Psychologia kliniczna

Cztery główne kierunki psychologiczne:
1) behawioryzm,
2) podejście poznawcze,
3) podejście psychodynamiczne,
4) podejście systemowe.

Ad.1) BEHAWIORYZM
Behawioryści uważali, że człowiek jest jak skrzynka i oddziałuje na niego bodziec ze środowiska i on na niego reaguje. Badali oni zachowanie się w warunkach laboratoryjnych (głównie na zwierzętach).

bodziec→→reakcja

Zaburzenia to wyuczone bodźce na różne reakcje.
Warunkowanie:
a) klasyczne – sformułował Pawłow, ważne są reakcje fizjologiczne.
Kara – zwyczajowy „klaps” dla dziecka bodziec awersyjny
Nagroda – bodziec pozytywny

Fobia – silna reakcja lękowa

Uważali, że możan wyuczyć się lęku przed, np. ciemnością, pająkami.

a)instrumentalne – czyli sprawcze – co zrobić aby uzyskać dany cel, nagrodę pożądaną. Sformułował Skinder.

Behawioryści uważali, że alkohol stanowi dla mózgu pewnego rodzaju nagrodę.

Technika stosowana przez behawiorystów:
* systematyczna desensytyzacja – jeżeli nabędziemy lęku to jest ona sposobem na to. Jest to stopniowanie „przyjemności” powoli. Stosujemy technikę relaksacji, aż osoba np. z pająkami nie będzie odczuwała lęku.

Seligman – teoria wyuczonej bezradności np. pies po kilku nieudanych próbach ucieczki uczy się bezradności.

Ad.2) PODEJŚCIE POZNAWCZE
Koncepcja Bandury – uczenie się przez naśladownictwo/obserwację. Stwierdził, że dana osoba nie musi doświadczać kary czy nagrody, żeby się czegoś nauczyć. Obserwując inną osobę można nabyć określony sposób zachowania.

*Naśladownictwo,
*Modelowanie
*Uczenie się poprzez identyfikację,
- uwewnęczniamy wzorce tych osób z którymi się identyfikujemy, czujemy Si Edo nich podobni.

Człowiek nie jest marionetką, która bezwolnie reaguje na różne bodźce, ale ma on własną rolę, inteligencję, która wpływa na to jak się będzie czuł i zachowywał.

Myśli wpływają na emocje, a to wszystko wpływa na to jak się zachowamy.

myśl →emocje→ zachowanie


Jak powstają zaburzenia psychiczne?

Wczesne doświadczenia
↓
Głębokie przekonania
Stwierdzenia absolutne: Ja jestem. Świat jest.
↓
Dysfunkcyjne założenia
Stwierdzenia oceniające, powinności.
↓
Wydarzenia krytyczne
↓
Negatywne automatyczne myśli
↓
Emocje, zachowanie, objawy fizjologiczne.

Ad.3) PODEJŚCIE PSYCHODYNAMICZNE
Podejście to sformułował Freud - psychoanaliza

Freud sformułował strukturę osobowości – składa się z trzech części:
1)Id (wrodzone) – zaspokajanie popędów, zasada przyjemności
2)Ego (kontakt z rzeczywistością); (ograniczenia, zasady) – podejmuje decyzje, dokonywanie wyborów, system kierujący w osobowości „Id”
3)Superego – (formułuje się w trakcie wychowania); (wynik wychowania) – zakazy, normy, wartości, „określamy to czego wolno, a czego nie wolno”, powstaje przez oddziaływanie kultury.

Popędy:
1)Libido-Eros – (popęd seksualny, chęć życia, energia, motywacja),
2)Destrudo-Thanatos – (niszczenie, autoagresja, poped związany ze śmiercią)

Mechanizm obronny (ma służyć obronie lęku):
1)acting out – bezpośrednie rozładowanie napięcia w działaniu np. agresja,
2)zaprzeczanie,
3)przewieszczanie (przekierowywanie),
4)fiksacja,
5)projekcja,
6)racjonalizacja,
7)reakcja upozorowana,
8)regresja,
9)wyparcie,
10)sublimacja,
11)anulowanie


Ad.1
Acting out, np. upicie się, jedzenie czekolady.
Ad.2
Zaprzeczanie – niedopuszczanie do siebie nieprzyjemnej treści, np. napisy na papierosach, ogromność percepcyjna – wiadomości dłużej docierają do ich świadomości; trudne treści wolniej docierają do świadomości, np. „ślepota histeryczna”, „głuchota histeryczna”.
Ad.3
Przewieszczanie – pzrekierowujemy swoją złość na bardziej bezpieczny obiekt, np. szef nas zezłości, więc skutkiem jest to, ze wyładowywujemy się, np. na mężu; wyładowywujemy się na innym obiekcie, który też wprowadził nas w złość.
Ad.4
Fiksacja – zatrzymywanie się na wcześniejszej fazie rozwojowej, np. mężczyzna mieszkający cały czas z matą, zależny od niej.
Ad.5
Projekcja – przypisywanie innym swoich nieakceptowanych przez siebie uczuć; przypisywanie komuś wrogiej intencji.
Ad.6
Racjonalizacja – znajdowanie racjonalnego, łatwego wytłumaczenia, który ma maskować prawdziwy motyw.
Ad.7
Reakcja upozorowana – zupełnie przeciwstawna reakcja do tego co się czuje; uproszczona reakcja.
Ad.8
Regresja – cofnięcie się do wcześniejszych faz rozwojowych w sytuacji napięcia, lęku i zagrożenia.
Ad.9
Wyparcie – podobny mechanizm do zaprzeczania, wypieramy treści z naszej świadomości, wypieramy się tego co wcześniej przeżyliśmy, np. katastrofy; sytuacje z dzieciństwa.
Ad.10
Sublimacja – realizacja swoich popędów w wysublimowany sposób; odbywa się przez sztukę, np. rozładowywujemy agresję na malowaniu makabrycznych obrazów; pisanie książek.
Ad.11
Anulowanie – magiczne próby odkrywania zła, np. nerwica natręctw, np. myjemy ręce kilkanaście razy dziennie; oczyszczanie się z nieakceptowanych treści i popędów.

FAZY ROZWOJOWE
1)oralna (do 3 r.ż) – okolica ust; odruch ssania (pierś matki); kształtuje się ufność do świata, bezpieczeństwo.
2)analna – tendencja czystości (wydalanie), energia, pedantyzm,
3)faliczna – aktywność dziecka koncentruje się na zabawie własnym ciałem; kompleks Edypa – dziecko dąży do przebywania z rodzicem płci przeciwnej; identyfikacja z własną płcią; różnica płci
4)latencji – popęd seksualny jest utajony,
5)genitalna – faza związana z okresem dojrzewania; skierowanie na dojrzałe formy relacji seksualnych.

ETAPY ROZWOJU WG ERIKSONA:

1)okres niemowlęcy do 1 r.ż,
2)wczesne dzieciństwo od 2-3,
3)wiek przedszkolny od 3-7,
4)wiek szkolny od 7-12,
5)wiek młodzieńczy od 12-22.

Ad.1
Wykształcenie przywiązania i więzi; osiągnięcie stałości przedmiotu, rozwój emocjonalny; kształtuje się podstawowa ufność →brak zaufania; brak bezpieczeństwa; brak więzi
Nawiązywanie więzi; koncentracja n jednej osobie; kształtuje się osobowość.
a)faza przed wytworzeniem więzi (zaraz po urodzeniu) – dziecko reaguje na świat w sposób niezróżnicowany,
b)faza przygotowawcza (od 8-12 tyg.życia) – dziecko preferuje jedną osobe,
c)faza więzi jednoznacznych (do 2 r.ż) – dziecko zaczyna odczuwać lek przed obcymi, preferowanie tylko matki, reaguje silnym lękiem na znikającą matkę,
d)faza czwarta – dziecko jest bardziej samodzielne; niezależne od matki.

Erikson uważa, że każde dziecko wyposażone jest e funkcje rozwojowe: odruch ssania, przytulania, płaczu. W pierwszym okresie trzeba wytworzyć bezpieczne więzi dla dziecka, np. ciepła, karmienia.

Motyw przynależności tworzy się między 6 a 8 miesiącem życia. Niebezpieczna jest rozłąka z matką.

Ad.2
Okres wczesnoszkolny – rozwój lokomocji, fantazji, języka, zabawy, rozwój samokontroli; dzizcko zyskuje poczucie autonomii i posiadania samokontroli, a jeżeli przebiega coś niepomyślnie pojawia się styd i zwątpienie; gwałtowne emocje, tendencja czystości; umiejętność chodzenia, jedzenia.
autonomia, kontrola → wstyd, zwątpienie
Dziecko doświadcza koordynacji swojej woli i woli innych osób.
Zagrożenia: nadmierna kontrola ze strony rodziców (surowe nakazy), krytycyzm, nadmierne zawstydzanie dziecka: poczucie zwątpienia, tego że nie jest w stanie panować nad sobą, nie ma autonomii kontroli.
Skutki: dziecko albo zahamuje swoją aktywność i pojawi się wstyd i lęk, albo wystąpią zachowania agresywne, buntownicze, lub wystąpi nadmierna samokontrola co zahamuje spontaniczną aktywność; brak zakazów spowoduje, że dziecko nie będzie miało wzorców postępowania.

Ad.3
Wiek przedszkolny

(osiągnięcie) inicjatywa → poczucie winy (zagrożenie)
Identyfikacja z płcią, operowanie myśleniem konkretnym, wczesny rozwój moralny, zabawa grupowa; dziecko zapoznaje się z grupą rówieśniczą i zasadami między rówieśnikami, np. rywalizacja; za czasem dziecko osiąga kompromis (kiedy rywalizacja a kiedy współpraca).




Ad.4
Wiek szkolny
(osiągnięcie) kompetencja →poczucie niższości (zagrożenie)
Celowa aktywność (nauka w szkole) dostosowanie sie do reguł.
Kompetencja czyli poczucie, że potrafi osiągnąć sukces, jest sprawny w działaniu;
Poczucie niższości – nadmierne krytykowanie, ocenianie, nadmierne zadania, obowiązki, ocenianie jako gorsze, porównywanie z innymi „lepszymi”.

Ad.5
Okres dojrzewania – tożsamość (zadaniem rozwojowym jest osiągnięcie tożsamości)

ETAPY TOŻSAMOŚCI WG MARCI:
1)tożsamość rozproszona - jest niepewna jakie posiada cechy, chwiejność emocjonalna, zmiana nastrojów,
2)tożsamość lustrzana – przyjęcie wartości pewnych grup, subkultur, określanie siebie poprzez wzorce; zewnętrzne, np. sposób ubierania; odrzucanie wszystkiego co poza grupą; działania niezgodne z normami społecznymi, buntownicy,
3)moratorium – okres poszukiwania, eksperymentowania, sprawdzania się w różnych rolach, zmiany poglądów opinii, wartości, które się wyznaje,
4)tożsamość osiągnięta – dojrzała tożsamość; formy i wartości są już przyjęte; to co nam odpowiada; sposoby związane z analizą tego co chcemy; własna indywidualność, spójność, wiemy zcego chcemy, funkcjonujemy w sposób zgodny wewnętrznie, zgodny z myślami; znamy swoje cechy, zanmy swoje preferencje.


Rodzaje szkół w terapii systemowej:
- komunikacyjna,
- strukturalna,
- strategiczna.

SYSTEM RODZINY są to członkowie rodziny i ich relacje, które ich łączą.

Każdy system charakteryzuje się właściwościami:
* całościowość – jest sumą poszczególnych elementów rodziny,
*hierarchia – każda rodzina w obrębie hierarchii zawiera podsystem:
- małżeński – czyli para małżeńska i ich relacje,
- rodzicielski – rodzice i ich funkcje w rodzinie,
- dzieci – (składa się z rodzeństwa).
Podsystemy ułożone są hierarchicznie.

Każdy system Am granice:
- zewnętrzne – występują pomiędzy rodziną a jej systemem społecznym,
- wewnętrzne – występują pomiędzy członkami rodziny (wewnątrz rodziny).
Granice wewnętrzne mogą być sztywne kiedy członkowie rodziny nie maja ze sobą kontaktu.
Cechy tej rodziny:
- cyrkularność – dziecko swoim zachowaniem oddziałuje na rodziców.

Rodziny mogą być:
- otwarte – rodzina angażuje się w różne działania,
- zamknięte – rodzina izoluje się.

Zadania systemu rodzinnego:
*system zmienia się wraz z rozwojem rodziny. Rodzina musi radzić sobie z dwoma rodzajami stresu:
- stres związany z rozwojem dziecka (ktoś idzie na emeryturę),
- stres zewnętrzny – utrata pracy, choroba członka rodziny, dziecka.

System rodziny:
*który sprzyja zdrowiu:
- są zaspokojone potrzeby emocjonalne członków rodziny,
- zapewnia rozwój a w szczególności kształtowanie się tożsamości,
- opiera się na jasnej, bezpośredniej, otwartej i szczerej komunikacji,
- dopuszcza otwarte wyrażanie myśli, pragnień,
- daje swoi członkom prawo do popełniania błędów,
- rodzice akceptują dziecko takim jakie ono jest,
- role w rodzinie są wybierane, zmieniają się zależnie od warunków,
- różnice i zasady podlegają dyskusji, komunikacja jest bezpośrednia, rodzian ma do siebie zaufanie,
- otwartość na świat zewnętrzny i elastyczny,
*który sprzyja zaburzeniom (cechy dysfunkcjonalnego systemu rodzinnego):
- zaprzeczanie problemom,
- brak intymności,
- splątane granice wewnętrzne,
- poświęcanie własnych potrzeb dla systemu,
- utrwalone, „zamrożone”, sztywne role,
- zamknięte granice zewnętrzne.

Występuje przekaz pokoleń – jeżeli rodzice poświęcają się dla dzieci to oczekują tego samego od nich. Brak równowagi pomiędzy autonomią a zależnością (równowaga pomiędzy chęcią bycia z kimś lub być samotnym). Sztywne wzorce integracji.

ZABURZENIA DZIECI I MŁODZIEŻY – przebiegają wg modelu podatności i stresu.

PODDATNOŚĆ – biologiczne predyspozycje, obciążenie genetyczne, konstytucjonalne właściwości układu nerwowego, aktualny stan zdrowotny, np. choroby somatyczne,
Czynniki stresowe: nagłe wydarzenie, zmiany.

Kwalifikacje stresu:
- specyficzne – określają fazy rozwojowe,
- niespecyficzne – zły wpływ środowiska rodzinnego, kłótnie, stres, choroby, śmierć, utrata rodzica, maltretowanie (przez te czynniki powstają zaburzenia).

STRES
*chroniczny – alkoholizm, zła sytuacja materialna, choroby, niewłaściwe postawy rodzicielskie,
*traumatyczny – nagły, o bardzo dużej sile, np. wypadek, wykorzystanie seksualne.

Zaburzenie okresu wczesnego dzieciństwa:
- zespół rozłąki,
- deprywacja (wyobcowanie) matczyna,
*objawy zaburzeń:
- opóźnienie rozwoju,
- objawy somatyczne jak utrata masy ciała, problemy ze snem,
- obniżenie odporności,
- utrata apetytu, łaknienie,
- problemy żołądkowe,
- zmiany skórne,
- zmniejszenie aktywności ruchowej,
- nadmierna lękliwość,
- obniżona aktywność poznawcza,
- wycofanie z kontaktów z otoczeniem.

Trzy fazy reakcji na deprywację:
1.faza protestu,
2.faza rozpaczy,
3.faza wsparcia.

Zaburzenia okresu średniego dzieciństwa
- zaburzenia odżywiania (brak łaknienia, wymioty),
- z. snu (niepokój ruchowy),
- z. wydalnicze,
- z. komunikowania się,
- reakcje lękowe,
- agresja wczesnodziecięca (masturbacja, czynności nawykowe).

Rodzaje matek
- matka nadmiernie lękowa – troskliwa, przesadna dbałość nad jedzeniem,
- matka zbyt surowa- wymagająca, wynika to z zaniedbań matki.

Zaburzenia snu: przyjmują formę w:
- zasypianiu,
- sen przerywany,
- lęki nocne – związane z niedojrzałością układu nerwowego, wynikają z konfliktów panujących w rodzinie.

Zaburzenia wydalnicze:
- moczenie mimowolne – występuje u dzieci od 5 do 8 r.ż. W 80% dotyczy moczenia nocnego, może dotyczyć: cukrzycy, padaczki.
Moczenie możemy podzielić na:
- pierwotne,
- wtórne – dziecko nauczyło się że nie wolno się moczyć ale nadal nie kontroluje się np. w sytuacji kiedy jest zawstydzone lub karane.

OKRES PÓŹNEGO DZIECIŃSTWA:
1.nadpobudliwość psychoruchowa,
musi występować 6 lub więcej z poniższych objawów:
- dziecko nie koncentruje się na lekcji i podczas zajęć,
- ma trudności z utrzymywaniem uwagi na zadaniach,
- nie słucha co się do niego mówi,
- nie stosuje się do instrukcji,
- nie kończy określonych, powierzonych mu zadań,
- ma trudności organizacyjne,
- ma trudności z zaplanowaniem (rozplanowaniem) zadania,
- nie lubi zajęć wymagających dłuższego wysiłku umysłowego,
- gubi rzeczy, np. zabawki, rzeczy szkolne,
- łatwo się rozprasza,
- zapomina o codziennych sprawach, np. o tym co miało zadane.
2.zaburzenia opozycyjno-buntownizce (nadruchliwość),
- nerwowe ruchy rąk i stóp (również całego ciała),
- ciągłe wstawanie z miejsca, niemożność usiedzenia na miejscu,
- ma trudności ze spokojnym bawieniem się lub odpoczynkiem,
- często jest nadmiernie gadatliwe,
- „biega jak nakręcone’.
3.zaburzenia zachowania (impulsywność),
- wyrywa się do odpowiedzi zanim pytanie zostanie zadane i sformułowane w całości,
- nie czeka na swoją kolej,
- często przerywa, przeszkadza, wtrąca się,
- emocjonalnie drażliwe, wybuchowe, reaguje gwałtownie, często też lękliwe,
- zabiera coś innemu dziecku.
4.fobia szkolna,
5.tiki,
6.sennowłóctwo,
7.specyficzne trudności w uczeniu się (dysleksja, dysortografia, dysgrafia).

ADHD – nadpobudliwość ruchowa, wynika z nadpobudliwości układu nerwowego, niedojrzałości układu nerwowego; występowanie: dzieci w wieku szkolnym – od 3% - 10% (częściej u chłopców niż u dziewczynek); objawy muszą być widoczne przed 7 r.ż, aby podjąć leczenie.
DSM IV – objawy występują w trzech fazach:
1) koncentracja uwagi, }1
2) impulsywność,
(2 i 3 razem)} 2
3) nadruchliwość.

Rodzaje klasyfikacji DSM IV:
- przewaga zaburzeń koncentracji,
- przewaga nadpobudliwości,
- typ mieszany (zaburzenia koncentracji i nadpobudliwości występują razem i jest to najczęstszy typ ADHD).

Dzieci nadpobudliwe maja za mało wewnętrznej kontroli i hamowania dopływu bodźców. Nadpobudliwość to pewien stały wzór zachowań, przejawia się zarówno w szkole jak i w domu. Występuje przez dłuższy czas. Ma podłoże genetyczne, czyli przekazywane jest z pokolenia na pokolenie.

Przyczynami uszkodzenia układu nerwowego są: urazy czaszki przy porodzie, urazy głowy we wczesnym dzieciństwie.

Objawy w neurolęctwie:
- mniejsze zapotrzebowanie na sen,
- wzmożony niepokój ruchowy, drażliwość.

*Dzieci lękliwe w przedszkolu:
- wybuchy złości,
- w zabawach preferują ruch,
- wchodzą w niebezpieczne sytuacje,
- są narażone na więcej wypadków, urazów,
- często są „niezgrabne” (coś potrącają),
- mogą przyjąć w klasie miano „kozła ofiarnego”,
- zrażają do siebie otoczenie przez drażliwość.

Częstotliwość dzieci nadpobudliwych maleje wraz z wiekiem.

*Problemy związane z nadpobudliwością:
- słabe osiągnięcia w szkole,
- dzieci uznawane są za mało zdolne lub leniwe,
- uzyskują niższe wykształcenie mimo swoich możliwości,
- zaburzenia zachowania,
- próby samobójcze,
- depresja.

ADHD u dzieci:
- mają problemy z przewidzeniem następstw swojej pracy,
- natychmiast chcą nagrodę,
- ograniczone liczby bodźców, (puste biurko, cisza),
- werbalizują to co będzie robione,
- przyciąga ich uwagę jakaś nowość,
- zadanie musi być rozłożone na różne etapy,
- należy chwalić dziecko za to co zrobiło już dobrze,
- kontakt wzrokowy z dzieckiem,
- polecenie podane w formie twierdzącej,
- uwaga skierowana do dziecka powinna być szybka i sprawiedliwa.

Większość dzieci wyrasta z ADHD, dojrzewa układ nerwowy. Na dzieci z nadpobudliwością dobrze działają leki stymulujące; neutralizują objawy, ale nie wyliczają dokładnie choroby.

Terapia stosowana u dzieci z ADHD to terapia behawioralna.

Konsekwencje ADHD:
1.nadpobudliwość psychoruchowa współistnieje w późniejszym czasie z zaburzeniami zachowania; w późniejszym czasie ADHD może rozwinąć się w antyspołeczne zachowanie.
2.Zaburzenia zachowań ICD 10 – powtarzający się umowny wzorzec zachowania cechujący się złamaniem postaw, norm i reguł społecznych oraz pogwałceniem praw innych ludzi, utrzymujący się co najmniej 6 miesięcy.
Objawy:
- wybuchy złości (częste, gwałtowne, intensywne),
- kłótnie z dorosłymi,
- odrzucanie wymagań,
- oskarżanie innych o własne pomyłki,
- drażliwość,
- często mściwość,
- kłamstwa,
- złamanie obietnic,
- inicjowanie starć fizycznych,
- używanie broni,
- fizyczne okrucieństwa wobec innych osób,
- wagary,
- ucieczki z domu,
- kradzieże kieszonkowe,
- napady,
- włamania do domów i samochodów,
- zmuszanie do sytuacji seksualnych.

Zaburzenia zachowania są zaburzeniami opozycyjno-buntowniczymi, ujawniają się ok. 6 r.ż (nieposłuszeństwo wobec autorytetu); 25% po 8 r.ż rozwija zaburzenia zachowania.
Schemat:
- dziecko nadpobudliwe ruchowo,
- słabe przywiązanie, impulsywność, braki samokontroli, izolacja, niska samoocena,
- mechanizm tworzenia się przestępczości i zachowań antyspołecznych.

Rodziny są często takie, które maja postawę: odrzucającą, wrogą, są rozbite, patologie, przemoc, przestępczość, uzależnienia, brak dyscypliny, niski status społeczny, znęcanie fizyczne i psychiczne.