Ochrona własności

Ochrona własności, inaczej „ochrona petytoryjna”, jest to zespół środków prawnych służących właścicielowi w przypadku naruszenia prawa. Ochrona własności realizowana jest przez prawo karne, cywilne i administracyjne na drodze sądowej. Zasadniczą instytucją prawa cywilnego służącą ochronie własności jest roszczenie petytoryjne, przybierające formę roszczenia windykacyjnego lub roszczenia negatoryjnego oraz roszczenia uzupełniające.
W drodze roszczenia windykacyjnego, według Kodeksu cywilnego Art. 222 1, „ Właściciel może żądać od osoby, która włada faktycznie jego rzeczą, ażeby rzecz została mu wydana, chyba że osobie tej przysługuje (...) uprawnienie do władania rzeczą.” Wówczas osoba ta może odmówić wydania rzeczy właścicielowi. Natomiast roszczenie negatoryjne występuje wówczas, gdy właściciel żąda od osoby, która w inny sposób niż przez pozbawienie go faktycznego władztwa nad rzeczą narusza jego prawo, aby osoba ta przywróciła stan zgodny z prawem i zaniechała naruszeń. Właścicielowi przysługuje względem posiadacza szereg innych roszczeń, mających najczęściej charakter uzupełniający w stosunku do roszczenia windykacyjnego. Według Kodeksu cywilnego Art. 229 1 są to „ Roszczenia właściciela przeciwko samoistnemu posiadaczowi o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy, o zwrot pożytków lub zapłatę ich wartości, jak również roszczenia o naprawienie szkody z powodu pogorszenia rzeczy przedawniają się z upływem roku od dnia zwrotu rzeczy.”
Roszczenia windykacyjne i negatoryjne są roszczeniami, które nie zależą od winy, dobrej wiary i innych elementów stanu psychicznego osoby naruszającej własność lub władającej cudzą rzeczą. Ich realizacja wymaga jednak wykazania własności. Osoba przeciwko której właściciel skierował roszczenie windykacyjne może się bronić wykazując swoje skuteczne względem właściciela uprawnienie do posiadania rzeczy, np. iż włada rzeczą jako najemca lub na podstawie innego stosunku prawnego względnego lub bezwzględnego. Zakres realizacji roszczeń uzupełniających jest uzależniony bezpośrednio od dobrej lub złej wiary posiadacza cudzej rzeczy. Posiadacz w dobrej wierze nie ponosi odpowiedzialności objętej tymi roszczeniami, posiadacz w złej wierze ponosi pełną odpowiedzialność. W sposób szczególny uregulowana została sytuacja posiadacza w dobrej wierze, który dowiedział się o wytoczeniu powództwa o zwrot rzeczy lub został wezwany przez właściwy organ państwowy do zwrotu rzeczy – jego sytuacja zbliża się do sytuacji posiadacza w złej wierze, z tą różnicą, iż nie ma obowiązku zwrotu pożytków, których nie uzyskał z powodu złej gospodarki, a za zużycie, pogorszenie i utratę rzeczy odpowiada, o ile nastąpiło to z jego winy.
W analogiczny sposób uregulowane zostały kwestie związane z nakładami poniesionymi na rzecz posiadacza. Kodeks cywilnego wyróżnia się nakłady konieczne, stanowiące warunek utrzymania rzeczy w stanie niepogorszonym oraz inne, tzn. nakłady użyteczne – ulepszające rzecz, a także nakłady zbytkowne – nadające rzeczy cechy uwzględniające upodobania określonej osoby. Posiadacz w dobrej wierze uzyska zwrot nakładów koniecznych, jeśli nie odniósł kompensujących je korzyści z rzeczy oraz innych nakładów, jeśli powodują wzrost wartości rzeczy. Posiadacz, który dowiedział się o wytoczeniu powództwa o zwrot rzeczy może żądać jedynie zwrotu nakładów koniecznych. Zła wiara posiadacza ogranicza możliwość żądania zwrotu nakładów tylko do koniecznych, i to pod warunkiem, że właściciel wzbogacił się kosztem tego posiadacza.
Szczególnej ochronie prawnej podlega własność społeczna. Ochrona własności społecznej przed grożącą jej szkodą jest obowiązkiem każdego obywatela. Według Kodeksu Cywilnego Art. 127 2 „ Obywatelowi, który chroniąc własność społeczną poniósł szkodę na osobie lub mieniu, należy się odszkodowanie. Jeżeli wskutek ochrony własności społecznej obywatel ten stracił życie, osoby, względem których ciążył na zmarłym ustawowy obowiązek alimentacyjny, oraz inne osoby bliskie, którym zmarły dobrowolnie i stale dostarczał środków utrzymania, mogą żądać odpowiedniej renty.” Natomiast w przypadku, gdy ochrona własności społecznej była zawodowym lub służbowym obowiązkiem poszkodowanego, wówczas należne odszkodowanie określają odrębne przepisy.