Zasady ustroju politycznego.

1. Pojęcie zasad ustroju
Decyzje polityczne autorytetu ustrojodawczego wyrażone w postaci konstrukcji normatywnych, które determinują zakres praw i wolności człowieka oraz określają zasady organizacji i zakres kompetencji władz publicznych (budowa organów naczelnych, administracji i samorządu terytorialnego)

Teoria prawa konstytucyjnego:
a- Czy istnieją zasady „podstawowe” (naczelne) i inne „niepodstawowe”?
b- Czy zasady ustrojowe to tylko takie, które expressis Derbis formułuje sama konstytucja, czy też mogą one być ustalone w drodze wykładni lub przez doktrynę?
c- Czy mogą one być zmieniane?

2. Katalog zasad ustroju w Konstytucji RP
Zasady wyrażone w rozdz. I „Rzeczpospolita”:
· Republikańskiej formy rządu (art.1)
Głowa państwa jest wybierana i pełni urząd przez daną kadencję
Obywatele mają wpływ na sprawy publiczne
(archetyp Res publica Romana- istniałą nawet po faktycznym obaleniu ustroju republikańskiego w 27r. p.n.e. do 284r.)

Niccolo Machiavelli „Książę”: „Wszelkie państwa, wszelkie rządy, które miały lub mają władzę nad ludźmi, bywają republikami albo księstwami”.

· Demokratycznego państwa prawnego
Ograniczenie włądzy państwowej
Związanie organów państwowych normami prawnymi
Zróżnicowanie instytucji kontrolnych i ustanowienie form odpowiedzialności
Prze wydawanie ustaw określało dokładnie organizację, granice oraz formy swej działalności
Konstytucja Massachusetts z 1790r. (organy państwowe mogły robić jedynie to, na co im prawo zezwalało, a obywatele wszystko to, czego im prawo nie zabraniało)
Idea wyrpawcowana przez doktrynę
J.J. Rousseau sformułował zasady:
1) konstytucjonalizmu (organizacja, funkcjonowanie, sposób tworzenia prawa w konstytucji jako akcie nadrzędnym)
2) podział władz (powstrzymanie nadużycia, zabezpieczenie wolności jednostki)
3) niezawisłośc sądownictwa
4) uznanie ustawy za podstawowe źródło prawa
5) podporządkowanie administracji prawu
np. konstytucja Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej z 1787r.,konstytucje francuskie (1791-1793).

To, co odróżnia „państwo prawne” od „demokratycznego państwa prawnego”, to wpływ obywateli na treść stanowionego prawa, w szczególności na katalog praw i wolności człowieka i obywatela, a także skonfrontowanie ich ze standardami międzynarodowymi oraz poddanie kontroli ich przestrzegania ze strony organów ponadpaństwowych i międzynarodowych. Współczesne zasady „demokratycznego panstwa prawnego” należałoby zatem rozumieć jako zbiór, na który składa się:
Podział władz
Istnienie uporządkowanego i zamkniętego systemu prawa (źródeł prawa)
Prymat konstytucji nad innymi aktami normatywnymi oraz prymat ustawy nad niższymi aktami normatywnymi
Istnienie rozwiniętego konstytucyjnego katalogu praw i wolności człowieka i obywatela, odpowiadającego międzynarodowym standardom wraz z odpowiednim zestawem ich gwarancji konstytucjonalnych
Istnienie konstytucyjnego mechanizmu kontroli konstytucyjności i legalności aktów normatywnych
Respektowanie zasad tzw. Wewnętrznej moralności prawa, m. in. jego jawności, niesprzeczności, zupełności, zakazu retroaktywności, jasnych reguł określających obowiązania

· Unitarnej formy państwa (art. 3)


· Zwierzchniej władzy narodu (art. 4 ust.1)
Ludwik Ehrlich: suwerenność= samowładność+ całowładność

Prawo powinno wyrażać wolę całej ludności państwa
Wolna narodu wyrażana jestw formie demokracji bezpośredniej (referendum) oraz demokracji pośredniej wybieralnych i kadencyjnych oraganów reprezentacyjnych

Jean Bodin (1530- 1596)- idea silnie scentralizowanego państwa „Sześć ksiąg o Rzeczypospolitej”; Thomas Hobbes (1588-1679) „Lewiatan”

· Podziału władz (art. 10 ust. 1)
Trójpodział władzy:
- faza legislatywna
- faza egzekutywa
- judykatura
Władze:
- równoległe
- równoprawne
- wzajemnie hamujące się
John Locke „Dwa traktaty o rządzie”; Charles Montesquieu „O duchu praw” zastosowanie konstytucja Stanów Zjednoczonych i polska z 3 Maja, francuska z 3 września 1791r.

· Społeczeństwa obywatelskiego (art. 11 i 12)
Wolności te, zostały umieszczone tutaj odrębnie, gdyż akcentują one możliwość aktywnego uczestnictwa obywateli w kształtowaniu kierunków polityki państwowej- decyduje to o upodmiotowieniu obywateli współodpowiedzialnych za losy państwa.

· Decentralizacji i samorządu (art. 15 i 16)
Jest to pozioma struktura podziału władzy

· Autonomii i niezależności oraz współdziałania między państwem a kościołami i innymi związkami wyznaniowymi (art.25 ust. 1 i 3)
Historia i tradycja wykształciły dwa systemy stosunków między państwem a kościołem:
Powiązania państwa i kościoła
Starszy; sięga czasów cezaropapizmu; ukształtował się za Teodozjusza (380r.- wprowadzenie religii państwowej we Wschodnim Cesarstwie Rzymskim), który był zwierzchnikiem kościoła i współdecydował o doktrynie i prawie kościelnym
Bliski temu jest system supremacji państwa nad kościołem w Europie po pokoju augsburskim (1555r.)
Rozdziału państwa i kościoła
Pojawiła się w oświeceniu; np. pierwsza poprawka do konstytucji USA, we Francji w latach 1794-1795r.
Zasady rozdziału wg Piotra Winczorka:
- nie ma religii państwowej, państwo nie finansuje instytucji religijnych
- wybór religii to prywatna sprawa obywatela
- prawo do swobodnego, prywatnego i publicznego, indywidualnego i zbiorowego praktykowania
- kościoły i związki zachowują pełną autonomię i swobodę organizacyjną
- kościoły i związki nie podejmują działalności bezpośrednio politycznej, nie uczestniczą w sprawowaniu władzy
- klauzula pozradku publicznego- nie można zagrażać swoją wolnością, wolności innych
- nie może nikt być dyskryminowany z powodu swoich przekonań, ani zmuszony do ich publicznego ujawniania (prawo milczenia)

Wrogie nastawienie do rozdziału Piusa IX („Syllabus” 1864r.)
Stosunki RP i Kościoła regu,uje konkordat z 8 stycznie 1998r.
Kościoły mają status publiczno-prawny.