Nauka o polityce

1. Cechy i definicja państwa i polityki
2. Systemy polityczne i typologia systemu politycznego.
3. Parlamentarna demokracja w ujęciu porównawczym. Jeden z najważniejszych system parlamentarno – gabinetowy.
4. Dwa inne systemy demokratyczne: - s. prezydencki ; - s. mieszany
5. Inne systemy: Szwajcaria – s. konkretu; Belgia – s. konsocjacyjny
(oparte na wzajemnym porozumieniu i uzgodnieniach)
6. Demokratyczne wybory – systemy wyborcze
7. Partie i systemy polityczne w państwach demokratycznych.
8. Systemy niedemokratyczne: - s.totalitarny ; s.autorytarny
9. Instytucja referendum w systemach demokratycznych
10. Sposoby przejścia od systemów niedemokratycznych do demokracji.

PAŃSTWO
Inaczej definicja państwa zostanie zdefiniowana przez socjologa, inaczej przez prawnika, a jeszcze inaczej przez ekonomistę.
Poniżej przedstawiona została definicja, która jest najbardziej uniwersalna i została zaakceptowana przez największą liczbę ludzi.
DEFINICJA
Państwo to szereg elementów:
1. Państwo jest organizacją polityczną.(cecha bez której nie mamy do czynienia z państwem, kierowanie społeczeństwem, rządzenie, aparat państwowy)
2. Państwo jest organizacją przymusową. (z jednej strony - należy się do niej przymusowo, od urodzenia – cecha definicyjna państwa i tylko państwa; z drugiej strony – państwo dysponuje środkami przymusu – urzędy, prawo, wymiar sprawiedliwości – cecha państwa – do obywatela, który naruszył prawo państwo może wystosować różne nakazy)
3. Państwo jest organizacją obejmującą całe społeczeństwo (cecha państwa i tylko państwa)
4. Państwo jest organizacją terytorialną (terytorialność – cecha państwa i tylko państwa – określone granicami, zwierzchność realizuje wobec ludności osiadłej na terytorium określonymi pewnymi granicami)
5. Państwo jest organizacją wyposażoną w swoisty aparat. (swoisty – czyli taki, który jest niepowtarzalny; aparat państwowy to oczywiście: Prezydent, Parlament, Rząd, Trybunał, Rzecznik, wojsko, urzędy – jest on zbudowany z organów przymusu, monopolizuje stosowanie przymusu)
6. Państwo jest organizacją spełniającą określone funkcje.(tzn.funkcje, które spełnia tylko państwo: obronność kraju, obrona granic terytorialnych, funkcje partnerstwa z innymi organizacjami politycznymi)
7. Państwo jest organizacją suwerenną. (oznacza niezależność, swobodę podejmowania decyzji np.pozwolić innym współdecydować o naszych sprawach, za możliwość współdecydowania o sprawach innych)
8. Państwo jest organizacją klasową. (klasowość – rozbicie na klasy – służy w większym stopniu określonej klasie społecznej, tej która ma władzę)

WYKŁAD II
Temat: Typologia systemów politycznych.
Pojęcie „polityka” ma bardzo wiele definicji i jest pojęciem o bardzo wielu znaczeniach. (polityka cenowa, polityka gospodarcza, polityka państwa).
Definicja polityki:
Polityka jest to świadoma i celowa działalność określonej grupy ludzi zmierzająca do zdobycia władzy, bądź do jej utrzymania, jeśli ta grupa ludzi władzę posiada, bądź też uzyskania wpływu na władzę, jeżeli nie ma się szans zdobycia tej władzy, a to po to aby realizować swój program społeczny i polityczny.

Z definicji wynika, że istotą polityki jest realizacja swoich zamierzeń, swojego programu, idei. A żeby to zrobić trzeba władzę zdobyć, bądź ją utrzymać, bądź wywierać na nią wpływ. Sprawa kręci się wokół władzy – bez władzy nie ma polityki.
Polityka realizuje się poprzez system polityczny.

System polityczny (Devid Eiston)
System polityczny to są:
1. Instytucje i organy
2. Regulujące ich działalność normy prawne
3. Utrwalone tradycją (przyjęte, zaakceptowane, powielane) zachowania ludzi
4. Takie instytucje i organizacje których istnienie nie wynika z normy prawnej a które odgrywają niesłychanie istotną rolę w polityce. np. partie polityczne – istnienie partii politycznej nie wynika z normy prawnej, powstają one wtedy gdy jest takie zapotrzebowanie.
Te cztery elementy muszą być ze sobą zespolone.

Obecny system panujący w Polsce to System Parlamentarno Gabinetowy.
Ile jest państw tyle jest systemów politycznych. Dwa takie same systemy polityczne mogą funkcjonować odrobinę inaczej.

Funkcjonowanie systemy politycznego zależy w dużej mierze od:
- otoczenia zewnętrznego
- otoczenia wewnętrznego
Żaden system polityczny nie działa w próżni.
Otoczenie zewnętrzne
Są to inne systemy polityczne, czyli inne państwa, z którymi ten system wchodzi układy, zależności, relacje, stosunki. Bardziej istotne jest to najbliższe otoczenie zewnętrzne. Czy otoczenie jest życzliwe, czy wrogie zależy w jaki sposób będzie działał system polityczny.

Otoczenie wewnętrzne
Jest to wszystko co składa się na jego społeczeństwo a co nie jest systemem politycznym. Z tym, że określenie, że coś jest nie polityczne jest bardzo ciężkie do określenia, bo coś co dla jednego jest nie polityczne dla drugiego jest jak najbardziej polityczne np. sytuacja dotycząca ilości dzieci, w Chinach jest to ograniczone ustawą w innych krajach nie.
Granice systemu politycznego są płynne. Mogą się one poszerzać lub zwężać.
W dziewiętnastym wieku nauka nie była sprawą polityczną. Lecz zmienia się to powstaje Komisja Edukacji Narodowej, powstają pierwsze szkoły państwowe. To pokazuje, że otoczenie wewnętrzne i system polityczny ewoluuje, jest płynny.

Trzeba sobie odpowiedzieć na pytania: czy w kraju jest zapotrzebowanie na partie polityczne i czy takie partie powstają, czy ludzie maja możliwość wyboru demokratycznego i czy z tego wyboru korzystają? Czy obywatele korzystają ze swojego prawa np. wyboru jeżeli nie to oznacza, że oddają prawa decydowania o losie kraju jakiejś mniejszości, mniejszość kreuje władzę.

Systemy polityczne się typologizuje i tak:
- demokratyczny,

Juan Junc – hiszpański politolog, który z 1964 roku powiedział: możemy się zgodzić na to, że istnieją systemy demokratyczne i systemy niedemokratyczne, ale nie można się zgodzić na to, że wszystko co niedemokratyczne określa się mianem totalitarnego.

Wśród demokratycznych mimo wielkiej różnorodności można wymienić:
- system parlamentarno gabinetowy
- system prezydencki
- system mieszany
Wyjątkiem jest Szwajcaria w której występuje system konwentu.

Systemy niedemokratyczne można stypologizować następująco:
- systemy tradycyjnie niedemokratyczne – rzadko spotykane, są to systemy które nigdy nie były demokratyczne, jeszcze się nie zdemokratyzowały np. Arabia Saudyjska
- systemy totalitarne – jest to wynalazek XX wieku, powstały jako bunt przeciw niedoskonałością systemu demokratycznego
- systemy autorytarne

Po czym możemy poznać, że jeden system jest demokratyczny a drugi nie?
Są pewne cechy które muszą występować łącznie a nie albo, albo, aby jakiś system nazwać systemem demokratycznym. Są to:
- muszą występować wolne uczciwie przeprowadzone wybory, do tych organów które stanowi prawo, bądź tworzy rząd (wolne to znaczy że każdy może wybierać i być wybierany)
- konieczność istnienia wolności słowa i stowarzyszeń. Prawo wyrażania swoich poglądów, bez przykrych dla niego konsekwencji, swoboda w powoływaniu partii politycznych, zrzeszeń, stowarzyszeń, zgromadzeń. Wolność wypowiadania się nie tylko słownie ale i na piśmie, cenzura nie może mieć miejsca.
- istnieją rządy prawa z poszanowaniem praw mniejszości. Jeżeli decyzją większości ogranicza się prawa mniejszości nie ma mowy o demokracji.
- władze rządzą i funkcjonują w ściśle określonym prawem kadencji – co nie oznacza, że po upływie kadencji władze te nie mogą się powtórzyć, identyczne.

Nie ma takiego kraju któryby był w 100 % demokratyczny, 100% demokratyzm występuje tylko w sferze naukowej. Demokratyczność jest cechą stopniowalną. Mamy do czynienia z dwoma państwami demokratycznymi, lecz jedno z nich jest bardziej demokratyczne iż drugie, ponieważ jest mniej incydentów przy wyborach lub w wypowiedziach swoich poglądów.

Wykład 3
SYSTEM PARLAMENTARNO-GABINETOWY
Demokracja parlamentarna – ciałem ustawodawczym tworzącym prawo jest parlament. Jest wtedy, gdy parlament ma wpływ w 100% lub prawie w 100% na tworzenie prawa. Prawo jest stanowione przez wybraną reprezentacje. Jeśli są inne demokratyczne upoważnione organy do tworzenia prawa to nie zaprzecza to parlamentarnej demokracji.

Poza tworzenie prawa do parlamentów należy również tworzenie rządów, czyli ciała wykonawczego państwa – choć nie w każdym sys. politycznym (w sys. prezydenckim nie należy to do parlamentu). Do parlamentu należy również kontrolowanie władzy wykonawczej.

Parlament stanowi prawo zawsze choć nie w 100% - Konstytucje mogą to uprawnienie parlamentu dzielić na inne naczelne organy państwa np. we Francji Prezydent może wydawać dekrety z mocą Ustawy, albo wszędzie tam gdzie Rada Ministrów lub Prezes Rady Ministrów może wydawać Rozporządzenia czy Zarządzenia (są to akty prawne niższego rzędu).

Polska jest przykładem państwa w którym Demokracji Parlamentarnej Konstytucja daje część uprawnień prawotwórczym zarówno głowie państwa jak i władzy wykonawczej, ale Ustawy i mniej więcej 98% prawa należy do wybranej reprezentacji.

Czym demokratyczne Parlamenty świata różnią się między sobą?
- są parlamenty które tworzą władze ustawodawczą
- są parlamenty które nie tworzą władzy ustawodawczej
- wśród tych które tworzą władze ustawodawczą są parlamenty które mają na to wyłączność, i są również takie które tym uprawnieniem dzielą się w pewnym zakresie z głową państwa ( w Polsce Prezydent daje kandydata na szefa rządu, ten dobiera sobie ministrów z którymi chce współpracować a parlament może to zatwierdzić lub nie).
- jedne parlamenty są jednoizbowe a inne dwuizbowe – nie jest to prawdą, iż parlamenty dwuizbowe są bardziej demokratyczne.

Z czego wynika istnienie drugiej izby czyli Senatu?
Istnieją trzy powody a w Polsce wystąpił czwarty niepisany dla których powołuje się drugą izbę parlamentu:
- najstarsze uzasadnienie mówi, że jest to pozostałość historyczna, dawnych przywilejów – nikt tego nie likwidował bo kocha się tradycję i nikomu to nie przeszkadzało.
- najczęściej drugą izbę powołuje się na takiej zasadzie, że traktuje się ją jako izbę dojrzałej refleksji, czyli co wychodzi niedoskonałe z pierwszej izby zawsze można poprawić w drugiej ( do Senatu wybierani są ludzie starsi – są pewne ograniczenia wiekowe)
- wynika z federacyjnego charakteru państwa – czyli w takim państwie gdzie są dwa poziomy państw, gdzie istnieją dwie struktury wyposażone w suwerenność
- dwie izby pojawiły się po odzyskaniu niepodległości czyli ok. 1918 roku, po II wojnie światowej senat został zlikwidowany bezprawnie – decyzją polityczną a nie decyzją Parlamentu o czym mówiła Konstytucja, potem decyzją polityczną zostało wywołane reaktywowanie Senatu (pomysł powstał przy Okrągłym Stole)

Czym różnią się współczesne Parlamenty Świata?
Parlamenty różnią się sposobem traktowania mandatu: są P przyjmujące mandat tzw. wolny tz oddając głos na kogoś upoważniamy go do głosowania we własnym imieniu, zgodnie ze swoim poglądem na ten temat a nie wyborcy, a są P które mandat imperatywny czyli mandat ten nie daje swobody wybranemu parlamentarzyście jest on tylko przedstawicielem – by przenosić głosy wyborców, czyli w każdej sytuacji musi wyborców pytać o zdanie.
P różnią się czymś co nie wynika z normy prawnej a z pewnego rzeczywistego układu sił: są P wyraźnie zdominowane i są P wyraźnie sfragmentaryzowane. Zdominowany tz. że tylko dwie siły polityczne wypełniają 100 % izby (Stany Zjednoczone Republikanie i Demokraci). S sfragmentaryzowane czyli obsadzone przez większą ilość sił politycznych.
Różnią się również stosunkiem do immunitetu tj. wielkością, jakością i sposobem zrozumienia, czy immunitet ma parlamentarzysta czy immunitet ma sprawa. Czy immunitet dotyczy wszystkich spraw czy tylko określonych spraw. Czy immunitet kończy się w momencie zakończenia bycia parlamentarzystą, czy wykracza poza czas bycia parlamentarzystą.
Różnią się pozycją przewodniczącego P: są P gdzie przewodniczący jest nikim, nie ma żadnych władczych uprawnień jedynym uprawnieniem jest to że jeżeli z głosowania wyniknie równa liczba głosów to do niego należy decyzja na którą stronę przechylić szalę, ma funkcje czysto organizacyjne. Ale są P w których przewodniczący ma uprawnienia władcze wynikające z pełnionej funkcji np. własną suwerenną decyzją dobiera Sekretarza Sejmu, Marszałek jest drugą osobą w państwie, jeśli by się coś stało z Prezydentem to on przejmuje jego funkcję do czasu wyboru następnego Prezydenta, może sam interpretować statut.
P różnią się sposobem samej pracy: są P które pracują na sesjach i każda sprawa od początku do końca omawiana jest na plenum Sejmu a są takie P że 98 % spraw przygotowywana jest w komisjach a na plenarne obrady ten projekt idzie tylko pod głosowanie.
P różnią się sposobem głosowania.

SYSYETM PARLAMENTARNO GABINETOWY
Jest jednym z trzech demokratycznych systemów rządów.
Istota systemu PG
Istotą systemu PG jest to, że to P tworzy władze wykonawczą, P ją kontroluje i władza wykonawcza w systemie PG żyje tak długo jak długo P jej na to pozwoli.

W systemie PG nie jest ważne to czy P dzieli się z kimś wyborem rządu, tym kimś może być Prezydent, ważne jest to że to do Parlamentu należy decydujące zdanie w tej kwestii. Nie jest istotne, że to Prezydent proponuje kandydaturę Premiera ważne jest to że P na tą kandydaturę musi się zgodzić.

Właściwość systemu PG
- tworzy władze wykonawczą
- kontroluje władze wykonawczą
- odwołuje władze wykonawczą
- władza wykonawcza nie może trwać dłużej niż ten Parlament
- całość lub niemal całość władzy wykonawczej należy do rządu
- w tym systemie Prezydent ma ograniczone uprawnienia

Czym przejawia się przewaga Parlamentu nad władzą wykonawczą:
1. Parlamentarna Inwestytura – to jest głosowanie nad powstaniem władzy wykonawczej.
2. Wotum nieufności – jest to taka instytucja która tkwi w izbie od początku do końca, wniosek powstaje w izbie, głosowany jest w izbie i jeżeli jest większość dla wniosku o wotum nieufności to rząd pada. Istotą wotum nieufności jest to, że jest instrumentem w rękach mniejszości parlamentarnej.
3. Wotum zaufania – głosuje nad tym izba i większość decyduje co się z tym wotum zaufania dzieje. WZ jest instrumentem w rękach szefa rządu. O WZ do izby wnioskuje szef rządu. W przypadku podjęcia decyzji która w pierwszej fazie spowoduje w w kraju będzie gorzej a dopiero za jakiś czas stanie się lepiej premier nie chce brać na siebie całej odpowiedzialności za tę decyzję i chce żeby w tym działaniu poparła go większość izby. A tym samym ta izba bierze na siebie część odpowiedzialności za tę decyzję.

Aby zahamować ciągłe zgłaszanie wotum nieufności stosuje się różne instrumenty:
- wprowadza się pewną określoną liczbę posłów którzy muszą podpisać się pod wnioskiem o wotum nieufności żeby wniosek był głosowany.
- wprowadza się przymus upływu czasu między wpłynięciem wniosku a głosowaniem
- wprowadza się konieczność upływu czasu między głosowaniem na już przegłosowanym negatywnie wnioskiem.

Wykład 4
SYSTEM PREZYDENCKI
Istota SP.
Istotą tego systemu jest to, że istnieje ścisły podział władz, a może bardziej istotą tego systemu jest to, że przy oddzieleniu władz uprawnienia każdej z niej są ściśle i dokładnie sprecyzowane. Władze nie tylko są od siebie oddzielone ale uprawnienia każdej z nich są ściśle sprecyzowane. Co jest przypisane jednej władzy nie należy do drugiej.

Fred Bridds emerytowany profesor z Uniwersytetu w Ajoła zaproponował następującą formułę SP.
Nazwijmy Systemami Prezydenckimi takie systemy i tylko takie gdzie szef władzy wykonawczej i głowa państwa to ta sama osoba wybrana na obie funkcje w tym samym wyborze na tożsamą kadencję dla tych samych funkcji.

Rzadko w SP jest Prezydent i Premier choć czasem zdarza się tak, że Prezydent powołuje Premiera. Funkcja Premiera w SP sprowadza się do pierwszego pomocnika Prezydenta. Premier w SP występuje wtedy najczęściej gdy ten system jest na etapie powstawania, które demokratyzuje się dopiero i to demokratyzuje od góry czyli nie przy zgodzie społeczeństwa czy etapu ewolucji tylko wcześniej niedemokratyczna góra zaczyna się demokratyzować wcześniejszą decyzją niedemokratycznych władz, które były pod jakimś tam zewnętrznym naciskiem.

Prezydentowi wolno powołać każdego z władzy wykonawczej, od niego zależy powołanie rządu i jego odwołanie.

Szefem władzy wykonawczej w SP jest Prezydent.

Co należy do Prezydenta?
1. Jest szefem władzy wykonawczej
2. Jest władzą wykonawczą bez jego woli i decyzji nic się nie dzieje
3. Jest głową państwa – reprezentuje państwo na zewnątrz
4. Jest naczelnym dowódcą sił zbrojnych.

Wszystko co należy do rządzenia należy do Prezydenta, władza ustawodawcza nie może narzucić Prezydentowi jak ma prowadzić politykę, w jakim kierunku i jakie ma podejmować decyzje.

Władza wykonawcza wywodzi się z wyboru obywateli, a nie z decyzji większości parlamentarnej, dlatego nie może być odwołana przez władze ustawodawczą ale znaczy to również że władza wykonawcza nie wpływu na kadencję władzy ustawodawczej, na to czym się władza ustawodawcza zajmuje, kiedy się zbiera i nad czym obraduje ponieważ ich uprawnienia są oddzielone.

Co należy do władzy ustawodawczej np. Kongresu Stanów Zjednoczonych?
1. Stanowienie prawa, uchwalanie ustaw – a najważniejszą jest ustawa budżetowa. Cała kontrola państwa pod względem finansowym należy do władzy ustawodawczej. Gdy uchwala się budżet to Prezydent jest zobowiązany do wywiązania z założeń tej ustawy. Gdy Prezydent wyda pieniądze inaczej niż było to w ustawie budżetowej to łamie wtedy prawo i podlega ipicznetnowi jest to jedyny sposób na odwołanie Prezydenta.
2. Kongres ma prawo veta w stosunku do nominacji Prezydenta na najwyższe stanowiska, Kongres ocenia czy dany człowiek nie naruszył w przeszłości prawa albo nie dokonał w przeszłości jakiegoś niemoralnego czynu, a nie z tego powodu, że dana osoba im nie odpowiada ze względów politycznych. Zawetowanie nie oznacza podania innej osoby na to stanowisko.
3. Kongres posiada prawo do wypowiadania wojen i zawierania pokoju, ale robi tę wojnę i doprowadza do takiej sytuacji Prezydent. Jeżeli trzeba użyć sił Stanów Zjednoczonych nagle i szybko to jest to możliwe ale Prezydent o okresie 60 dni od momentu podjęcia działania uzyskać akceptację Kongresu.

Prezydent ma prawo weta zawieszającego ustawę. Prezydent może zawetować każdą ustawę. Zawetowana przez Prezydenta ustawa jest częściowo zmieniana przez Kongres. Aby zminimalizować ryzyko zawetowania ustawy Kongres „doczepia” do ustawy artykuły kompletnie nie związane z tematem, a na których zależy Prezydentowi. Prezydent nie może wetować części ustawy może wetować całą albo w ogóle.

W SP nie istnieje wotum nieufności, wotum zaufania, parlamentarna inwestytura ponieważ władza wykonawcza pochodzi z wyborów powszechnych.
Prezydent nie odpowiada politycznie, odpowiada natomiast Konstytucyjnie, Kongres nie może odwołać Prezydenta bo mu się nie podobają jego rządy. Odwoływanie Prezydenta jest to udowadnianie jego winy, orzekaniem o winie. Impiczment.

Komisja Sprawiedliwości przygotowywuje wniosek o odwołanie Prezydenta, gdy ten wniosek przygotuje, przenosi ten wniosek do izby reprezentantów, która go głosuje. Jeżeli otrzyma 2/3 głosów przechodzi do Izby Wyższej i tam aby odwołać Prezydenta w trakcie trwania kadencji potrzebna jest za 2/3 Izby.

Jakie są różnice między co do istoty systemu Prezydenckiego i systemu Parlamentarno Gabinetowego?

SYSTEM MIESZANY
System mieszany powstał we Francji w roku 1958 w Konstytucji wówczas uchwalonej został sformułowany. Przedtem we Francji był system Parlamentarno Gabinetowy. Ale źle się zaczęło dziać, co rząd zaczynał działać to znajdowała się większość w tej samej izbie aby uchwalić wotum nieufności. Generał De Gol został zaproszony do Paryża i poproszony o ustabilizowanie państwa. Wówczas De Gol zgodził się ale pod warunkiem, że sformułuje system taki jaki będzie uważał za stosowny, który nie pozwoli w bardzo krótkim czasie doprowadzić państwo do porządku i stabilizacji.

System polegał na tym, że przyznano wielkie uprawnienia Prezydentowi. De Gol w ciągu dwóch lat zrobił w kraju porządek.
Jest to niesłychanie trudny system polityczny przede wszystkim dla rządu. Istotą systemu mieszanego jest podwójna egzekutywa czyli władza wykonawcza oraz podwójne podporządkowanie rządu.
Nigdy w tym systemie Prezydent nie jest szefem władzy wykonawczej. Prezydent jest szefem, głową państwa, ale szefem władzy wykonawczej jest Premier. Władzą wykonawczą jest Prezydent i władzą wykonawczą jest rząd na czele z Premierem. Są to dwie odrębne władze wykonawcze.
Rząd z jednej strony jest podporządkowany Prezydentowi a z drugiej strony podporządkowany jest Parlamentowi ale to rząd z Premierem na czele.
Władzą jest rząd i Prezydent, szefem rządu jest Premier. Premiera mianuje i odwołuje tylko i wyłącznie Prezydent. Nie ma Premiera bez aktu woli Prezydenta. Premier dobiera sobie sam rząd. Następnie Premier z wybranym rządem musi otrzymać inwestyturę. Kiedy nie ma większości w Izbie dla powstania tego rządu, wtedy decyzję podejmuje Prezydent, może zmienić tego Premiera, a może ponownie mianować tego samego, a on dobiera sobie skład rządu najprawdopodobniej teraz inny i ponownie musi uzyskać akceptację Zgromadzenia Narodowego. Tak mogą się bawić nie dłużej niż rok, potem Prezydent może rozwiązać Parlament.
Jeżeli będzie wotum nieufności dla rządu, i wniosek ten przejdzie pada rząd, a Premier zostaje. A Premier na nowo dobiera sobie rząd. Jak Prezydent odwoła Premiera to automatycznie pada cały rząd.
W tym systemie większość wyborców swoją wolą wybiera prawicowego Prezydenta i lewicową większość izby. I taki okres nazywa się okresem współzamieszkiwania.

Referendum we Francji jest w rękach Prezydenta. On decyduje kiedy zwołać, czy zwołać, czy przeprowadzić i na jaki temat.

WYKŁAD 5
Gdy mówimy o systemach politycznych to mówimy przede wszystkim o naczelnych organach państwa i budowie i wzajemnych relacjach między nimi. Wzajemne relacje między władzą wykonawczą a ustawodawczą.

Dla systemu Parlamentarno Gabinetowego nie ma znaczenia to czy przez Parlament wybierany jest tylko Premier czy Premier i cały rząd czy cały rząd z Premierem na czele.
To są właśnie warianty systemu które różnią np. Anglię, Niemcy i Polskę.

Jest jedno miejsce na świecie gdzie istnieje system inny niż w pozostałym demokratycznym świecie jest to Szwajcaria i system jaki tam istnieje nazywa się systemem Konwentu, czyli są to rządy zgromadzenia. Ten system nie mieści się w żadnym systemie dotychczas przez nas poznanym.
Sam system powstał już w roku 1793 we Francji a stworzony został przez Jakobinów.

Istota systemu Konwentu:
1. Brak podział władzy – społeczeństwo wybiera Parlament w wyborach wolnych i demokratycznych i w zasadzie to już wszystko. Parlament z własnego grona wybiera siedmioosobową Radę Federalną, która jest rządem, osoby te pełnią funkcję ministrów. Oni sprawują funkcję polityczne. Z racji tego, że są wybierani przez Parlament i wywodzą się z Parlamentu robią dokładnie to wszystko co Parlament im każe czy pozwala. Oni działają na zasadzie umocowania Parlamentu i jego dyrektyw.
W systemie Konwentu Parlament na rok wybiera z pośród siebie dwie osoby które będą pełnić funkcję Prezydenta i wice Prezydenta. Każda z tym osób na własny zakres działania zlecony przez Parlament.
W Szwajcarii mamy najczęściej do czynienia z demokrację bezpośrednią, znaczy to, że społeczeństwo często podejmuje różnego rodzaju decyzje w drodze referendum.
W zasadzie rząd Federacji zajmuje się tylko paroma płaszczyznami życia: polityką zagraniczną, polityką międzynarodową i obronnością kraju. A cała reszta jest rozstrzygana w Kantonach przez władze Kantonalne a w ramach tego duża część spraw konsultowana jest ze społeczeństwem w drodze referendum.
Są różne poziomy tego referendum tj. od referendum federacyjnego czyli ogólnokrajowego poprzez kantonalne, lokalne, wiejskie.

DEMOKRACJA KONSOCJACYJNA
Szwajcaria jest dobrym przykładem na to, że przy pewnych rozwiązaniach wymagających wielkiej dojrzałości od społeczeństw a przede wszystkim wielkiej dojrzałości klasy politycznej mimo tak wielkich istniejących powodów i przyczyn do niestabilności demokratycznego systemu uważana jest za jeden z najstabilniejszych systemów. Demokracja Konsocjacyjna jest takim rozwiązaniem rządzenia które pozwala na stabilność demokratycznej władzy w niezwykle poważnie zróżnicowanym społeczeństwie. O DK mówi się, że jest pewnym sposobem rozwiązań w zakresie rządzenia stosowanym przy dobrym do zastosowania tam gdzie istnieją zróżnicowane społeczeństwa (mówimy tutaj o zróżnicowaniach wrodzonych). Zwłaszcza wtedy gdy z tego zróżnicowania mogą wynikać jakieś konflikty społeczne. DK ma wyrównywać to co ten podział powoduje. Jest to demokracja oparta na wzajemnym porozumieniu, uzgodnieniach ale one nie mogą wynikać z dobrej woli większości one muszą być wpisane do Konstytucji i wprowadzona w obieg praktyczny, umocowana w obyczaju, musi stać się praktyką życia codziennego tego podzielonego społeczeństwa. DK jest demokracją u której podstawy leży przyjęcie zasady, że nigdy większość nie może przegłosować w sposób ostateczny mniejszości. Jest to demokracja oparta na rezygnacji z decyzji większości. DK działa w oparciu o zasadę uzgodnionego kompromisu. Jest to rezygnacja z demokracji większościowej. DK wymaga dużej dojrzałości społecznej szczególnie tych którzy posiadają przewagę i z czegoś muszą zrezygnować na korzyść mniejszości.
DK opiera się na czterech podstawowych zasadach:
1. Zasada że w rządzie zasiadają przedstawiciele wszystkich grup podziału.
2. Wszystkie grupy podziału korzystają z prawa weta w stosunku do decyzji większości.
3. Proporcjonalnego rozdziału czy to w wyborach czy to w decyzjach czy to w pieniądzach tego co do podziału jest – zasada proporcjonalnego podziału.
4. Zasada daleko posuniętej autonomii wspólnot. To znaczy, że państwo pozostawia olbrzymi zakres spraw których nie podejmuje decyzji tylko decyzję podejmują wspólnoty, grupy podziału.

Z jednej strony przynależność do jednej grupy a z drugiej strony równie silne poczucie przynależności do większej całości.

Liban jest przykładem państwa w którym po odzyskaniu niepodległości dwie grupy podziału, czyli chrześcijanie i protestanci uznali, że dobrze jest zbudować swoją państwowość w oparciu o Demokrację Konsocjacyjną. I tak też zrobiono. W Konstytucji wprowadzono zasadę, że Premierem będzie zawsze muzułmanin, Prezydentem będzie zawsze chrześcijanin, że rząd będzie równo podzielony przez obie wspólnoty itd. I co się stało? Mianowicie na początku tej DK podziały były równe ale z biegiem lat tej względnej równowagi nie było. Na skutek szybszego przyrostu naturalnego muzułmanów po 20 latach grupa podziału muzułmańska liczyła ponad 70%, podczas gdy druga odpowiednio mniej. I znalazło się kilku fundamentalistów, którzy stwierdzili, że nie ma powodów rezygnować z czegoś co nie burząc demokracji da im więcej dobrego, będzie lepszym rozwiązaniem dla nich. Dołączył się do tego cała geopolityka. W rezultacie DK rozpadła się i trudno jest dziś powiedzieć, że Liban jest państwem demokratycznym.

Irlandia Północna jest przykładem państwa na kraj w którym powinno się zastosowań DK, ale się nie stosuje. Gdy w 1921 roku Irlandia odzyskiwała niepodległość pojawił się problem co zrobić z Łinsterem (Północna prowincja kraju), gdzie większość stanowili Protestanci. Postanowiono, że przyzna się niepodległość Irlandii ale bez Łinsteru. Reszta stała się Republiką Irlandii, a tych 6 hrabstw usytuowanych na północy Irlandii pozostał przy Koronie. Być w Irlandii PŁ w Łinsterze Protestantem to znaczy być potomkiem osadników brytyjskich w Irlandii – tych najeśćców. A Katolicy są potomkami Irlandczyków oni nie chcą należeć do Korony Brytyjskiej traktują to tak jakby Korona ich jeszcze raz najechała. Oni chcą należeć do Republiki Irlandii. Konflikt jest nie do rozwiązania przy demokracji większościowej. Wszystko będzie przegłosowane po myśli protestantów.

Jakie być powinny spełnione warunki aby DK się przyjęła?
1. Tam gdzie nie ma dużej rozbieżności w grupach podziału, jeżeli jest względna równowaga to jest łatwiej.
2. Zależy to od czynników historyczno kulturowych. Czy poczucie wspólnoty jest silniejsze od poczucia odrębności.
3. Zależy od trafnych rozwiązań Konstytucyjnych, od dobrze zbudowanego prawa, prawo precyzyjne, nie pozostawia luk prawnych i różnych interpretacji prawa. Musi chronić grupy podziału a jednocześnie nie może paraliżować rządzenia.
4. Zależy od sytuacji i stosunków międzynarodowych. Łatwiej jest gdy jest się otoczonym przez przyjaciół – otoczenie zewnętrzne.
5. Zależy to od dobrej polityki przywódców. Zdolność do kompromisów w tym systemie jest niemalże wmontowana w niego.
Wykład 6
SYSTEMY WYBORCZE DO PARLAMENTÓW
Co musi zaistnieć żebyśmy mówili, że wybory były demokratyczne?
1. Wolne – patrzymy z dwóch punktów widzenia: czy wybieramy, czy jesteśmy wybierani, czyli bierne i czynne prawo wyborcze. Wolne od nacisków, od presji, ograniczeń swobody decyzji kogo wybieramy, na kogo głosujemy, muszą te wybory być tajne – ta tajność jest gwarancją wolnego wyboru. Wszyscy obywatele uprawnieni mogli wystawiać swoją kandydaturę pod osąd społeczny. Wybory nie są wolne jeżeli jakieś partie lub osoby są wyłączone arbitralnie z prawa do wystawiania swoich kandydatów. Ta wolność na przestrzeni lat ewoluuje, zmienia się na lepsze.
2. Równe – każdy ma tyle samo głosów i jednakowo są one ważne.
3. Bezpośrednie – wyborcy wybierają bezpośrednio członków Parlamentu a nie elektorów którzy później będą wybierać tą reprezentację Parlamentarną. Od bezpośredniości są wyjątki np. do Izby Wyższej w Niemczech czyli do Bundesradu wybory nie odbywają się bezpośrednio. Do Bundesradu delegują przedstawicieli rządy poszczególnych Landów. Dlatego zdarza się, że te dwie Izby w Niemczech mają inne większości polityczne.
4. Powszechne – udział jest dostępny dla wszystkich obywateli uprawnionych do głosowania. Wyłączeni od głosowania są ubezwłasnowolnieni – są to osoby skazane prawomocnym wyrokiem sądu poparte orzeczeniem lekarskim. Osoby te nie mogą decydować samodzielnie i podejmować czynności prawnych i wszelkich innych.

My w tych wyborach dokonujemy dwóch bardzo ważnych rzeczy:
1. Wyłaniamy reprezentację społeczeństwa.
2. Wyłaniamy ciało które potem tworzy rząd – czyli wybieramy ciało które będzie stanowić jakąś stabilną większość.
Te dwa w/w punkty są w pewnym sensie ze sobą sprzeczne. Ponieważ im bardziej reprezentacyjny Parlament czyli tych partii politycznych jest więcej tym trudniej stworzyć silny rząd. Jak reprezentacja jest mniejsza rząd staje się mocniejszy ale wiele Partii politycznych mniejszych nie ma swoich reprezentantów w Parlamencie.
Dlatego system wyborczy ma stworzyć najbardziej optymalne możliwości do złagodzenia tej sprzeczności. Żeby z jednej strony wybrać jak najszerszą reprezentację społeczeństwa a z drugiej strony umożliwić tworzenie większości parlamentarnej do utworzenia rządu i do stabilnego rządzenia.
SYSTEMY WYBORCZE
We współczesnym świecie demokratycznym istnieją dwa podstawowe systemy wyborcze:
1. Systemy większościowe.
2. Systemy proporcjonalne.

Są dwie podstawowe między nimi różnice:
1. Dotyczy okręgów wyborczych – w systemach większościowych okręgi są jednomandatowe tzn. że z jednego okręgu wychodzi jeden deputowany, w systemach proporcjonalnych okręgi są wielomandatowe. Istnieją od tego wyjątki: może się zdarzyć że mamy system większościowy ale dwumandatowe okręgi lub trzymandatowe (wybory do Senatu w Polsce). W systemach większościowych regułą są okręgi wielomandatowe ale może się zdarzyć (Izrael) gdzie nie podziału na wiele okręgów wielomandatowych tylko cały kraj jest jednym okręgiem wielomandatowym
2. Różnią się sposobem przydzielania mandatów. W systemach większościowych mandat w okręgu dostaje ten który uzyskał największą ilość głosów. W systemie proporcjonalnym mandat przydziela się listom wyborczym a nie ludziom proporcjonalnie do liczny uzyskanego poparcia w okręgu. A potem o wejściu decyduje ilość uzyskanych głosów na danej liście.

Podstawowe przykłady i warianty tych systemów.
Systemy większościowe
Istnieją dwa warianty najczęściej powielane sys większościowego:
1. Większości względnej (wariant Brytyjski) – jest to ta większość gdy ktoś ma więcej niż ktoś inny (więcej niż każdy pojedynczy inny). W Wielkiej Brytani wybory są tylko do Izby Gmin. W IG jest 650 gmin dlatego cały kraj jest podzielony na 650 okręgów jednomandatowych i z każdego okręgu do IG wchodzi ta osoba która otrzymała najwięcej głosów. Wybory takie są tanie. Wybiera się tylko raz. Taki system generuje duże partie. Jest łatwo o stabilną większość w Parlamencie. Minusem jest to że np. osoba która wygrała w tym okręgu otrzymała 30 % głosów to tym samym aż 70 % społeczeństwa nie popiera tego kandydata i nie ma swojego reprezentanta w IG. Taka izba jest mało reprezentatywna. Wielka Brytania niweluje to tym, że dana osoba wybrana w danym okręgu reprezentuje interesy swojego okręgu a nie tylko partii politycznej.
2. Większości bezwzględnej (Francja) – jest to więcej niż połowa. Czyli żeby wejść do izby to trzeba w danym okręgu jednomandatowym otrzymać więcej niż wszyscy pozostali łącznie. We Francji wybiera się tak tylko do Zgromadzenia Narodowego (Sejm). W ZN jest 577 miejsc więc kraj dzieli się na 577 okręgów jednomandatowych. W pierwszej turze wyborów wybranych zostaje zaledwie 20-30% ogółu ZN, ponieważ w tych okręgach te osoby otrzymały ponad 50% głosów. Pozostałe osoby walczą w drugiej turze wyborów. Druga tura odbywa się zawsze dwa tygodnie po pierwszej turze wyborów, cokolwiek jest planowane na ten czas musi ustąpić wyborom. Do drugie tury mają prawo przejść ci którzy w pierwszej turze otrzymali co najmniej 12,5% głosów. Do drugiej tury wchodzi dwóch kandydatów. Do pierwszej tury kandydują wszystkie partie polityczne nawet te najmniejsze jest to świetny sposób promowania partii politycznej. Wiadomo że przed pierwszą turą istnieją porozumienia wyborcze między siłami politycznymi, we Francji jest czysty podział na lewice i prawicę. Plusem jest to że ten parlament jest bardziej reprezentatywny. Minusem są koszty, im bardziej reprezentatywna izba tym trudniej o stabilny rząd.

System proporcjonalny
Różnią się między sobą tym że można je usytuować od najbardziej skrajnie proporcjonalnych do umiarkowanie proporcjonalnych. Reguły pozostają takie same tz. okręgi lub okręg są zawsze wielomandatowe. Jest wiele okręgów wielomandatowych – jest to reguła, lub kraj jako jeden okręg wielomandatowy (Izrael i Holandia). W Izraelu wystarczy 0,8 % głosów aby wejść do Parlamentu a w Holandii jeszcze mniej. Im bardziej skrajnie proporcjonalny system tym większa szansa dla małych partii politycznych.
Istnieją sposoby ograniczania tej proporcjonalności:
1. Podzielenie kraju na wiele okręgów.
2. Wprowadzenie progu który trzeba przekroczyć aby lista była brana pod uwagę podczas przydzielania mandatów. (5% w Polsce).
3. Sposób przyznawania mandatów w okręgach. Zawsze wychodzą jakieś resztki w momencie przyznawania mandatów poszczególnym partiom, sposób przyznawania tych resztek może odebrać lub dać dodatkowy mandat. Kiedyś było tak że ta partia która dostała największą ilość głosów dostaje wszystkie resztki było to w skali kraju, lub w okręgu wszystkie resztki dostawała partia która miała najwięcej resztek. Teraz mamy taki system że odbiera się dużym partiom politycznym przekazując resztki małym partiom.
4. Są to listy krajowe – polegało to na tym, że kandydaci którzy nie dostali się w okręgu do parlamentu to mogą wejść do parlamentu z listy krajowej.

Wykład 7
Partie polityczne
Dzisiejsze partie polityczne określa się jako partie masowe. Istota mosowości partii to że ich działalność interesuje masy. I w momencie propagowania danej partii przed wyborami ludzie nie związani z partią pomagają w programowym propagowaniu np.: drukują ulotki, roznoszą je.

Partie dzisiaj klasyfikuje się wg pewnych przeciwieństw.
1. Partie skonsolidowane i partie luźne – skonsolidowana to taka partia która ma wyraźnie zaznaczone członkostwo, z członkostwem wiążą się obowiązki doraźne i codzienne (składki, zebrania, ewidencjonowania swojej obecności partii itp.), istnieje bardziej rozbudowana struktura aparatu partyjnego (komitet centralny, biuro polityczne, przewodniczący partii, sekretarz), struktury terenowe (wojewódzkie komitety, powiatowe itp.) ich przeciwieństwem są partie o charakterze luźnym. Nie nic takiego jak zapisywanie się do partii, składanie deklaracji, ewidencjonowanie. Za członka danej partii uważa się w danym momencie tego kto oddał głos na tę partię w wyborach (w prezydenckich na kandydata tej partii, bądź na kandydatów do Kongresu w USA). Nie ma legitymacji i składek partyjnych.
Partie polityczne stworzone są do tego aby „grzebać, babrać się” w polityce. W partiach luźnych istnieje mini aparat partyjny (mini w znaczeniu wielkości, struktury i jego liczebności oraz działanie). To są aparaty które działają permanentnie – czyli bez przerwy. Aparat partyjny magazynuje wszystkie dokumenty, przed wyborami zgłaszani są kandydaci i nie jako z urzędu ważniejsi przedstawiciele partyjni, robiona jest prodaganda itd.
2. Podział na partie ideologiczne a pragmatyczne.
Ideologiczne to te które mniej lub bardziej precyzują ideologie czy też światopogląd. Ideologicznymi partiami będą te partie, które w nazwie mają chrześcijańskie, katolickie lub mówią wyraźnie o jaki światopogląd czy ideologie będą działać np. w partiach komunistycznych (światopogląd marksistowski).
Pragmatyczne to te które przedstawiają krótszą perspektywę np. w najbliższym czasie lub najbliższe dziesięciolecie. Formułują konkretny program, co i kiedy trzeba zrobić za naszego życia i ich funkcjonowania a nie w ogóle. Nie urządzają świata który będzie po nas i bez nas. Obie partie amerykańskie są partiami o charakterze pragmatycznym, w Polsce większość partii podobnie jak w Stanach jest pragmatycznych. Jest tendencja w świecie odchodzenia od partii ideologicznej. Partie które mają w nazwie chrześcijańskie, katolickie również odchodzą od poglądów ideologicznych. A mając taką nazwę chcą podkreślić swoje korzenie i historię.
3. Partie klasowe a ogólnonarodowe.
Ogólnonarodowe to nie oznacza że wszyscy obywatele ją popierają. To oznacza, że partia w swoim programie odwołuje się do całego społeczeństwa. Formułuje program ogólnospołeczny.
Partie klasowe program mają taki który w swojej znakomitej części dotyczy jakby postulatów i rozwiązań jednej klasy społecznej i tam w tej klasie przez swoje hasła i też program szukają i zwolenników i wyborców.
Dzisiaj jest tendencja do kierunku partii ogólnonarodowych. Dlatego, że partie klasowe nigdy nie wygrały wyborów, ponieważ w żadnym dzisiejszym społeczeństwie nie ma takiej klasy tak liczebnej która mogłaby dać zwycięstwo w wyborach. (W Polsce jedyną partią klasową jest PSL).
4. Partie ogólnokrajowe a partie sektoralne (regionalne, etniczne).
Ogólnokrajowe są to partie
Sektoralne są ograniczone do jakiegoś terytorium albo do pewnej grupy ludzi osadzone w pewnej części terytorium. Takie partie są nieliczne (w Polsce mniejszość niemiecka).

Systemy partyjne.
Przyjmuje się, że w skład systemu partyjnego wchodzą wszystkie legalnie istniejące w danym kraju partie oraz wzajemne relacje, powiązania między tymi partiami a także relacje między tymi partiami a państwem.
Systemy partyjne klasyfikuje się w 4 grupy:
1. Systemy niepartyjne są to takie systemy w których bądź w ogóle nie ma partii politycznych bo nie mogą istnieć, bądź w ogóle nie zostały dopuszczone do funkcjonowania, albo gdy kiedyś istniały i zostały zlikwidowane, zakazane (Arabia Saudyjska). Taka sytuacja systemów niepartyjnych występuje w trzech rzeczywistościach:
- w tradycyjnych monarchiach,
- w dyktaturach wojskowych,
- teokratyczne dyktatury religijne.
2. Systemy zmarginalizowanych partii. Ten system występuje w trzech wariantach:
- w tradycyjnych monarchiach, trzeba stać się nowoczesną monarchią, w związku z czym powołuje się do życia odgórnie przez monarche partię polityczną, nie działa ona na terenie całego kraju tylko w określonej jego części.
- w dyktaturach wojskowych kiedy robi się przewrót wojskowy to pierwsza rzecz zamyka się możliwość szerokiego działania politycznego, albo delegalizuje się wszystkie partie albo te które stanowią potencjał opozycji, a zostawia przy życiu te pro- dyktatorskie
- teokratyczne dyktatury religijne (Iran)
3. Systemy partii państwowych. Są to takie partie które są zrośnięte z państwem w taki sposób że na zasadzie, że na normalnych zasadach normalnymi metodami demokratycznymi nie można odsunąć tych partii od władzy. W historii występowały 3 warianty:
- dyktatury jednopartyjne KPZR
- systemy partii hegemonicznej istnieją inne partie ale jedna jest zrośnięta z państwem i w trwały sposób rządzi PZPR, Komunistyczna Partia Kuby
- systemy partii dominujących czyli takich które przez dziesięciolecia sposobem naturalnego demokratycznego wyboru mają tak znaczą przewagę, że one już jakby trwale ale z innego punktu widzenia rządzą.
4. Systemu pluralistycznej alternacji partii u władzy. Jest to system pluralistycznej wymiany partii u władzy. Naturalne zmienianie się partii u steru państwa. W tym miejscu mamy 4 realne sytuacje:
- systemy dwupartyjne niezależnie ile w państwie jest partii tylko dwie się liczą i walka o ster władzy występuje tylko między dwoma partiami (Stany Zjednoczone).
- dwublokowa wielopartyjność – tu istnieją dwa ścisłe bloki które walczą o władze (lewica a prawica).
- wielopartyjność konsensualna istnieją przyczyny które dzielą społeczeństwo, wymiana u władzy dotyczy wielu partii i jest ograniczona pewnymi państwowymi mechanizmami, albo że mechanizm prawny i mechanizm polityczny wprowadza się pewne ograniczenia które nie pozwalają wygrać jakiejś partii i dyrygować resztą. Wszystkie partie biorą udział w rządzeniu ale udział ten jest uzależniony od poparcia który otrzymały.
- wielopartyjność istnieje wiele partii, między kilkoma z nich istnieje względna równowaga sił (żadna nie ma znaczącej przewagi), wszystkie mają umiarkowanie podobne możliwość alternacji u władzy – szansy wymiany u władzy. Żadna nie może samodzielnie zdobyć władzy, żeby uzyskać przewagę trzeba wchodzić w koalicję, pewna niestabilność rządów wynikająca z zagrożenia rozpadu koalicji. (Polska).

Wykład 8
REFERENDUM
Demokracja bezpośrednia czyli bezpośrednie sprawowanie władzy – w starożytności. W państwach-miastach ludzie mogli się zebrać na jakimś wielkim placu i przez głosowanie podejmowano decyzję, rządzono.
Z biegiem czasu demokracja bezpośrednia stała się nie możliwa, ponieważ ludność liczebnie się rozwijała, kiedy struktury społeczne stawały się coraz bardziej skomplikowane to jeszcze wówczas obok siebie zaczęły występować dwie równolegle w różnym zakresie formy demokracji, czyli jeszcze nie umarła demokracja bezpośrednia, to już powstawały elementy demokracji pośredniej czyli przedstawicielskiej. W Polsce rządzili ludzie jednej klasy, a była to szlachta. Potem demokracja bezpośrednia się zagubiła a w szybkim tempie rozwijała się demokracja przedstawicielska, gdzie już nie tylko decydowała arystokracja i szlachta ale również bogate kupiectwo, ludzie o określonym statucie majątkowym.
Dzisiejszą formą demokracji bezpośredniej jest referendum. Ale referendum nie jest jedyną znaną we współczesnym świecie demokracją bezpośrednią, istnieją jeszcze dwie:
- prawo petycji – jest najstarszą formą demokracji bezpośredniej, jest to prawo obywatela indywidualnie jak i grup obywateli do zwracania się do władzy w sprawach publicznych, jest to niesłychanie słaba forma demokracji bezpośredniej, obywatel może zwrócić się do władzy z jakąś petycją, propozycją, spostrzeżeniem i koniec. Można tylko wskazywać władzy. Decyzja wszak należy do władzy.
- prawo obywatelskiej inicjatywy ustawodawczej z tego prawa wynika, że obywatel może inicjować ważne sprawy publiczne, z inicjatywą ustawodawczą nie może występować pojedynczy obywatel, może występować grupa ludzi. Obywatele mogą podpowiadać treść ustawy jaka powinna być uchwalona. Obywatele mogą sporządzić jedynie projekt ustawy którą później Parlament może zatwierdzić lub nie. Minimalna ilość obywateli którzy muszą się podpisać pod projektem to 500 000 ludzi.

Referendum jest sposobem dania obywatelowi prawa rozstrzygania, prawa decydowania, tworzenia prawa. Referendum jest instytucją dość szeroko stosowaną w państwach o systemach demokratycznych, a istnieją między nimi dość spore różnice.
1. Czy referendum jest stosowane w danym państwie czy nie. Jeżeli nie to nie znaczy że państwo jest nie demokratyczne lub też mniej demokratyczne. Ponieważ demokracja przedstawicielska, władza lokalna, samorządność to są wszystko płaszczyzny na których obywatele współdecydują a we władzy lokalnej decydują. Są państwa które sporadycznie stosują instutycję referendum i tylko w określonych sprawach. A są takie Konstytucje które mówią że w każdej sprawie można ogłosić referendum.
Jeśli chodzi o państwa federacyjne czyli złożone czasem jest tak, że nie ma referendum federacyjnego czyli dla spraw Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej, natomiast są referenda stanowe choć nie wszędzie.

Referenda się typologizuje.
I. Referenda konsultacyjne – jest to konsultacja. Władza konsultuje się ze społeczeństwem na jakiś temat. Dostanie odpowiedź i koniec. Nie jest prawotwórcze, nie ma mocy wiążącej mocy. Z takim wynikiem władza może zrobić co chce.
II. Referenda legislacyjne – prawotwórstwo. Mają charakter ustrojowy. Są to takie które zgodnie z obowiązującą Konstytucją, które pociągają za sobą następstwa prawne.
Referenda legislacyjne możemy podzielić wg dwóch kryteriów:
1. Okoliczności w związku z którymi takie referendum dotyczy, czyli daje takie okoliczności wg których referendum musi być przeprowadzone i takie okoliczności wg których może być przeprowadzone.
- obligatoryjne – musi być przeprowadzone, tworzy skutki prawne. W Polsce referendum obligatoryjne dotyczy wyłącznie przyjęcia Konstytucji uchwalonej przez Zgromadzenie Narodowe, obowiązek przeprowadzenia referendum uniinego.
- fakultatywne – może być przeprowadzone, tworzy skutki prawne. Jeżeli w Izbie Parlamentu istnieje dość wyrównany spór odnośnie jakiejś ważnej sprawy, Parlament może zadecydować aby to społeczeństwo ten spór rozstrzygnęło w drodze referendum.
2. Według momentu w procesie legislacyjnym, tj. pomysł na ustawę, projekt ustawy, debata nad ustawą, uchwalenie ustawy.
- referenda które zastępują uchwalenie ustawy przez Parlament; są Państwa które wskazują, że mogą być ustawy uchwalone nie przez Parlament a uchwalone drogą referendum. Jeżeli jest taka sytuacja to wówczas czasami stosuje się takie rozwiązania że Parlamentowi przyznaje się ceremonialną funkcję ogłoszenia, że ustawa została uchwalona.
- referenda ratyfikacyjne coś zostało stworzone i teraz się to ratyfikuje, czyli przyjmuje. Występuje ono wówczas gdy ustawa jest uchwalona przez ciało ustawodawcze ale do jej wejścia w życie jest wymagana ratyfikacja tej ustawy. Jeżeli większość ludzi powie „nie” to niezależnie od tego że ustawa jest już uchwalona nie wchodzi w życie.
- referenda abrogacyjne – już ustawa jest uchwalona i chce się ją uchylić. Albo w wyniku obywatelskiej inicjatywy ustawodawczej, albo w wyniku referendum rozpisanego na wniosek mniejszości parlamentarnej


W Polsce referendum może ogłosić i przeprowadzić Sejm samodzielnie większością 2/3 głosów i Prezydent za zgodą 2/3 Senatu. Obligatoryjnie gdy chodzi o przyjęcie Konstytucji lub zmian do Konstytucji – referendum musi się odbyć, w każdej innej sprawie może się odbyć.
Tak jak my w wyborach oddajemy tej przedstawicielskiej władzy nasze suwerenne uprawnienia do decydowania za nas, a w referendum ta władza oddaje nam nasze suwerenne prawa do decydowania.

Referendum a Polska
O referendum w Polsce możemy mówić od roku 1918 kiedy to powstała niepodległa Polska. Okres II Rzeczypospolitej nie znał instytucji referendum, referendum jako fakt polityczny zaistniało po II Wojnie Światowej „trzy razy tak”. Tego referendum nie można traktować jak instytucji prawnej, ponieważ kiedy je przeprowadzono jedyną Konstytucją prawnie obowiązującą była Konstytucja Marcowa z 1921 roku. Referendum zostało przez prowadzone w oparciu o decyzję polityczną a nie prawną. Ponieważ PKWN Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego swoją decyzją ogłosił referendum, które zostało w rezultacie przeprowadzone. Potem Konstytucja z 22 lipca 1952 roku nie wprowadziła referendum, aż przyszły lata 80-te. Wówczas wprowadzono ustawą instytucję referendum jednego, o przemianach społeczno-politycznych w Polsce i to referendum odbyło się 1987 roku. Wtedy ta ustawa wprowadziła dwa progi: co do frekwencji i co do akceptacji na te pytania. Nie było frekwencji i to referendum które miało być legislacyjne w efekcie stało się konsultacyjnym. Po uchwaleniu ostatniej Konstytucji uchwała mówi, że możliwość przeprowadzenia referendum konsultacyjnego tylko w jednej sytuacji: przedkonstytucyjne, czyli przed uchwaleniem Konstytucji lub zmian do niej. Referendum legislacyjne: obligatoryjne wyłącznie w przypadku przyjęcia Konstytucji oraz zmian w Konstytucji, fakultatywnych w każdym innym przypadku uprawnione do tego organa zechcą takie referendum ogłosić i przeprowadzić. Jeśli chodzi o stadium przed ustawowym jest to możliwe poprzez prawo obywatelskiej inicjatywy ustawodawczej.

Wykład 9
Systemy niedemokratyczne
Juan Linz, który powiedział, że jest niedopuszczalnym już uproszczeniem w nauce aby system niedemokratyczny określać jednym totalitarnym. Są tak różne zasady działania systemów niedemokratycznych, że trzeba je jakoś nazwać.
Systemy autorytarne istniały zanim powstał system demokratyczny. Ale są te z systemy autorytarne które są reakcją na niedoskonałość systemów niedemokratycznych.
Charakterystyka systemów autorytarnych:
- elita władzy rządząca w państwie sprawuje tą władzę na zasadzie całkowicie świadomego odsunięcia społeczeństwa od udziału w polityce, i wbrew pozorom ludziom w takim kraju może się bardzo dobrze żyć, oczywiście do momentu gdy któryś z nich nie zechce zostać politykiem bo wtedy koniec. Jest to świadomy podział na sferę polityczną i niepolityczną.
W systemach autorytarnych występują zasadnicze różnice które pozwalają te systemy podzielić na dwie grupy:
1. Autorytarne systemy tradycyjne (Arabia Saudyjska).
2. Autorytarne systemy nowoczesne.
Różnica między tymi dwoma systemami
- wynika z prostego historycznego faktu, systemy autorytarne tradycyjne istniały jeszcze przed powstaniem demokracji. Natomiast istnieją inne systemy autorytarne które powstały w skutek kryzysu demokracji i te nazywamy nowoczesnymi systemami autorytarnymi, które powstały w XX wieku w związku z kryzysem demokracji.
- istnieje różnica w legitylizacji systemu (władzy), w sys. tradycyjnych podstawą legitylizacji jest zasada dynastyczna, natomiast w nowoczesnych sys. autorytarnych jest charyzma wodza lub nacjonalizm, obala się demokrację.
- forma państwa; tradycyjne autorytaryzmy mają postać monarchii nie konstytucyjnej, a nowoczesne autorytaryzmy przyjmują najczęściej postać dyktatury wojskowej albo półwojskowej (wojsko po dokonaniu przewrotu dzieli się władzą z jakimiś instytucjami cywilnymi).
- stosunek do zmian społecznych; tradycyjne są zachowawcze (zmiany wolne, rozciągnięte w czasie), nowoczesne często są zachowawcze ale mogą być postępowe.
- różnią się stosunkiem do praw człowieka do zasady rządów prawa; w tradycyjnych poddany wie czego się trzymać aby nie podpaść władzy, zna reguły. W nowoczesnych sys. władza działa arbitralnie nie ma ustalonych reguł rządu prawa z góry ustalonych z którymi trzeba się liczyć, raz za te samo zachowanie ponosi się straszne konsekwencje a drugi raz nie ma żadnej kary.
Cechy sys. autorytarnego:
- rządzi mała grupa ludzi, odizolowana od społeczeństwa, niedostępna.
- zakładają swoją przejściowość władzy
- nie uchwalają nowych Konstytucji partii politycznych, zawieszają Parlamenty, nie pozwala się działać partiom.
Systemy autorytarne są przeważającą siła po stronie systemów niedemokratycznych, ponieważ totalitarnych systemów jest kilka łącznie z tymi które już były.
Systemy totalitarne są wymysłem XX wieku i są reakcją na niedoskonałości systemów demokratycznych.
- władza zaciera kompletnie różnicę miedzy sferą polityczną i niepolityczną, ale w takim kierunku, że wszystko jest polityczne: serce, dusza, myśl itp. – polityzacja społeczeństwa i życia społecznego. Władza dba o to żeby wszyscy zajmowali się polityką, każdy człowiek należał do partii politycznych, ty w partii są lepsi,
- masowa partia (struktura), która skierowana jest na tworzenie nowego idealnego społeczeństwa, która włącza się w działania przekształcania społeczeństwa na innego typu społeczeństwo.
- zawsze kiedy trzeba było większego poparcia dla władzy otwierały się szeregi partii i wbrew pozorom członków partii nie było zbyt wielu (w szczytowym momencie w ZSSR 22 miliony ludzi).
- totalitaryzm czyli totalny monopol władzy na wszystko (na politykę, gospodarkę, kulturę, naukę, światopogląd, ideologię, na świadomość ciała i duszy).
- ideologia władzy a w ślad za tym indoktrynacja społeczeństwa – narzucanie różnymi metodami (upowszechnianie, narzucanie, wymuszanie), założenie że istnieje ideologia jedynie słuszna, zjednywanie społeczeństwa dla tej ideologii, w ideologii takiej istnieje wizja przyszłego świata i społeczeństwa (wizja dalekiej przyszłości).

Totalitaryzm dzieli się na:
1. Totalitaryzm faszystowski
2. Totalitaryzm socjalistyczny
Praktyka pokazuje, że metody w autorytarnych państwach są bardzie dotkliwe i raptowne niż w systemie totalitarnym.

Samuel Halpinkton zrobił statystykę, która dotyczyła powstania systemu totalitarnego po kryzysach systemów demokratycznych.
Przyjął pewne kryteria:
- suwerenne państwa
- państwa których ludność większa niż 1 mln mieszkańców.
W roku 1929 na 64 istniejące wtedy państwa suwerenne 29 to demokracje pozostałe to niedemokracje, w roku 1962 na 111 suwerennych państw 36 to kraje demokratyczne, w roku 1973 na 122 suwerenne państwa 30 to kraje demokratyczne, rok 1990 na 129 suwerennych państw 58 to kraje demokratyczne i dalej tendencja świata idzie ku demokracji.

Wykład 10
Podobieństwa i różnice systemu parlamentarno-gabinetowego.
Np. w Wielkiej Brytanii rząd mogą tworzyć wyłącznie parlamentarzyści, czyli ludzie z „tej” właściwej partii, natomiast w Polsce zarówno rząd jak i premier mogą być spoza partii (premier Mazowiecki nie należał do partii, a został premierem). Jest to w Polsce zgodne z konstytucją. System w Wlk. Brytanii sprzyja innemu systemowi – dwupartyjnemu, w którym lider partii wygrywającej jest zawsze szefem rządu, natomiast nasz system niekoniecznie temu sprzyja, dlatego parlament po wyborach nie jest zdominowany przez jedną partię. U nas mówi się o tym samym, jednakże żaden przepis nie stawia takich wymogów, dlatego np., gdy wygrała AWS premierem został Buzek, a nie Krzaklewski.
W Wlk. Brytanii formowaniem rządu parlament nie dzieli się z nikim (system parlamentarno-gabinetowy, czyli to parlament tworzy gabinet). W Polsce natomiast parlament tworzy rząd wspólnie z prezydentem, do którego należy wskazanie osoby premiera.


System wyborczy do parlamentu w Polsce
Parlament składa się z dwóch izb: sejmu i senatu, do których są różne systemy wyborcze, które należy rozróżniać. I tak do sejmu jest system wyborczy proporcjonalny, a do senatu większościowy.
Cechy systemu wyborczego do senatu:
 system większościowy – wybór poprzez największą liczbę głosów
 jednomandatowe okręgi, tzn. z każdego okręgu może być wybrany tylko jeden senator, ale w Polsce w rzeczywistości są okręgi dwumandatowe (wynika to ze starego podziału województw 49x2=98 + dwa okręgi trzymandatowe co daje w sumie 100 mandatów i z tylu członków składa się senat).
Cechy systemu wyborczego do sejmu:
 wiele okręgów wielomandatowych (w odróżnieniu np. od Izraela, Holandii, gdzie cały kraj jest jednym okręgiem wielomandatowym),
Demokracja konsocjacyjna
Wyraża się tym, że Ci, którzy są liczebniejsi rezygnują ze swojej przewagi na rzecz dobra większego, czyli dobra całej społeczności.
Polski system partyjny – jest to system wielopartyjny, charakteryzujący się tym, że jest w nim wiele partii, przy czym żadna z nich nie posiada znaczącej przewagi i z tego względu tworzy się koalicje, zyskując w ten sposób większość parlamentarną i tworząc następnie rząd w tym przypadku koalicyjny. Są również inne partie, o których należy wspomnieć, że istnieją tj. np. UPR, UW, AWS, a które nie zyskały większego poparcia.
Systemy niedemokratyczne – istnieje wtedy, gdy nie spełnia któregoś z warunków wymaganych do istnienia demokracji. Istnieją także takie państwa, które nie są już niedemokratyczne, ale jeszcze nie są w pełni demokratyczne, tzn. są w fazie przemian i przeobrażeń, jedne już blisko demokracji, inne jeszcze bardzo daleko.

PRZECHODZENIE Z NIEDEMOKRACJI DO DEMOKRACJI
W pewnym okresie XX w. mimo przechodzenia do demokracji systemy te załamywały się i istniało zaledwie 20% państw demokratycznych. Jeden powód załamywania się tychże systemów to taki, że nie było praktycznych przykładów systemów demokracji (zaledwie kilka w Europie i w Ameryce). Drugi to fakt, że istniały przekonania, że demokracja to taki piękny system na dobre, spokojne czasy, a niestety nie ma tych spokojnych czasów (kolonializm, brak pracy), panowało przekonanie, że na takie złe czasy dobrze byłoby schronić się pod opieką jakiegoś dyktatora, który otacza nas opieką i rozwiązuje za nas wszystkie problemy, czego przykładem może być konstytucja z 1935 roku oparta na takich założeniach, oraz nie tak dawno panujący nam prezydent Lech Wałęsa, który opowiadał się za systemem nie parlamentarnym, ale za sprawowaniem władzy tzw. „silnej ręki”. Nie należy mylić sprawowania władzy prezydenckiej z tym, że prezydentowi wszystko wolno, jakby mogło się wydawać jest w USA, otóż tam prezydent ma tylko władzę wykonawczą, natomiast nie ma władzy ustawodawczej i sądowniczej.
System demokratyczny wygrywa jednak na płaszczyźnie ekonomicznej i sprzyja rozwojowi systemu gospodarczemu, istnieją przykłady państw, które mają system demokratyczny, a ich gospodarka kuleje i takie, które nie mając demokracji rozwijają się wyśmienicie, ale to są tylko wyjątki. Demokracja, czyli państwa koalicyjne wygrała również II wojnę światową.
Przechodzenie od niedemokracji do demokracji odbywa się w skokowy, ale nie jednolity sposób, dzieje się to dość szybko. Istnieje 5 sposobów transformacji:
1. Transformacja pod obcą kuratelą – za pomocą sił zewnętrznych – państwo niedemokratyczne przegrywa wojnę i jest przekształcane w demokrację, np. Japonia, Włochy, Niemcy (klęska faszyzmu); jest to jedyny sposób różniący się od pozostałych;
2. Transformacja przy udziale rewolucji mas – wariant niesłychanie rzadki i rzadko prowadzi do ustanowienia demokracji (Iran – 1999, Filipiny – 1986, Rumunia – 1989);
3. Przewrót wojskowy – bardzo rzadko występujący odnośnie przechodzenia z jednego systemu niedemokratycznego na drugi demokratyczny (Portugalia – 1974, Paragwaj – 1989); nie jest rzadkością w innej płaszczyźnie (zamiana władzy autorytarnej na inną autorytarną);
4. Kapitulacja reżimu niedemokratycznego – dość częsty wariant, raptowny, gdy „pali się ziemia pod stopami”, kapitulacja odbywa się bez uzyskania jakichkolwiek warunków i koncesji (Grecja – 1974, Argentyna - 1983);
5. Reforma systemu – wariant najpowszechniejszy, powolny, z dużą ilością aktów,
a. odgórnie – ludzie dawnego systemu stopniowo dopuszczają do władzy inne osoby, likwiduje się cenzurę, itp.
b. przy udziale opozycji – wszystkie siły społeczne, dawny reżim dogaduje się z opozycją (Polska).