoty lokalnej lub państwa i nie są zakazane gminie przepisami ustaw.

ZADANIA RADY GMINY
Złożona jest z radnych wybieranych na 6 lat w wyborach powszechnych i bezpośrednich. Rada w myśl ustawy municypalnej z 5.04.1984 ma charakter organu o kompetencji ogólnej. W związku z tym należą do niej wszystkie sprawy o charakterze lokalnym niezastrzeżone do kompetencji administracji rządowej lub organów jednostek samorządu terytorialnego wyższych szczebli, czyli departamentów lub regionów

ZADANIA RADY GMINY
Tworzenie i utrzymywanie gminnych służb publicznych, zarząd mieniem komunalnym, gospodarowanie zatrudnieniem w gminie i organizowanie rynku pracy, zapewnienie ładu i porządku publicznego w gminie, zatwierdzanie budżetów rocznych

RADA GENERALNA
Na czele, której stoi przewodniczący. Rada zbiera się na posiedzeniach plenarnych, które trwają od 2 tygodni do 1 miesiąca dwa razy do roku. Na posiedzeniach omawiane są najważniejsze sprawy departamentu-od planów i budżetu po sprawy mieszkaniowe transportu publicznego itp. W okresach między sesjami bieżące funkcje rady pełni komisja departamentalna złożona z członków rady generalnej

WIELKA BRYTANIA

JEDNOSTKI SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO
Do jednostek samorządu terytorialnego należały: parafia, do której niegdyś należało wykonywanie opieki społecznej oraz zarząd dróg publicznych a później stanowiąca okręg wymiaru i poboru podatków oraz podstawowy organ zarządu komunalnego na wsi, związek opieki społecznej obejmujący kilka parafii i spełniający wszystkie zadania opieki społecznej, dystrykt pierwotnie ukształtowany jako związek specjalny obejmujący kilka parafii wiejskich lub miejskich i mający za zadanie wykonywanie ustaw o zdrowotności publicznej o budowie i utrzymaniu dróg publicznych jak również wiele czynności zarządu miejscowego, miasto municypalne stanowiące samodzielną jednostkę komunalną a zarazem obwód sądowy i policyjny i będące jednocześnie w zależności od swego znaczenia okręgiem lub hrabstwem.

USTRÓJ JEDNOSTEK SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO
Podstawowymi organami władzy lokalnej były rady gminne, które były jednocześnie organami stanowiącymi oraz zarządzającymi oraz wykonawczymi. Parafie obejmujące ponad 300 mieszkańców posiadały zawsze radę parafialną. Członkowie rady gminnej pochodzili z wyborów. Prawo wyborcze było jednak uzależnione od wykazania się określonym cenzusem. Kadencja trwała trzy lata.

NIEMCY

GMINA
Stanowiła najniższą jednostkę samorządu lokalnego i zarazem organ pierwszej instancji administracji państwowej: jako samorząd gmina mogła podejmować samodzielnie wszelkie zadania samorządu lokalnego, jako organ administracji państwowej pełniła czynności zlecone przez państwo. Ponadto organy wykonawcze gminy działały w razie potrzeby w imieniu i z polecenia państwa jako pośrednie organy państwowe w miejscowościach, w których nie było takich odpowiednich organów.

WYDZIAŁ POWIATOWY
Organem wykonawczym powiatu był wydział powiatowy składający się z naczelnika powiatu i 6 członków wybranych na 6 lat przez sejmik powiatowy. Wydział przygotowywał wnioski na posiedzenia sejmiku i wykonywał jego uchwały. Dla realizacji powierzonych powiatowi zadań przy wydziałach mogły istnieć stałe lub czasowe komisje. Wydział powiatowy łącznie z radcą ziemskim stanowił urząd orzeczniczy i sądowo-administracyjny pierwszej instancji dla gmin wiejskich oraz dla miast liczących poniżej 10 tyś .mieszkańców. W miastach większych niewydzielonych z powiatów czynności wydziału jako władzy orzeczniczej i sądowej pełniły w pewnym zakresie magistraty w miastach wydzielonych z powiatów radcę ziemskiego mianował król spośród osób przedstawionych przez sejmik powiatowy.

USTRÓJ SAMORZĄDÓW LOKALNYCH
Był określany przez władze krajów i dlatego różnorodność przyjmowanych rozwiązań prawnych była dość znaczna. Jeszcze pod koniec ubiegłego stulecia wyższe stopnie samorządu terytorialnego pełniły głównie funkcje należące do zakresu administracji państwowej a z zadań samorządowych tylko takie, które wykraczały poza możliwości finansowe gminy. W poszczególnych krajach związkowych do okresu międzywojennego włącznie utrzymywały się znaczne różnice organizacji tego rodzaju samorządów. Ponadto charakterystyczną cechą niemieckich samorządów wyższego szczebla zwłaszcza powiatów i prowincji stanowił wybór członków ich ciał przedstawicielskich przez organy samorządów niższego szczebla a nie przez ogół mieszkańców w wyborach powszechnych.

GMINA PA II WOJNIE ŚWIATOWEJ
Gmina w Niemczech jest szczeblem podstawowym szczególnie chronionym przez konstytucję federalną: gminom musi być zapewnione prawo regulowania wszystkich spraw lokalnych na własną odpowiedzialność i w ramach obowiązujących ustaw. W trzech zachodnich landach o gęstym zaludnieniu gminy do lat 70 składają się wyłącznie z wielkich gmin, które powstały w wyniku połączenia kilku sąsiadujących ze sobą gmin. W pozostałych krajach niemieckich zniesiono jedynie małe gminy poniżej 500 mieszkańców. W Niemczech obowiązuje zasada przedstawicielskiego wykonywania władzy w gminie a organem stanowiącym jest rada. Właściwość rady obejmuje wszystkie ważniejsze sprawy gminy, choć ich szczegółowy zakres jest różny w poszczególnych landach. W każdym przypadku jest to jednak prawo decydowania o kierunkach działalności gminy jej organizacji wewnętrznej oraz zasadach zarządu mieniem komunalnym.

POWIAT
Niemieckie powiaty stanowią drugi stopień samorządu terytorialnego. Posiadają bezpośrednio wybierany organ przedstawicielski szerokie kompetencje. Między gminami a powiatami nie występuje stosunek nadrzędności lub podporządkowania. Dlatego też starosta sprawując nadzór między gminami wchodzącymi w skład powiatu występuje jako wykonawca zadania zleconego mu przez państwo. Powiaty pełnią funkcje: uzupełniające, których ze względów technicznych nie są w stanie udźwignąć gminy, wyrównawcze mające na celu złagodzenie różnic ekonomicznych między gminami.

AUSTRIA

GMINA
Podstawą ustroju samorządu terytorialnego w Austrii były gminy wiejskie i miejskie. Gminy jako jednostki samorządowe spełniające ponadto zlecone przez państwo niektóre czynności administracji ogólnopaństwowej zostały utworzone w krajach austriackich na mocy ustawy z 1849. Ustawa nie rozróżniała odrębnych typów gmin wiejskich i miejskich a tylko dla większych miast przewidywała wydanie osobnych statutów przystosowanych do ich specyficznych warunków. Własny zakres działania obejmował wszystko, co dotyczy interesów gminy i w obrębie jej granic może być dokonane jej własnymi siłami. We własnym zakresie działania gminy mogła podejmować w miarę potrzeb nowe czynności, jeśli nie były sprzeczne z ustawami państwowymi i krajowymi. Ważniejsze uchwały rad gminnych zwłaszcza dotyczące trwałych inwestycji lub powodujące obciążenie gminy długoterminowymi zobowiązaniami ?jak wszelkie uchwały w zakresie skarbowym-podlegały zatwierdzeniu organu nadzoru, którego nie sprawowało jednak bezpośrednio państwo, lecz kraj koronny.

USTRÓJ GMINY
Do organów gminy według konstytucji federalnej należą: rada gminy, zarząd, burmistrz. Rada gminy jest podstawowym przedstawicielskim organem gminy wybieranym w głosowaniu równym bezpośrednim i tajnym. Prawo głosowania mają obywatele austriaccy stale mieszkający na terenie danej gminy po ukończeniu 19 lat. Kadencja trwa 4-6 lat. Organem wykonawczym i zarządzającym jest zarząd gminy wybierany przez radę gminy. W skład zarządu wchodzi burmistrz trzech jego zastępców raz członkowie. Burmistrz jest wybierany przez radę, ale nie musi być radnym i może być odwołany przez radę lub rząd krajowy. Konstytucja daje możliwość odwołania całej rady i mianowania burmistrza komisarycznego. W małych gminach stanowisko burmistrza nie jest etatowe.

ZADANIA GMINY
Gmina ma dwa zakresy działań: administracyjny-gmina ma wtedy uprawnienia organów państwowych, gospodarczy obejmujący tylko uprawnienia samorządowe: sprawy zaopatrzenia gaz, elektryczność, wodę, komunikacja miejska, ruch uliczny, szkolnictwo podstawowe. Zakres działalności gospodarczej zależy od sytuacji finansowej gminy, musi, bowiem pokrywać ona koszty budowy szkół podstawowych, budowy ulic utrzymania urzędów i własnych obiektów. Do kompetencji gminy należy ustalenie podatków gminnych. Do gminy należą w szczególności następujące sprawy: ustanawianie i powoływanie władz gminnych i urzędników etatowych, dbanie o porządek publiczny i ruch drogowy, ochrona środowiska, ochrona miejscowego rynku, ochrona zdrowia, opieka społeczna, kultura regionalna, folklor, sport i turystyka.

ZADANIA WŁASNE
Zadania własne gmin obejmują przede wszystkim: sprawy ładu i porządku, wydawanie przepisów meldunkowych i drogowych, ochronę przeciwpożarową, wydawanie policyjnych przepisów budowlanych, sprawy gospodarki komunalnej. Sprawy zlecone obejmują wszystkie sprawy dotyczące działania urzędów stanu cywilnego, podatkowego, nadzoru nad ochroną środowiska.

NADZÓR
Podstawą prawną nadzoru są też regulacje prawne obu szczebli: federalna ustawa o nadzorze z 1967 oraz ustawy krajowe. Do celów nadzoru nad gminami należy:
-usunięcie naruszeń prawa lub zapobieżenia im oraz zabezpieczenia wykonania ustawowych zadań gminy
-ocena gospodarczej działalności gminy według kryterium oszczędności, gospodarności i celowości. Ośrodków nadzoru zalicza się:
*prawo do informacji oraz możliwość przeprowadzenia inspekcji przez organ nadzoru
*kontrolę legalności rozporządzeń gminnych z możliwością ich uchylenia
*wyrażenie zgody we wskazanych przypadkach np. zatwierdzenie planu zagospodarowania przestrzennego

REGIONALIZM
To świadomość istnienia interesów uznanych za wspólne przez mieszkańców terytorium o charakterze homogenicznym i wynikające z niej dążenie do współuczestniczenia w ich realizacji. Regionalizm jest, zatem również zjawiskiem socjologiczno-psychologicznym, które przejawia się w dążeniu społeczności określonego terytorium do wpływu na realizację interesów będących źródłem owej wspólnoty.

DECENTRALIZACJA ADMINISTRACYJNA
Rezultatem procesu decentralizacji administracji jest usytuowanie regionu jako samodzielnego elementu administracji publicznej. Dalszym krokiem w procesie decentralizacji jest nadanie regionowi charakteru jednostki autonomicznej. W tym przypadku obok uprawnień w zakresie władzy wykonawczej region otrzymuje również samodzielność w zakresie władzy ustawodawczej. Zakres tej władzy tj. zakres przedmiotowy ustaw regionalnych wyznacza konstytucja danego państwa.

REGION SAMORZĄDOWY

ORGANY REGIONALNE
W art. 61 ustawy z 2 marca 1982 r. określono strukturę samorządowych władz regionalnych, które tworzą:
-rada regionalna tj. organ stanowiący
-przewodniczący rady regionalnej tj. organ kierujący pracami rady i jednocześnie będący organem wykonawczym regionu
-komitet ekonomiczno-społeczny będący organem doradczym rady regionalnej i jej przewodniczącego

RADA REGIONALNA
Jest wyłaniana w wyborach powszechnych równych tajnych i bezpośrednich odbywanych w systemie proporcjonalnym. Kadencja rady trwa 6 lat. Przewodniczący jest wybierany przez radę regionalną i jego kompetencje łączą w sobie dwie jego funkcje: przewodniczącego organu kolegialnego, jakim jest rada regionalna oraz jednoosobowego organu wykonawczego. Komitet ekonomiczno-społeczny zajmuje się przede wszystkim opiniowaniem planów regionalnych i regionalnego budżetu. W jego skład wchodzą przedstawiciele przedsiębiorstw i wolnych zawodów, związków zawodowych delegaci organizacji departamentalnych i gminnych oraz osoby indywidualne powołane przez przewodniczącego rady regionalnej. Przewodniczący rad generalnych i regionalnych są wybierani przez rady na 3 lata. Przewodniczący oraz wybierani przez radę zastępy przewodniczącego i inni członkowie rady tworzą biuro rady, które z inicjatywy rady może przejąć wykonanie niektórych jej kompetencji.

ZADANIA REGIONÓW
Tradycyjna rola regionu w sferze planowania została utrzymana, ale po reformie stał się on samodzielnym podmiotem planowania regionalnego. Oznacza to, że organy regionalne samodzielnie przygotowują i i uchwalają plan regionalny. Tym samym cały system planowania we Francji opiera się na wzajemnych konsultacjach. Do regionu należą również sprawy gospodarki mieszkaniowej i kształtowania przestrzeni, badań naukowych i szkolnictwa, a także stymulowania rozwoju gospodarczego.

BUDŻETY REGIONÓW.
Budżety regionów mają charakter głównie inwestycyjny. Do kompetencji regionów należy przede wszystkim:
-urbanizacja
-koordynacja i pomoc w rozwoju obszarów miejskich
-edukacja-przede wszystkim szkoły średnie, rolnicze, centra kulturalne i sportowe
-szkolenia zawodowe
-ochrona środowiska naturalnego i kulturowego

KOMPETENCJE W ZAKRESIE SZKOLNICTWA
Regiony posiadają szerokie kompetencje w zakresie szkolnictwa zawodowego i nauki rzemiosła ? pokrywają one część kosztów programów nauczania i ośrodków szkoleniowych. Regiony wspierają także finansowo działalność kulturalną, zwłaszcza mającą na celu zachowanie dziedzictwa kulturowego. Inną dziedziną aktywności finansowej regionów jest opieka nad terenami rekreacyjnymi i pomoc w rozwoju turystki regionalnej.

FEDERALNY SĄD KONSTYTUCYJNY
Federalny Sąd Konstytucyjny, którego siedziba mieści się w Karlsruhe. FSK wydaje decyzje w razie różnic zdań czy wątpliwości dotyczących zgodności z prawa federalnego czy też prawa landów z konstytucją lub zgodności prawa landów z innym prawem federalnym; na wniosek rządu federalnego rządu landu lub 1/3 członków Bundestagu;w razie różnicy zdań odnośnie do praw i obowiązków federacji i landów szczególnie w zakresie realizacji prawa federalnego przez landy i wykonywania nadzoru federalnego, w razie innych sporów pomiędzy landami złożonych przez władze lokalne i stowarzyszenia lokalne, związane z prawodawstwem, które narusza prawo o samostanowieniu. FSK jest, więc gwarantem demokratycznego systemu federalnego na najwyższym szczeblu.

FUNCJE REGIONÓW
*region o przewadze funkcji gospodarczych zwłaszcza w zakresie koordynacji działań różnych podmiotów z terenu regionu; szkieletem tego mechanizmu jest z reguły rozbudowany system planowania; koncentracja na działaniach gospodarczych nie wyklucza jednak osiągania pozytywnych efektów w innych dziedzinach na. Polityki kulturalnej
*region koncentrujący się jednocześnie na dwóch podstawowych celach: indywidualnej strategii wspomagania rozwoju gospodarczego regionu peryferyjnego oraz silnie akcentowanej funkcji ochrony tożsamości kulturowej
*region uniwersalny, który z reguły ma charakter federacyjny lub autonomiczny; szeroki zakres kompetencji władz regionalnych stwarza możliwości podejmowania skutecznych działań we wszystkich sprawach istotnych dla wspólnoty regionalnej
*region o mieszanych funkcjach lokalno - regionalnych, spotykany w małych państwach
*region z przewagą funkcji gospodarczych, ale działający obok wspólnot posiadających kompetencje w zakresie spraw dotyczących tożsamości etnicznej i kulturowej.