Wspólczesny rynek pieniężny.

1.Rynki finansowe- ich charakterystyka

Rynek nie oznacza terytorialnie określonego miejsca spotkań sprzedających i kupujących kapitały pieniężne, ale cały zespół instytucji i mechanizmów ekonomicznych, za pomocą, których te transakcje są realizowane. Rynek kapitału –aktywów finansowych- jest zwykle nazywany w skrócie rynkiem finansowym. Rynek koncentruje podaż i popyt na kapitał i dlatego na rynku tym następuje wycena kapitału, dochodzi do transakcji po ustalonej cenie. W zależności od rodzaju aktywów występujących na tym rynku dzieli się go na:
- rynek pieniężny i kredytowy o charakterze krótkoterminowym,
- rynek kapitałowy, nazywany również rynkiem inwestycyjnym, obejmujący kapitały długoterminowe.

Przedmiotem podstawowych operacji na rynkach finansowych są kredyty i lokaty. Pomiędzy nimi przepływają strumienie pieniężne oraz następuje transformacja kapitałów krótko i długoterminowych, w których uczestniczą banki, gromadzą środki pieniężne z oszczędności publicznych i jednostek finansowych, wykorzystując zgromadzone środki do udzielania kredytów, a także lokując nadwyżki w papierach wartościowych. Transakcję wzajemnego lokowania środków nazywamy międzybankowym rynkiem pieniężnym. Natomiast papiery wartościowe lokowane są na rynku papierów wartościowych.

W obszarze obu omawianych rynków finansowych trzeba odróżnić rynki pierwotne od rynków wtórnych. Na rynkach pierwotnych w zasadzie są lokowane nadwyżki funduszy pieniężnych, nagromadzonych przez jednostki pieniężne, które chcą je zaoferować innym do wykorzystywania, jak też pokrywane jest zapotrzebowanie na fundusze pieniężne jednostek gospodarujących. Na rynkach wtórnych natomiast dokonuje się jedynie obrotu lokatami, które już były dokonane na rynkach pierwotnych. W wyniku operacji na wtórnym rynku pieniądza wierzyciel, który ulokował swoje nadwyżki płynności u dłużnika może swoją należność odstąpić innemu wierzycielowi, o ile lokata nastąpiła w formie, która umożliwia cedowanie(przepisywanie prawa z jednej osoby na drugą) należności.

Podobnie przebiegają operacje na rynku kapitału. Na rynku pierwotnym posiadacze nadwyżek pieniężnych oferują je jednostkom gospodarczym. W wyniku operacji na rynku pierwotnym, nagromadzone nadwyżki kapitału, są wykorzystywane na finansowanie wzrostu wydatków konsumpcyjnych lub produkcyjnych. Na wtórnym rynku kapitałów posiadacze lokat, mogą odstępować je innym wierzycielom, przy czym zapłata może być wyższa od nominalnej wysokości lokaty. Efektem operacji na rynku na wtórnym rynku jest jednak tylko zamiana wierzycieli; pierwotni dłużnicy nie zyskują dodatkowego kapitału.

Powszechnie rozumiana kategoria rynków finansowych poza rynkami pieniężnymi i kapitałowymi obejmuje również rynek walutowy i rynek wtórnych rynków finansowych. Na rynku walutowym dokonuje się wymiany bilonu emitowanego przez różne kraje. Rynek wtórnych instrumentów finansowych służy do zabezpieczania przed ryzykiem ewentualnie poniesionych strat powstałych w wyniku zmian: kursu walut, stóp procentowych i cen akcji itp.

2. Rynek pieniądza
Rynek pieniężny obejmuje transakcje wekslami i krótkoterminowymi bonami skarbowymi, oraz różnorodnymi krótkoterminowymi operacjami kredytowymi, które są prowadzone przez Bank Centralny, banki komercyjne, oraz instytucje finansowe.
Transakcje finansowe na rynku pieniężnym dokonywane są poprzez pośredników finansowych, którzy przejmują wolne zasoby pieniądza od jednostek nadwyżkowych
( gospodarstwa domowe a także nie bankowe instytucje finansowe) i przekazują je jednostkom deficytowym (przedsiębiorstwa wszelkich gałęzi gospodarczych poza sektorem finansowym). Role pośredników finansowych pełnią domy i biura maklerskie, które mogą działać samodzielnie lub należeć do banków w postaci wyodrębnionej jednostki.

2.2 Segmenty rynku pieniądza
BANKI
Instytucją działającą na rynku finansowym są banki. Spełniają one trzy podstawowe funkcje:
- kreują pieniądz centralny będący ostatecznym środkiem zapłaty;
- kreują zdecentralizowany pieniądz wykładowy jako instrument kredytowy i środek płatniczy;
- pośredniczą między posiadaczami środków pieniężnych.
Można dokonać podziału banków przyjmując kryterium wykonywanych zadań w gospodarce rynkowej:
- emisyjne (centralne)
- komercyjne (kredytowe, depozytowe)
- rozwojowe (inwestycyjne)
- oszczędnościowe
- specjalne

Bank centralny jako bank emisyjny jest podstawą każdego systemu bankowego, podporządkowany państwu, posiadającemu przeważającą część jego kapitału. Bank centralny prowadzi rachunki rządowe oraz wykonuje operacje zlecone przez rząd. Bank centralny reprezentuje interes kraju poza jego granicami.

Banki komercyjne (kredytowe i depozytowe) przyjmują depozyty i wkłady w postaci rozliczeń gotówkowych. Tradycyjnie udzielają kredytów krótko i średnio terminowych. Na zlecenie klientów wykonują usługi pośredniczące (komisowe) inn. Do kategorii banków komercyjnych zaliczyć można również banki spółdzielcze. Są one w porównaniu z bankami komercyjnymi małe i prowadzą lokalną działalność. Banki te traktowane są jako odrębna kategoria.

Banki rozwojowe gromadzą środki o charakterze długo terminowym poprzez emisje papierów wartościowych, przyjmują także lokaty długoterminowe. Zgromadzone środki wykorzystują w przetwarzaniu środków pieniężnych na kapitał rzeczowy. Współdziałają w tworzeniu nowych przedsiębiorstw lub rozbudowie już istniejących.

Banki i kasy oszczędnościowe gromadzą rozproszone oszczędności indywidualne i na ich podstawie udzielają kredytów. Często banki te działają w powiązaniu z urzędami pocztowymi, które dysponują siecią placówek. Od banków oszczędnościowych należy odróżnić instytucje zajmujące się lokowaniem oszczędności w papierach wartościowych.

Banki specjalne finansują wykonywanie zadań wymagających fachowej obsługi bankowej. Zalicza się do nich banki, które obsługują handel zagraniczny na wydzielonym obszarze geograficznym; oraz banki budownictwa mieszkaniowego.
Według kryterium formy własności rozróżniamy banki publiczne, banki z różnym udziałem kapitału państwa, oraz prywatne.
Przyjmując kryterium zasięgu terytorialnego wyróżniamy banki ogólnokrajowe, regionalne a także lokalne.

3. Rynek kapitałowy

3.1 Charakterystyka i uczestnicy rynku kapitałowego
Rynek kapitałowy wg definicji jest rynkiem kapitałów średnio- i długoterminowych przeznaczonych na finansowanie inwestycji. Co to oznacza w praktyce? Oznacza mianowicie to, że na rynku tym dokonuje się ciągła transformacja kapitałów, a środki finansowe uzyskane na tym rynku przeznaczone są na cele inwestycyjne. Należy wspomnieć również o tym, iż rynek kapitałowy często pojmowany jest jako rynek papierów wartościowych, dzielący się na rynek pierwotny i rynek wtórny( podstawą kryterium podziału jest osoba ofiarująca papiery wartościowe). Na rynku pierwotnym następuje sprzedaż nowych emisji papierów wartościowych przez emitenta(podmiot wstawiający lub emitujący papiery wartościowe we własnym imieniu), za pośrednictwem biura maklerskiego, inwestorom indywidualnych bądź strategicznym. Pośrednicy przyjmują od jednostek nadwyżkowych lokaty funduszy pożyczkowych i następnie środki te mogą we własnym imieniu i na własną odpowiedzialność lokować. Mogą też organizować przepływy funduszy pożyczkowych od jednostek nadwyżkowych do deficytowych. Na rynku tym papiery mogą być ofiarowane w emisji publicznej lub niepublicznej. W emisji publicznej propozycja nabycia papierów wartościowych skierowana jest do więcej niż 300 osób, jeżeli natomiast skierowana ona jest do mniej niż 300 osób mówi się o ofercie niepublicznej. Na rynku pierwotnym inwestorzy nabywają papiery wartościowe po stałej emisyjnej a wpływy z emisji zasilają kapitał emitenta. Celem rynku wtórnego jest obrót- kupno i sprzedaż- papierami wartościowymi znajdującymi się już w obiegu. Obrót ten nie zasila emitenta w kapitał. Instytucją działającą na rynku wtórnym jest giełda papierów wartościowych. Rynek poza giełdowy i giełdowy dotyczy spółek większych, dopuszczanych do publicznego obrotu. Rynek prywatny to podmioty gospodarcze, realizujące określone działalności i w takim celu powstające na rynku. Podstawowym zadaniem działania rynku kapitałowego jest przetwarzanie kapitałów pieniężnych (oszczędnościowych) na kapitał trwały produkcyjny i nieprodukcyjny. Wszystkie zasoby finansowe, które pojawiają się na rynku kapitałowym wykorzystywane są na sfinansowanie procesów inwestycyjnych w wyniku, których powstaje kapitał trwały.

3.2 Segmenty rynku kapitałowego
Do segmentów rynku kapitałowego zaliczamy:
- rynek kredytów średnio i długoterminowych.Jest to segment wyodrębniony na podstawie kryterium podmiotowego tzn. banków. Banki gromadzą lokaty kapitałowe w postaci depozytów, oraz poprzez emisję własnych papierów wartościowych, i na podstawie nagromadzonych środków udzielają klientom kredyty.
-rynek publicznych papierów wartościowych, jest wyodrębnionym segmentem na podstawie kryterium podmiotowości, oraz kryterium charakteru dokonywanych operacji. W segmencie tym realizuje się tak pierwotny jak i wtórny obrót papierami wartościowymi.
- rynek kapitałów prywatnych papierów wartościowych, na którym lokuje się obligacje spółek kapitałowych dla finansowania działalności rozwojowej. Nabywcami mogą być inwestorzy indywidualni oraz instytucje.

4. Rynek kapitałowy w Polsce

4.1 Giełda Papierów Wartościowych
We wrześniu 1989r. nowy niekomunistyczny rząd rozpoczął program zmiany ustroju i odbudowy gospodarki rynkowej. Głównym zadaniem była prywatyzacja i rozwój rynku kapitałowego, czyli stworzenie niezbędnej infrastruktury rynku kapitałowego. Opracowanie procedur możliwe było dzięki pomocy merytorycznej i finansowej Francji- Spółki Giełd Francuskich i Centralnego Depozytu SICOVAM.W dniu 22 marca 1991r. Sejm uchwalił ustawę Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi i funduszach powierniczych. Powstały w ten sposób podstawy prawne głównych instytucji rynku kapitałowego: domów maklerskich, giełdy, funduszy powierniczych i Komisji Papierów Wartościowych.

Giełda papierów wartościowych to zespól osób, urządzeń i środków technicznych zorganizowanych w taki sposób, aby przy kojarzeniu ofert kupna i sprzedaży papierów wszyscy uczestnicy mieli jednakowy dostęp do informacji rynkowej, przy zachowaniu jednakowych warunków wymiany papierów.. Wymiana papierów wartościowych może odbywać się tylko na giełdach, prowadzonych przez spółki akcyjne, gdzie akcjonariuszami giełdy są wyłącznie przedsiębiorstwa maklerskie, Skarb Państwa oraz banki.
WGPW jest spółką Skarbu Państwa, władzami spółki są: Zgromadzenie Akcjonariuszy, Rada Nadzorcza zw. Radą Giełdy i Zarząd. Rada Giełdy składa się z 10-14 członków. To właśnie Rada na wniosek Zarządu uchwala regulamin giełdy, który następnie musi być zatwierdzony przez Walne

Zgromadzenie. Regulamin giełdowy określa m.in.
- Warunki dopuszczenia papierów wartościowych do obrotu giełdowego
- Zadania jej członków oraz maklerów giełdowych
- Sposób przeprowadzania sesji giełdowych. Itp.
Transakcje giełdowe odbywają się na codziennych sesjach giełdowych, termin ich odbycia określa Zarząd Giełdy. Nadzór nad prawidłowym przebiegiem sesji sprawuje przewodniczący sesji. Istnieje również możliwość zawarcia transakcji poza sesją. Warunkiem zawarcia takiej transakcji jest przekazanie przez członka giełdy, jednocześnie zlecenia kupna i sprzedaży tej samej liczby akcji po tej samej cenie. Taki obrót papierami wartościowymi nosi nazwę Transakcji pakietowych.

Na giełdzie warszawskiej istnieją dwa typy notowań: w systemie kursu jednolitego- notowań jednolitych i w systemie notowań ciągłych. W systemie notowań jednolitych kurs jest wyznaczany przez maklera na podstawie wszystkich przyjętych zleceń. Kur jednolity jest tak ustalany, aby zapewnił maksymalizację obrotu wszystkich zleceń kupna z limitem ceny wyższym od określonego kursu. W systemie notowań ciągłych transakcje są zawierane na podstawie zleceń, które można składać przed sesją jak i w trakcie jej trwania. Zlecenia te są realizowane po najlepszych cenach nie zrealizowanych transakcji przeciwstawnych. Na podstawie zleceń przyjętych przed sesją ustala się kurs otwarcia.

Dla giełdy warszawskiej obliczane są indeksy:
1. WIG - pierwszy indywidualny indeks Giełdy Warszawskiej ogłoszony w styczniu 1993 roku. WIG opiera się na twierdzeniu, że wartość rynkowa spółki jest równa iloczynowi wyemitowanych akcji i bieżącego kursu giełdowego. Równanie WIG w czasie informuje o zmianach kursów akcji na giełdzie. Przyjęto założenie, że wartość indeksu na pierwszej sesji giełdowej 16 kwietnia 1991 roku wyniosła 1000 punktów. Obecnie obejmuje 121 spółek i kształtuje się na poziomie około 17.642,63 (01.02.01). WIG jest indeksem rynku podstawowego.

2. WIG 20 - indeks wprowadzony 16 kwietnia 1994 roku, obejmujący, notowania 20 spółek o największym znaczeniu dla inwestorów. Listę spółek ustala się na podstawie obliczanego raz na trzy miesiące rankingu spółek uwzględniającego wielkość obrotu giełdowego akcji spółki (z wagą 0,6) oraz wartość rynkową (kapitalizację) spółki z wagą (0,4). WIG 20 jest indeksem rynku podstawowego. Może być także wykorzystywany do tworzenia instrumentów pochodnych takich jak np. kontrakt terminowy WIG 20 futur es. Wartość bazowa wskaźnika wynosiła również 1000 punktów, a obecnie kształtuje się na poziomie około 1772,00 (01.02.01).

3. MIDWIG - indeks wprowadzony 31 grudnia 1997 roku, liczony na podstawie wartości portfela akcji 40 spółek z rynku podstawowego (z wyłączeniem spółek uczestniczących w indeksie WIG20).Listę spółek ustala się na podstawie rankingu z uwzględnieniem wag jak dla WIG 20. Wartością bazową wskaźnika jest również 1000 punktów. Obecnie wskaźnik kształtuje się na poziomie 1028,83, 00

4. TECHWIG - indeks wprowadzony 31 grudnia 1999, liczony dla wszystkich spółki z Segmentu Innowacyjnych Technologii SiTech z wyłączeniem funduszy inwestycyjnych oraz spółek mających swą siedzibę poza granicami Polski. Bazowa wartość wskaźnika wynosiła 1000 punktów, obecnie około 1346,63. Obejmuje 15 spółek.

5. WIRR - Warszawski Indeks Rynku Równoległego - oparty na zasadzie konstrukcji WIG. Datą bazową indeksu jest ostatnia sesja giełdowa w 1994 roku, a wartością bazową podobnie jak w przypadku poprzednich wskaźników - 1000 punktów. Obecnie indeks obejmuje 58 spółek i wynosi około 2.564,73.

6. NIF - Indeks Narodowych Funduszy Inwestycyjnych liczony od 12.czerwca 1997 roku. Obejmuje akcje 15 NFI otrzymane z wymiany powszechnych świadectw udziałowych.
Na Polskim rynku kapitałowym oprócz giełdy funkcjonują również Fundusze powiernicze, będące spółkami akcyjnymi. Za pomocą Funduszy dokonuje się lokat zarówno bezpośrednio jak i pośrednio na podstawie zorganizowanego rynku pieniężnego i kapitałowego