Korzyści i koszty przystąpienia Polski do Unii Europejskiej.

Zakończenie negocjacji o członkostwo Polski w UE jest ukoronowaniem wieloletniego wysiłku polskiego społeczeństwa na rzecz integracji Polski z Unią Europejską. Jest symbolem powrotu Polski do europejskich korzeni oraz zajęcia należnego jej miejsca wśród narodów Europy. Przystępując do Unii Europejskiej Polska zyskuje przede wszystkim znaczne wzmocnienie swej pozycji politycznej i gospodarczej oraz możliwość bezpośredniego wpływu na kształtowanie wspólnotowych polityk.

Osiągnięcie celu, jakim jest członkostwo w Unii Europejskiej, nie byłoby możliwe bez stworzenia naszemu krajowi korzystnego otoczenia zewnętrznego. Ułatwiła to w pierwszej kolejności silna wola polityczna po stronie państw członkowskich UE, dla których podobnie jak i dla Polski, idea rozszerzenia oznaczała przede wszystkim likwidację pojałtańskiego podziału Europy oraz powrotu do normalności na kontynencie, normalności niezbędnej dla zapewnienia Europie należnego miejsca na arenie międzynarodowej, stworzenia społeczeństwom dalszych perspektyw postępu gospodarczego oraz cywilizacyjnego rozwoju.

Dzięki przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej:
• Polscy przedsiębiorcy uzyskują dobre warunki włączenia się do jednolitego rynku UE. Otrzymują szansę rozwoju i poprawy konkurencyjności. Duże znaczenie ma fakt, iż dzięki uzyskanym okresom przejściowym realizacja procesów dostosowawczych będzie wspomagana przez środki finansowe UE, udostępniane Polsce w ramach funduszy strukturalnych;
• Polska gospodarka zostanie włączona do Jednolitego Rynku UE, co da jej nowe możliwości rozwoju, wzmocni procesy restrukturyzacji oraz racjonalizacji wykorzystania zasobów. Stwarza to także dodatkowe, potencjalne możliwości wzrostu gospodarczego;
• Znacznemu polepszeniu ulegnie bezpieczeństwo gospodarcze naszego kraju;
• Uzyskamy pomoc strukturalną, która przyniesie istotny wzrost możliwości rozbudowy infrastruktury oraz likwidację wieloletnich zapóźnień rozwojowych na szczeblu regionalnym i lokalnym;
• Poprawi się jakość i warunki życia Polaków, dzięki przejęciu przez Polskę unijnych standardów m.in. w dziedzinie ochrony środowiska, bezpieczeństwa żywności, polityki społecznej;
• Negocjacje akcesyjne dotyczące rolnictwa przyniosły rezultaty, dzięki którym możliwe będzie dokonanie przekształceń strukturalnych w polskim rolnictwie. Bez zasilania ze środków UE polskie rolnictwo nie znalazłoby innych, znaczących źródeł rozwojowych. Negocjacje w tym obszarze przyniosły korzystniejsze dla Polski warunki, niż pierwotnie zakładała Unia, chociaż nie wszystkie nasze postulaty zostały przyjęte;
• Dokona się postęp cywilizacyjny, m.in. dzięki udziałowi w polityce badawczo-rozwojowej UE, co zagwarantuje nieskrępowany dostęp do jej potencjału naukowego i edukacyjnego polskiemu społeczeństwu;
• Nastąpi zbliżenie z innymi narodami Europy, możliwy będzie bezpośredni, nieskrępowany kontakt z różnorodnością kulturową Unii Europejskiej, co przyniesie lepsze zrozumienie innych narodów oraz da twórczy impuls dla rozwoju polskiej kultury;
• Osiągnięte rezultaty negocjacyjne dają Polsce ogromne możliwości i rodzą wielkie nadzieje związane z członkostwem w Unii Europejskiej. Wykorzystanie perspektyw, jakie się przed naszym krajem otwierają, jest kolejnym zadaniem na drodze integracji europejskiej, ale przede wszystkim zobowiązaniem, z którego będą nas rozliczać następne pokolenia.

Zakończenie negocjacji akcesyjnych w Kopenhadze w grudnia 2002 r., a tym samym otwarcie drogi do członkostwa w UE z dniem 1 maja 2004 r., ma wymiar historyczny. Stanowi szansę spełnienia dążeń Polaków do powrotu do Europy i poprawę poziomu ich życia. Jest wyrazem uznania dla politycznych i gospodarczych przemian w Polsce, dla demokracji i przestrzegania praw człowieka oraz funkcjonowania gospodarki rynkowej i zaawansowania przygotowań przedakcesyjnych. Członkostwo w Unii Europejskiej zwiększa wiarygodność naszego kraju na arenie międzynarodowej, umacnia bezpieczeństwo i stabilność gospodarczą, stwarza nowe możliwości cywilizacyjno-rozwojowe. Pomoc ze strony UE i współpraca z jej krajami członkowskimi stwarza możliwości szybszego postępu gospodarczego, budowy konkurencyjnej gospodarki, zmniejszenia dystansu cywilizacyjnego w stosunku do krajów Unii, jak też wyrównania dysproporcji w poziomie życia między regionami kraju i między miastem a wsią. Bez członkostwa Polski w Unii szanse rozwoju kraju, w tym polskiej wsi, byłyby znacznie bardziej ograniczone. Równocześnie, w przypadku nieprzystąpienia do UE, zaczęłyby narastać dysproporcje rozwojowe między Polską a nowymi krajami członkowskimi, które korzystałyby ze zwiększonych funduszy pomocowych, do których Polska nie miałaby dostępu.
Rozszerzenie Unii Europejskiej leży zarówno w interesie obecnych, jak i przyszłych krajów członkowskich oraz ich obywateli, gdyż większa i silniejsza Unia będzie odgrywać większą rolę na arenie międzynarodowej, a także będzie czynnikiem umacniającym jej konkurencyjność. Jako członek Unii Europejskiej Polska ma także szansę na skuteczniejszą ochronę przed negatywnymi wpływami globalizacji, zwłaszcza w warunkach ewentualnych zaburzeń gospodarczo – walutowych na świecie.
Integracja ze strukturami UE wymaga jednak wysiłku i kosztów, koniecznych dla sprostania konkurencji ze strony producentów z krajów członkowskich Unii, jak też realizacji dostosowań określonych w zobowiązaniach negocjacyjnych. Stawia to poważne zadania przed organami władzy publicznej, administracją publiczną, władzami samorządowymi i lokalnymi, ale także przedsiębiorstwami, by jak najlepiej wykorzystać szanse wynikające z członkostwa w UE.

Integracja Polski z Unią Europejską wpływa długookresowo na przyspieszenie tempa wzrostu gospodarczego. Oddziałuje na rozwój i modernizację gospodarki głównie poprzez zwiększenie rozmiarów inwestycji, dopływ nowych technologii, łatwiejszy dostęp do rynku krajów członkowskich Unii, większą skalę i specjalizację produkcji, poprawę jakości zarządzania i efektywności gospodarowania. Dokonane symulacje wskazują, że w wyniku akcesji do UE tempo wzrostu PKB Polski może ulec przyspieszeniu od 0,2 (przy niekorzystnej polityce gospodarczej) do 1,7 pkt. proc. rocznie. Oznacza to, że po 20 latach poziom rozwoju gospodarczego Polski byłby od 5% do nawet 40% wyższy, niż w przypadku pozostawania poza Unią. Integracja stwarza więc perspektywę szybszego zrównania PKB na mieszkańca Polski ze średnią UE i niektórymi krajami UE. Wg danych Banku Światowego, w 2001 r. poziom PKB Polski na mieszkańca (liczony wg parytetu siły nabywczej walut) wyniósł blisko 9,2 tys. euro, wobec średniej w UE w wysokości 23,2 tys. euro. Stanowił on zatem blisko 40% przeciętnej krajów Unii, 58% poziomu Grecji, 54% - Portugalii i 48% – Hiszpanii.
W latach 1997 - 2001 średnie roczne tempo wzrostu PKB w Polsce wyniosło 4,1% wobec 2,7% w UE. Osiągnięcie przeciętnego poziomu krajów „piętnastki” w ciągu ćwierćwiecza, przy założeniu utrzymania ich dotychczasowego średniego tempa wzrostu, wymagałoby, aby Polska rozwijała się w tempie 6,5 % rocznie (szacunki RCSS). Gdyby Polska pozostawała poza Unią – trwałoby to znacznie dłużej.

Wpływ integracji z UE na proces reform wewnętrznych
Integracja z UE – poprzez zobowiązania do wdrażania zmian systemowych i dostosowań instytucjonalnych – przyspiesza wdrażanie reform. Pomaga zapewnić przejrzystość reguł i mechanizmów gospodarczych. Wymusza dyscyplinowanie polityki makroekonomicznej, co z kolei zwiększa odporność gospodarki na negatywne skutki wahań koniunkturalnych i zaburzeń na rynkach międzynarodowych. Jako członek Unii Europejskiej Polska będzie miała obowiązek koordynacji polityki gospodarczej w ramach UE i opracowania tzw. programu konwergencji. Służyć to będzie także spełnieniu kryteriów zbieżności z Maastricht, warunkujących przyszły udział Polski w Unii Gospodarczej i Walutowej (strefie euro), w której Polska deklaruje uczestnictwo kilka lat po akcesji do UE.

Integracja z UE jako czynnik sprzyjający wzrostowi poziomu inwestycji zagranicznych
Polska jako kraj relatywnie ubogi w kapitał, a dysponujący dużymi zasobami wysoko kwalifikowanych pracowników, to dobre miejsce dla inwestycji zagranicznych. Liberalizacja przepisów regulujących przepływ kapitału, zgodna z Układem Europejskim, została zdynamizowana w wyniku przyjęcia Polski do OECD w 1996 roku. Do końca czerwca 2002 r. do Polski napłynęło 61,6 mld USD bezpośrednich inwestycji zagranicznych, w których udział krajów Unii Europejskiej wyniósł prawie 70%.
Ocenia się, że akcesja Polski do UE spowoduje przyspieszenie napływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych, tak potrzebnych do modernizacji gospodarki. Z punktu widzenia inwestorów zagranicznych, członkostwo w UE postrzegane jest jako czynnik silnie ograniczający ryzyko polityczne i gospodarcze związane z dokonywaniem inwestycji. Wzrośnie pozycja Polski jako partnera we współpracy gospodarczej. Przyjęcie zasad regulujących funkcjonowanie Jednolitego Rynku UE w zakresie konkurencji, prawa spółek, swobód rynkowych, przyczyni się do wzrostu atrakcyjności inwestycyjnej Polski, m.in. dzięki zwiększonej stabilności prawnej i większej przewidywalności polityki gospodarczej.
Po przystąpieniu do UE należy też oczekiwać zwiększenia możliwości napływu pożyczek i kredytów ze strony międzynarodowych instytucji finansowych, zwłaszcza z Europejskiego Banku Inwestycyjnego, Banku Światowego, Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju oraz Banku Rozwoju Rady Europy. Możliwości sięgania po te kredyty będą łatwiejsze i korzystniejsze. Członkostwo w Unii wpłynie na obniżkę kosztu pozyskania kapitału za granicą. Po wejściu do strefy euro najprawdopodobniej niższe będą stopy procentowe kształtowane przez Europejski System Banków Centralnych.
Wzrost wiarygodności polskiej gospodarki, a stąd zwiększony napływ inwestycji zagranicznych – bezpośrednich i portfelowych – wpłynie na umocnienie kursu złotego. Czynnikiem umacniającym złotego może być także wejście Polski do systemu ERM-II, ograniczającego wahania kursu złotego do euro, oraz przygotowania gospodarki do przyjęcia waluty euro.

Wpływ akcesji do UE na obroty w handlu zagranicznym
Procesy integracyjne szczególnie silnie oddziałują na obroty handlowe. Swobodny przepływ towarów oznacza nie tylko unię celną oraz likwidację ochrony pozataryfowej, ale też lepsze warunki dla naszych producentów-eksporterów.
Następstwem akcesji będzie zarówno zwiększenie dynamiki eksportu, jak i chłonności importowej. W początkowym okresie należy spodziewać się silniejszych efektów po stronie importu niż po stronie eksportu, w wyniku czego deficyt handlowy może ulec pogłębieniu. Będzie to rezultatem unii celnej z WE, przyjęcia wspólnej polityki handlowej WE – łącznie ze wspólnotową, niższą niż w Polsce, taryfą celną – jak też napływu inwestycji zagranicznych (generujących w pierwszej kolejności import) oraz zwiększonej konkurencji. Po kilku latach jednak, w wyniku poprawy konkurencyjności polskich towarów, efekty proeksportowe powinny zacząć przeważać nad proimportowymi.
Zwiększą się także możliwości eksportu polskich produktów i usług, w wyniku zlikwidowania pozostałych utrudnień w dostępie do rynku krajów Unii, w tym ze względu na pełną liberalizację handlu artykułami rolno-spożywczymi. Powstanie więc szansa na większą sprzedaż produktów rolnych i zdrowej żywności na wspólnym rynku, jak też perspektywa zdynamizowania eksportu usług budowlanych, transportowych i innych. Nowe możliwości zbytu przyniesie pełna dostępność rynku zakupów publicznych w krajach UE.
Po przystąpieniu do UE Polska zobowiązana będzie przystąpić do umów międzynarodowych, w tym gospodarczych i handlowych, zawartych przez UE z państwami trzecimi, (np. Układu w sprawie partnerstwa i współpracy pomiędzy UE a Rosją). Przyjęcie wraz z akcesją unijnych umów międzynarodowych wymagać będzie wypowiedzenia lub renegocjacji około 190 polskich umów handlowych i gospodarczych z zagranicą (w tym umów z USA i Japonią).
Korzystne będzie także zniesienie, od dnia akcesji, restrykcji UE wobec polskich towarów wynikających z postępowań antydumpingowych. Ponadto Polska zyska możliwość skorzystania z szeregu instrumentów ochronnych (zwłaszcza działań antydumpingowych), jak i regulacji, wzorców i metod wspierania eksportu stosowanych przez kraje członkowskie, również przy pomocy Unii.

Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej oraz proces dostosowawczy przed akcesją
stwarza jednak szereg wyzwań, przed którymi stoi nasz kraj. Najważniejsze z nich to:
• Konsekwentne i terminowe dostosowanie polskiego prawa do wymogów panujących w Unii Europejskiej;
• Zagwarantowanie takich środków publicznych, które umożliwiłyby wchłonięcie pomocy strukturalnej (własny wkład finansowy);
• Zwiększenie krajowych nakładów finansowych na najkosztowniejsze dziedziny życia społeczno-gospodarczego, objęte procesem dostosowawczym, w szczególności na ochronę środowiska i transport;
• Poprawa konkurencyjności i elastyczności działania polskich przedsiębiorstw, aby mogły podjąć rywalizację na Jednolitym Rynku, a w szczególności intensyfikacja wsparcia instytucjonalnego dla małych i średnich firm;
• Przyspieszenie modernizacji sektora rolno-spożywczego, w tym rozwijanie nowoczesnych form przedsiębiorczości na terenach wiejskich;
• Przyspieszenie rozwoju mniej zamożnych regionów, jak również rozwój nowych sfer przemysłu i usług w regionach o charakterze monokulturowym;
• Dostosowanie polskiej granicy wschodniej do roli granicy Unii Europejskiej, z zachowaniem intensyfikacji wymiany handlowej.

Z chwilą akcesji Polski do UE zaczną obowiązywać mechanizmy unijnego Jednolitego Rynku. Jego istotą jest swobodny przepływ towarów, usług, kapitału i osób oraz przestrzeganie reguł konkurencji, wymogów socjalnych i ekologicznych. Polska wyraziła zgodę na wdrożenie całości wspólnotowego dorobku prawnego UE. Oznacza to m.in. zniesienie wszelkich ograniczeń w zakresie prowadzenia działalności gospodarczej wewnątrz UE poprzez harmonizację prawa spółek krajów członkowskich, a zatem większą konkurencję.
Dokonanie szybkich zmian nie wszędzie jest możliwe ze względu na długie cykle inwestycyjne i potrzebne nakłady. Dlatego konieczne było ustanowienie okresów przejściowych w wielu obszarach negocjacyjnych – najwięcej w ochronie środowiska, polityce transportowej, rolnictwie, podatkach, polityce konkurencji.
Prawo unijne w wielu dziedzinach, takich jak np. ochrona środowiska, standardy socjalne, bezpieczeństwo produktów, bezpieczeństwo i higiena pracy jest bardziej restrykcyjne od obowiązującego w Polsce. Problemem dla części przedsiębiorstw może być spełnienie norm unijnych, by zostać dopuszczonym na rynek UE, jak też na rynek krajowy, już jako część wspólnego rynku (wyjątki mogą dotyczyć towarów produkowanych lokalnie). W konsekwencji oznacza to dodatkowe nakłady, jakie muszą ponieść podmioty gospodarcze, a tym samym okresowe osłabienie ich pozycji konkurencyjnej. W dłuższym – to warunek i szansa obecności na dużym rynku unijnym. Do pierwszoplanowych zadań instytucji rządowych i samorządu gospodarczego należy ułatwienie firmom dostępu do informacji o wymogach Jednolitego Rynku oraz możliwościach skorzystania z pomocy dla ich spełnienia, a także pomoc w uzyskaniu stosownych certyfikatów niezbędnych do dopuszczenia towarów na rynek. Dotyczy to w szczególności słabszych kapitałowo i administracyjnie małych i średnich przedsiębiorstw. Wsparcie tych firm może przynieść zwielokrotnione efekty, jeśli wziąć pod uwagę: dużą liczbę ludzi młodych, dobry poziom wykształcenia, aktywność, umiejętność adaptacji i duch przedsiębiorczości.
Wiele reguł obowiązujących w Unii zostało już wdrożonych, w ramach realizacji ustaleń Układu Europejskiego i procesów dostosowawczych. Było to m.in. rezultatem tworzenia do 1999 r. strefy wolnego handlu artykułami przemysłowymi między Polską a Wspólnotą Europejską (z wyjątkami, które zlikwidowano od 2002 r.) oraz liberalizacji handlu artykułami rolno-spożywczymi. Zwiększyło to presję konkurencji ze strony przedsiębiorstw krajów Unii, spowodowało konieczność podjęcia restrukturyzacji szeregu branż, modernizacji procesów wytwórczych, obniżki kosztów produkcji i wzrostu jej efektywności, zwiększenia nowoczesności i jakości produkcji, tak w drodze nakładów własnych i kredytów, jak i poprzez napływ kapitału zagranicznego.
Zwiększona konkurencja oraz dalsze zobowiązania liberalizacyjne zintensyfikują działania m.in. na rzecz restrukturyzacji przemysłu żelaza i stali, górnictwa węgla kamiennego, sektora energetycznego i gazowego, przemysłu farmaceutycznego, podniesienia atrakcyjności i efektywności usług lotniczych i kolejowych, usług telekomunikacyjnych i pocztowych, bankowości, ubezpieczeń. Są to zadania o rozległych skutkach gospodarczych i społecznych. Wiele krajowych podmiotów gospodarczych z powyższych sektorów może mieć trudności ze sprostaniem tym wyzwaniom. W dłuższym okresie jednak powinny powstawać nowe miejsca pracy wskutek rosnących inwestycji, w tym zagranicznych, wzrostu przedsiębiorczości i korzystania z funduszy pomocowych Unii. Towarzyszące członkostwu w UE poczucie stabilności i swobodny dostęp do wielkiego rynku zbytu powinny stanowić zachętę do wzrostu stopy oszczędności i sprzyjać skłonności do inwestowania.

Źródłem środków zewnętrznych, które będą pomocne w procesach restrukturyzacyjnych i modernizacji przedsiębiorstw, będzie zarówno kapitał prywatny, kredyty z międzynarodowych instytucji finansowych, jak i fundusze strukturalne. Zwiększy się dostęp do programów unijnych ukierunkowanych na rozwój przedsiębiorczości, wspierających małe i średnie przedsiębiorstwa, innowacyjność, rozwiązania proekologiczne i inne.


Bibliografia:


„Raportem na temat rezultatów negocjacji o członkostwo Rzeczypospolitej Polskiej w Unii Europejskiej”, Rada Ministrów, Warszawa, grudzień 2002 r

„Raport w sprawie korzyści i kosztów integracji Rzeczypospolitej Polskiej z Unią Europejską”, Rada Ministrów, lipiec 2002 r., R.II.2.

E. Synowiec, S. Barkowski – „Konsekwencje przystąpienia do Unii Europejskiej dla polityki handlowej Polski”, UKIE, Warszawa, styczeń 2003 r.

Raport na temat rezultatów negocjacji o członkostwo Rzeczypospolitej Polskiej w Unii Europejskiej, Rada Ministrów, Warszawa, grudzień 2002 r.,

Polska – Narodowy Plan Rozwoju 2004-2006”, Warszawa, styczeń 2003 r.,

J. Truszczyński – „Społeczne i ekonomiczne konsekwencje przystąpienia Polski do Unii Europejskiej”,
XX Międzynarodowa Konferencja „Polska w Unii Europejskiej”, Warszawa, maj 2002

Przebieg negocjacji akcesyjnych w obszarze „Środowisko”, osiągnięte wyniki oraz szacunek skutków finansowych wdrażania przepisów prawa wspólnotowego”, Ministerstwo Środowiska, styczeń 2003 r., R.III.A.

A.B. Czyżewski, W.M. Orłowski, L. Zienkowski, Średniookresowe efekty członkostwa Polski w Unii Europejskiej, Instytut Europejski, Łódź 1999