Zakopane w epoce Młodej Polski.

Zakopane to najwyżej położone miasto w Polsce, u stóp Tatr, w kotlinie pomiędzy nimi a grzbietem Gubałówki.. Zakopane powstało na początku XVII w. a zostało odkryte jako miejscowość o wielkich walorach klimatycznych i leczniczych przez lekarza Tytusa Chałubińskiego w XIX w. Od tamtej pory Zakopane zaczęło przyciągac turystów i taterników.

Miasto to przeżywało swój rozkwit w epoce Młodej Polski. w XIX w. był to teren odwiedzany masowo przez środowiska artystyczne. Atmosfera pod Giewontem sprzyjała swobodnej wymianie myśli, twórczości artystycznej i działalności społecznej.
Rozwojowi życia umysłowego przyświecały idee patriotyczne, co związane było z koncepcją Zakopanego jako ogniska niezależnego życia narodowego o roli ogólnopolskiej, ponadzaborowej. Uzasadnieniem tej koncepcji był stosunek uczonych i artystów do kultury podhalańskiej, w której widzieli zachowane cechy pradawnej kultury narodowej. Koncepcja ta znalazła odbicie w programie Muzeum Tarzańskiego (zał 1888), której głównym reprezentantem był Stanisław Witkiewicz- uważał on że drewniane budownictwo na Podhalu zachowało cechy stylu, jaki dawniej istniał na obszarze całego kraju. Na tej podstawie zainicjował kierunek w architekturze zwany stylem zakopiańskim , w 1900 roku odbył się w Zakopanem wiec domagający się wprowadzenia tego stylu w całej Polsce.
Zakopane stało się także ośrodkiem działalności narodowej, mającej na celu propagowanie sprawy polskiej wśród przebywających tu sezonowo przedstawicieli różnych dzielnic i krajów. Stykali się tutaj i wymieniali poglądy ludzie z Warszawy, Poznania, Krakowa, Lwowa jak i również z Petesburga, Moskwy, Londynu i Paryża. Odbywały się więc odczyty o aktualnej sytuacji politycznej w zaborach, spotkania z działaczami politycznymi przybierające czasem charakter wieców m. in. protestujących przeciwko prześladowaniu dzieci we Wrześni czy apelujących o pomoc dla rewolucjonistów w Królestwie.
Powstawały także różnego rodzaju organizacje, szkoły, biblioteki i uczelnie. Do najważniejszych należały:
- gimnazjum, które było urzeczywistnieniem rzuconego przez Witkiewicza hasła ponadzaborowej szkoły narodowej,
- Uniwersytet Wakacyjny, którego celem było zaznajamianie słuchaczy z najnowszymi zdobyczami nauki a wykładowcami byli najwybitniejsi polscy profesorowie.
Ważnymi placówkami oświaty były biblioteki i czytelnie, do ich organizatorów należał m. in. Stefan Żeromski. Był on prezesem Biblioteki Publicznej Zakopiańskiej, i jednym z założycieli Czytelni Zakopiańskiej ( ofiarował na ten cel wiele książek).
Do powstających w Zakopanem instytucji o charakterze ogólnopolskim należało Towarzystwo Pisarzy Polskich.
Pojawiła się także koncepcja stworzenia teatru narodowego, nie doczekała się ona jednak realizacji z powodu braku stałej siedziby. Klasyczny repertuar i nowatorskie inscenizacje przywoziły tu teatry lwowskie i krakowskie.
Próbowano zorganizowac ruch odrodzenia narodowego o zabarwieniu mesjanistycznym, nazywając go prądem tarzańskim, jego celem miało być uśmiadomienie polityczne górali. Ideę tą propagował „Goniec Tatrzański”(1894) którego jedyny numer ukazał się w podwójnej wersji- dla inteligencji, i po raz pierwszy- dla górali.
Jeśli chodzi o rodowitych mieszkańców gór- górali, to zyskali oni sławe jako gawędziarze i pieśniarze, najsławniejszym stał się Sabała- a wł. Jan Krzeptowski. Towarzyszył on Tytusowi Chałubińskiemu i Stanisławowi Witkiewiczowi w ich górskich wyprawach. Przez Witkiewicza został nazwany "Homerem Tatr". Zabawiał też znakomitych gości doktora Chałubińskiego śpiewem i opowieściami, a nawet zainscenizowanym dla Heleny Modrzejewskiej napadem zbójeckim, podczas którego wystąpił w roli harnasia. Gawędy góralskie (jego autorstwa lub powtarzane przez niego) zostały spopularyzowane przez Stanisława Witkiewicza, Henryka Sienkiewicza, Wojciecha Brzegę oraz opublikowane w licznych zbiorach
W powstawaniu duchowej stolicy kraju ważną rolę odegrały czasopisma. Do pierwszych pism zawierających też wiadomości literackie należały: „Zakopane”(1891); „Kurier Zakopiański”(1892); „Gazeta Zakopiańska” (1893).
Jak już wcześniej wspomniałam, Zakopane stało się ważnym ośrodkiem kulturalnym, odwiedzanym (lub zamieszkanym) przez sławne postacie polskiej kultury.
Większość pisarzy i ludzi sztuki pojawiała się jednak okresowo w Zakopanem, by szukać natchnienia w widoku górskich krajobrazów i gawędzeniu z góralami. To powszechne zauroczenie Tatrami wywodziło się z hołdu dla krainy, w której objawiał się duch wolności potęg przyrody. Tematyka folklorystyczna była tak powszechna, że mało który poeta nie wykorzystywał jej motywów w swojej twórczości.
Przykładem takiego artysty natchnionego widokami gór jest Kazimierz Przerwa Tetmajer. Był to entuzjasta Podhala i Tatr. Wyrażał swój podziw w intymnym przeżywaniu górskiego krajobrazu, stanowiącego nie tylko przedmiot podziwu, ale inspirację dla najrozmaitszych refleksji. Widać to np. bardzo wyraźnie w jego liryce tatrzańskiej.
Henryk Sienkiewicz, który przyjeżdżał często do Zakopanego zainicjował zbiórkę na fundusz budowy sanatoriów i kościoła odczytując szkice do „Quo vadis”, tu powstały fragmenty nowel i powieści tj. „Potop”, „Pan Wołodyjowski”, „Krzyżacy”.
Na wieczorach literackich Reymont czytał fragmenty „ Chłopów”.
Stefan Żeromski pisał tu częściowo powieści „Ludzie bezdomni”, „Popioły”, „Dzieje grzechu”, „Nawracanie Judasza”. „Zamiec”.

Epoka młodej polski zapoczątkowała wielki rozwój Zakopanego. Dziś miasto jest najsłynniejszą miejscowością wczasowo-wypoczynkową Polski, stolicą sportów zimowych ( szczegołnie skoków narciarskich) i punktem wyjścia wycieczek w Tatry oraz uzdrowiskiem klimatycznym. Każdego roku odwiedza je ok. 3 mln turystów. Może miasto nie spełnia już tak ważnych funkcji jak w epoce młodej polski, ale nadal pozostaje jednym z najciekawszych i najchętniej odwiedzanych miast w Polsce.