System polityczny i typologia systemów politycznych

System polityczny

System to najogólniej każdy skoordynowany wewnętrznie i wykazujący określoną strukturę zbiór elementów. Strukturę można określić jako ogół związków między elementami uwarunkowanych przynależnością danych elementów do tego systemu.
Możemy wyróżnić trzy charakterystyczne koncepcje:
1) Koncepcja instytucjonalna – system polityczny to całokształt działających instytucji politycznych oraz stosunków między nimi, a także zasad działania i stosunków normatywnych na podstawie, których one działają. J. Kowalski - system polityczny to aparat państwowy, partie polityczne oraz organizacje i grupy społeczne formalne i nieformalne uczestniczące w działaniach politycznych w obrębie danego państwa oraz ogół zasad politycznych i norm regulujących ich wzajemne stosunki.
2) Koncepcja behawiorystyczno-funkcjonalna – system polityczny określany jest jako zachodzący w obrębie poszczególnych wspólnot dynamiczny proces społeczny, którego istotą jest przetwarzanie impulsów społecznych w decyzje i działania polityczne. Karol B. Jankowski – System polityczny to układ tworzący płaszczyznę artykułowania interesów, samoregulacji zapewniającej dynamiczną równowagę społeczną.
3) Koncepcja systemowa – istotne są tu relacje między systemem a jego otoczeniem, sprowadza się je do 3 etapów: ”wejścia”, przetworzenia, „wyjścia”. „Wejścia” i „wyjścia” są relacjami między systemem a otoczeniem przetworzenie zaś jest procesem wewnętrznym.

System polityczny:
1) Sensu largo: to idee i wartości polityczne, organizacje i instytucje uczestniczące w życiu politycznym kraju i organizujące to życie oraz normy regulujące i organizujące wcielanie w życie idei i wartości politycznych oraz regulujące strukturę i funkcjonowanie organizacji i instytucji politycznych.
2) Sensu stricto: to ogół organów państwowych a także partii politycznych, organizacji społecznych oraz grup formalnych i nieformalnych, uczestniczących w działaniach politycznych w ramach danego państwa jak również ich wzajemne stosunki, tworzące funkcjonalną całość.
System polityczny będzie efektywny, jeżeli:
- jest zdolny zapewnić własne istnienie bez uciekania się do zmasowanej przemocy
- stwarza warunki wszechstronnego ekonomicznego, społecznego i kulturalnego rozwoju kraju
- jest w stanie zapewnić bezpieczeństwo kraju na zewnątrz
System polityczny wysoce efektywny umożliwia zachowanie konstytucyjnej procedury w kreowaniu decyzji i organów państwowych, wzrost zamożności i bezpieczeństwa obywateli, rozwój kraju i wzrost kultury politycznej.

Typologia systemów politycznych

Współczesne systemy polityczne mogą być klasyfikowane ze względu na:
1) Charakter reżimu politycznego
• Państwo demokratyczne
• Państwo totalitarne
• Państwo autorytarne
2) Zasady organizacji aparatu państwowego
• Monarchia i republika
• Systemy prezydialne i parlamentarne
• Systemy: parlamentarno-gabinetowy, gabinetowo-parlamentarny, prezydencki, mieszany, parlamentarno komitetowy
3) Struktury terytorialno-administracyjne państwa:
• Państwo unitarne
• Państwo złożone (federacja)
• Państwo autonomiczne

System prezydencki – zespół zasad prawno ustrojowych określający w szczególny sposób stosunki między parlamentem jako władzą ustawodawczą, prezydentem jako szefem państwa i zarazem szefem rządu oraz ministrami jako doradcami prezydenta i realizatorami jego polityki a także sądami jako organami sprawującymi wymiar sprawiedliwości i zarazem kontrolującymi konstytucyjność ustaw parlamentu oraz aktów prezydenta i innych organów administracyjnych.
Cztery podstawowe zasady tego systemu:
1) Prezydent jest głową państwa i zarazem szefem administracji, nie występuje premier rządu oraz rząd jako organ kolegialny.
2) Prezydent jest równorzędnym z parlamentem reprezentantem narodu, wybierany w wyborach powszechnych jak i parlament, prezydent jest politycznie niezależny od parlamentu
3) Nie jest on odpowiedzialny przed parlamentem, nie może być przez parlament odwołany
4) Prezydent, jaki jego ministrowie mogą być pociągnięci d odpowiedzialności konstytucyjnej.

System półprezydencki – to zespół zasad prawnoustrojowych, według, których posiadający szerokie uprawnienia osobiste prezydent jest powoływany niezależnie od parlamentu w wyborach powszechnych i powołuje rząd, który jest odpowiedzialny zarówno przed nim jak i przed parlamentem.
System ten nie jest systemem w pełni prezydenckim, chociaż daje osobistą władzę prezydentowi państwa, powołanemu niezależnie od parlamentu i mogącego śmiało uchodzić za przedstawiciela narodu to jednak nie rozdziela władzy ustawodawczej od wykonawczej, przeciwnie przewiduje formalny udział i aktywną rolę rządu w działaniach parlamentu.

System parlamentarno-gabinetowy – to system charakteryzujący się szczególnym stosunkiem do siebie 3 naczelnych organów państwa: parlamentu, prezydenta i rządu. W układzie tym prezydent będąc organem nieodpowiedzialnym politycznie, powołuje rząd licząc się przy tym z układem sił politycznych w parlamencie a rząd realizując władzę wykonawczą odpowiada przed parlamentem za swoją działalność i działalność prezydenta.
Główne zasady działania tego systemu:
1) Prezydent powołuje premiera i na jego wniosek innych członków rządu
2) Głowa państwa nie ponosi za swoją działalność odpowiedzialności politycznej. Instytucja kontrasygnaty każdy akt urzędowy głowy państwa musi być podpisany przez odpowiedniego członka rządu
3) Egzekutywa, aby działać skutecznie musi reprezentować większość parlamentarną
4) Rząd ponosi solidarnie odpowiedzialność zarówno za swoją działalność jak i za głowę państwa
5) Członkowie rządu i głowa państwa ponoszą odpowiedzialność konstytucyjną


System parlamentarno-komitetowy – zespół zasad ustrojowo politycznych, które w szczególny sposób określają stosunki między 3 naczelnymi organami państwowymi tj. parlamentem, głową państwa i rządem, w ten sposób, że parlament jako najwyższy organ państwowy bezpośrednio powołuje zarówno głowę państwa jak i rząd.
Cechy systemu:
1) najwyższa władza państwowa należy do parlamentu który reprezentuje lud jako całość i sprawuje władzę państwową na zasadzie wyłączności
2) rząd jest wybierany bezpośrednio przez parlament
3) rząd jest jedynie organem przez który parlament wykonuje swoje decyzje
4) rząd jest bezpośrednio podporządkowany parlamentowi i politycznie przed nim odpowiedzialny
5) głowa państwa nie może rozwiązać parlamentu przed upływem jego kadencji
6) kolegialna głowa państwa jest przez parlament bezpośrednio powoływana i politycznie przed nim odpowiada
7) głowa państwa jaki i członkowie rządu podlegają odpowiedzialności karno-sądowej, podobnie jak wszyscy obywatele i na równych zasadach.