Osteoporoza przyczyny i skutki

Spis treści


1. Wprowadzenie
2. Przyczyny osteoporozy
3. Skutki osteoporozy
4. Profilaktyka
5. Bibliografia

WPROWADZENIE

Szkielet ssaków ukształtował się w drodze ewolucji do pełnienia kilku istotnych funkcji: lokomocyjnej, ochronnej w stosunku do ważnych narządów oraz utrzymywania minimalnej homeostazy. Aby sprostać tak różnorodnym zadaniom szkielet musi posiadać wiele cech fizycznych. Musi być za razem mocny i lekki, dostatecznie sztywny, aby opierać się grawitacji i dość sprężysty aby nie łamał się i absorbował urazy. Coraz częściej zdajemy sobie sprawę, że czynniki takie jak gęstość kości, architektura, geometria, mineralizacja oraz metabolizm warunkują te właściwości szkieletu.

Wraz z upływem czasu nieprawidłowości przebudowy tkanki kostnej powodują zmianę struktury oraz właściwości fizycznych kości . Przykładem może być sumaryczne zmniejszenie się tworzenia kości postępujące z wiekiem. Jeżeli towarzyszy temu zwiększony metabolizm oraz resorpcja kości – następuje powolne zmniejszenie masy szkieletu. Brak równowagi między ilością kości nowotworzonej, a resorbowanej doprowadza do tego, że miejsca obciążone stają się podatne na mikrouszkodzenia, co może klinicznie objawiać się złamaniami.
Osteoporoza jest przewlekłą chorobą, której utajniony rozwój trwa lata, a nawet dekady, poprzedza wystąpienie złamań. Jest to zjawisko autonomiczne, chodzi o zmniejszenie zawartości substancji kostnej, czyli niejako większą porowatość kości. Ubytek dotyczy zarówno substancji organicznej jak i mineralnej. Beleczki stają się cieńsze i przez to bardziej łamliwe. Związany z wiekiem zanik tkanki kostnej jest procesem fizjologicznym, jeśli tylko objętość masy kostnej nie zmniejszy się poniżej wytrzymałości kości.
Osteoporozę definiuje się jako „ zmniejszanie masy kostnej i przebudowę beleczki prowadzącej do wadliwej mikrostruktury kości co razem powoduje ich osłabienie a w konsekwencji większe ryzyko złamań”.
Jedyną wiarygodną i uznana metodą rozpoznawania osteoporozy jest wykonanie pomiaru gęstości kości – BMD. Świtowa Organizacja Zdrowia opracowała kryteria rozpoznawania osteoporozy oparte na pomiarze masy kostnej. Wyznacznikiem w nich wykorzystywanym jest wskaźnik T score czyli ubytek tkanki kotnej wyrażony w wartościach odchylenia standardowego w relacji do tzw. szczytowej masy kostnej. Według WHO za wartości prawidłowe T score uznaje się wartości nie mniejsze niż – 1 SD poniżej średniej szczytowej masy kostnej. Wartość T score pomiędzy - 1 SD a - 2,5 SD określa się jako niską masę kostną – mówimy wtedy o osteopenii. Wartość T score mniejsze od –2,5 SD poniżej średniej szczytowej masy oznaczają osteoporozę.
Odróżnia się osteoporozy:
- pierwotną czyli starczą lub poprzekwitaniową
- wtórne:
a) endokrynologiczne ( towarzysząca zespołowi Cushinga i leczeniu pochodnymi kortyzonu oraz nadczynności gruczołu tarczowego i zwłaszcza gruczołów przytarczycowych )
b) niedoborowe ( niepełnowartościowa dieta, złe wchłanianie )
c) związane z unieruchomieniem
d) towarzysząca stanom zapalnym stawów i kości
e) uwarunkowane genetycznie ( choroba Lobsteina – osteogenesis imperfecta )
Nadmierna kruchość kości, zwłaszcza trzonów kręgów prowadzi do spłaszczenia lub nawet złamania kompresyjnego, co pociąga za sobą ból, zwykle też zgięcie grzbietowe tułowia i wyraźne obniżenie wzrostu. Chociaż choroba najpowszechniej występuje u kobiet rasy kaukaskiej po menopauzie, schorzenie to dotyczy również innych ras i mężczyzn. Według szacunków National Osteoporozis Foundationa ( NOF ) aktualnie u około 43,6 miliona mężczyzn i kobiet w wieku ≥ 50 roku życia występuje osteoporoza lub niska masa kostna. W tej grupie 29,6 miliona stanowią kobiety, 7,8 miliona ma osteoporozę, a 21,8 miliona niską masę kostną. Według różnych autorów zagrożenie osteoporozą w Polsce szacuje się na około 25% całej populacji. Dane te pochodzą głównie z wielkich miast.

PRZYCZYNY OSTEOPOROZY

Zagrożenie osteoporozą narasta wraz z wiekiem, przy czym dwie grupy wiekowe są szczególnie zagrożone ryzykiem występujących złamań. Najbardziej narażone grupy to osoby obu płci powyżej 60 roku życia w świetle faktu, że około 65 roku życia ubytek masy kostnej przekracza ubytek masy kostnej przyjęty umownie jako tzw. próg złamań. Druga grupa to kobiety, które przebyły menopauzę i u których postępujący ubytek hormonów płciowych stał się przyczyną przyśpieszonego ubytku masy kostnej. Na ryzyko złamań osteoporotycznych wywiera wpływ szereg czynników, zarówno wewnątrz – jak i zewnątrz ustrojowych.

Najważniejsze z nich to czynniki:
1. Genetyczne – rodzinna skłonność do występowania osteoporozy. Osteoporoza najczęściej występuje u rasy białej orientalnej niż u czarnej i latynoskiej. Kobiety, które dziedziczą po swojej matce wysoki wzrost ( po wyżej 173 cm ), drobną kość i jasną skórę częściej są narażone na osteoporozę. Jeżeli nasza matka lub babka miały osteoporozę to jesteśmy na nią narażeni w większym stopniu od innych osób. Cechy genetyczne decydują w głównej mierze jaką osiągniemy masę szczytową kości, czy będziemy mieć wątłą czy masywną budowę ciała.

2. Niedobór estrogenów w organizmie kobiety po menopauzie – Przeciętna długość życia kobiet powoli wzrasta. Obecnie wynosi prawie 81 lat, co oznacza, że średnio ⅓ życia kobiety przypada na okres po menopauzie, a więc czas charakteryzujący się obniżonym poziomem estrogenów. U kobiet w wieku 50 lat ryzyko wystąpienia osteoporozy w dalszej części życia wynosi 30 – 40 %. Zachorowalność na osteoporozę u kobiet wzrasta wraz z wiekiem. Estrogeny utrzymują prawidłową masę kobiety dopóki ich produkcja jest wystarczająca. Wraz z obniżeniem poziomu estrogenów dochodzi do nasilenie resorpcji tkanki kostnej oraz osłabienia procesów tworzenia kości, co prowadzi do ujemnego bilansu kostnego. U kobiet po menopauzie zarówno fizjologicznej jak i chirurgicznej oraz we wszystkich stanach przebiegających z przewlekłym hyperestrogenizmem obserwuje się dramatyczną akcelerację tempa ubytku masy kostnej około 2 – 3 % rocznie, jednak u kobiet szczególnie predysponowanych może przekroczyć 6 – 7 %. Oczywiste staje się więc, że kilka – kilkanaście lat po menopauzie praktycznie każda kobieta ma osteoporozę zaawansowaną w stopniu zagrażającym wystąpieniem złamań. Dlatego u kobiet po menopauzie hormonalne leczenie zastępcze ( HTZ ) jest postępowaniem z wyboru w zapobieganiu osteoporozie. Systematyczne leczenie powoduje utrzymanie lub nawet wzrost masy kostnej, a przede wszystkim 50 % redukcję ryzyka wszystkich złamań osteoporotycznych – w trakcie wieloletniej ( co najmniej 5 letniej ) terapii. Jednak kobiety które wcześniej przyjmowały estrogeny nie mają z tego powodu zmniejszonego ryzyka złamań po zaprzestaniu leczenia co znaczy, że estrogenoterapia powinna być prowadzona do końca życia.

3. Zaburzenia miesiączkowe – Jednym z czynników ryzyka osteoporozy są utrzymujące się zaburzenia miesiączkowania w każdym wieku kobiety. Niedobór hormonów takich jak estradiol i progesteron zwiększa ryzyko wystąpienia osteoporozy. Większe ryzyko występuje wtedy, gdy menopauza pojawia się niezależnie od przyczyny przed 45 rokiem życia, lub przerwa w miesiączkach jest długa i trwa powyżej 6 miesięcy. W okresie menopauzy kobieta może tracić nawet 4 – 7 % masy kostnej rocznie.

4. Niedobór androgenów ( testosteronu ) u mężczyzn – Osteoporoza to nie tylko problem kobiet. Zagrożeni osteoporozą są również mężczyźni. Szacuje się, że 1 na 8 mężczyzn jest zagrożony tą chorobą, jednakże mężczyźni są mniej świadomi ryzyka tej choroby. Pomimo, że generalnie rośnie społeczna świadomość występowania osteoporozy u mężczyzn, badania naukowe dotyczące osteoporozy związane z męską biologią, diagnoza i leczenie są bardziej opóźnione niż w przypadku osteoporozy u kobiet. W Polsce zdiagnozowaną osteoporozę ma około 900 tyś mężczyzn. 20 – 30 % złamań kości spowodowanych tym schorzeniem dotyczy mężczyzn. Podobnie jak i u kobiet złamania szczególnie szyjki kości udowej prowadzą do poważnych komplikacji i mogą nawet stać się przyczyną śmierci. Głównymi przyczynami i skutkami osteoporozy u mężczyzn są:
- mała szczytowa masa kości – niektórzy mężczyźni z przyczyn genetycznych, dietetycznych osiągają niską szczytową masę kostną, co sprzyja powstaniu osteoporozy.
- długotrwałe unieruchomienie np. z powodu przewlekłych chorób
- długotrwałe przyjmowanie leków działających niekorzystnie dla kości ( glikokortykosterydy, leki przeciwpadaczkowe, moczopędne, a także stosowane w chorobach tarczycy )
- nadużywanie alkoholu, tytoniu
- niski poziom hormonów męskich
Wiadomo, że aż u 30 % młodych mężczyzn ze złamaniem kości udowej stwierdza się obniżony poziom testosteronu.

5. Niedobór wapnia w diecie osób starszych i niedobór witaminy D – Wraz z procesem starzenia się spada zdolność do wchłaniania wapnia oraz wchłaniania i metabolizmu witaminy D. Deficyt wapnia i witaminy D dodatkowo pogłębiany jest poprzez ograniczenie diety osób w starszym wieku, a zwłaszcza nasilającą się nietolerancję mleka i jego przetworów. Niedostateczna podaż wapnia i witaminy D3 powinna być uzupełniana. U wszystkich osób zagrożonych lub chorych na osteoporozę – jest to nieodzowna część postępowania terapeutycznego. Dobowe zapotrzebowanie na wapń wynosi 1200 – 1500 mg na dobę tylko w części ( 600 – 800 mg ) może być pokryta z naturalnych źródeł pokarmowych. Ze względu na upośledzenie wchłaniania i wewnątrzustrojowej przemiany witaminy D3 zapotrzebowanie na nią może być wielokrotnie wyższe niż u ludzi młodych i wymaga indywidualnego ustalenia. U osób w wieku podeszłym jednoczesne stosowanie wapnia i preparatów witaminy D3 prowadzi do ustabilizowania gęstości mineralnej kości i do istotnej redukcji ( około 30% ) ryzyka wszystkich złamań osteoporotycznych w tym również złamania szyjki kości udowej.

6. Szczupła budowa ciała – U kobiet po menopauzie dochodzi do wzrostu wydzielania estronu, który stwierdzono w komórkach tkanki tłuszczowej. Dlatego otyłość jest stanem zwiększającym produkcję estrogenów u kobiet w okresie pomenopauzowym. Kobiety o prawidłowej masie ciała produkują niewielkie ilości estronu, podczas gdy u kobiet otyłych ilość ta wzrasta prawie dwukrotnie. Dlatego też otyłość zapewnia większy poziom estrogenów w organizmie kobiety w okresie pomenopauzalnym. Wykazano, że nadwaga i otyłość po menopauzie powoduje zmniejszenie ryzyka wystąpienia osteoporozy.

7. Wiek powyżej 65 roku życia – U obu płci masa kostna zmniejsza się wraz z wiekiem. Ubytek masy kostnej powoduje osłabienie wytrzymałości szkieletu, dlatego powstają złamania patologiczne w miejscach, w których choroba osłabia kości najbardziej – w kręgosłupie, szyjce kości udowej, żebrach i kości promieniowej. Masa kostna jest największa w wieku 20 – 25 lat. Z wiekiem stopniowo zmniejsza się. Kości stopniowo ubywa, gdyż kości starzeją się tak jak cały nasz organizm. Starzeją się nasze komórki, narządy. Kości tracą coraz więcej minerałów.

8. Długotrwałe zażywanie pewnych leków i współwystępowanie innych chorób – Jedną z przyczyn zagrożenia osteoporozą są choroby przewlekłe takie jak: niewydolność nerek, moczówka fosforanowa, nadczynność tarczycy, zaburzenia trawienia i wchłaniania, nietolerancja laktozy, nadczynność przytarczyc, choroby wrodzone tkanki łącznej – wrodzona łamliwość kości, zespół Ehlersa – Danlosa, hemocystynuria. Choroby układowe : szpiczak mnogi,białaczka szpikowa, chłoniak, reumatoidalne zapalenie stawów.

9. Palenie papierosów, nadużywanie kawy, alkoholu, napojów typu cola – Palenie tytoniu i picie alkoholu poprzez toksyczny wpływ na komórki kostne niekorzystnie wpływa na gospodarkę wapniowo – fosforanową. Wskazany jest również umiar w piciu mocnej kawy. U osób które palą papierosy i nadużywają alkoholu a także napojów typu cola jest mniejsza produkcja tkanki kostnej. Palenie papierosów jest tak samo szkodliwe dla kości jak dla płuc i serca. Jest to niewątpliwy czynnik ryzyka osteoporozy. Kobiety palące papierosy wcześniej wchodzą w okres przekwitania niż niepalące, tracą więc ochronny wpływ estrogenów, gorzej też wchłaniają w jelitach spożyty wapń. Osoby uzależnione od tytoniu mają obniżoną wydolność fizyczną, przez co nasila się u nich utrata wapnia z kości powodowana przez brak ruchu. Nadużywanie alkoholu może prowadzić do uszkodzenia układu kostnego nawet u młodych ludzi. Na osteoporozę cierpi co trzeci alkoholik. Już umiarkowane spożycie alkoholu hamuje aktywność osteoblastów. Alkohol najsilniej wpływa na szkielet osiowy przyczyniając się do wzrostu ryzyka złamań kompresyjnych kręgosłupa.

10. Długotrwałe unieruchomienie i brak obciążenia kości – są także jednym z czynników powstawania osteoporozy. Przewlekłe unieruchomienie zespoły porażenne czy wreszcie pobyt w stanie nieważkości w przestrzeni kosmicznej owocuje szybką i masywną utratą masy kostnej.

11. Czasem także ciąża i karmienie piersią mogą prowadzić do spadku masy kostnej – Kobieta będąca w ciąży i w okresie karmienia znajduje się w szczególnej sytuacji. Jej organizm potrzebuje w tym okresie zwiększonej dawki wapnia i minerałów. Właściwie zbilansowana dieta dostarcza jej i dziecku wszystkich niezbędnych składników odżywczych i mineralnych. W przypadku niedoborów wapnia diecie, uruchamiane są jego zapasy zmagazynowane w tkance kostnej matki, tak aby dziecko wraz ze spożywanym pokarmem otrzymywało nie zmienioną ilość tego pierwiastka. Karmienie piersią i ciąża nie zwiększają ryzyka osteoporozy u kobiet będących a diecie bogato witaminowej i mających wysoki wyjściowy poziom wapnia. Kobiety u których występował ciągły deficyt tego pierwiastka w diecie, mogą być zagrożone ryzykiem utraty masy kostnej podczas laktacji i ciąży i związanym z tym przyśpieszonym rozwojem osteoporozy w wieku późniejszym. Proponowaną metodą zapobiegającą temu zagrożeniu jest stosowanie przez kobiety w ciąży i w okresie karmienia diety o wysokiej zawartości wapnia i przyjmowania preparatów wapniowych.
Opisane powyżej czynniki ryzyka są przyczynami powstawania osteoporozy. W punktach możemy je przedstawić następująco:
- niedobór estrogenów w organizmie kobiety po menopauzie
- zaburzenia miesiączkowania
- niedobór androgenów ( testosteronu ) u mężczyzn
- rodzinna skłonność do występowania osteoporozy
- szczupła budowa ciała
- wiek powyżej 65 lat
- wczesna menopauza
- niedobór wapnia w diecie osób starszych
- niedobór witaminy D
- długotrwałe zażywanie pewnych leków
- współwystępowanie innych chorób
- długotrwałe unieruchomienie
- nadużywanie alkoholu i kawy
- palenie papierosów
Im więcej czynników ryzyka tym większa możliwość rozwoju osteoporozy. Współwystępowanie trzech, czterech czynników stanowi niepokojący sygnał, który powinien skłonić do zainteresowania się stanem własnych kości.

SKUTKI OSTEOPOROZY

We wczesnej fazie choroby nie odczuwamy , że coś złego dzieje się z naszymi kośćmi. Organizm nie ostrzega nas o zbliżającym się zagrożeniu -jest to istota podstępnego przebiegu osteoporozy.
Następstwem choroby są zmiany w sposobie poruszania się zmienia się nie tylko postawa, również chód staje się niezgrabny, kroki niepewne. Chory odczuwa brak pewności i chęci do poruszania się. Jest to dodatkowy czynnik pogarszający stan chorego, gdyż nic nie utrzymuje lepiej kręgosłupa w równowadze jak silne mięśnie, które w takiej sytuacji nie są ćwiczone wystarczająco. W późniejszej fazie choroby pojawiają się bóle. Bóle osteoporotyczne mają charakter przewlekły, są bardzo uciążliwe i trudne do uśmierzenia. Najczęściej dotyczą pleców, zwykle w okolicy kręgosłupa. Chorzy uskarżają się także na bóle żeber. Niestety bóle pleców rzadko kojarzone są z osteoporozą . Zdecydowanie częściej myśli się, że są wynikiem zmian zwyrodnieniowych kręgosłupa, wypadającego dysku, przeciążenia czy po prostu przeziębienia. Osteoporoza jako przyczyna bólów zwykle odsuwana jest na plan dalszy. Ból jest sygnałem ostrzegawczym, że coś w naszym organizmie źle funkcjonuje. Wielu chorych których „bolą kości” lub kręgosłup martwi się, że ma osteoporozę. Przeciążone włókna mięśni są napięte i tracą swoją elastyczność. (Nazywane jest to „stwardnieniem mięśni" a wyczuwalne w postaci bolesnych, twardych guzków wielkości orzecha, umiejscowionych w muskulaturze pleców i ramion.) Ale jest to tylko jedna z dolegliwości, na którą uskarżają się chorzy na osteoporozę. Utrata wzrostu powoduje że trzony kręgów nie mogą zachować wystarczającej odległości od siebie, stykają się bocznymi wyrostkami w punktach zupełnie do tego nie przystosowanych, okostna ulega podrażnieniu, pasma nerwowe są uciskane. Dolne żebra mogą się tak daleko przesunąć do dołu, że będą ocierały się o grzebień kości biodrowej. Talia, miękkie wcięcie pomiędzy klatką piersiową i kością biodrową - u młodszych osób ma wysokość od 5 do 10 cm w zależności od wzrostu - zaczyna stopniowo zanikać. Nie jest to tylko zmiana wyglądu zewnętrznego, ponieważ zanik talii powoduje czasami bardzo silne bóle.
Prace wymagające schylenia się, długotrwałe stanie, wszelkie czynności domowe, a nawet robótki ręczne - wszystko staje się wysiłkiem. Kobiety godziły się kiedyś z tą sytuacją, sądząc, że są to nieuniknione cierpienia związane ze starzeniem się. Nie wiedziały, co mogłyby zrobić, aby im przeciwdziałać. Pogorszenie nastroju, depresja, niezdolność do pracy doprowadzają w konsekwencji do izolacji. Trudno codzienności takich osób nie urozmaica ani rozrywka, ani uśmiech. Do tego dochodzą złamania kości. Chory na osteoporozę staje się stopniowo inwalidą. Do niedawna obowiązywało długotrwałe leżenie aż do zrośnięcia się złamania kości (obecnie dzięki skręcaniu śrubami dość szybko umożliwia się pacjentowi poruszanie się), mięśnie wiotczały, zmniejszając z dnia na dzień szansę na ponowne chodzenie Przez całe lata ubywa nam minerałów, a my nic o tym nie wiemy, nic nie boli. Przez długi czas nasze kiści znoszą zmniejszanie się ilości minerałów. Bóle w odcinku piersiowym, bóle opasające są typowe dla osteoporozy. Postępujący w osteoporozie ubytek kości powoduje, że kręgi stają się „puste” w środku i zapadają się. Zmniejszenie się wysokości poszczególnych kręgów prowadzi w sumie do obniżenia wzrostu oraz powstania tzw. „ wdowiego garbu”. Nazwa wzięła się stąd, że występuje najczęściej u kobiet w podeszłym wieku, które przeważnie żyją dłużej niż ich mężowie.
Deformacje trzonów doprowadzają do ucisku na korzenie nerwowe i powodują bóle. Często pojawia się ostry, silny ból. Jest on zwykle zwiastunem złamania trzonu kręgu. U wielu chorych dolegliwości mogą być następstwem zarówno zmian osteoporotycznych jak i zwyrodnieniowych. Bóle osteoporotyczne występują najczęściej w odcinku piersiowym – między łopatkami. Zaś pochodzące ze zmian zwyrodnieniowych – bóle krzyża występują najczęściej w dolnym odcinku lędźwiowym. W zaawansowanej formie choroby kości są już bardzo odwapnione. Kości są bardzo podatne na złamania, które mogą występować już przy lekkich urazach i niewielkich obciążeniach. Kości, są tak osłabione, że do złamań może dochodzić nawet bez żadnej przyczyny. Mówimy wtedy o tzw. „złamaniach samoistnych”.
Złamania są nieodłączną cechą osteoporozy. Ubytek minerałów stopniowo osłabia kości. Stają się coraz słabsze. W pewnym momencie ubytek kości jest tak duży, że przekracza tzw. Próg złamania. Przekroczenie progu zależy przede wszystkim od stanu wyjściowego- jakie kości mieliśmy przed chorobą. Osteoporoza trwa zazwyczaj wiele lat zanim doprowadzi do złamania.

Najczęściej złamaniom ulegają: kręgosłup, kiść promieniowa, żebra, kostki nadgarstka, miednica, kość ramienna. Złamania kręgosłupa mogą następować powoli, niezauważalnie lub też nagle po minimalnym upadku np. na pośladki. Często występuje bez żadnego urazu nawet po kichnięciu. O większości złamań kręgosłupa chory dowiaduje się przypadkiem po wykonaniu badania rentgenowskiego. Aż 65% z nich dokonuje się bez dolegliwości bólowych. Złamanie kręgosłupa stwierdza się u co 4 kobiety po 50 roku życia i co 2 po 80 roku życia. Osteoporotyczne złamania kręgosłupa nie są groźne i nie grożą kalectwem. Zawsze zrastają się pozostawiając, niestety deformacje. Złamań osteoporotycznych kręgosłupa nie należy mylić ze złamaniami urazowymi kręgosłupa, do których dochodzi w wypadkach samochodowych lub przy upadku z dużej wysokości. Złamania urazowe są niebezpieczne, mogą grozić uszkodzeniem rdzenia kręgowego i porażeniem kończyn.

Kolejnym miejscem złamań jest nadgarstek ( kość promieniowa ). Złamania kości promieniowej, podobnie jak kości ramiennej ( bark ) są bolesne, ale w praktyce zawsze się zrastają i kończą się pomyślnie. Zwykle konieczne jest nastawienie złamania i unieruchomienie w opatrunku gipsowym na około 4 tygodnie. Do złamań nadgarstka dochodzi najczęściej wskutek poślizgnięcia się np. na oblodzonym chodniku, śliskiej podłodze, upadając osoba podpiera się ręką. Radiagram zdjęcie RTG uwidacznia złamanie kości promieniowej zwane przez lekarzy ,,złamaniem w miejscu typowym
Tragedią jest złamanie szyjki kości udowej. Złamanie to jest najpoważniejszym złamaniem z klinicznego punktu widzenia.

Statystyki na całym świecie wykazują, że skutkiem powikłań po takich złamaniach jest wysoka umieralność. 25% pacjentek umiera w ciągu roku od dnia złamania, a tylko połowa pozostałych jest zdolna do samodzielnego życia. Ponad połowa pacjentów wymaga opieki w tym 20% stałej pielęgnacji. Znaczna część osób po złamaniu szyjki kości udowej staje się więc na stałe zależna od pomocy osób trzecich, opieki lekarskiej i pielęgniarskiej. Na końcowy wynik kliniczny leczenia złamań kości udowej najistotniejszy wpływ ma wiek chorego, a w mniejszej mierze stopień nasilenia osteoporozy kości udowej. Istotnym czynnikiem niepowodzenia leczenia tych złamań są również obciążenia ogólne pacjenta, które często są przyczyną dyskwalifikacji z leczenia operacyjnego lub przyczyną zgonów we wczesnym okresie pooperacyjnym.
Podsumowując złamania osteoporotyczne mogą one w konsekwencji prowadzić do przewlekłych zespołów bólowych, upośledzenia możliwości samodzielnej egzystencji, trwałego ubytku zdrowia, inwalidztwa a nawet śmierci. Wymagają one kosztownego leczenia i długotrwałej rehabilitacji, które często nie owocują oczekiwanymi skutecznymi.

PROFILAKTYKA OSTEOPOROZY

Tematem mojej pracy było opisanie przyczyn i skutków osteoporozy. Omawiając te kwestie nie sposób wspomnieć o profilaktyce. Zapobieganie chorobie to odrębny, bardzo ważny temat. Nie wszystkim chorobom możemy zapobiegać, ale osteoporozie tak. Profilaktyka osteoporozy jest bardzo prosta. Ja poruszę tylko profilaktykę którą możemy sami wdrożyć w nasze życie. Zawsze lepiej jest zapobiegać chorobie niż ją leczyć.

O stan kości należy dbać od najmłodszych lat. Od tego jak zostaną ukształtowane w dzieciństwie i młodości zależy ich przyszły los. Oczywiście byłoby idealnie gdybyśmy zdrowie swoich kości mieli na uwadze już jako dzieci i dbali o nie przez całe późniejsze życie. Niestety nawyki zdrowotne nie należą do częstych. Należy jednak podkreślić, że na działanie profilaktyczne nigdy nie jest za późno niezależnie od tego w jakim jesteśmy wieku. Nigdy nie jest za późno na modyfikację stylu życia, zmianę diety, czy kontrolną wizytę u lekarza. Pamiętać należy, że właściwie prowadzona profilaktyka osteoporozy jest skuteczna.

Należy tylko:
1. Zlikwidować używki – konieczne jest zaprzestanie palenia tytoniu, ograniczenie spożycia alkoholu

2. Zwiększyć aktywność fizyczną.
Ćwiczenia fizyczne zwiększają masę kości i zapobiegają osteoporozie oraz wpływają korzystnie na układ krążenia i oddychania.
Najprostszą formą ćwiczenia ruchowego jest spacer. Zalecany jest szczególnie osobom starszym, niepełnosprawnym. Widoczny efekt leczniczy daje spacer trwający nie mniej niż godzinę dziennie. Osoby sprawniejsze mogą zacząć jazdę na rowerze na wolnym powietrzu. Najlepsze efekty uzyskamy stosując specjalistyczne ćwiczenia przez co najmniej 20 min dziennie. Zadaniem ćwiczeń w osteoporozie jest stymulowanie tworzenia kości przez jej obciążenie mechaniczne. Można to osiągnąć obciążając kości ciężarem własnego ciała ( spacer, biegi, taniec ) lub też siłą napinania mięśni ( ćwiczenia na przyrządach ).

3. Unikać upadków.
Upadki następują najczęściej wskutek obniżenia sprawności chorego. Należy nosić odpowiednie, stabilne obuwie na gumach nie ślizgających się podeszwach. W razie gołoledzi na drodze unikać wychodzenia z domu. Asekurować się inną osobą w razie konieczności wyjścia. Korzystać z laski dzięki której jesteśmy bardziej stabilni.

4. W profilaktyce osteoporozy ważne jest odpowiednie spożywanie wapnia .
U osób starszych jak i w wielu schorzeniach dochodzi do osłabienia wchłaniania wapnia z jelit. W takich sytuacjach organizm utrzymuje właściwy poziom tego pierwiastka w krwi przez resorpcje kości co prowadzi do rozwoju osteoporozy. Dzienne zapotrzebowanie na wapń w okresie menopauzy i u osób starszych wynosi około 1500 mg . Dla człowieka najlepiej naturalnym i podstawowym źródłem tego pierwiastka jest mleko i produkty mleczne. Ilość i przyswajalność wapnia z mleka, serów żółtych, twarogów oraz jogurtów jest w warunkach ich regularnego spożywania dostateczna i przewyższa wszystkie inne produkty. Dla osób rozmiłowanych w diecie wegetariańskiej można polecić kapustę, koper oraz migdały .Jednak zawsze trzeba uzupełniać wapń w inny sposób.

5. Stosowanie witaminy D .
Witamina D jest niezbędna do wchłaniania wapnia spożytego z pokarmami z jelit. Organizm człowieka produkuje witaminę D w skórze pod wpływem promieniowania słonecznego. Uważa się, że 15 minut pełnego nasłonecznienia codziennie jest niezbędne aby poziom witaminy D był wystarczający. W okresie jesienno – zimowym w Polsce spada zdolność wytwarzania witaminy D prze skórę. Dlatego zwłaszcza w tym okresie podawanie witaminy D jest obowiązkowe w leczeniu osteoporozy. Jest to szczególnie ważne u osób starszych które mają osłabione wchłanianie wapnia i obniżony poziom witaminy D. Minimalna dawka dobowa witaminy D zalecana u takich osób wynosi 800 IU, ale po koniecznej konsultacji z lekarzem.

6. Stosowanie hormonalnej terapii zastępczej.
U kobiet po zakończeniu menopauzy hormonalne leczenie zastępcze ( HTZ ) jest postępowaniem z wyboru w zapobieganiu osteoporozie. Systematyczne leczenie powoduje utrzymanie lub nawet wzrost masy kostnej, a przede wszystkim 50% redukuję ryzyka wszystkich złamań osteoporotycznych.
Wielką rolę w profilaktyce i w monitorowaniu już istniejącej osteoporozy ma desymetria. Jest to proste nieinwazyjne badanie pozwalające na wczesne wykrywanie zmian w naszych kościach. Metoda ta pozwala na rzetelną ocenę gęstości mineralnej kości ( BMD – Bone Mineral Density ). Badanie to cechuje się bardzo dużą dokładnością i pozwala na określenie nawet najmniejszych zmian gęstości kości. Dla porównania, na podstawie zdjęć rentgenowskich zmiany osteoporotyczne można podejrzewać dopiero gdy ubytek masy kostnej wynosi 25 – 30%. Badanie densytometyczne jest bezbolesne, trwa od kilku do kilkunastu minut i nie wymaga specjalnych przygotowań ze strony badanego.
Wynik pomiaru densytometrycznego pozwala na:
· określenie ryzyka złamań
· stwierdzenie osteoporozy nawet przy braku złamań
· otrzymanie informacji przydatnych do podjęcia decyzji o leczeniu pacjenta lub wykonaniu dalszych badań diagnostycznych

Najdokładniejsze ( dysponujące najdokładniejszymi możliwościami densytometry kostne ) to urządzenia duże, ważące kilkaset kilogramów, przeznaczone do badań klinicznych. W badaniach profilaktycznych wykorzystuje się przenośne, lekkie, szybkie w działaniu aparaty. Za ich pomocą można przebadać w stosunkowo krótkim czasie znaczna liczbę osób. Pozwalają one na prowadzenie badań przesiewowych na dużą skalę.
Jedną z najlepszych metod przesiewowych zalecaną przez Światową Organizację Zdrowia
( WHO ) jest densytometria techniką DEXA ( Dual Energy X-ray Aborptiometry ). Jest to metoda rentgenowska, którą wykorzystuje się także we wspomnianych już urządzeniach przenośnych służących do pomiaru dalszej części przedramienia. W tej okolicy stosunkowo wcześnie następuje obniżenie gęstości mineralnej kości. Powoduje to znaczne osłabienie kości promieniowej u kobiet w okresie okołomenopałzalnym.
Po badaniu pacjent otrzymuje na wydruku komputerowym wynik przedstawiony w kilku postaciach. Dla lekarza i pacjenta najważniejsze są dwie: Z - score i T - score.
Wynik Z –score mówi o tym jak bardzo kość osoby badanej różni się od przeciętnej kości osoby w tym samym wieku. Wynik T – score mówi natomiast o tym jak bardzo kość osoby badanej różni się od kości osób młodych. T – score jest podstawowym parametrem, na którym opiera się lekarz podejmując decyzje o leczeniu. Im wynik jest bliższy zeru – tym lepiej. Im wynik jest bardziej na minusie – tym gorzej. Jeśli T – score jest poniżej 2,5 na minusie to znaczy, że osoba ma już osteoporozę.
Kryteria oceny zagrożenia osteoporozą według wartości T – score ustalone są przez Światową Organizację Zdrowia:
· Jeśli T – score jest między –1 a +1, to Twoje kości są zdrowe.
· Jeśli T – score jest mniejszy niż –1 ( gęstość kości poniżej normy ), to masz osteopenię. Nie jest to jeszcze osteoporoza, ale stan zagrożenia nią.
· Jeśli T – score jest mniejszy niż –2,5 ( gęstość kości znacznie poniżej normy ), to masz osteoporozę.
Badania profilaktyczne przeprowadzone po raz pierwszy około 45 roku życia i okresowo powtarzane pozwala uchronić się przed osteoporozą i jej skutkami. Stwierdzenie tendencji do spadku masy kostnej odpowiednio wcześnie daje dość czasu na podjęcie działań profilaktycznych. Właściwie prowadzona profilaktyka może zahamować rozwój zmian prowadzących do wystąpienia choroby.

ŹRÓDŁO

1. „ Ginekologia po dyplomie ” – dwumiesięcznik wrzesień 2004
2. Pod redakcją prof. dra hab. med. Włodzimierza Brchla i prof. dra hab. n. med. Ryszarda Brzozowskiego „ Vademecum lekarza ogólnego ” wydanie V PZWL Warszawa 1990
3. „ Wektory ginekologii ” – kwartalnik numer 1/2004
J. Badurski A.Sawicki S. Boczoń „Osteoporoza ” wydanie II GRYF Białystok 1994