Referaty socjologia- ,,Naród" i ,,Państwo i partie polityczne"

NARÓD

1.Definicja narodu

Naród to trwała wspólnota ludzka wytworzona na podstawie wspólnych losów historycznych, kultury, języka, terytorium i życia ekonomicznego, świadoma własnej odrębności spośród innych narodów. Naród łączy dziedzictwo kulturowe (np. stosunek do ważnych wydarzeń takich jak chrzest Polski, bitwa pod Grunwaldem, ważnych osób np. Kościuszko, Kopernik). Dla trwałości narodu istotne jest upowszechnienie się postawy patriotyzmu (miłości do własnej ojczyzny, solidarności z innymi członkami narodu)Naród, utworzona w procesie historycznym trwała wspólnota ludzi, która powstała w wyniku współżycia jednostek, rodzin i grup w określonych warunkach przyrodniczo-biologicznych oraz ukształtowała rozumiane przez siebie i przekazywane z pokolenia na pokolenie:
1) potrzeby, emocje i wyobrażenia;
2) ich artykulację - język (zarówno w wąskim, jak i szerokim tego słowa znaczeniu);
3) środki i sposoby ich zaspokajania, nadając im swoisty dla własnego poznania sens kulturowy.

Wspólnota potrafi chronić swą integralność tak przed zagrożeniami zewnętrznymi, jak i wewnętrznymi, a tym samym dąży do utworzenia państwa na zajmowanym przez siebie terytorium, w sytuacji zaś utraty państwowości umie pielęgnować i rozwijać więzi (obyczaje, język, kulturę itp.) i zmierza bądź to do odzyskania niepodległości, bądź też do zapewnienia sobie politycznych gwarancji autonomii bytu narodowego, jeśli została zmuszona do emigracji poza tereny, na których jako naród się ukształtowała. W literaturze politycznej i naukowej występuje termin naród co najmniej w dwóch znaczeniach: jedno jest typowe dla krajów Europy Zachodniej, głównie anglosaskiej, drugie dla Europy Środkowej i Wschodniej:
1) naród jest to zbiorowość obywateli państwa, która osiągnęła wysoki stopień organizacji politycznej i kultury. Angielski termin nation oznacza przede wszystkim obywateli państwa bez względu na ich przynależność etniczną. Takie rozumienie narodu przyczyniło się do utworzenia pojęcia naród amerykański w rozumieniu obywatele państwa amerykańskiego. Na podobnej zasadzie starano się rozwinąć i utrwalić w latach 70. i 80. XX w. pojęcie naród radziecki, wpisane w dokumenty XXV Zjazdu KPZR, a następnie w konstytucję ZSRR.

2) naród jest zbiorowością, która była zdolna do ukształtowania (i jest zdolna do kontynuowania i rozwoju) własnej kultury, w jej ramach literatury, sztuki, nauki, norm etycznych i estetycznych, zasad porozumiewania się i współżycia, co decyduje o tym, że narody mogą istnieć jako odrębne zbiorowości nawet wtedy, gdy są pozbawione przez
dłuższy czas własnego państwa.

2. Koncepcje narodu

W socjologicznym podejściu badania społeczności narodowych wyodrębniły się trzy koncepcje:

KONCEPCJA NATURALISTYCZNA ? naród traktowany jest jako grupa genetyczna uwarunkowana biogennie. Jest to twór społeczny uwarunkowany właściwościami środowiska geograficznego, w jakim pewna grupa żyła przez wieki i przekazała swe właściwości psychofizyczne następnym generacjom.

KONCEPCJA POLITOLOGICZNA ? naród według tego ujęcia jest wspólnotą polityczną .Według tego orientacji wspólnoty plemienne w miarę swego wzrostu tworzą instytucje państwowe odrębne od organizacji plemiennych. Bardzo często te instytucje państwowe obejmowały więcej grup postplemiennych. Utworzone w ten sposób państwo zabiegało o utworzenie w swych ramach narodu. Zabiega o połączenie tych grup plemiennych pod względem jednorodnych tradycji, wierzeń, obyczajów lecz przede wszystkim jednoczy je gospodarstwo. Star się utrwalić poczucie wspólnoty kulturowej i politycznej w stosunku do innych państw- narodów.

KONCEPCJA KULTUROWA - istotę narodu upatruje się w kształtowaniu się w toku rozwoju historycznego społeczności, które tworzą własną kulturę i w których członkowie narodu uczestniczą w tej kulturze narodowej, obejmującej język, sztukę, obyczaje i naukę itp. Naród jest więc wspólnotą kultury.

3. Kształtowanie się narodu- geneza narodu

Proces tworzenia się narodu zaczyna się z reguły od stosunkowo nielicznej elity. Jej członkowie definiują zbiorowość, do której należą, jako naród, po czym stopniowo definicja ta upowszechnia się, wypierając lub nakładając się na definicje innego rodzaju (poddani tego samego władcy, ludzie tego samego języka i tej samej wiary, tej samej krwi, itd.). W przeszłości pojecie narodu bywało programowo ograniczane do górnej warstwy społeczeństwa (np. polski ?naród szlachecki?) i nie obejmowało ludu. O narodzie w nowoczesnym rozumieniu można mówić wtedy, gdy świadomość narodowa łączy wszystkie warstwy społeczne. Nie znaczy to, że jest ona całkowicie jednolita i niezależna od społecznych zróżnicowań. W jednych grupach jest bliższa tradycyjnego etnocentryzmu, w innych łączy się na przykład z przywiązaniem do rodzimej kultury i zdolnością jej sytuowania w kontekście wartości uniwersalnych. W pewnych przypadkach rolę szczególną gra w niej mit ?krwi i ziemi?, w innych ? religia, w jeszcze innych- wiara w szczególną wartość wytworzonych przez dany naród instytucji politycznych. Na te różnice wpływ ma zarówno poziom wykształcenia, jak i rodzaj wyznawanej ideologii narodowej. Świadomość narodowa posiada również pewne cechy występujące powszechnie. Jej odpowiednikiem jest z reguły wyobrażenie określonego terytorium, stanowiącego własność danego narodu i nacechowanego pozytywnie jako ojczyzna, które obejmuje wiele miejsc o szczególnym znaczeniu symbolicznym. W skład świadomości narodowej wchodzi także wiedza na temat wspólnej przeszłości historycznej i swoistej kultury narodowej, która choć znana większości członków narodu jedynie pobieżnie, stanowi zazwyczaj przedmiot ich dumy i znak rozpoznawczy w stosunkach z członkami innych narodów. Nie ma też świadomości narodowej bez wyobrażenia własnego państwa. Znane są wprawdzie przypadki narodów bezpaństwowych (Kurdowie, Baskowie, Polacy w okresie rozbiorów itd.), zawsze jednak w grę wchodzą wspomnienia własnego państwa (choćby tylko legendarnego) i aspiracje do utworzenia go w przyszłości lub przynajmniej uzyskania znacznej autonomii w obrębie państwa wielonarodowego. Tym miedzy innymi świadomość narodowa rożni się od świadomości etnicznej. Sposoby kształtowania się narodów były niezwykle zróżnicowane zależnie od okoliczności historycznych i tzw. proces narodotwórczy nie przebiegał według żadnego jednolitego wzoru: inaczej tam, gdzie jego ramami było państwo, inaczej zaś tam, gdzie był pozbawiony oparcia w państwie, inaczej tam, gdzie punktem wyjścia była wspólnota etniczna, jeszcze inaczej tam, gdzie ludzie przybywający ze wszystkich stron świata, tworzyli ?nowy naród? (USA, Kanada, Australia); inaczej tam, gdzie istniały od dawna wielorakie powody do wyodrębnienia, inaczej tam, gdzie kwestia narodowa pojawiła się nagle jako następstwo zmian politycznych, przychodzących z zewnątrz i nie przygotowanych przez dotychczasowy rozwój danej społeczności (sytuacja w wielu krajach postkolonialnych). Dodatkową komplikację stanowi istnienie narodów ?piętrowych? (np. Brytyjczycy, będący zarazem Anglikami, Walijczykami lub Szkotami) lub podwójnej tożsamości narodowej (franc. Quebec). Zdarzają się też narody, których odrębność pozostaje długo niepewna (np. Austriacy) i podlega okresowo regresom.

4. Formy życia narodowego

Obok narodów starych ukształtowanych w Europie, rozwijających się przez stulecia w ramach własnej organizacji państwowej, mamy również narody uciemiężone, zrywające ramy narzuconej im organizacji państwowej i tworzące własne państwo.
Występuje wiele postaci społeczności narodowych i ich relacji względem społeczeństwa ogólnego czy też społeczeństwa globalnego. Spotykamy więc społeczeństwa jednonarodowe, w których niemal wszyscy mieszkańcy danego kraju czują się członkami jednego, tego samego narodu, poza cudzoziemcami, obcokrajowcami. W większości przypadków występują jednak społeczeństwa względnie jednorodne, ale z mniejszościami narodowymi, w których część ludności, najczęściej przybyła z sąsiedniego kraju, żyje i mieszka na innym terytorium narodowym czy państwowym, zachowując w różnym zakresie elementy kultury innego, własnego narodu. Ludność ta traktuje nowe terytorium jak własne. Wyróżniamy również społeczeństwa wielonarodowościowe, gdy w granicach jednego państwa żyje i rozwija w pewnych zakresach swe kultury wiele narodów. Nazywa się je wtedy narodowościami, gdyż nie dążą one do tworzenia własnej, odrębnej organizacji państwowej, ale na zasadach równorzędności współistnieją dobrowolnie, akceptując czy tworząc te same wspólne instytucje państwowe. Inny rodzaj stanowią społeczeństwa wieloetniczne, w których skład wchodzi wiele grup etnicznych, przy czym grupę etniczną należy odróżnić od nowożytnego narodu. Grupa etniczna jest formą integracji ludności, która dokonuje się na podstawie tylko częściowej odrębności kulturowej. Występuje ona: autochtonicznych grup etnicznych( Indianie w Ameryce) lub imigracyjnych ( polska w Niemczech).

Grupy etniczne wyodrębniają się na gruncie odrębnego języka, odrębności rasowej lub regionalnej, odrębności pochodzenia narodowego, obyczajów i zwyczajów, odrębności wyznaniowej itp. najczęściej pewnego syndromu tych czynników czy cech. Grupy te utrzymują swoją odrębność, ale jednocześnie żyją w obrębie wspólnego państwa, tworząc elementy kulturalne i ponadetnicznych instytucji kulturalnych. Cechą odmienną wszystkich form czy postaci życia narodowego jest współistnienie narodu i państwa w każdym społeczeństwie i wobec tego w potocznym ujmowaniu wielkich struktur społecznych występuje utożsamianie narodu ze społeczeństwem ogólnym oraz z państwem. Takie utożsamianie jest dość powszechne w publicystyce i naukach społecznych. Naród utożsamiany jest ze społeczeństwem, mimo wielu historycznych przykładów istnienia społeczeństw wielonarodowych. Podobnie często naród był i jest utożsamiany z państwem wskutek zespolenia, w jakim te twory społeczne, zarówno w świadomości jednostek, jak i w ich zinstytucjonalizowanych strukturach, występują.

5.Kultura i świadomość narodowa

Kultura jest czynnikiem narodowotwórczym. Przypominali o tym znani polscy socjolodzy: Florian Znaniecki, Bronisław Malinowski i Józef Chałasiński. Narody stają się poprzez kulturę. "Rzeczywistymi nosicielami kultury od początku ewolucji aż do naszych czasów są narody, czyli kulturowo zjednoczone ludy świata".
Wniosek o narodowotwórczej roli kultury wynika choćby z analizy historii Polski w okresie jej nieobecności na mapach Europy. Jedynym czynnikiem podtrzymującym świadomość narodową była kultura w różnych swych przejawach. Uniwersytety, szkoły, biblioteki, działalność edytorska, literatura narodowa przeciwstawiały się procesom germanizacji i rusyfikacji. W okresie niepodległości międzywojennej w społeczeństwie polskim bardzo szybko nastąpiło wzmocnienie więzi narodowych. Proces ten dokonywał się dzięki aktywności politycznej, zwłaszcza ruchu ludowego, obowiązkowej polskiej szkole, okruchom kultury masowej docierającej do szerokich mas oraz działalności państwa.
Bardzo ważną rolę w kształtowaniu i zachowaniu kultury narodowej odgrywa język. Proces ten jest szczególnie widoczny w środowiskach emigracyjnych. Enrico Sartorio, analizując Utrata kontaktu z językiem ojczystym prowadzi bardzo często do odejścia od kultury narodowej i zaniku najprostszych więzi społecznych. szkolnictwo amerykańskie i jego wpływ na imigrantów z Włoch, doszedł do następującego wniosku: "Dzieci obcego pochodzenia uczą się angielskiego, a tak niewiele czyni się w szkole, by pomóc im w zachowaniu języka rodziców, że wkrótce go zapominają, przez co ich życie domowe zostaje zniszczone (...). Przykre jest obserwowanie protekcjonalnej postawy, jaką przybiera dziecko wobec własnego ojca i matki po kilku miesiącach chodzenia do publicznej szkoły". Edukacja w Stanach Zjednoczonych nie jest pomyślana jako poszukiwanie historycznych korzeni, lecz jako indoktrynacja superkulturą.
Silne i głębokie powiązanie kultury narodowej z istnieniem narodu szczególnie widoczne jest w krajach pozostających przez długi czas pod okupacją kolonialną. Niewola kolonialna nie umożliwiała rozwoju kultury narodowej. Afrykańska literatura współczesna jest bardziej kontynentalna, jest murzyńska, a nie narodowa. Jest ona raczej reakcją na obelgi białego, byłego kolonizatora, niż wyrazem świadomości narodowej. W Afryce istnieją dwie postawy intelektualistów: negroafrykańska i arabomuzułmańska, lecz nie narodowa. Kultura jest ciągle spalaniem się emocji, a nie życiodajnym nabieraniem sił na drogach rzeczywistości. Po latach ucisku kultura narodowa jest zaledwie zbieraniną utrwalonych przez obyczaj zachowań, tradycyjnych strojów, resztek obrzędów. Zagłada narodowego bytu i śmierć kultury pozostają w ścisłej wzajemnej zależności.
Rola kultury w życiu narodu była świadomie wykorzystywana do celów politycznych, dla utrzymania władzy i jej umocnienia. Przykładem może być polityka kulturalna rządu komunistycznego w Polsce. Tzw. rewolucja kulturalna w Polsce Ludowej miała charakter totalny, ogarniała swym zasięgiem sztukę, oświatę, naukę, zachowania i działania kulturowe, wzory zachowań i system wartości moralnych. Ideolog partii J. Morawski przypominał wówczas, że chodzi o wypieranie "przez rozwój humanistycznych i socjalistycznych treści kultury o treściach wstecznych, antyhumanistycznych, szerzonej przez elementy klerykalne". Zakładano, że treści kultury są politycznie aktywne i stanowią jeden ze środków konfrontacji ideologiczno-ustrojowej. Zagadnieniu kultury nadano rangę państwowo-polityczną, uzurpując sobie prawo do wszelkiej kontroli nad nią. Tymczasem, jak słusznie zauważył Jerzy Turowicz: "... nie ma innej kultury niż niezależna. Kultura zależna, kultura zmonopolizowana, zinstrumentalizowana, kultura podporządkowana polityce - to gwałt na kulturze, odwrócenie kultury od jej istotnych celów".
Katolicka nauka społeczna mówi o dwóch zasadniczych obowiązkach jednostki wobec narodu: o obowiązku wierności narodowi i obowiązku miłości. Obowiązek wierności - czyli obowiązek należenia do narodu, który człowieka wewnętrznie uformował, jest podstawową, pierwszą powinnością każdego. Na jednostce ciąży obowiązek przynależenia do jakiegoś narodu. Państwo można zmieniać, lecz narodu nie. Jest on dany każdemu z natury. Zmiana narodowości jest dopuszczalna tylko wyjątkowo, np. z powodu małżeństwa, elekcji na króla. Musi być ona decyzją wewnętrzną, wynikającą z przekonania. Niemoralna jest taka zmiana, która dokonuje się w celu uniknięcia prześladowania lub dla interesu (nie chodzi tutaj jednak o zmianę obywatelstwa, która jest aktem zewnętrznym, dotyczącym przynależności państwowej). Państwo nie ma prawa narzucać lub zmuszać do zmiany narodowości.
W historii trwały dyskusje na temat czynników decydujących o dopuszczalności zmiany narodowości. Liberalizm głosił, że o zmianie narodowości ma decydować element subiektywny, chęć jednostki do przejścia do innej narodowości. Tym samym naród jest traktowany wówczas jako luźny związek osób, a nie związana wewnętrznie całość obiektywna. Drugą skrajność prezentowali przedstawiciele stanowiska, że o zmianie narodowości winny decydować tylko czynniki obiektywne, czyli sąd opinii społeczeństwa lub władzy państwowej. Stanowisko to pozwala władzy państwowej na narzucanie narodowości, wynarodowianie, decydowanie o narodowości obywateli. Stanowiskiem pośrednim jest przekonanie, że zmiana narodowości wtedy jest moralną, gdy na nią zezwala zarówno duchowy stan człowieka, który ma tej zmiany dokonać, jak i obiektywne warunki życia narodu.
Obowiązek miłości ojczyzny i obrony kultury narodowej - jest obowiązkiem prawa natury. Natura wiążąc ludzi w społeczności narodowe skłania ich do życia społecznego, a więc do miłości wzajemnej. Obowiązek ten jest wzmocniony ponadto przez treść przykazania miłości bliźniego. Obowiązek miłości ojczyzny pojęty w sensie negatywnym oznacza zakaz wyrządzania szkody własnemu narodowi i troskę o to, by nie czynili tego inni. Szkoda może być rozumiana jako np. pozbywanie się mienia narodowego na rzecz członków obcego narodu lub jako krzywda wyrządzana np. słowem uwłaczającym historii narodu, jego tradycji i dumie. Pozytywnie oznacza on obowiązek przyczyniania się, w miarę sił i możliwości, do pomnażania dobra gospodarczego i kulturalnego własnego narodu. Człowiek poprzez rzetelne wykonywanie swoich obowiązków rodzinnych, zawodowych, społecznych przyczynia się równocześnie do utrzymania i rozwoju życia narodowego. W przypadkach szczególnego zagrożenia narodu przez niebezpieczeństwa polityczne (np. zagrożenie wolności lub życia narodu), kulturalne (np. ujemny wpływ wrogiego narodowi prądu kulturalnego), bądź gospodarcze (np. opanowanie gospodarki narodu przez obcy naród), wymagane jest od jednostki podjęcie nadzwyczajnych wysiłków. Chodzi o wysiłek mieszczący się w obrębie możliwości jednostki, którego zaniedbanie pociągnęłoby za sobą wielkie szkody dla narodu. Obowiązki wobec własnego narodu, w tym wobec jego kultury, wymagają od każdego z nas świadomej i roztropnej troski o różne jego elementy. W ten sposób wypowiadamy się na temat swej tożsamości narodowej, dokonujemy samookreślenia swej przynależności do wspólnoty Polaków, wyrażamy patriotyzm, czyli miłość do własnej Ojczyzny.

6. Instytucje kulturalne a naród

Naród jak i każda grupa społeczna, ma swą własną wewnętrzną organizację społeczną, czyli jest ustrukturalizowany. Organizacja narodu wyraża się w powstawaniu i rozwoju instytucji kulturalnych, tj. instytucji tworzących różne dzieła kultury, instytucji upowszechniających je i instytucji wychowujących młode generacje w danej kulturze.
Od początków kształtowania się narodu twórcy kultury skupiają się wokół pewnych ośrodków, którymi - w procesie powstawania narodów europejskich - były średniowieczne dwory książęce i królewskie. Pełnili one role: stwarzały warunki patronatu i udzielania pomocy twórcom kultury, upowszechniały dzieła tych twórców na obszarze obejmującym wiele grup regionalnych i etnicznych, przyczyniając się do ujednolicenia kulturowego.
W średniowieczu w kształtowaniu się kultury doniosłą role odegrały organizacje kościelne w tym klasztory dzięki zakładaniu szkół klasztornych oraz szkół katedralnych. Szkoły te zajmowały się kształceniem w zakresie teologii i religii, były też ośrodkami rozległych studiów takich dziedzin jak prawo, medycyna, historia. Klasztory były ówcześnie ośrodkami rozwoju kultury. Przywódcy kulturalni skupiali się także w innych ośrodkach, jakimi były średniowieczne autonomiczne miasta. W wiekach XV- XVII stały się one w wielu krajach ośrodkami bujnie rozwijającego się rzemiosła, handlu, zamożności, ściągającymi liczne grupy twórców sztuki, pisarzy i ówczesnej nauki. Wraz z ekspansją gospodarczą miast dokonywało się jednocześnie upowszechnienie wynalazków i rozprzestrzenienie dzieł z zakresu różnych dziedzin kultury na szersze obszary i regiony. Bardzo ważną rolę w średniowieczu odgrywały gildie, które zrzeszały tamtejszych rzemieślników oraz wybitnych twórców z różnych dziedzin sztuki. Gildie podejmowały zlecenia. Które realizowali wybitni twórcy czy całe szkoły artystyczne, tworząc dzieła, które zyskiwały znaczenie ponadlokalne i stawały się jednym z elementów kształtowania się narodowej kultury. Bardzo ważnym elementem tworzenia się kultury były powstające organizacje twórców kultury, związki i stowarzyszenia. Najwcześniej zaczęły powstawać związki pisarzy. W XVI i XVII w. powstały akademie literackie we Włoszech. Początkowo były one rozproszone liczenie słabe. Na początku XVII w. W Paryżu znana później na całym świecie Akademia Francuska, a za jej przykładem podobne instytucje w innych krajach Europy. Akademie literackie ustalały i rozwijały język narodowy, uznawany za wspólny dla wielu odrębnych grup etnicznych i regionalnych. Najważniejszymi instytucjami, które do dziś odgrywają bardzo ważną rolę w tworzeniu kultur narodowych są uniwersytety. Pojawili się one dość wcześnie, pierwszy powstał we Włoszech a następnie we Francji i Anglii. W Polsce pierwszy uniwersytet został założony w Krakowie. Rola uniwersytetów jest bardzo ważna dla rozwoju zbiorowości narodowych, dlatego że zostały powołane dla rozwijania nauk, od których zależy postęp w wielu dziedzinach życia zjednoczonych politycznie różnych grup etnicznych. Uniwersytety kształciły przyszłych twórców kultury, formowały elity intelektualne, kierujące później rozwojem danego kraju, przygotowywały kadry inteligencji na najwyższym poziomie w różnych dziedzinach życia narodowego, prowadziły badania naukowe lub inspirowały ich prowadzenie. Można je uznać za najważniejsze instytucje kulturalne narodu.

7.Świadomość narodowa.

Świadomość narodowa- są to prezentowane przez ludzi postawy i zachowania w związku z danym państwem. Jest to poczucie o jednej wspólnocie, że wszyscy jesteśmy jednakowi, mamy te same korzenie, historie i wspólnotę tradycyjną.
Na przestrzeni dziejów świadomość narodowa przybierała różne formy zarówno pozytywne jak i negatywne. Do najbardziej pozytywnej postawy należy patriotyzm definiowany jako: szacunek i umiłowanie ojczyzny, gotowość do poświęcenia się dla niej i narodu, stawianie dobra własnego kraju ponad interesy partykularne bądź osobiste. Poczucie silnej więzi emocjonalnej i społecznej z narodem, jego kulturą i tradycją.
Patriotyzm to postawa wyrażająca się w wypełnianiu podstawowych konstytucyjnych obowiązków obywatelskich, takich jak służba wojskowa i obrona ojczyzny, wierność dla kraju, troska o wspólne dobro i dbałość o stan środowiska naturalnego, przestrzeganie prawa, gotowość do ponoszenia wszelkich ciężarów i świadczeń, w tym też płacenia podatków. Patriotyzm łączy się z szacunkiem dla innych narodów. Rozróżnia się patriotyzm lokalny ?miłość do stron rodzinnych, do miejsca urodzenia i wychowania, miejsca zamieszkania, oraz patriotyzm regionalny ? przywiązanie do krainy, dzielnicy kraju.

W zależności od sytuacji historycznej i gospodarczej kraju społeczeństwo wyraża swój patriotyzm w różnych formach i wzorach zachowań. W okresie romantyzmu patriotyzm pojmowano jako walkę z zaborcą o wolność ojczyzny, nawet, jeśli ta walka z reguły była na niepowodzenie. W okresie pozytywizmu dominowała postawa patrioty pracującego dla dobra narodu nawet za cenę ogromnej pracy. W czasie II wojny światowej patriotyzm często przybierał formę bohaterskich czynów walce z okupantem. Na podziw zasługuje zryw patriotyczny, jakim było powstanie Warszawskie.. W najnowszej historii Polski największym patriotą jest Lech Wałęsa. To dzięki jego odwadze i za jego przykładem prawie cały naród wystąpił przeciw władzy ludowej podporządkowanej Związkowi Radzieckiemu. Ryzykując własnym życiem Wałęsa i jego współtowarzysze wystąpili w obronie narodu polskiego, chociaż mieli świadomość tego, iż wcześniejsze próby odzyskiwania wolności były krwawo tłumione. Patriotyzm różni się od nacjonalizmu tym, iż stanowi tylko takie przywiązanie do ojczyzny i narodu, które nie jest wrogie innym narodom i nie dąży do ich poniżenia. Nacjonalizm pojmowany jako: ideologia i ruch polityczny, a także postawa społeczno-polityczna, podporządkowujące interesy innych narodów interesom własnego. Według tej ideologii wszelkie działania polityczne podejmowane są w celu podniesienia siły własnego narodu, a także oceniane przez pryzmat jego dobra i interesów. W historii najtrafniejszym przykładem nacjonalizmu były Niemcy w latach 30. Po dojściu Hitlera do władzy jego polityka podporządkowana była wyłącznie stworzeniu potęgi niemieckiego państwa. Cel ten osiągano poprzez zwalczanie wszelkich oporów także wśród opozycji niemieckiej zbrojeniom i wreszcie atakom zbrojnym wymierzonym przeciw państwom europejskim. Panowało ogólne przekonanie wśród Niemców o wyższości rasy aryjskiej i narodu niemieckiego nad innymi narodami.
Skrajną postawą nacjonalizmu jest szowinizm pojmowany jako bezkrytyczne umiłowanie, własnego narodu połączone z wyolbrzymianiem jego zalet i umniejszaniem wad. Towarzyszy mu pogarda i nienawiść wobec innych narodów. Przeciwieństwem nacjonalizmu jest kosmopolityzm pochodzący od greckiego kosmopolites (obywatel świata). Cechuje się postawą ludzi, których ojczyzną jest cały świat, nie istnieją państwa ani granice, więzi narodowe i historia nie mają znaczenia. Stanowisko także prowadzi do zaniku świadomości narodowej i własnej kultury. Jest to cecha negatywna i w tym przypadku można się posłużyć przykładami nam współczesnymi. Przejmujemy obyczaje, zwyczaje i święta zupełnie obce nam kulturowo. Szczególnie dla ludzi młodych nieważne są losy kraju, utożsamiamy się z innymi krajami zwłaszcza bogatszymi.

Kolejną postawą negatywna jest ksenofobia, która wyraża strach przed tym, co obce. Cechuje się wrogością i niechęcią wobec ludzi obcych rasowo i kulturowo często wynika z niezrozumienia odrębności innych kultur i poczucia wyższości własnego narodu, z braku tolerancji. Zjawisko to występuje także w Polsce. Jakże często słyszy się opinie i to nawet polityków i osób zasługujących na autorytet, wyrażające się lekceważąco i obraźliwie o innych krajach. W Polsce istnieje także ksenofobia lokalna a więc wymyślanie i poniżanie ludzi z innych regionów kraju np. (Gorole, Hanysy).
Do najbardziej negatywnych postaw należy rasizm- doktryna głosząca, że ludzie dzielą się na rasy nie tylko ze względu na cechy somatyczne (budowa ciała, kolor skóry, kształt czaszki), ale i psychiczne. Rasy są nierównej wartości, "wyższe" i "niższe. Rasizm to był handel niewolnikami, unicestwianie Żydów, Cyganów w czasie ostatniej wojny. W Ameryce nawet w latach powojennych rasizm był chroniony prawem. Z pogarda traktowano Murzynów, chociaż w czasie wojny żołnierze byli traktowani jako Amerykanie. Nielubianą sławą okryła się organizacja, Ku-Klux-Klan, której członkowie nie wahali się nawet przed podpaleniami. Ludność murzyńska mieszkała w wydzielonych dzielnicach, dzieci uczęszczały do wyznaczanych szkół. Niestety także w Polsce daje się słyszeć pogardliwe opinie o ludziach innych ras: Żółtki, Czarnuchy. W prasie wielu obcokrajowców skarży się na niewłaściwe traktowanie ich przez Polaków, dotyczy to zwłaszcza małżeństw mieszanych narażonych na kpiny i pogardę.

Nie ma narodów idealnych, w każdym społeczeństwie istnieją osoby czy grupy osób nacechowane negatywnymi postawami wobec innych. Powinniśmy brać przykład zarówno z historii jak i czasów nam współczesnych uczyć się właściwego postępowania i kształtować właściwe poglądy. Osoba, która skupia w sobie wszystkie cechy pozytywne jest nie wątpliwie papież Jan Paweł II. Jest Polakiem szczyci się tym ale równocześnie potrafi wytknąć wady narodowe. Potępia wszelkie przejawy agresji, nietolerancji między narodami nawołuje do pokoju, zgody, szacunku i wzajemnej tolerancji.

8. Powstanie nowoczesnego narodu.

W czasach nowożytnych doszło w Europie do wytworzenia się nowoczesnych narodów i nowoczesnej świadomości narodowej. Przez nowoczesny naród rozumie się:

1.wszystkie stany, warstwy, czy klasy społeczne charakteryzują się poczuciem przynależności narodowej, a nie tylko- jak w okresie późnego średniowiecza ? pewne elity czy w późniejszym okresie stany wyższe, które identyfikowały się jako członkowie danego narodu. Świadomość narodowa, poczucie tożsamości narodowej obejmuje już najniższe warstwy społeczeństwa.

2. podstawowe zręby kultury narodowej z różnych dziedzin ( obyczajów, kultury, literatury, sztuki, nauki) zostają upowszechnione w szerokich masach ludności. Samowiedza o swym narodzie, jego dziejach, kulturze jest już udziałem nie tylko warstw wyższych, ale również warstw niższych.

3. dany naród posiada własną organizację państwową lub też w drodze walki narodowowyzwoleńczej dąży do uzyskania niepodległego państwa, przy czym walki te i wysiłki zmierzające do uzyskania niepodległości politycznej państwa mają charakter masowy i trwały.

Pojawienie się nowoczesnych narodów przejawiło się w postaci rewolucji republikańsko- demokratycznych oraz ruchów wolnościowych i niepodległościowych, najwcześniej w Anglii( rewolucja demokratyczna w latach 1645-1648) później w Wielkiej Rewolucja Francuskiej w roku 1789, wojen napoleońskich i potem ruchów niepodległościowych w Europie- Wiosny Ludów w połowie XIX w.
Do ukształtowania się nowoczesnego państwa w Europie doprowadziło kilka wielkich procesów, obejmują one przemiany polityczne, przemiany techniczno- ekonomiczne, przemiany społeczne i rozwój masowych środków przekazów kultury. Bardzo ważnym aspektem przemian społecznych, jakie dokonały się w Europie, były przeobrażenia techniczno- ekonomiczne, które znalazły swój wyraz w rozwoju przemysłu fabrycznego i gospodarce towarowo- pieniężnej. Ekonomika okresu kapitalizmu, najpierw handlowego, a następnie industrialnego, rozwój rynku krajowego, a następnie rynku światowego, przełamały izolację wielkich włości feudalnych panów i stworzyły w ten sposób podstawy ekonomiczne ogólnonarodowego gospodarstwa społecznego. Rozwój przemysłu fabrycznego wiązał się z rozwojem środków transportu, dróg bitych, szybkiej komunikacji i gospodarczo zespalał poszczególne regiony. Zmianom ekonomiczno- technicznym towarzyszyły zmiany struktury społecznej. Rozrastało się mieszczaństwo, pojawiły się nowe warstwy społeczne( robotnicy fabryczni, przedsiębiorcy, bankierzy tzw. Burżuazja). Mieszczaństwo i burżuazja zwalczały feudalizm zarówno środkami politycznymi jak i ekonomicznymi. Proces uprzemysłowienia i rozwój gospodarki towarowo- pieniężnej powodowały włączenie się w życie gospodarcze ludności robotniczej i ludności chłopskiej. Nie mogli oni być w tym systemie analfabetami. Rozwijało się więc szkolnictwo powszechne, obejmujące społeczeństwo warstw niższych. Rozwój szkolnictwa i oświaty powszechnie stał się drogą szerzenia się samowiedzy i świadomości narodowej. Uprzemysłowienie w XVIII i XIX w. Przyniosło ogromne zmiany w sposobach i środkach komunikacji. Nastąpił bardzo szybki rozwój tzw. Masowych środkach przekazu. Rozwijał się przemysł poligraficzny, umożliwiający masowe nakłady książek, różnych wydawnictw i prasy. Dzięki temu różne treści symbolicznej kultury mogły być upowszechniane wśród najniższych warstw narodu. Te wszystkie wymienione czynniki przyczyniły się do ukształtowania nowoczesnego narodu i świadomości narodowej.

9. Naród a państwo

Naród, utworzona w procesie historycznym trwała wspólnota ludzi, która powstała w wyniku współżycia jednostek, rodzin i grup w określonych warunkach przyrodniczo-biologicznych oraz ukształtowała rozumiane przez siebie i przekazywane z pokolenia na pokolenie:
1) potrzeby, emocje i wyobrażenia;

2) ich artykulację - język (zarówno w wąskim, jak i szerokim tego słowa znaczeniu);

3) środki i sposoby ich zaspokajania, nadając im swoisty dla własnego poznania sens kulturowy.

Wspólnota potrafi chronić swą integralność tak przed zagrożeniami zewnętrznymi, jak i wewnętrznymi, a tym samym dąży do utworzenia państwa na zajmowanym przez siebie terytorium, w sytuacji zaś utraty państwowości umie pielęgnować i rozwijać więzi (obyczaje, język, kulturę itp.) i zmierza bądź to do odzyskania niepodległości, bądź też do zapewnienia sobie politycznych gwarancji autonomii bytu narodowego, jeśli została zmuszona do emigracji poza tereny, na których jako naród się ukształtowała.
W literaturze politycznej i naukowej występuje termin naród co najmniej w dwóch znaczeniach: jedno jest typowe dla krajów Europy Zachodniej, głównie anglosaskiej, drugie dla Europy Środkowej i Wschodniej: utrwalić w latach 70 i 80. XX w. pojęcie naród radziecki, wpisane w dokumenty XXV Zjazdu KPZR, a następnie w konstytucję ZSRR.
1) naród jest to zbiorowość obywateli państwa, która osiągnęła wysoki stopień organizacji politycznej i kultury. Angielski termin nation oznacza przede wszystkim obywateli państwa bez względu na ich przynależność etniczną.
Takie rozumienie narodu przyczyniło się do utworzenia pojęcia naród amerykański w rozumieniu obywatele państwa amerykańskiego. Na podobnej zasadzie starano się rozwinąć i pozbawione przez dłuższy czas własnego państwa.
2) naród jest zbiorowością, która była zdolna do ukształtowania(i jest zdolna do kontynuowania i rozwoju) własnej kultury, w jej ramach literatury, sztuki, nauki, norm etycznych i estetycznych, zasad porozumiewania się i współżycia, co decyduje o tym, że narody mogą istnieć jako odrębne zbiorowości nawet wtedy, gdy są
Państwo, organizacja polityczna, wyposażona w suwerenną władzę, zajmująca określone terytorium. Przynależność do państwa ma charakter sformalizowany (obywatelstwo). W obrębie państwa występuje stosunek: władza - podporządkowane jej osoby i grupy. Atrybutem państwa jest suwerenność rozumiana jako całkowita niezależność od jakiejkolwiek siły zewnętrznej i wewnętrznej. Funkcja wewnętrzna państwa polega na podejmowaniu działań, z których wynika, że władza państwowa jest najwyższa na danym obszarze i decyduje sama o zakresie swoich kompetencji, a wszystkie inne instytucje i organy funkcjonują za jej zgodą i na warunkach przez nią określonych.
Funkcja zewnętrzna to realizacja celów niezależnych od innych państw i ochrona interesów danego państwa. Ograniczenie suwerenności może nastąpić w wyniku przyjętych przez państwo zobowiązań (np. w następstwie przegranej wojny). Wszystkie funkcje realizowane są przez organa państwa, które dzielą się na: przedstawicielskie, przymusu, administracji gospodarczej, administracji kulturalnej, kontrolne.

Państwo jest organizacją terytorialną, co oznacza, że obejmuje ludzi związanych z określonym terytorium. Powstanie państwa wiązało się z przejściem ludzi do osiadłego trybu życia, ale może ono powstać także w wyniku: wyzwolenia się określonej grupy ludzi spod panowania innego państwa i oderwania od niego części terytorium, rozpadu państwa na kilka nowych, połączenia się kilku istniejących w jedno, na podstawie aktu prawa międzynarodowego, w wyniku podboju itp.

Na obszarze państwa jego władze sprawują zwierzchność nad wszystkimi przebywającymi tam osobami, z wyjątkiem osób posiadających immunitet dyplomatyczny. Terytorium jest zawsze ściśle ograniczone i w jego skład wchodzi obszar lądowy, wody przybrzeżne, strefa powietrzna nad obszarem lądowym, a także statki wodne i powietrzne. Osoby fizyczne wiąże z państwem instytucja obywatelstwa, którego nabycie może nastąpić poprzez fakt urodzenia się z rodziców będących obywatelami danego państwa (np. w Polsce) lub urodzenia się na obszarze danego państwa (np. w Australii).

Przynależność do państwa ma charakter przymusowy. Każdy obywatel ma określone obowiązki i prawa zwane obywatelskimi. Elementem składowym państwa jest także władza najwyższa, sprawująca pełnię władzy na jego terytorium i nad ludnością. Władza najwyższa jest kompetentna do nawiązywania i prowadzenia stosunków z innymi państwami. Zakres kompetencji naczelnych organów władzy i administracji określa konstytucja.
Podział państw

Ze względu na strukturę państwa dzielą się na jednolite (unitarne) i złożone (federacje, państwa federacyjne). Państwa unitarne to takie, w którym władza suwerenna dotyczy całego obszaru w jednakowym zakresie. Federacja to państwo składające się z wielu państw, które na mocy porozumienia ograniczyły wykonanie swej suwerenności na rzecz powołanego przez siebie rządu federalnego (państwa federalnego, zwanego także związkowym). Niekiedy następował proces odwrotny, tzn. dochodziło do przekształcenia państwa unitarnego w złożone.

W strukturze państwa federalnego istnieją, oprócz władzy federalnej, władze poszczególnych państw składowych (np. stanów w USA). W takim systemie zakres władzy centralnej jest ściśle ograniczony i dotyczy zwykle polityki zagranicznej, obronności i finansów. Odmienna w swej strukturze jest konfederacja państw, czyli związek kilku państw, które ograniczyły część swej suwerenności na rzecz wspólnej polityki. Nie powołuje się wtedy zwykle wspólnego organu, co powoduje, że takie struktury nie są trwałe (czasem dochodzi do powstania federacji).

W historii znane są inne formy związku państwowego, np. unie personalne (państwa złączone osobą władcy) lub unie realne (ze wspólnymi instytucjami, np. parlamentem czy wojskiem).

10.Integracja

Zwartość społeczeństwa, zespolenie i zharmonizowanie elementów zbiorowości społecznej, rozumiane jako intensywność i częstotliwość kontaktów między członkami danej zbiorowości, jako akceptacja w jej obrębie wspólnych systemów wartości, norm i ocen.

PAŃSTWO I PARTIE POLITYCZNE

1. Państwo to zgodnie z prawem międzynarodowym taka jednostka podziału politycznego świata, której przysługuje pełna niepodległość, tj. nie podlega żadnej innej jednostce politycznej. Definicja ta nie uwzględnia jednak relacji państw z organizacjami międzynarodowymi takimi jak ONZ lub Unia Europejska, czy z silniejszymi państwami (np. w byłego bloku państw socjalistycznych podległych ZSRR).
PAŃSTWO i PRAWO są zjawiskami historycznymi. Engels uważał, że państwo jest tym czynnikiem, dzięki któremu rozbite na klasy społeczeństwo może egzystować. Bez niego klasy i warstwy nawzajem by się zniszczyły w bezpłodnej walce. Państwo spełnia więc bardzo doniosłą misję w historii, mianowicie integrowania społeczeństwa, ochrony jego nieprzerwanego bytu.

2. Partia polityczna

To organizacja polityczna powstała, działająca i jednocząca członków wokół określonego programu, hasła lub przywódcy; dąży do realizacji celów przez zdobycie władzy państw., jej utrzymanie, udział w jej sprawowaniu lub uzyskanie wpływu na decyzje władz państwowych.

3. Koncepcja państwa.

? teistyczna ? teoria, która zakłada, że władza pochodzi od Boga; istnieje konieczność podziału państwa na rządzących i rządzonych; koncepcja ta powstała w starożytności, licznych zwolenników zyskała w średniowieczu
? teologiczna - jej twórcą był św. Augustyn, który w dziele zatytułowanym De civitatis Dei twierdził, że władza pochodzi od Boga, a państwo na ziemi powinno wzorować się na państwie niebieskim. Teorię tę zmodyfikował św. Tomasz z Akwinu: władza pochodzi od Boga, ale sposób rządzenia jest wymysłem człowieka, bo państwa nie są doskonałe.
? patriarchalna ? koncepcja, która utożsamia państwo z rodziną; w tej teorii władza królewska wywodzi się z tradycji władzy ojca rodziny; koncepcja ta jest charakterystyczna dla feudalnej monarchii absolutnej
? patrymonialna -poprzez przyłączenie ziem związana z posiadaniem majątku w postaci ziemi.
? umowy społecznej ? według tej teorii państwo jest wynikiem umowy między obywatelami, suwerenem w takim państwie jest naród; twórcą koncepcji jest Jan Jakub Rousseau
? podboju i przemocy ? zakłada, że państwa powstają w wyniku podbijana słabszych plemion przez plemiona silniejsze, w ten sposób za pomocą podbojów powiększa się terytorium państwa. Sformułowana została w XIX w. przez Ludwika Gumplowicza.
? solidarystyczna - twórcą był mile Durkheim: państwo powstało jako forma solidarnego dzielenia się obowiązkami.
? psychologistyczna - twórcą był Leon Petrażycki: państwo to najlepsza forma zaspokajania potrzeb psychicznych - bezpieczeństwa, afiliacji, dominacji.
? marksistowska (bazy i nadbudowy) ? państwo jest formacją, która istnieje wyłącznie w społeczeństwach klasowych; powstaje, by bronić klas panujących przed klasami podporządkowanymi, wyzyskiwanymi, stać na straży nierówności społecznych i chronić stan posiadania klas dominujących; autorami tej koncepcji są Karol Marks i Fryderyk Engels.
? teoria państwa w katolickiej nauce społecznej ? według tej koncepcji państwo istnieje w świadomości człowieka i ma za zadanie służyć poprawie jakości bytu obywateli
? funkcjonalna - dominuje we współczesnej socjologii, głosi, że państwo powstało jako ostatnia forma rozwoju społecznego i całe dzieje pokazują, że społeczeństwa dążą do takiej właśnie formy.

4.Fazy kształtowania się państwa.

We wczesnych fazach historyczne społeczeństwa plemienne nie potrzebowały tworzenia odrębnych instytucji władzy w stosunku do istniejącej organizacji plemiennej. Z czasem tworzenie instytucji lub stanowisk administracyjnych lub politycznych stawało się koniecznością funkcjonalną. W toku rozwoju społeczeństw rodowo-plemiennych ich organizacja stawała się niewystarczalna.

Możemy wyróżnić trzy fazy strukturalne:

?faza wodzów militarnych?
Polegała na tworzeniu w danym społeczeństwie plemiennym lub w ramach kilku sąsiednich plemion stanowiska i powoływaniu na nią osoby do spełniania określonego zadania, najczęściej wodza militarnego w związku z konfliktami terytorialnymi.

?okres państwa patrymonialnego?
Był to okres wytworzenia się stałych instytucji władzy administracyjnej i politycznych w postaci książąt feudalnych, władzy królewskiej, posługującej się dworem czyli zespołem urzędów. Cechą tej fazy było traktowanie państwa jako własności monarchy.

?faza państwa nowożytnego?
Cechą państwa nowożytnego jest separacja administracji publicznej od aparatu administracji panującego i dworu. Własność prywatna księcia, króla, władcy politycznego oddziela się od własności publicznej. Władza państwowa ulega centralizacji, staje się władzą biurokratyczną

5. Państwo i jego funkcje

Państwo spełnia dwa rodzaje funkcji:

Zewnętrzne
bezpieczeństwa społeczeństwu czyli-zapewnienie stworzenie siły militarnej oraz działania dyplomatyczne zmierzające do tworzenia porozumień z innymi krajami na rzecz zapewnienia pokoju.
Pełnienie społeczeństw. Organy-przedstawicielstwa społeczeństwa wobec innych przedstawicielskie reprezentują interesy danego państwa w innych krajach oraz sprawują opiekę nad obywatelami swojego kraju znajdujących się na terytorium innego państwa.

Wewnętrzne:
porządku w obrębie-Zapewnienie ładu i społeczeństwa. Ustanowienie porządku prawnego, aktualizowanie prawa.
-Sprawowanie zwierzchniego nad działalnością różnych grup społecznych i instytucji, wspomaganie ich w różnych dziedzinach, rozstrzyganie sporów i konfliktów.

6. Typy państw

Wyróżnia się typologie państw:

Ze względu na formy organizacji na:
- Utylitarne
Charakteryzują się jednością struktury organizacyjnej i brak podziału na części składowe, które miały by charakter państwowości.
- Federacyjne
Składają się z części składowych posiadających przymioty państwowości. Polega na podziale instytucji władzy państwowej między całość związku i poszczególne części składowe(kraje, stany, republiki), które w określonym zakresie spraw regulują je samodzielnie przez własne organy władzy i w sposób odrębny od całości czy innych pozostałych części państwa.
Ze względu na formalne źródło władzy na:
-Monarchiczne
Władza państwowa jest sprawowana przez lub w imieniu króla, monarchy, cesarza, księcia itp. Tytuł do władzy czerpie się z ustanowienia danej osoby czy rodu dziedziczna władzą monarszą. Dziedziczenie jest więc jest zasadą objęcia władzy. Wyróżniamy tu dwa ograny władzy państwowej ? najwyższy, który stanowi prawo oraz organ zwierzchni czyli głowa państwa.
-Republikańskie
Funkcje organu władzy zwierzchniej sprawuje prezydent, który jest wybierany w
wyborach powszechnych czy przez zgromadzenie narodowe. Źródłem władzy jest powszechność obywatelska, społeczeństwo czy też wola społeczna. Akty rządzenia wykonywane są w imieniu republiki.
Przed transformacją Związku Radzieckiego wyróżniano dwa ustroje republikańskie: typu parlamentarnego i typu radzieckiego.

7. Władza

Władza państwowa to władza najwyższa suwerenna, jest to uprawnienie i możność egzekwowania od obywateli określonych zachowań w drodze stosowania odpowiedniego systemu kar i nagród.

Władza jest legitymizowana, Weber wyróżnił trzy rodzaje formalnoprawnych źródeł władzy:
obowiązującego uregulowania prawnego-Panowanie legalne - wynika z przypisującego uprawnienia władcze.
Władza tradycjonalna ? źródłem- legitymizacji są przyjęte i uświęcone tradycje.
Panowanie charyzmatyczne ? wynika ze szczególnych cech osobowości danej-uprawnienie do sprawowania władzy osoby.

Cechą władzy państwowej jest:
instytucjonalizacja ? rozbudowany państwowej w postaci systemu-charakter władzy
instytucji politycznych, administracyjnych i sądowniczych.
dysponowanie prawem stosowania przymusu tych, którzy-fizycznego względem
naruszyli określone normy prawa stanowionego.
? wewnętrzna jak i zewnętrzna.-Suwerenność

8. Modele sprawowania władzy państwowej

Ze względu na sprawowanie władzy wyróżnia się dwa modelowe systemy:

Model autorytarny
Przejawiał się w historii w formie tyranii, władzy autokratycznej, despotyzmu, władzy absolutnej oraz totalitaryzmu. Jego cechą jest samowolność sprawowania władzy i niepodleganie żadnej rzeczywistej kontroli innych organów władzy państwowej. Zwierzchni organ władzy kumuluje w sobie atrybuty wszystkich rodzajów władzy: ustawodawczej, sadowniczej i administracyjnej.

Model demokratyczny
Polega na rządach ludu, podstawowa zasadą jest idea uczestnictwa obywateli w sprawowaniu władzy. W modelu tym wszyscy obywatele posiadają te same prawa.
Odróżniamy demokrację bezpośrednią i pośrednią (przedstawicielską).
Istota demokracji jest przestrzeganie przez wszystkie organy władzy państwowej praw i wolności obywatelskich: prawo do życia, wolności osobistej i bezpieczeństwa, wolności sumienia, wyznania i praktyk religijnych, wolności prasy, zgromadzeń, zrzeszania się, prawo do własności prywatnej.

9. Partie polityczne i ich geneza

Historyczny proces rozwoju partii politycznych został przedstawiony przez Maxa Webera. Wyróżnił on trzy etapy rozwoju partii: koteria arystokratyczna (XV11-XV111 w.), partia klubowa (II pół. XVIII w. -I pół. XIX w.) i partia masowa (od 11 poł. XIX w.)Koteria arystokratyczna to nazwa ugrupowań kierowanych przez potężne rody arystokratyczne. Ich celem stało się zdobycie (sprawowanie) władzy przez przedstawicieli tych rodów, do czego wykorzystywano wsparcie ich klienteli politycznej. Przykładem takiej koterii arystokratycznej w Polsce jest Familia, czyli ugrupowanie polityczne rodziny Czartoryskich. Posiadała ona swój program polityczny, lecz istotą działania jej członków nie była jego realizacja, lecz zapewnienie władzy Czartoryskim, którzy wcielali ów program w życie.Partia klubowa to specyficzne ugrupowanie zwolenników pewnego programu politycznego. Jego centrum stanowili członkowie klubu zasiadający w ciałach reprezentacyjnych (np. Sejm Czteroletni w Polsce, Konstytuanta, czy Konwent podczas rewolucji we Francji). Ugrupowanie to posiadało sprecyzowany program oraz wyodrębnioną grupę przywódców. Istotą życia partii klubowej było działanie w parlamencie, natomiast nie posiadała ona rozwiniętej struktury terytorialnej. Tylko niektóre z klubów politycznych (np. jakobini) dążyły do mobilizowania swych zwolenników i tworzenia własnych przed- stawicielstw lokalnych.
Partia masowa narodziła się wraz z upowszechnieniem prawa wyborczego i koniecznością zorganizowania wyborców. Ponadto czynnikiem wpływającym na rozwój partii stało się też utworzenie organizacji robotniczych (socjalistycznych). Wniosły one do życia politycznego nową jakość, stając się wzorem dla innych partii politycznych. Posiadały one nie tylko program i wyodrębnioną hierarchię przywódców, lecz również liczną grupę szeregowych członków (zwolenników), związanych normami statutu i zobowiązanych do czynnego popierania własnej partii. Dla życia politycznego ważne okazało się również związanie z partiami różnych organizacji społecznych (związkowych, kobiecych, młodzieżowych itp.), które - oprócz właściwych sobie działań - zajmował) się również kształtowaniem (wychowaniem) nowych zwolenników partii. Taki model partii okazał się najsprawniejszy dla podstawowego celu działania partii - zdobycia władzy. Z tego względu był on (i jest nadal) przyjmowany przez inne partie polityczne.

Historyczny rozwój partii oraz konflikty społeczne i polityczne spowodowały, że najczęściej stosowanym kryterium podziału partii jest ich stosunek do niektórych fundamentalnych problemów społecznych, czy wręcz cywilizacyjnych. Z tego punktu widzenia można wyodrębnić następujące rodzaje partii politycznych: partie liberalne i konserwatywne, partie robotnicze, partie chrześcijańskie, partie agrarne, partie faszystowskie, partie narodowo-wyzwoleńcze, partie ekologiczne i partie regionalne.

Partie liberalne i konserwatywne - powstałe najwcześniej w związku z konfliktami między burżuazją a zwolennikami ancien regime podczas przekształceń społeczeństw europejskich na drodze od systemu feudalnego do kapitalistycznego.

Partie robotnicze - powstałe w II połowie XIX w. i na początku XX w. jako wyraz emancypacji proletariatu. Wyrażały one nastroje polityczne klasy robotniczej. W związku z konfliktami ideologicznymi, partie robotnicze podzieliły się na socjalistyczne (socjaldemokratyczne) i komunistyczne. Kryterium podziału był stosunek do idei rewolucji robotniczej i praktyki budowy nowego systemu społecznego w Rosji Radzieckiej (ZSRR).

Partie chrześcijańskie (chrześcijańsko-demokratyczne) - były próbą praktycznego stosowania zasad katolickiej nauki społecznej sformułowanych w encyklice papieża Leona XIII ?Rerum novarum" (1891 r.).

Partie agrarne - powstałe w początkach XX w. wyrażały interesy chłopskie, odmienne od interesów innych grup społecznych.

Partie faszystowskie - powstały po I wojnie światowej jako wyraz niezadowolenia z jej wyników i opozycji wobec systemu demokracji parlamentarnej.

Partie narodowo-wyzwoleńcze - szczególnie aktywne po II wojnie światowej. Ich celem było i jest nadal doprowadzenie do odzyskania niepodległości przez terytoria zależne.

Partie ekologiczne - szczególnie aktywnie działające od lat siedemdziesiątych XX w., stawiają sobie za cel nie tylko walkę z zanieczyszczeniem środowiska naturalnego, ale również wszelkimi rodzajami jego niszczenia.

Partie regionalne - rozwijają się w regionach chcących wywalczyć częściową niezależność (autonomię) od centralnych władz państwowych, akcentują odrębność (np. językową) miejscowej ludności.

Przedstawiony wyżej katalog możliwych partii politycznych nie jest oczywiście pełny, gdyż nie uwzględnia wszystkich lokalnych możliwości i odmian, ponadto koncentruje się na zjawiskach z kręgu kultury europejskiej. Należy także zauważyć, że proces powstawania nowych partii politycznych trwa nadal, gdyż nadal ujawniają się nowe problemy społeczne, ekonomiczne i polityczne.

10.System pluralistyczny.

Pluralizm społeczny rodzi pluralizm polityczny, który polega na wolności tworzenia partii politycznej, dążącej do objęcia stanowisk we władzy lub wywierania nacisku na władze państwowe, aby wydały określone decyzje. Pluralizm polityczny nie jest tylko działalnością partii politycznej, jest on także działalnością różnych grup zawodowych, religijnych, kulturalnych, gospodarczych, wywierających wpływ na władze państwowe odnośnie do podjęcia określonych decyzji i ograniczające w ten sposób władze państwowe. Pluralizm polityczny jest rozumiana jako istnienie różnych partii politycznych oraz różnych grup nacisku lub grup interesów, uruchamia on pewne mechanizmy, dzięki którym grupy te wzajemnie się ograniczają skłaniają także do zgodnego współdziałania i współistnienia. Pluralizm polityczny pobudza do korzystania takich metod jak: negocjacje, pertraktacje, konsultacje, uzgodnienia. Powoduje on że miedzy grypami występuje współzawodnictwo i rywalizacja. Partie polityczne jako rdzeń pluralizmu politycznego odgrywają podstawową rolę w funkcjonowaniu demokratycznego państwa. Spełniają one- według opisu Z.Baumana-, co najmniej następujące funkcje:

? Formułują programy polityczne i ideologie polityczne, określające ustrój państwa, wizje państwa, cele polityki państwa w różnych dziedzinach życia społeczeństwa i sposoby realizacji tych celów. Przeprowadzają krytykę dotychczasowego stanu, analizują perspektywy i wskazują możliwości dalszego rozwoju społeczeństwa w różnych dziedzinach: gospodarki, kultury. Ujawniają również pomysły, wolę, aspiracje jednostek w odniesieniu do państwa, a w wyborach i głosowaniach wpływają bezpośrednio lub pośrednio na kształt władzy państwowej. Ogólnie możemy tę rolę partii politycznych określić jako funkcję ideologiczno- programową;

? Kształtują elity polityczne, a w tym elity rządzące w danym państwie, czyli elity osób, które są gotowe do przyjęcia różnych stanowisk we władzy państwowej czy w wypadku zwycięstwa w wyborach stanowiska te przyjmują. Partie polityczne są więc pewnego rodzaju naturalnymi szkołami, w których owe elity polityków kształtują się, wyłaniają się i uzyskują akceptacje swych środowisk politycznych jako ewentualni najlepsi kandydaci do objęcia odpowiednich stanowisk państwowych czy też pełnienia roli przedstawicieli w parlamencie. Brak partii politycznych utrudniałby wyłanianie się elit politycznych w sposób naturalny i społecznie kontrolowany. Partie polityczne pełnią więc funkcje rekrutacji elit politycznych;

? Stanowią instytucje pośredniczące między władzą państwową a obywatelami. Jako partie rządzące wspierają organy władzy państwowej i ich działalności, stanowią bazę społeczną dla rządzącej ekipy politycznej, kształtują poparcie dla jej działań. Jako partie opozycyjne przeprowadzają ewentualną krytykę rządzących, sygnalizują ich błędy, nieskuteczności ich polityki czy programów i w ten sposób sprawują kontrolę społeczną nad rządem czy innymi organami władzy państwowej. Kształtują opinie publiczną;
? Inspirują zainteresowania obywateli sprawami państwowymi i wprowadzają obywateli w aktualne problemy państwa i aktualne problemy lokalne, motywują do działań.

11.System monopartyjny

Polega na opanowaniu organów władzy państwowej przez członków jednej partii politycznej i prawnym zastrzeżeniu panowania politycznego danej partii oraz na zakazie organizowania się obywateli w inne ugrupowania polityczne. Dla monopartyjnego systemu władza jest istotnie utożsamiana państwa z dana partią polityczną. Partia przejmuje wszystkie stanowiska w obrębie poszczególnych organów władzy państwowej i wywodzi swe uprawnienia z uznania się za reprezentującą jedynie właściwe interesy czy misję narodu( w systemie (faszystowskim) bądź też interesy klasy robotniczej czy ludu pracującego miast i wsi ( w systemie komunistycznym), a więc na zasadzie autolegitymizacji. Partia sama siebie uznaje za uprawnioną do sprawowania władzy. Jednocześnie ideologia partii politycznej staje się ideologią państwa i określa jego funkcje.
Zarówno partie faszystowskie jak i komunistyczne charakteryzują określona strukturą organizacyjną.
W partii faszystowskiej: obowiązuje struktura i hierarchia militarno- wojskowa, na jej czele stoi wódz polityczny, a zarazem militarny przywódca narodu, obowiązują rygory wojskowe oraz system rozkazów i poleceń jako styl kierowania partia. Do tej partii jest się przyjmowanym i występuje się z niej. Hierarchiczne i bezwzględne posłuszeństwo osób na niższych szczeblach partii w stosunku do przełożonych jest zasadą funkcjonowania partii. Wszystkie przejawy krytyki i opozycji są tępione jako działanie wroga narodu.
Partie komunistyczne: ma bardzo wiele cech wspólnych z faszystowską, choć nie są oparte na doktrynie rasistowskiego nacjonalizmu lecz na doktrynie marksistowsko- leninowskiej, głoszące wizje społeczeństwa komunistycznego, realizowana przez partie komunistyczną przy użyciu państwa jako aparatu przymusu. Partia zbudowana jest na zasadzie centralizmu demokratycznego, jest w tym systemie kierowniczą siłą narodu.

Władza państwowa ma charakter dwuczłonowy. Istnieją organy władzy wykonawczej, administracyjnej, od szczebla cantralnego aż do szczebla lokalnego, ale równoległe do tej struktury istnieją organy partii, również od szczebla centralnego do podstawowej organizacji partyjnej w gminie, zakładzie pracy, urzędzie itd. Rola kierownicza partii polega na tym ze obok organów i szczebli administracji istnieją analogiczne organy i szczeble partyjne. Organy władzy wykonawczej są nie tylko realne, ale również formalnie podporządkowane odpowiednim organom władzy politycznej.

12. Demokracja władzy państwowej

Władza, jedno z podstawowych pojęć socjologii i nauk politycznych definiowane najczęściej jako stosunek społeczny między dwiema jednostkami, między jednostką a grupą lub między dwiema grupami, polegający na tym, że jedna ze stron tego stosunku może w sposób trwały i zinstytucjonalizowany oddziaływać na postępowanie drugiej strony i ma środki zapewniające jej kontrolę tego postępowania.
Władza w tym znaczeniu to możliwość kierowania, rządzenia, wpływania na postępowanie ludzi, zmuszania do pewnych działań lub do ich zaniechania, narzucania im swojej woli itp.
Stosunek władzy i podwładności jest charakterystyczny dla każdej organizacji społecznej, chociaż jego zakres i treść są różne w różnych zbiorowościach (np. władza króla, władza rodzicielska, władza przewodniczącego organizacji społecznej) - od dobrowolnej akceptacji
społecznej do stosowania różnych form przymusu i przemocy fizycznej.

Wyróżnia się różne rodzaje władzy, m.in.:
1) polityczną - sprawowaną przez klasę panującą, stanowiącą państwowo-prawną gwarancję określonego układu stosunków społeczno-ekonomicznych, wyrażającą się w rządzeniu, tzn. podejmowaniu decyzji przez rząd oraz egzekwowaniu ich wykonania przez wyspecjalizowane organy,
2) państwową - suwerenną i uniwersalną władzę na określonym terytorium, zapewniającą porządek prawny zgodny z interesami panujących klas, warstw i grup społecznych, wykonującą różne wewnętrzne i zewnętrzne funkcje państwa za pomocą wszelkich środków przekonywania i przymusu społecznego, którymi dysponuje aparat państwowy,
3) ekonomiczną - zdolność podmiotu władzy do dyktowania przedmiotom (czynnikom produkcji, instytucjom gospodarczym, grupom społecznym itp.) kontrolowanych sposobów postępowania.

Władza ? wszystkie socjologiczne dyskusje o władzy zaczynają się od definicji Webera. Władza to zdolność osiągania celu wbrew oporowi innych. Władza może pochodzić z różnych źródeł; może się opierać na samej sile fizycznej lub na zasobach ekonomicznych. Takie przymioty osobiste jak umiejętność współpracy i wydajność mogą pomóc w zdobyciu władzy. Niektórzy socjologowie rozróżniają władzę prawomocną i nieprawomocną. Władza prawomocna ? to władza znajdująca się w rękach osób postrzeganych jako uprawnione do jej sprawowania. W demokracji osobą wyposażoną w prawomocną władzę jest wybieralny urzędnik państwowy, w monarchii król lub królowa. Jakkolwiek poszczególne działania prawomocnej władzy mogą być poddawane wątpliwość, samo prawo do sprawowania takiej władzy zasadniczo nie jest kwestionowane. Prawomocna władza jest akceptowana zarówno przez tych, którzy ją sprawują jak i przez tych, którzy jej podlegają. Tę formę sprawowania władzy określa się często jako panowanie. Władza nieprawomocna to władza, która opiera się na przymusie, na stosowaniu lub groźbie użycia siły w celu wymuszenia uległości. Sprawujący władze nieprawomocną nie są wyposażeni w prawo do stosowania przymusu przez tych, wobec których go używają. Władzę nieprawomocna sprawują np. pracodawcy szantażujący zwolnieniem w celu osiągnięcia korzyści seksualnych.

Prawdopodobnie najstarszą podstawą uzasadniającą władze jest tradycja. Panowanie tradycjonalne opiera się na zwyczajach lub na silnie zakorzenionych tradycjach kulturowych. Monarchowie rządzą na mocy starodawnego i szanowanego zwyczaju, dziedzicząc prawo do sprawowania władzy po swoich przodkach. Inną podstawą panowania był system praw i zasad, które wyposażają prawomocną władzę w określone kompetencje. Panowanie racjonalne- legalne jest taką formą sprawowania władzy, która opiera się na systemie społecznie akceptowanych zasad czy regulacji. Często określane jako panowanie biurokratyczne łączy się ono raczej ze szczególnymi stanowiskami niż z osobami. Weber wskazał następujące cechy charakterystyczne dla zwierzchnictwa racjonalno- legalnego:
Ciągła organizacja urzędowych funkcji ograniczana przez przepisy.
Ustalony, oparty na podziale pracy, zakres kompetencji uwzględniający zwierzchnictwo
i sankcje zapewniające właściwe wykonywanie ról.
Hierarchiczny układ stanowisk oparty na zasadzie zwierzchnictwa i kontroli.
Kierowanie zachowaniami na danym stanowisku za pomocą przepisów technicznych lub norm oraz wymagania, aby pełniący te stanowiska przeszli szkolenie specjalistyczne.
Zupełne oddzielenie własności należącej do organizacji i własności urzędnika. Urzędnik nie powinien być właścicielem mienia przedsiębiorstwa.
Pełniący dany urząd nie ma do niego żadnych praw. Nie może wykorzystywać pozycji urzędowej dla własnego interesu.
Akty, decyzje i przepisy administracyjne powinny zostać zapisane. Połączenie dokumentów pisemnych i ciągła organizacja urzędowych funkcji składa się na "urząd", który jest centrum wszystkich rodzajów działań nowoczesnych korporacji.
Dwie omówione powyżej formy panowania mają charakter bezosobowy opierają się na tradycji lub stanowiskach. Panowanie charyzmatyczne natomiast ma źródło w osobistych cechach przywódcy, które zapieniają związanie się z nim i posłuszeństwo. Historia zna wielu charyzmatycznych przywódców, choć nie wszystkich ocenia pozytywnie np. Mojżesz, Hitler, Luter King. Są oni niewątpliwie przykładami przywódców charyzmatycznych, którzy dzięki wyjątkowym przymiotom osobistym skupili wokół siebie licznych gorliwych zwolenników. Większość społeczeństw obawia się charyzmatycznych p