Przemiany polityczne w Europie Środkowej i Wschodniej w XVIII w

Absolutyzm- władza sprawowana przez jedną osobę, której decyzję są niepodważalne
cechy absolutyzmu:
ograniczenie przywilejów arystokracji
rozbudowana administracja
silna, rozwinięta armia działająca na zasadzie poboru rekruta
dobry poziom oświaty; wprowadzono obowiązek edukacyjny
sprawna gospodarka: merkantylizm i manufaktura
przywódcy absolutni:
Piotr I Wielki – Rosja
Fryderyk II Wielki – Prusy
Maria Teresa – Monarchia Habsburgów

III wojna północna – toczyła się w latach 1700-1721 pomiędzy Rosją, Saksonią, Danią, Prusami i Hanowerem z jednej strony a Szwecją z drugiej, w znacznej mierze na ziemiach Rzeczpospolitej wplątanej w ten konflikt przez unię personalną z Sasami. Jej celem było uzyskanie dostępu do Bałtyku. Zakończyła się podpisaniem pokoju w Nystad, w wyniku którego wzrosło znaczenie Rosji, a Szwecja utraciła status europejskiego mocarstwa.

Reformy Piotra I:
reforma zarządu państwem i jego centralizacja (kolegialny rząd)
podporządkowanie patriarchatu carskiej władzy państwowej
uporządkowanie zarządu państwem przez stworzenie hierarchii urzędników- czynowników
zapewnienie odpowiednio przygotowanych kadr przez zakładanie szkół specjalistycznych
wprowadzenie obowiązku szkolnego
reformy gospodarcze
przemiany obyczajowe: zbliżenie stroju do wzorów Europy Zachodniej oraz udział kobiet w życiu towarzyskim
*Cesarz Rosji powołał także Akademię Nauk otwartą w 1725 r, której siedzibą miał być Sankt Petersburg.

Katarzyna II – tuż po carycy Elżbiecie kontynuowała politykę Piotra I. Przeprowadziła zmianę zarządzania państwem, dzieląc je na gubernię i powiaty. Katarzyna II była również mecenasem nauki i kultury.

Królestwo pruskie:
1657 – uniezależnienie się od Rzeczypospolitej
1701 – elektor brandenburski Fryderyk III uzyskał zgodę na koronację w Prusach jako Fryderyk I
stolicą państwa stał się Berlin
armia narodowa oparta na poborze rekrutów
urzędy sprawowała przede wszystkim szlachta
w gospodarce promowano merkantylizm, czyli uprzywilejowania produktów rodzimych i ich eksportu
przymus szkolny ostatecznie usankcjonowany w 1763 za następcy Fryderyka Wielkiego

Wojna siedmioletnia – toczyła się w latach 1756-1763. Wybuchła z powodu przeniesienia się konfliktu angielsko- francuskiego z Ameryki Północnej do Europy. Rozpoczęła się wtargnięciem wojsk pruskich pod wodzą Fryderyka II Wielkiego do Saksonii. Przeciwko Prusom wystąpiła Austria, chcąc odzyskać Śląsk, (tzw. III wojna śląska). W 1757 Rosja przystąpiła do wojny, po stronie Austrii i Francji przeciwko Prusom. W wyniku wojny Fryderyk otrzymał Dolny Śląsk. Wojna podzieliła kontynent na dwa obozy Prus i Wielkiej Brytanii z jednej strony oraz Francji, Rosji,Austrii i Saksonii z drugiej.

Unia polsko-saska – unia personalna:
Z powodu bezkrólewia panującego w Polsce po śmierci Jana III Sobieskiego tron polski stał się obiektem zainteresowań wielu ugrupowań magnackich. Elektor saski z dynastii Wettynów Fryderyk August I, wspierany przez Rosję i Austrię, wkroczył do Krakowa i został koronowany jako August II, zwany później Mocnym. Musiał on przyjąć katolicyzm, który był warunkiem elekcji.
August II zaangażował się w wojnę północną, jako elektor saski. W tym czasie jego przeciwnicy wybrali na króla wojewodę poznańskiego Stanisława Leszczyńskiego.
W okresie okupacji szwedzkiej rozłam między zwolennikami Sasa i Lasa wywołał wojnę domową.
Po klęsce Szwecji pod Połtawą, Szwedzi wycofali się z Polski, a August II wrócił do Warszawy i objął rządy.

Sejm niemy – zwołany 1 II 1717. Sejm ten został nazwany "niemym" z powodu niedopuszczenia posłów do głosu, w obawie przed zerwaniem obrad.
przyczyny:
wprowadzenie wojsk saskich przez Augusta II
wojska ruskie wkroczyły do Polski, co wymusiło zawarcie ugody przez obie strony
skutki:
potwierdzono w konstytucjach sejmowych wolne elekcje, liberum veto, zaś król zapewnił, że nie będzie trzymał w Rzeczpospolitej wojsk saskich, ani obsadzał urzędów w Polsce przybyszami z Saksonii
uchwalono stałe podatki

„Traktat trzech czarnych orłów”- dotyczył sukcesji tronu polskiego po śmierci Augusta II.
13 XII 1732 – Rosja, Austria i Prusy zawarły układ o niedopuszczeniu do elekcji kandydata francuskiego Stanisława Leszczyńskiego. Elekcja, która nastąpiła po śmierci Augusta II w lutym 1733 wyłoniła przytłaczającą większością głosów teścia Ludwika XV- Stanisława Leszczyńskiego. Wówczas Rosja i Austria udzieliły poparcia kandydaturze syna Augusta Mocnego. Po dwuletniej wojnie sukcesyjnej rządy objął August III, władca po raz pierwszy narzucony Polsce.

**Wojna sukcesyjna polska 1733-1735, wojna prowadzona przez Francję, Hiszpanię i Sardynię z Austrią popieraną przez Rosję. Powodem wojny była rosyjsko-austriacka interwencja, mająca na celu poparcie kandydatury Augusta III Wettina do tronu polskiego, przeciwko teściowi króla francuskiego Ludwika XV - Stanisławowi Leszczyńskiemu.**

Pijarzy- zakon, którego zadaniem było kształcenie młodzieży

Reformy wewnętrzne:
zmiana w edukacji – zadanie to podjęli pijarzy
1740 – założone przez Stanisława Konarskiego Collegium Nobilium, dało początek całej sieci szkół pijarskich w Polsce
pierwszy podręcznik do historii – Jan Kajetan Skrzetuski
bracia Józef i Andrzej Załuscy założyli bibliotekę (połowa XVIII w)
Volumina legum- źródła do historii prawa polskiego wydane z inicjatywy Józefa Załuskiego

Oświecenie- ruch umysłowy, w którym człowiek odgrywa rolę najważniejszą; Bóg schodzi na margines. Myśliciele tej epoki dążyli do stworzenia porządku zgodnego z naturą i rozumem, które traktowali jako ostateczne punkty odniesienia. Niektórzy z nich uważali, że należy wrócić do natury, bowiem człowiek rodzi się jak niezapisana karta- tabula rasa. Myśl oświecenia dążyła do sekularyzacji, czyli uczynienia świeckimi wszystkich dziedzin życia. Ludzie oświecenia najbardziej cenili to, co można pojąć rozumem (racjonalizm). Możliwe było także zdobywanie wiedzy i poznawanie prawdy poprzez doświadczenia (empiryzm).

Rozwój wiedzy o świecie:
James Cook (anglik) – zbadał rejony południowego Pacyfiku, odkrywając w 1770 r Australię
wynaleziono piorunochron (Benjamin Franklin) oraz maszynę parową (James Watt)
rozwój archeologii: odkryto Herkulanum i Pompeje
nakazano zlikwidować cmentarze przykościelne w obrębie miast i wyznaczyć odrębne miejsca chowania zmarłych
muzycy oświeceniowi: J.S. Bach, W.A. Mozart
literatura: Daniel Defoe „robinson Crusoe”, J.W. von Goethe „cierpienia młodego Wertera”
postęp w medycynie – pierwsze szczepienia

Absolutyzm oświecony - forma absolutyzmu ukształtowana w drugiej poł. XVIII w, w Europie, opierająca się na filozofii oświecenia. Ideologowie absolutyzmu oświeconego głosili, że władza panującego pochodzi od ludu, który nie umiejąc jej użyć, zrezygnował z praw politycznych na rzecz monarchy. Panujący był osobą wykształconą, traktował lud jak obywateli, np.: był przeciwny karze śmierci.

Liberalizm ekonomiczny-wolność gospodarcza polegająca na zniesieniu wszelkich ograniczeń narzucanych przez państwo w dziedzinie handlu i produkcji. Istnienie wolnego rynku i wolnej konkurencji to niezbędny warunek rozwoju gospodarki. Zwolennikiem tej zasady był Adam Smith.

Powstanie USA:
od XV w rozwój osadnictwa w koloniach w Ameryce Północnej
w poł. XVIII w było już 13 kolonii angielskich na wschodnim wybrzeżu
1773 – bostońskie picie herbaty
1775 – bunt kolonii na czele którego stanął Jerzy Waszyngton
1776 – kongres w Filadelfii przyjął ostateczną Deklarację Niepodległości
wybuch wojny z Wielką Brytanią, brało w niej udział wielu ochotników z Europy, m.in. Tadeusz Kościuszko, Kazimierz Pułaski
do wojny przystąpiła także Francja
1781 – Jorktown – zwycięstwo kolonii
1783 – zawarto pokój w Paryżu, który przyznał koloniom niepodległość oraz terytoria na Wschód od rzeki Missisipi
1787 – pierwsza oświeceniowa konstytucja amerykańska; podzieliła kompetencję między władzę stanową i federalną; wprowadziła oświeceniowy podział władzy: ustawodawcza- parlament, wykonawcza- rząd, sądownicza- sąd

Francja do połowy XVIII w była potęgą europejską i jednym z najbogatszych krajów kontynentu. W latach siedemdziesiątych XVIII w, za panowania Ludwika XVI, wewnętrzna sytuacja Francji znacznie się skomplikowała. W 1787 Ludwik XVI dążąc do poprawy sytuacji zwołał Zgromadzenie Notablów, do którego powołał przedstawicieli elit majątkowych i politycznych Francji związanych z dworem. Nie odniosło ono oczekiwanego sukcesu. Król postanowił zwołać więc nie działający od XVII w parlament- Stany Generalne - 1789. Zasiadali w nich przedstawiciele duchowieństwa, szlachty i najliczniejszego stanu trzeciego (mieszczaństwo).

Początek rewolucji:
bezpośrednią przyczyną był kryzys finansowy państwa, pośrednią rozwój racjonalistycznej filozofii oświecenia i związane z nią aspiracje polityczne stanu trzeciego (głównie burżuazji i mieszczaństwa)
14 VII 1789 ludność Paryża zdobyła Bastylię; data ta uważana jest za początek rewolucji
fala rozruchów pod hasłem: Wolność, Równość, Braterstwo ogarnęła cały kraj
26 VIII 1789 ogłoszono Deklarację Praw Człowieka i Obywatela, podważającą dotychczasowe zasady ustrojowe
we wrześniu 1791 przekształcono Francję w monarchię konstytucyjną z oświeceniowym trójpodziałem władzy, likwidując również powinności feudalne i przywileje kościelne

burżuazja – bogate mieszczaństwo

Radykalizacja nastrojów społecznych:
wprowadzono opodatkowanie szlachty i duchowieństwa
dobra kościelne zostały przejęte głównie przez chłopów i mieszczan
został wprowadzony jednolity system miar i wag
zniesiono ograniczenia w przemyśle i handlu
ustanowiony został wysoki majątkowy cenzus wyborczy
wprowadzono zakaz tworzenia organizacji robotniczych i strajków

W październiku 1791 odbyły się wybory do parlamentu – Zgromadzenia Prawodawczego. Ukształtowały się trzy różniące się poglądami grupy: po lewej zasiedli członkowie radykalnych ugrupowań (jakobini i żyrondyści), po prawej zwolennicy monarchii konstytucyjnej, a środek zajmowali ludzie o niezdecydowanych poglądach, często nazywani bagnem. Ukształtowało się pojęcie: lewicy, prawicy i centrum.

Francja wypowiedziała wojnę Austrii wspieranej przez armię pruską, której przebieg nie był dla niej korzystny.

1792 – aresztowanie Ludwika XVI i jego detronizacja

wrzesień 1792 nowy parlament – Konwent Narodowy rozpoczął pracę od proklamowania Francji republiką i oddania pod sąd byłego króla, który był sądzony jako Ludwik Kapet. Proces zakończył się wyrokiem śmierci, który wykonano publicznie na Placu Rewolucji w Paryżu

Terror rewolucyjny:
zawiązanie antyfrancuskiej koalicji
bunt chłopów w Wandei; powstanie rojalistów w Lyonie i Tulonie
władzę objęli najbardziej radykalni jakobini, na czele których stał Maksymilian Robespierre
utworzono Komitet Ocalenia Publicznego- pełnił funkcję rządu
powstanie kościuszkowskie – 1794 – odciągnęło z koalicji wojska Prus i odcięło zaopatrzenie dla wojsk austriackich
27 lipca1794 – Robespierre i jego najbliżsi współpracownicy zostali aresztowani; zamach ten w zasadzie zakończył okres działań rewolucyjnych
Terror jakobiński osiągnął rozmiary wojny domowej, w czasie której zamordowano tysiące rzeczywistych i urojonych przeciwników rewolucji.

powstała nowa władza wykonawcza – pięcioosobowy Dyrektoriat
władza ustawodawcza – Zgromadzenie Narodowe
1795 kolejna konstytucja
rządy Dyrektoriatu przyniosły uspokojenie nastrojów rewolucyjnych, polityczną stabilizację kraju i stworzyły warunki do odbudowy i rozwoju gospodarki