Czas wolny ludzi starszych.

Czas wolny ludzi starszych.

Tradycyjne nauki pedagogiczne odnoszą swoje zainteresowania głównie do grupy dzieci, młodzieży, jednak współcześnie coraz częściej nawiązują do okresu dorosłości i starości. Wynika to m.in. z rozszerzenia pojęcia wychowania na wszystkie kategorie wiekowe oraz z przyjęcia przez pedagogikę założenia o ciągłości życia, jakościowych oraz rozwojowych zmianach w nim zachodzących. W zakres problematyki pedagogicznej weszły w zakres m.in. rozważania dotyczące problemów człowieka starego (problem czasu wolnego, samotności, osamotnienia, aktywności zawodowej w czasie emerytury, życia rodzinnego i pozycji w rodzinie, zaspokojenia potrzeb), zagadnienie wycofywania się z życia oraz zachowania aktywności. Wszyscy na słowo emeryt mamy w oczach ten sam obraz- to ktoś stary, ale ubrany, samotny, poruszający się z trudem i spoglądający załzawionymi oczami z poczuciem niezasłużonej krzywdy. Taki obraz wydedukowała nam w pamięć telewizja, ponieważ z najróżniejszych wariantach ilustruje nim każdą informację o rentach, ubezpieczeniach, ZUS-ie. Ludzi starych z wnukami i rodziną, w kawiarni, przy różnych sytuacjach i rozrywkach możemy obejrzeć jedynie w reklamach, której twórcy dokładnie zadbali, na ile dobrymi klientami są ludzie trzeciego wieku.
Dla wielu osób starość jest równoznaczna z przejściem na emeryturę, czyli nagłym przerwaniem aktywności, która przez całe życie nadawała sens i kierunek wszelkim działaniom. Są jednak tacy, dla których problem polega nie tyle na zaakceptowaniu bezczynności spowodowanej emeryturą, ile na utracie pracy w momencie, gdy szanse na znalezienie innej są bardzo nikłe. Przejście na emeryturę nie jest decyzją łatwą. Niektóre osoby, starając się, aby przejście to było łagodne, chcą nadal pracować na część etaty. Przejście na emeryturę stanowi wydarzenie, które zajmuje wysoką pozycję (10. miejsce) w skali najbardziej stresogennych wydarzeniach życiowych. Ogólnie przejście na emeryturę jest znoszone znacznie lepiej przez kobiety niż przez mężczyzn. Wynika to stąd, że częściej przyjmują one pracę zawodową z przyczyn czysto ekonomicznych, dla poprawy sytuacji rodzinnej, nie zaś dla zaspokojenia potrzeb samorealizacji. Wykonywanie obok pracy zawodowej zajęcia domowe- prowadzenie domu, opieka nad dziećmi- stanowią dla tych kobiet duże obciążenie fizyczne i psychiczne. Przejście na emeryturę, przy kontynuowaniu prac na rzecz rodziny, stanowią w tych warunkach poważną ulgę i jest przyjmowane z zadowoleniem. Mężczyźni na ogół gorzej przystosowują się do przejścia na emeryturę. Jest to rezultatem ich stosunkowo większego niż u kobiet zaangażowania w pracę zawodową. Szczególnie w przypadkach, gdy praca zawodowa wykonywana była z zamiłowaniem i oddaniem, odrzucającymi na dalszy plan realizację ról rodzinnych i towarzyskich, ograniczającymi zainteresowania i upodobania pozazawodowe. Przejście na emeryturę staje się źródłem relacji depresyjnych, poczucia niepotrzebności, niedołężności, odrzucenia przez margines życia. Ten zły stan psychiczne pogłębia często poczucie utraty prestiżu społecznego, wynikające z utraty stanowiska zawodowego, a także poczucie uczucie utraty autorytetu w rodzinie, związane ze zmniejszeniem się dochodów, tj. ilości pieniędzy przynoszonych do domu, a także formy, w jakiej otrzymuje się pieniądze.
Jakość życia na emeryturze wyznaczona jest wieloma powiązanymi ze sobą czynnikami materialnymi, warunkami bytu, stanem zdrowia, poczuciem użyteczności, akceptacją otoczenia- stanowią one z reguły naturalną konsekwencję wcześniejszego życia. Są ludzie bardzo starzy, których mówi się, że są wiecznie młodzi. Zatem starość nie jest jednakowa dla wszystkich. Każdy starzeje się inaczej, przyjmując określoną postawę wobec swojego życia. Wprawdzie jakość starości wyznaczona jest wielorakimi społeczno- ekonomicznymi uwarunkowaniami, to istotną rolę w jej kształtowaniu odgrywa, indywidualizujący się osobniczy, wcześniejszy styl życia, jego poziom, nawyki, potrzeby, psychiczne i materialne przygotowanie się do tego okresu życia. Przejście na emeryturę łączy się ze zmianą trybu życia, większą ilością czasu wolnego oraz z ułożeniem nowych relacji z rodziną, przyjaciółmi, szerszym otoczeniem społecznym. Ludzie starsi starają się odnaleźć w nowej roli poprzez: dalsze kontakty z byłymi współpracownikami, kontynuowanie hobby, realizowanie funkcji społecznych.
Często po przejściu na emeryturę jednostka może odczuwać przyjemność (faza miodowego miesiąca) i mieć nadzieję, że wykonywanie na emeryturze zajęcia są mniej interesujące, niż się to wydawało, co może prowadzić do rozczarowania. Wiele osób zaczyna wówczas analizować swoją sytuację i rozważa alternatywne, bardziej realistyczne scenariusze swojego życia, co wiąże się z dalszą stabilizacją życia, która może z kolei ulec zmianie z powodu utraty samodzielności, np. w skutek choroby. Dalsze wykorzystywanie czasu wolnego wiąże się z akceptacją stopniowego wycofywania się z życia zawodowego i społecznego przy jednoczesnej aktywności i produktywności w rodzinie. Ważnym elementem jest pełnienie roli dziadków. Dla wielu emerytów i rencistów pojawienie się wnuka jest czymś wyjątkowym. Wnuki są dla nich przypomnieniem dzieciństwa ich własnych dzieci. Są także przedłużeniem istnienia rodziny, świadectwem pewnej trwałości i ciągłości. Ponadto obcowanie z wnukami nie jest obciążone odpowiedzialnością za ich wychowanie, a więc napięciem, wymierzaniem kar itp. Kontakt z wnukami, szczególnie dla kobiet, może być zródłem radości i zaspokaja potrzebę miłości. W obecnych warunkach, gdy pomoc seniorów ma dla młodych rodzin podstawowe znaczenie, możliwości jej udzielenia staję się podstawą kształtowania się przekonania o własnej wartości i przydatności.
U osób starszych mogą występować trzy typy uczestnictwa w życiu społecznym: wewnątrz rodziny, z różnych organizacjach społecznych lub całkowita bierność społeczna. W pierwszym roku pobytu na emeryturze u ludzi starszych dominuje aktywność rodzinna, często nawet kosztem kontaktów koleżeńskich. Poszukują oni zadań, które zaspokoiłyby im pracę zawodową. W okresie od 1 do 4 lat po osiągnięciu wieku emerytalnego następuje izolacja od życia społecznego w skutek pogarszającego się stanu zdrowia (na rzecz rodziny). Warto zauważyć, że liczba i jakość kontaktów z innymi ludźmi w okresie starości jest konsekwencją wcześniejszego trybu życia. Osoby aktywne, utrzymujące żywe kontakty społeczne i będą starały się w miarę swych możliwości podtrzymywać istniejące więzi. Relację z innymi ludźmi będą może mniej intensywne, mogą zmieniać swą postać, np. zamiast spotkań osobistych może pojawić się korespondencja, ale będą trwały. Mimo, że większość ludzi starych prowadzi aktywne życie towarzyskie, śmierć członków rodziny i przyjaciół zawęża krąg znajomych. Także przejście na emeryturę czy chorobą mogą spowodować izolację niektórych osób od uczestnictwa w życiu społecznym. Starość, zwłaszcza późną charakteryzuje się rosnącym i wszechstronnych uzależnieniem. Od własnego organizmu, od ograniczonych środków materialnych, niespólmiernych od rosnących potrzeb, od rodziny, sąsiadów, znajomych. Samotność jest trudna do zniesienia dla większości z nas, a dla starszych członków społeczeństwa, może być doświadczeniem niezwykle przykrym, zniechęcającym do życia, może także prowadzić do różnorodnych zmian w osobowości- od zachowań wyniszczających jednostkę pod względem fizycznym, psychicznym i moralnym do zachowań wzbogacających. Przeżycia związane z samotnością mogą być różne- od lęków i koszmarów do pogodzenia się z losem. Część osób przyjęła postawę biernego trwania w oczekiwaniu na śmierć, inni unikają kontakt6ów z ludźmi, nie wierzą w ich bezinteresowność bezinteresowność życzliwość. Są jednak i tacy, którzy angażują się w problemy rodzinny, sąsiadów, chcą być użyteczni. Ponieważ kobiety żyją statystycznie dłużej niż mężczyźni i duża część emerytek wychowała się w kulturze wspierającej stereotypową rolę płciową kobiety, izolacja społeczna może być dla nich jeszcze cięższym doświadczeniem. Jak wykorzystać czas wolny, którego osoby starsze po przejściu na emeryturę mają znacznie więcej? Czym go wypełnić? Jaką rolę odgrywa? Czas wolny stanowi tę część budżetu czasu, która nie jest zajęta przez pracę zarobkową, normalną i dodatkową, ani przez zaspokajanie elementarnych potrzeb fizjologicznych (sen, posiłki, higiena), ani przez stałe obowiązki domowe (gotowanie, pranie, sprzątanie, opieka nad członkami rodziny niezdolnymi do samoobsługi). Jest to, więc: swobodne wypoczywanie (wczasowanie, rekreacja), aktywność na wpół wypoczynkowa, (w której obowiązki i korzyści łączą się z poczuciem swobodnego ich realizowania), życie rodzinne i aktywność społeczna, przebiegające w poczuciu dobrowolności. Poczucie dobrowolności stanowi bardzo istotną cechę wszystkich czterech rodzajów czynności i sytuacji, wolnoczasowych.
Wypoczywanie, zwane niekiedy wczasowaniem lub rekreacją, jest podstawową częścią wolnego czasu. Jest to aktywność, która jest świadomie podejmowana nie dla korzyści, ale pod wpływem wewnętrznej potrzeby, a nie z zewnętrznego przymusu. To wszystkie formy aktywności, w które człowiek angażuje się z własnej chęci, powodowany przyjemnością i satysfakcją, jakiej mu dostarcza. Czas ten możemy wypełnić odpoczynkiem, zabawą oraz podejmowaną z własnej potrzeby, dla własnego rozwoju, pracę umysłową (samokształcenie), aktywnością artystyczną, sportową, techniczną i innymi. Ponadto aktywność umysłowa zapobiega otępieniu człowieka starego, absorbuje jego uwagę, myślenie i wyobraźnię. Do zajęć ludzi starszych można zaliczyć: rozwiązywanie krzyżówek i zagadek umysłowych, gry towarzyskie (np. szachy, brydż), śledzenie wydarzeń społeczno- politycznych, czytelnictwo, prowadzenie domu, robótki ręczne, majsterkowanie, zbieractwo, zajęcia hobbystyczne lub pisanie pamiętników. Odpoczynek stanowi jeden ze składników wypoczynku. Jest to odreagowanie fizycznego zmęczenia i psychicznego znużenia w spokoju, ciszy, rozmyślaniach niekiedy w drzemce i raczej w samotności. Prawo do lenistwa jest świętym prawem człowieka, szczególnie osób starszych. Odpoczynek jest wysoko ceniony przez specjalistów z zakresu higieny psychicznej. Nabyta przez ludzi starszych kultura odpoczywania stanowi klucz do dobrego samopoczucia i zapobiega złym nastrojom emocjonalnym. Zabawie i wszelkiej rozrywce najchętniej oddają się młodzi. Ale wiele osób starszych nie zaniedbuje sytuacji i czynności zabawowych, rozrywkowych, które wyrażają potrzeby ruchu, nowości, przygody, hazardu, zmienności wrażeń, fantazji. Wszystko to jest formą przeciwdziałania nudzie i monotonii. Aktywność zabawowa może wyrazić się w czynnościach realnych (wycieczka, gry, spotkania towarzyskie) lub w przeżywaniu fikcji, np. wcielanie się w bohaterów czytanej książki lub oglądanego filmu. Aktywność na wpół wypoczynkowa jest to część czasu wolnego przeznaczona na czynności związane z obowiązkiem ich wykonywania lub ze świadomością rzeczowych korzyści, które przynoszą wykonawcy, pełnione jednak z pewnym poczuciem swobody. Aktywność na wpół wypoczynkowa łączy się z zajęciami amatorskimi. Typowym przykładem takiej aktywności wypoczynkowej osób starszych są zajęcia w ogródku przydomowym lub na działkach ogrodniczych. Jak wiadomo najliczniejszą kategoria działkowiczów stanowią emeryci. Działka umożliwia realizację bardzo przyjemnego atrakcyjnego zajęcia. Pochłania człowieka bez reszty, wymaga, bowiem stałej pielęgnacji, różnorodnych zabiegów, bezustannej aktywności. Wgląd w motywacje ich ogródkowych zaangażowań pokazuje, że choć liczą oni na osiąganie korzyści gospodarczych (w produktach lub w gotówce), ale nie mniej cenią satysfakcję z tej dobrowolnie przecież podjętej pracy, satysfakcję z aktywności ruchowej, zieleni, dobrego powietrza, słońca, pracy bez pośpiechu- wedle własnego zaplanowania, własnego tempa, własnego kierowania sobą i własnym warsztatem. Działka stanowi również uczucie swobody, niezależności. Zachęca do kontaktów z ludźmi. Wynikają one spontanicznie- rozmawia się z sąsiadami wymienia uwagami, doświadczenia. Działka stanowi także przedłużenie mieszkania. Jest atrakcyjnym miejscem dla spotkań rodzinnych i towarzyskich. Przykładem mogą być również hafciarki i wycinankarki, które mimo zniszczonych i zmęczonych rąk, świetnie radzą sobie z tworzywem. Turysta przyzwyczajony do pokonywania dużej odległości, mimo zaawansowania w latach, nadal chodzi po górach lasach. Zajęcia amatorskie mają na celu usprawnienie i podtrzymywanie dyspozycji psychofizycznych, zaspokojenie potrzeby uznania oraz zachowanie związków z szerszymi kręgami ludzi. Gdy mowa o szerszych kontaktach najczęściej można spotkać się z grupą hobbystów. Spotykają się oni w placówkach kulturalno- oświatowych, w siedzibach różnych stowarzyszeń społecznych, a także pod gołym niebem. W# placówkach kulturalno- oświatowych napotkać można różne zespoły zainteresowań, np. koła miłośników książek, koło przyjaciół muzeum. Inne maja własny program działania, a rola placówki sprowadza się głównie do zapewnienia im przestrzeni, np. śpiew chóralny, taniec amatorski.
Życie rodzinne stwarza niekiedy sytuacje nieuchronnej konieczności (np. opieka nad członkiem rodziny pozbawionym możliwości samoobsługi- niemowlęciem, ciężko chorym).Tych czynności nie można zaliczyć do wolnoczasowych. Ale bywa również tak, że obowiązek rodzinny przeniknięty jest satysfakcją swobody, jakby dobrowolnych zaangażowań. Starsi ludzie mogą pełnić funkcję wychowawcze oraz podtrzymywać tradycję w rodzinie. Pełnienie przez dziadków funkcji wychowawczych w rodzinie wypływa z faktu, iż rodzice nie dysponują dostateczną ilością czasu na pełnienie tego zadania ze względu na tempo współczesnego wypełnionego życia. Potrzebę tę pogłębiają dodatkowo wzrastająca liczba matek aktywnych zawodowo i nakaz serca, który powoduje, ze większość ludzi starszych zajmuje się i opiekuje wnukami, nie tyle z powinności, ile dla satysfakcji, jaką im to daje. Funkcje pełnione przez osoby starsze wywierają wpływ na ich pozycję społeczną, dają im poczucie użyteczności społecznej, Rodzina jest dla osoby starszej najważniejszą grupą społeczną, z którą łączy ją zazwyczaj silna, więc emocjonalna i wzajemna wymiana świadczeń. Przede wszystkim od członków rodziny oczekuje starsza osoba w chwili, gdy znajduje się w niekorzystnych warunkach życiowych.



Aktywność społeczno miewa dwa oblicza nieuchronnej konieczności narzucanej przez życie społeczne oraz dobrowolnie podejmowanego angażowania się. Dobrowolne angażowanie się jest charakterystyczną cechą czynnością wolnego czasu. Są to wszelkiego rodzaju zaangażowania społeczne w stowarzyszeniach i związkach, w osiedlu mieszkaniowym, w klubach, w akcjach opieki i pomocy. Zaangażowania te są z reguły bezinteresowne (honorowe). Aby ludzie nabrali umiejętności korzystnego dla siebie i społeczeństwa wypoczywania, powinni mieć od młodości sposobność do ćwiczenia różnorodnych wolnoczasowych zachowań. Terenem aktywności społecznej ludzi starszych jest częściej miejsce zamieszkania niż miejsce pracy. Specjalnie dla ludzi starszych tworzone są różnego rodzaju kluby (np. kluby seniora, kluby osiedlowe, kluby zakładowe). Najistotniejszym celem klubów seniora jest umożliwienie ludziom starszym korzystnego dla nich i przyjemnego spędzenia wolnego czasu, stworzenie możliwość zaspokojenia różnorodnych potrzeb kulturalno-oświatowych, a także budzenie nowych zainteresowań. Ważnym zadaniem klubów jest też ułatwienie nawiązywania kontaktów towarzyskich społecznych. Placówki te powinny świadczyć osobom starszym określone usługi, pomoc, porady i zapewniać rozrywkę. Dla najbardziej aktywnych jednostek winny stać się miejscem czynnej działalności, użytecznej i cenionej. Na efektywną realizację społecznych funkcji klubu seniora składa się kilka czynników. Ważne jest posiadanie odpowiednio usytuowanego, wyposażonego i zorganizowanego lokalu. Poza tym należy stosować odpowiednie formy i metody pracy z osobami starszymi, uwzględniające ich właściwości, zaspokajające indywidualne potrzeby i rozbudzające zainteresowani poszczególnych jednostek, jednostek jednocześnie sprzyjające procesowi grupotwórczemu. Osoby starsze chętnie uczestniczą w różnych formach zajęć wypoczynkowych rozrywkowych. Należą do nich: gry stolikowe, rozwiązywania krzyżówek, słuchanie radia, oglądanie telewizji, przeglądanie czasopism oraz prowadzenia przyjacielskich rozmów. Te formy spędzania czasu wolnego pełnią ważną funkcję w życiu zbiorowości klubowej, gdyż integrują poszczególne jednostki w społeczność życzliwych sobie i wzajemnie zainteresowanych osób, przeciwdziałającą uczuciu pustki osamotnienia. W każdym klubie seniora uprawia się jakąś formę robót ręcznych i majsterkowania. Może to być: modelarstwo, stolarstwo, tkactwo, krawiectwo, metaloplastyka, dziewiarstwo, hafciarstwo, rymar5stwo, fotografika, ogrodnictwo itp. W klubach przyjął się tez zwyczaj organizowania uroczystych imprez z okazji świąt państwowych, religijnych lub rodzinnych. Wspólnie obchodzi się Wielkanoc, Wigilię, organizuje się choinkę, Sylwestra, urodziny poszczególnych członków.



W życiu ludzi starszych ważne są środki masowego przekazu. Popularyzowane przez nie treści można podzielić na treści o ludziach starszych i treści dla ludzi starszych. Problematyka treści dotyczy starzenia się i starości, potrzeb człowieka starszego, jego sytuacji rodzinnej i społecznej. Szczególną rolę maja do spełnienia treści dla ludzi starszych. Wyodrębnione działy w niektórych czasopismach, audycje radiowe i telewizyjne oraz opracowania poradnikowe, skierowane do osób starszych, popularyzują, bowiem określone wzory zachowań, jak należy chronić sprawność fizyczną i zachować aktywność, sposoby spędzania wolnego czasu, instytucje służące seniorom itp. Redaktorzy tych działów czy audycji starają się nawiązywać bezpośredni kontakt z odbiorcami, wprowadzając kąciki korespondencji redakcyjnej, odpowiadając na listy. W niektórych przypadkach zamieszczają ogłoszenia z propozycją wspólnego uprawiania hobby, muzykowania, gry w karty, spędzania urlopu itp. Korzystanie ze wskazań, rad, przepisów, propozycji spędzania wolnego czasu, informacji, podejmowanie na wskutek zachęty określonego działania rozszerza oddziaływania środków masowego przekazu na osoby starsze i rodzajów kontaktów z nimi poza słuchanie, oglądanie czy czytanie umożliwiając aktywnie uczestniczyć w ich tworzeniu.

Co wpływa na aktywność ludzi starszych? Jakie są jej hamulce i bodźce? Jak przeciwdziałać zmianom zachodzącym w organizmie na skutek starzenia się? Czym jest przystosowanie ludzi do starości?

Zmiany fizjologiczne zachodzące w organizmie pod wpływem starzenia się (np. pogarszanie ostrości wzroku, przytępienie słuchu, obniżenie sprawności rąk i nóg, spowolnienie ruchów, niezdolność do wszystkich wysiłków itp.) odrzuca człowiek przede wszystkim w zetknięciu z rzeczywistością. Wszelkiego typu przykre niespodzianki zakłócający normalny tok życia osób starszych wywołują ogromne napięcia psychiczne będące uczucie bezradności, grożą, bowiem nierzadko niebezpieczeństwem i czynią niezbędnym wzywanie pomocy. Stwarza to poczucie nie tylko ciągłego zagrożenia, ale również świadomość uzależnienia od obecności i dobrej woli innych osób oraz konieczności ponoszenia ryzyka przy najprostszych czynnościach. Praca wymaga nie tylko więcej czasu, ale coraz bardziej męczy i zmusza do częstych i coraz dłuższych wypoczynków. Znużenie potęgują: nadmiar nacierających informacji, nieustannie rosnące tempo życia i ciągły hałas, zagęszczenie i ruchliwość tłumu i pojazdów. W starości zmienia się także pojęcie i wymiar czasu. Czas przecieka między palcami, każda wykonywana czynność trwa dłużej niż dawniej, jednocześnie czas się dłuży pustym dniem i samotnością. Czas się także inaczej liczy, gdy przestaje się planować i oczekiwać. O upływie czasu człowiek myśli nieraz z trwogą, bo czas zwykle działa na jego niekorzyść. Obawa przed niepodołaniem wysiłkowi, poplątaniem tego, co ma się załatwić, przed narażeniem się na przykrość, zwiększone dolegliwości albo niebezpieczeństwo, paraliżuje, wywołuje bierność oraz osłabia zainteresowania ludzi starszych. Cofanie się przed tym, co skomplikowane lub bardzo uciążliwe, budzi lęk także przed mniejszymi przedsięwzięciami. Ograniczenia życiowe można podzielić na pierwotne (wynikające ze zmian w organiżnie) i wtórne. Człowiek o szerokich horyzontach dobrej sprawności intelektualnej, pozbawiony jednak możliwości poruszania się i wszelkich podniet będzie stopniowo ograniczał swe zainteresowania. Mając odpowiednie środki (finansowe, rzeczowe, ludzkie) można niemal całkowicie zapobiec ograniczeniom wtórnym.

Aktywizacja ludzi starszych to zespół najrozmaitszych działań zmierzających do opróżnienia i łagodnego procesu starzenia się. Przystosowanie do starości to odnajdowanie właściwych propozycji między konieczną rezygnacją z niektórych dziedzin dotychczasowej działalności a niepodawaniem się i kontynuacją czynnego życia. Ograniczeniom sprawności psychofizycznych starych ludzi można przeciwdziałać przez zapobieganie ich dotychczasowej aktywności naturalnej. Aktywizacja osób już zniedołężniałych jest trudniejsza i mniej skuteczna. Stosuje środki, które wielu starym ludziom są obce i z trudem muszą się oni adoptować, np. przestrzeganie diety, gimnastyka, uczestnictwo w klubach seniora, pogadanki itp. Aktywizacja musi przebiegać wielokierunkowo, wywierać wpływ na sferę intelektualną i ruchową człowieka z równoczesnym zapewnieniem mu poczucia bezpieczeństwa i własnej użyteczności oraz życzliwości otoczenia. Zmianom zachodzącym w organizmie na skutek starzenia się, wyrażającym się jako rozliczne dolegliwości, obniżenie zdolności wysiłkowej, trudności w porozumiewaniu się, osłabienie wzroku, słuchu, a także orientacji, refleksu, pamięci itp., można przeciwdziałać w różnorodnych sposób:

- upowszechnianie i udoskonalenie lecznictwa oraz rehabilitacji;

- wielostronne oprzyrządowanie i dostosowanie mieszkań od potrzeb ludzi starszych;

- rozwój różnorodnych usług domowych, a zwłaszcza pielęgnacji;

-pozostałe ograniczenia można sprowadzić do ekonomicznych, ekologicznych i społecznych.

Dotkliwe ograniczenia finansowe znacznie przyśpieszają dezaktywację osób starszym swobodnego poruszania się i wykonywania różnych czynności w domu i poza domem. Każdemu człowiekowi potrzebny jest kontakt z ludzmi, z codziennym zwykłym życiem. Osoby w podeszłym wieku nie powinni wyłączać się z życia rodziny, zrywać kontakty ze znajomymi, sąsiadami. Kontaktów z codziennością nie zastąpi najbardziej wszechstronna informacja ze świata, podawana przez radio, pracę i telewizję. Człowiek stary, zwłaszcza nieopuszczający mieszkania lub zakładu, potrzebuje nie tylko ciszy i spokoju, ale również bezpośrednich wrażeń pochodzących z otoczenia, także z ulicy i podwórka. Los człowieka zależy także w dużym stopniu od jego charakteru, usposobienia, nawyków,. Przygotowanie do starości nie powinno się ograniczać do zainteresowań, uczenia się nowych umiejętności, czemu służą m.in. Uniwersytety Trzeciego Wieku, sale terapii zajęciowej, organizowania wycieczek i rozrywek. Ważne jest:

- wyrabianie umiejętności współżycia z rozmaitymi ludźmi, o różnym pochodzeniu społecznym, wykształceniu, poziomie kulturalnym, zawodzie, wieku itp.:

- podtrzymywaniu dawnych kontaktów, nawiązywania nowych:

- wyrabiania umiejętności, właściwego korzystania z pomocy rozmaitych osób i we wszystkich możliwych okolicznościach życiowych:

- niesienia pomocy różnym ludziom, nie tylko najbliższym:

- samokrytycyzmu we wszystkich sprawach osobistych, umiejętności samokontroli, liczenia się zawsze z innymi i samodyscypliny postępowaniu, na co dzień.

Posiadanie, choć części posiadanych cech i umiejętności pozwoliłoby ludziom na dobre starzenie się, tj. na dostrzeganie w schyłkowym okresie życia nie tylko ciemnych, ale i jasnych stron, a także na zmniejszenie obawy przed starością i niechęci do stanów wśród ludzi młodych i w średnim wieku.

Podsumowując, aktywizację należy rozumieć nie tylko i nie tyle jako zalecenie starszym osobom zmiany trybu życia na bardziej racjonalny, organizowanie im zajęć i pobudzanie zainteresowań, ale przede wszystkim jako organizowanie narastających z wiekiem przeszkód, które hamują im dobra, spontaniczną aktywność.