Ustrój organów władzy państwowej Rzeczypospolitej Polskiej
Ustrój państwa, zwany również systemem politycznym to całość struktur, procedur i instytucji działających jako najwyższa władza w państwie. W sferze wewnętrznej dotyka on ogólnych regulacji ekonomicznych, społecznych i kulturalnych a w sferze zewnętrznej stosunków z innymi podmiotami prawa międzynarodowego.
Należy pamiętać, że dobór ustroju jest wewnętrzną sprawą każdego państwa, a w związku z tym, każde państwo posiada charakterystyczne dla siebie regulacje prawne. Możliwe jest jednak ogólne sklasyfikowanie modelów ustrojów, aby w poszczególnym przypadkach móc zaliczyć państwa do danego typu. Powszechnie uznaje się, że państwa ze względu na ustrój dzielą się na: demokratyczne totalitarne i autorytarne. Do podanego katalogu można zaliczyć również nieliczne państwa o ustroju monarchicznym, mające zazwyczaj postać monarchii konstytucyjnej z silnymi akcentami demokratycznymi.
Obecny ustrój Rzeczypospolitej Polskiej określony jest uchwaloną 2 kwietnia 1997 roku przez Zgromadzenie Narodowe Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej. Zgodnie z treścią Rozdziału I Konstytucji, Rzeczypospolita Polska jest republiką parlamentarną, która realizuje w swojej działalności zasady:
• Suwerenności narodu
• Niepodległości i suwerenności Rzeczypospolitej Polskiej
• Republikańskiej formy państwa
• Demokratycznego państwa prawnego
• Unitarnej formy państwa
• Podziału władzy i równowagi władz
• Reprezentacji politycznej
• Społeczeństwa obywatelskiego
• Społecznej gospodarki rynkowej
• Przyrodzonej godności człowieka
• Decentralizacji władzy publicznej i samorządu
• Niezależności oraz współdziałania państwa i kościołów oraz innych związków wyznaniowych
• Pomocniczości
Konstytucyjne zasady ustroju Rzeczypospolitej Polskiej, tak zwanego trójpodziału władzy zawarte są w art. 10 Konstytucji, który brzmi:
„ 1. Ustrój Rzeczypospolitej Polskiej opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej, władzy wykonawczej i władzy sądowniczej.
2. Władzę ustawodawczą sprawują Sejm i Senat, władzę wykonawczą Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej i Rada Ministrów, a władzę sądowniczą sądy i trybunały.”
Zasadę trójpodziału władzy w Polsce można sprowadzić do kilku zasadniczych tez, a mianowicie wyróżnia się w państwie trzy wyodrębnione władze: ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Każdej z nich odpowiada aktywność wyodrębnionych organów państwowych. Obowiązuje niepołączalność tych władz, czyli każda z nich ma być wykonywana przez odrębny organ państwowy. Niedopuszczalne jest łączenie związanych z nimi stanowisk państwowych.
Mechanizm stosunków między władzami ma zapewniać wzajemne oddziaływanie i hamowanie. Do tych ustaleń można dodać dalsze, nie mające już tak fundamentalnego znaczenia, jak np. różne kategorie organów państwowych czy zróżnicowane sposoby ich wybierania. Wyodrębnienie sfer: ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej nie nastręcza trudności, ale rozgraniczenie działalności w tych dziedzinach. Stąd w działalności organów władzy ustawodawczej spotykamy przejawy wykonawstwa tzw. władzy wykonawczej, podobnie organy władzy wykonawczej realizują określone zadania w zakresie należącym do władzy ustawodawczej np. stanowienie aktów prawnych z mocą ustawy, zwoływanie sesji parlamentu przez głowę państwa czy też jej prawo rozwiązywania ciała przedstawicielskiego i zarządzanie przedterminowych wyborów parlamentarnych.
Władza ustawodawcza w Polsce należy do Narodu który sprawuje ją przez swoich przedstawicieli do Sejmu i Senatu. Do najważniejszego zadania jakie przypisuje się parlamentowi jest stanowienie ustaw. Pomimo tego bardziej uprzywilejowaną pozycją cieszy się sejm, gdyż to on nadaje kierunek polityce państwa i uchwala ustawy. Senat natomiast uczestniczy w uchwalaniu ustaw, powołuje niektóre ograny państwowe. Tylko w dwóch przypadkach te dwie instytucje są sobie równe tj. przy nowelizacji Konstytucji oraz uchwalanie ustaw zezwalające prezydentowi na ratyfikację umów międzynarodowych.
Poza funkcją ustawodawczą Sejmowi i Senatowi przypisuje się także: funkcję ustrojodawczą tj. dokonywanie zmian Konstytucji, funkcję kreacyjną tj. powoływanie przez Sejm i Senat: prezesa NBP, Rzecznika Praw Obywatelskich, prezesa NIK, członków Krajowej Rady Sądownictwa, członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, sędziów Trybunału Konstytucyjnego, członków Trybunału Stanu oraz prezesa Rady Ministrów i ministrów., oraz funkcję kontrolną tj. zapytania i interpelacje poselskie, kontrola wykonana budżetu, działalność śledczej komisji sejmowej, wotum nieufności dla Rady Ministrów lub poszczególnych ministrów.
Organami państwa w zakresie władzy wykonawczej są Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej i Rada Ministrów. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej ma przede wszystkim grać rolę czynnika stabilizacji wewnętrznej i zewnętrznej, oddziałującego na funkcjonowanie innych naczelnych władz państwa, w tym zwłaszcza na parlament i rząd oraz reprezentanta Polski. Jest to koncepcja prezydenta silnego, o władczych uprawnieniach w stosunku do innych organów państwowych, ale nie zajmującego się bieżącym zarządem sprawami państwa. Akty prawne Prezydenta wymagają dla swej ważności kontrasygnaty, czyli współpodpisania, Prezesa Rady Ministrów albo właściwego ministra. Niektóre akty Prezydenta, określone przez małą konstytucję, są jego samodzielnymi decyzjami i nie potrzebują kontrasygnaty. Są to m.in. takie uprawnienia, jak: rozwiązanie parlamentu, weto ustawodawcze, skierowanie ustawy przed jej podpisaniem do Trybunału Konstytucyjnego, desygnowanie Prezesa Rady Ministrów.
Drugim składnikiem władzy wykonawczej jest Rada Ministrów. Prowadzi ona politykę wewnętrzną i zagraniczną RP oraz kieruje całością administracji rządowej. Przyjęto zasadę domniemania kompetencji na rzecz Rady Ministrów. Jest ona zatem władna podejmować decyzje we wszystkich sprawach polityki państwa, które nie zostały wyraźnie zastrzeżone dla Prezydenta, innego organu administracji państwowej bądź samorządu. Radę Ministrów tworzą: Prezes Rady Ministrów jako jej przewodniczący, wiceprezesi Rady Ministrów, ministrowie oraz inne osoby, których członkostwo wynika z ustaw szczególnych.
Trzecią władzę w państwie stanowi wymiar sprawiedliwości sprawowany przez niezależne i niezawisłe sądy. Do ich kompetencji należy orzekanie w rozpoznawanych sprawach z zakresu prawa karnego, prawa cywilnego i prawa administracyjnego. W celu realizowania tych zadań powoływane są sądy powszechne, które orzekają w sprawach cywilnych i karnych oraz sądy szczególne np. wojskowy, pracy. W Polsce, zgodnie z Konstytucją RP władzę sądowniczą sprawują sądy tj. Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne, sądy wojskowe oraz trybunały tj. Trybunał Konstytucyjny i Trybunał Stanu. Sądy i trybunały są władzą odrębną i niezależną od innych władz, wydają wyroki w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej. Sąd Najwyższy jest naczelnym organem sądowym w Rzeczypospolitej Polskiej. Sprawuje on nadzór nad działalnością sądów powszechnych, wojskowych i administracyjnych w zakresie orzekania. Trybunał Stanu, to organ sądowy powołany do orzekania o odpowiedzialności konstytucyjnej osób zajmujących najwyższe stanowiska państwowe. Trybunał Konstytucyjny to konstytucyjna instytucja władzy sądowniczej, który orzeka w sprawach:
zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją, zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie, zgodności przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami, zgodności z konstytucją celów lub działalności partii politycznych.
Ważną cechą, wspomnianą w Konstytucji jest to, że Rzeczypospolita Polska jest państwem jednolitym /unitarnym/. Znaczy to, że istnieje jeden system naczelnych /centralnych/ organów państwowych, których kompetencje odnoszą się do całej Polski. Istnieje jedna Konstytucja i jednolity system prawa, których normy obowiązują na całym terytorium państwa polskiego. Działa jednolity system sądowy. Wymiar sprawiedliwości wykonywany jest na podstawie jednolitego na całym terytorium państwa systemu prawa materialnego i procesowego.
Omawiając sprawowanie władze nie można nie wspomnieć o decentralizacji, która urzeczywistniana jest głównie w drodze przenoszenia kompetencji i zadań organów centralnych na organy, czy jednostki administracyjne niższego szczebla. Organom tym przekazywane są również środki finansowe.
Konstytucja w Rozdziale VII gwarantuje obywatelom udział w sprawowaniu władzy publicznej w sprawach lokalnych poprzez instytucję samorządu co urzeczywistnia miedzy innymi ideę społeczeństwa obywatelskiego.
Relacje pomiędzy organami władzy polegają na podziale kompetencji, ograniczonym zakresie władztwa, wzajemnej kontroli, hamowaniu i blokowaniu przy jednoczesnej ich współpracy.
LITERATURA:
1. B. Szmulik, M. Żmigrodzki „ Wprowadzenie do nauki o państwie i polityce” wyd. UMCS Lublin 2007r.
2. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku. Dz.U 1997r. nr 78 poz. 483 z póź. Zm