Systemy wyborcze

Systemy wyborcze

Wybory stanowią podjęcie zbiorowej decyzji co do zaistnienia na arenie parlamentarnej określonych partii politycznych i rozmiaru ich reprezentacji. Pełnią funkcję udzielenia inwestytury do rządzenia oraz egzekwowania odpowiedzialności politycznej, równocześnie jednak:
- nie zapewniają decydującego wpływu wyborcy na kształt koalicji parlamentarnej w systemach wielopartyjnych
- nie gwarantują bezpośredniego wpływu wyborców na kształt partyjny gabinetu
- nie zabezpieczają automatycznie zgodności decyzji podejmowanych z faktycznymi preferencjami wyborców.

Funkcje wyborów:
- kreacyjna – wyłonienie parlamentu
- legitymizacyjna – wyborcy legitymują swymi głosami zwycięską partię

Elementy systemu wyborczego
1. kształt i rozmiar okręgu wyborczego.
2. przeciętny „koszt” uzyskania jednego miejsca w parlamencie – mierzony liczbą głosów potrzebną do jego zdobycia.
3. uprawnienia wyborcy w akcie głosowania, wg D. Rae są dwa typy:
a) kategoryczne głosowanie – wyborca posiada jeden głos
b) porządkujące – gdy ma możliwość oznaczenia kolejności kandydatów na liście, jej przestawienia, zestawienia kandydatów z różnych list, etc. (Szwajcaria)
4. formuła wyborcza – reguła rozstrzygająca, który kandydat zostaje wybrany w danym okręgu i w jaki sposób następuje „przetworzenie” liczby głosów na mandaty.
a) metoda przeliczania mandatów
b) klauzula zaporowa
c) wyrównawcza dystrybucja mandatów

Typologia systemów wyborczych
1. pluralistyczne
a) wariant klasyczny – okręgi jednomandatowe (Wielka Brytania, USA, Kanada)
b) w okręgach wielomandatowyc – wyborca ma tyle głosów ile mandatów jest w danym okręgu (Turcja)
2. większości absolutnej – okręgi jednomandatowe, kandydat musi mieć poparcie ponad 50% głosujących w okręgu. Jeśli nikt nie uzyska 50% to są dwie odmiany:
a) system powtórnego głosowania (run-off ballot) – przeprowadza się druga turę gdzie stają dwaj najlepsi (prezydent we Francji, parlament w Austrii, Holandii)
b) system alternatywnego głosowania (alternative vote) – wyborca wskazuje swoje preferencje na temat innych kandydatów
3. semiproporcjonalny (zwany systemem SNTV) – wyborca ma jeden głos, okręgi wielomandatowe
4. systemy proporcjonalne – dwa typy
a) system list partyjnych – partie a nie wyborcy, zachowują pełną kontrolę nad uszeregowaniem preferencji dla kandydatów na liście
b) system STV (the single transferable vote) – nie opisali

Formuły liczenia głosów
1. formuła d’Hondta – należy do grupy formuł największych średnich. Polega na podzieleniu liczby głosów uzyskanych poprzez poszczególne partie w okręgu przez kolejne liczby całkowite (1,2,3 itd). Największe wyniki dostają mandat (nie wiem jak to inaczej wyjaśnić, na stronie 234 w demokracjach zachodnioeuropejskich jest fajna tabelka) – Holandia, Belgia, Austria, Portugalia. Korzystny dla partii silniejszych, uznawany za umiarkowanie proporcjonalny.
2. formuła Sainte-Lague – (Skandynawia oprócz Finlandii) tak jak d’Hondta tylko że dzielnikami są nieparzyste (1, 3, 5, 7 itd), modyfikacja zmienia pierwszy dzielnik na 1,4. Korzystniejszy dla małych partii
3. formuła STV – w Irlandii i na Malcie – umożliwia wyborcy wyrażenie swoich preferencji personalnych w szerokim zakresie. W małych okręgach (ok 5 mandatów), wyborca szereguje kandydatów od najbardziej do najmniej preferowanego, (dalej już czysta matematyka, jak ktoś chce się wgłębiać s 235)


Typologia wg Lakemana:
1. systemy większościowe
a. większości względnej
- jednomandatowe okręgi (WB, USA, Nowa Zelandia)
- wielomandatoweokręgi wyborcze (Turcja, Argentyna)
b. większości absolutnej
- jednomandatowe: drugie głosowanie (Francja) lub alternatywne głosowanie (Australia)
- wielomandatowe: drugie lub alternatywne głosowanie
2. Systemy semiproporcjonalne
a. ograniczone głosowanie
b. SNTV
c. Komunikacyjne głosowanie
3. systemy proporcjonalne
a. listy partyjne
- żadnego wyboru między kandydatami
- wybór jednego kandydata w ramach listy
- wybór więcej niż jednego kandydata w ramach listy
- wybór kandydatów nie ograniczony jedną listą
b. systemy mieszane
c. STV

W Europie Zachodniej dominują okręgi jednomandatowe, głosowanie kategoryczne, formuła proporcjonalna.

Systemy silne – dysproporcjonalność, wielkie partie, stabilność gabinetowa
Systemy słabe – przyporządkowane głównie celowi zwiększenia proporcjonalności.

Konsekwencje systemów wyborczych:
- partie są nadreprezentowane lub podreprezentowane
- deformacja w systemach większościowych jest większa
- im większy okręg tym słabsza deformacja
- stabilizacja systemu partyjnego zmniejsza deformacje
- zastosowanie zasady alokacji wyrównawczej też zmniejsza


Wyróżniamy 3 systemy
1. relatywnie proporcjonalny – w miarę wiernie odwzorowuje preferencje wyborców (Austria, Niemcy, Holandia, Irlandia)
2. umiarkowanie deformujący (Włochy, Belgia, Finlandia, Grecja)
3. dyskryminujące – nie odzwierciedlają struktury preferencji wyborczych (Wielka Brytania, Hiszpania)