Zasady ustroju politycznego państwa

1. Pojęcie ustroju politycznego.
Ustrój polityczny ? próba definicji. Ustrój jako pojęcie określające strukturę organizacyjną, kompetencje
i wzajemne zależności organów państwa. Geneza terminu ustrój ? myśl polityczna Arystotelesa (ustrój jako ?ujęcie w pewien porządek władz w ogóle a przede wszystkim naczelnej z nich, tj. rządu?). Ustrój polityczny ? rozumiany jako prawno- instytucjonalny wyraz struktury i funkcjonowania władzy politycznej.

2. Pojęcie państwa (trójelementowa definicja G. Jellinka).
Georg Jellinek niemiecki XIX-towieczny teoretyk państwa i prawa, sformułował tzw. trójelementową def. państwa, zgodnie z którą składowymi elementami tego pojęcia jest ludność, terytorium i władza najwyższa, suwerenna. Państwo to całość złożona z trzech składników. Def. ta dała podstawy do odróżniania w praktyce międzynarodowej, a następnie w prawie międzynarodowym państw od innych organizacji.

3. Państwo wg Arystotelesa. Podział zadań w państwie wg Arystotelesa.
Państwo według Arystotelesa ? państwo jako podmiot powstały na drodze naturalnego rozwoju, syntezy mniejszych wspólnot rodzinnych w osady, które łączyły się tworząc wspólnotę miasta-państwa. Wyodrębnił dwa zasadnicze rodzaje państw:
a) te, których ustrój odpowiadał ideałowi ?dobrych rządów?,
b) te, których ustroje uległy zdegenerowaniu.
Arystoteles uważał, że państwo jest wspólnotą (organizacją) ludzi równych, której celem jest zaspokojenie możliwie doskonałego życia obywateli. Arystotelesowska def. państwa została sformułowana w doniesieniu do społeczeństwa niewolniczego, więc członkami wspólnoty są tylko wolni obywatele posiadający prawa publiczne. Dla istnienia państwa są też niezbędni ludzie, którzy nie są obywatelami- chłopi, rzemieślnicy, którzy umożliwiają zrealizowanie celu państwa, jakim jest samowystarczalność oraz zdolność zaspokajania potrzeb jego obywateli.
Podział zadań w państwie według Arystotelesa. Polis służy człowiekowi, państwo ma mu pomagać, zaspokajać jego potrzeby. Tylko państwo osiąga wszechstronną samowystarczalność, może zaspokoić wszystkie materialne i duchowe potrzeby ludzi. Celem państwa jest stworzenie ludziom dobrego życia tzn. pełnego rozwoju materialnych i moralnych wartości, których ludziom potrzeba. W każdym państwie wyróżniał czynniki władcze:
? obradujący ? czynnik najważniejszy, rozstrzygał o sprawach wojny i pokoju, zawierający i rozwiązujący przymierza, stosujący kary śmierci, decydujący o wyborze urzędników i kontroli nad nimi,
? rządzący ? władza wykonawcza powinna być podporządkowana zgromadzeniu,
? sądzący ? powinien orzekać zgodnie z prawem i naturalnym poczuciem sprawiedliwości.

4. Klasyfikacja ustrojów państwowych wg Arystotelesa.
Klasyfikacja ustrojów państwowych według Arystotelesa:
- ustroje ?dobre?- rządy działające na rzecz dobra powszechnego:
? monarchia ? ustrój, w którym rządzi jednostka,
? arystokracja ? rządy grupy (niewielu),
? politeja ? forma państwa (ustrój) łącząca, w odpowiednich proporcjach, elementy ustroju demokratycznego i oligarchicznego z przewagą demokracji,
- ustroje ?złe?- państwa o ustrojach zdegenerowanych:
? tyrania ? ustrój, w którym rządzi jednostka, ustrój strachu i niewolnictwa,
? oligarchia ? rządy grupy bogatych (niewielu),
? demokracja ? rządy ludu (wielu), lecz skażone niekompetencją, waśniami i przekupstwem.
Idealny ustrój państwowy miał się opierać na równowadze sił społecznych, którą zapewnić może istnienie silnego, posiadającego ?stanu średniego?.

5. Cechy ustrojowe państw starożytnych (despotie wschodnie, Grecja, Rzym).
Państwa antyczne i ich cechy ustrojowe:
a) Despotie wschodnie ? większość państw starożytnych na Wschodzie to monarchie. Przeważającą była monarchia despotyczna /despotes ? pan, władca/. Władza monarsza była absolutna tzn. nie występowały czynniki kontrolne i nadzorcze mogące określać granice panującemu. Władza należała do jednej osoby, do dziedzicznego monarchy rządzącego krajem przy pomocy aparatu złożonego z kapłanów i wojskowych. Przykład: Babilonia, Asyria, Egipt. Despotie opierały się na wierzeniach religijnych wyolbrzymiających moc władcy.
b) Państwa starożytnej Grecji:
- polis arystokratyczna ? król elekcyjny lub dziedziczny, rada starszych, urzędnicy,
- polis oligarchiczna ? podział obywateli na klasy, Wielka Rada (400 członków),
- tyrania ? zamach stanu, jednowładztwo, walki społeczne,
- polis demokratyczna ? nowy podział terytorialny, samorządy i wybory, rada, urzędy w drodze wyboru.
Państwo nosiło nazwę polis i ozn. miasto. Nauka o państwie rozwijała się na gruncie państwa-miasta, nie wzniosła się do pojęcia państwa opartego na wydzielonym terytorium.
c) Rzym:
- królestwo ? na czele państwa stał król wybierany na zgromadzeniu kurii, miał władzę najwyższą, był sędzią, wodzem armii i przywódcą duchowym; organem doradczym był senat, czyli rada starszych,
- republika ? władzę oddano w ręce dwóch urzędników konsulów, wybieranych na zgromadzeniach ludowych na okres jednego roku. Utworzenie nowej kasy społecznej ? nobilitas (zmieszanie się obu grup społecznych patrycjusze plebejusze), warstwa niezwykle dynamiczna, żądna honorów, władzy i bogactwa,
- cesarstwo (pryncypat i dominat) ? na gruzach monarchii absolutnej powstał pryncypat, który zachował stare instytucje republikańskie i później przekształcał się w cesarstwo absolutne /dominat/.
Państwo określane jako civitas rozumiane jako gmina pełnoprawnych obywateli lub jako res publica jako wspólnota członków gminy. Pełne prawo obywatelstwa otrzymuje tylko ten, kto zostaje przyjęty w poczet członków gminy miejskiej. Civis romanus jest i pozostaje obywatelem miasta Rzym. Terminologia później zmienia się na z res publica na imperium. Dla określenia państwa używa się także nazwy lud (populus, gens).