Partie i systemy partyjne - na egzamin u dr Jerzego Silskiego

PARTIE I SYSTEMY PARTYJNE

Marek Sobolewski - “Partie i systemy partyjne świata kapitalistycznego”
Konstanty Adam Wojtaszczyk - ”Partie polityczne w państwie demokratycznym”
A.Antoszewski, R. Herbut - “Systemy polityczne współczesnego świata” (rozdz.II – V)
R.Herbut - “Teoria i praktyka funkcjonowania partii politycznych “, “Współczesne partie i systemy partyjne” - “Zagadnienia teorii i praktyki politycznej” pod redakcją W. Sokoła i M. Żmigorodzkiego “Partie i systemy partyjne państw wysoko rozwiniętych pod red. Jana Iwaka.
“Demokracje zachodnioeuropejskie – analiza poznawcza” pod red. A.Antoszewski, R.Herbut (rozdział III,IV,V,VI,XII)
K.Krzyżewski - “Partie i system partyjny w Polsce w okresie transformacji ustrojowej”.
E. Nalewajko - “Protopartie i protosystem? - szkic do obrazu polskiej partyjności”
G. Rydlewski - “Rzadzenie koalicyjne w Polsce” - Konstytucja, prawo o stowarzyszeniach, ustawy o partiach politycznych”.

Nauka o partiach politycznych:

1. Nauka interdyscyplinarna ( problematyka). Partie polityczne funkcjonujące w systemach demokratycznych i niedemokratycznych, jednak role, które pełnią są różne.
2. Partie polityczne – to część systemu politycznego (znacząco) Są instytucje polityczne powszechnie występujące w społeczeństwach. Sensem partii jest trwanie w czasie.
3. Jako instytucja są najbardziej są najbardziej wyrazistą cechą współczesnej demokracji,. Partie polityczne są ogniwem pośredniczącym między społeczeństwem a państwem. Demokratyzacja partii jest związana z rozwojem instytucji i procedur demokracji. Partia polityczna to podmiot aktywny w polityce.
4. Partie odciskają swe piętno na obliczu społeczeństwa, wspólnot ludzkich czy poszczególnych ludzi.

Partia – etymologicznie ( z łacińskiego. pars – część, partie – dzielić).
Pojęcie partii w starożytnym Rzymie – grupa politycznych sojuszników lub ludzi rządzących państwem, czy politycy skupieni wokół przywódcy w senacie, lub politycy skupieni wokół senatu.
W czasach nowożytnych też używany był w wojsku ( wydzielony oddział wojskowy).
Partia – to grupa ludzi dążących do objęcia władzy lub do posiadania na nią wpływu. Nie zawsze w nazwie musi być. Nie nazwa przesądza o tym czy dana organizacja jest partią. Inne nazwy na określenie partii, - synonimy – stronnictwo, ruch, związek, falanga, front, unia, sojusz kongres, stowarzyszenie, liga komitet, blok, zjednoczenie, wspólnota, bractwo i inne

Partie polityczna są tworem europejskim – tu pojawiły się najwcześniej potem zaczęły działać na innych kontynentach ( pierwsze partie w Europie 1566 – 1609 Rewolucja Niderlandzka to Partia Prowincjonalistów i Partia Unitarystów). Początki partii brytyjskiej, w USA wojny niezależności od Anglii. W Azji – Japońska Partia na Rzecz Restauracji (1787), Indyjski Kongres Narodowy.
W Afryce – XX wiek walka z kolonializmem.
Przełom XIX i XX wieku rozwój partii w Europie.

Definicje partii politycznych:
1. Wszystkie organizacje polityczne, które same nazywają siebie partiami zawężenie terminu partia polityczna do grupy organizacji politycznych wskazuje na ich poszczególne funkcje, cele, sposoby działania.
2. Eksponowanie jednej cechy charakterystycznej dla partii politycznej oraz uwzględniające grupę charakterystycznych elementów związanych z partią polityczną. Jedna cecha – program lub struktura lub funkcje partii. Partia polityczna to zespół ludzi krzewiących wspólnym działaniem sprawę narodową.
Wg Duverga – partia to wspólnota o określonej strukturze wewnętrznej, wg Maxa Webera – to organizacje, które rywalizują ze sobą o władzę polityczną i stawiają sobie za cel zdobycie władzy dla swoich członków. Stowarzyszenie oparte na dobrowolnej rekrutacji, których celem jest zapewnienie swoim przywódcom szans zdobycia władzy w ramach systemu politycznego a aktywnym członkom zrealizowania dzięki temu rzeczowych lub idealnych celów, bądź jednych i drugich ( podkreśla korzyści dla swoich członków).
Funkcje partii:
Dla kierownictwa – zdobycie władzy.
3. Grupa ludzi, którzy dążą do przejęcia kontroli nad aparatem rządowym przez wygranie legalnie przeprowadzonych wyborów.
Giowani Santori – partia polityczna to każda mająca oficjalną nazwę, grupa polityczna, która wysuwa kandydatów i jest w stanie zapewnić im urzędy publiczne w rezultacie wyborów zarówno w pełni demokratycznych jak i niedemokratycznych. Wiele współczesnych uwypukla różne elementy składowe, uwzględnia poparcie społeczne, program. Organizacja i władza.
Definicja partii politycznych:
Jest to dobrowolnie zorganizowana grupa wywodząca się z 1 klasy społecznej lub więcej klas społecznych, bądź całego społeczeństwa, posiadająca określony program, dążąca do uzyskania poparcia społecznego dla zdobycia lub utrzymania władzy w państwie i realizowania swoich interesów.
Definicja prawnicza ( w polskiej ustawie):
Partia Polityczna jest dobrowolną organizacja występującą pod określoną nazwą, stawiająca sobie za cel udział w życiu publicznym przez wywieranie metodami demokratycznymi wpływów na kształtowanie polityki państwa lub sprawowanie władzy publicznej. (Dobrowolnie zrzeszenie obywateli – opiera się na zasadzie swobodnego przystąpienia, zakaz państwa do zmuszania, swoboda wstąpienia i wystąpienia).
Celem każdej partii jest udział w wyborach.
Każda partia posiada swój statut.
Definicja statutu ( art. 9 Polskiej Ustawy o partiach politycznych).
Określa jej cele, strukturę i zasady działania, a w szczególności:
a) Nazwę, skrót nazwy i siedzibę partii,
b) Sposób nabywania i utraty członkostwa
c) Praca i obowiązki członków
d) Organy partii w tym organy reprezentujące je na zewnątrz oraz uprawnione do zaciągania zobowiązań majątkowych ich kompetencji oraz czas trwania kadencji,
e) Tryb dokonywania wyboru organów partii, uzupełnienie skład tych organów.
f) Sposób zaciągania zobowiązań majątkowych, uzyskiwanie środków finansowych oraz tryb sporządzania i zatwierdzania informacji o działalności finansowej partii,
g) Zasady tworzenia i znoszenia jednostek organizacji partii,
h) Zasadę dokonywania zmian statutu,
i) Sposób rozwiązywania się partii oraz tryb połączenia z inną partią lub innymi partiami.

Członkostwo w partia politycznych:

1. Zapisuje się lub jest się przyjmowanym. Zapis – tylko wola wstępującego. Przyjmowanie akt woli ze strony wstępującego oraz decyzja ogniwa partii o przyjęciu na członka. Mogą być obywatele danego państwa lub mogą być dostępne dla cudzoziemców mieszkający tam (nie muszą posiadać obywatelstwa – w krajach demokracji ustabilizowanej). Partie nacjonalistyczne, narodowe – tylko dla obywateli
2. Wyróżniamy członkostwo:
A) bezpośrednie – członkiem może być konkretna osoba fizyczna,
B) pośrednie – może być też inna organizacja ( np. związki zawodowe. Też poparcie z członkiem bezpośrednim i pośrednim.
3. W większości partii jest silnie sformalizowane ( określeniami w statutach). Kiedyś brano pod uwagę dużą liczbę członków ( składki członkowskie), dziś inne metody finansowania. Głosowanie na swoją partię, jej członka (zobowiązania moralne).
4. Istnieją partie, które nie przywiązują wagi do członkostwa ( np. partie w USA, Brytyjska Partia Konserwatywna). Organizacje pomocnicze partii – rozszerzenie zakresu swego oddziaływania są dostępne:
- wyłącznie dla członków partii ( np. tylko organizacje kobiece, młodzieżowe)
- członkowie specjalizujący się w określonych obszarach działania
- dostępne też dla tych, którzy nie są członkami partii.














Typy kierownictwa partyjnego:

1. Kolegialne i indywidualne (jednostkowe) ( większość kolegialna)
2. Parlamentarne i pozaparlamentarne (faktyczne kierownictwo partii). Relacje pomiędzy kierownictwem pozaparlamentarnym i frakcją (klubem) parlamentem.
Element programowy:
Program – cele, jakie formułuje partia na nast. Poziomach ich wyrażania: ideologii, doktryny, programu sensu i platformy wyborczej..
Ideologia – stanowi usystematyzowany całokształt idei poglądów na świat i życie społeczne a także wartości celów. Właściwe określenie części społeczeństwa czy grupy społecznej. Tworzy obraz świata istniejącego i pożądanego w przyszłości, (ogólność celów i sposobów działania).
Konkretyzacja ideologii jest doktryną.
Ideologia tłumaczy sens polityki, a doktryna przedkłada politykę nad praktyczne działanie.
W programie sensu stronnictwo musi być:
• Diagnoza – określenie rzeczywistości
• Wizja na przyszłość różnych elementów rzeczywistości – sformułowana
Program partii określa jak partia ocenia sytuacje do kwestii: gospodarczych, społecznych, ustrojowych, międzynarodowych oraz jakie rozwiązania proponuje, aby dana sytuacje utrzymać bądź zmienić.
Platforma wyborca – określenie krótkofalowych celów działania partii ( program długofalowy), musi wiązać się z wyborami.. Platforma musi mieć wydźwięk propagandowy.
Program partii politycznej powinny być osadzone w realiach państwa. Aspiracje partii są różne. Każda partia dąży do:
a. Zdobycia głosów wyborczych
b. Przechwycenie określonych stanowisk publicznych
c. Realizacji określonej koncepcji programowej.
Aspiracje w 3-ch poziomach nie muszą być na tym samym poziomie

Ad a)
• Są partie zainteresowane zdobyciem absolutnej większości głosów wyborczych.
• Są partie, którym wystarczy uzyskanie większego odsetka głosów niż ich rywale,
• Są takie, którym wystarczy dostanie się do parlamentu
Każda musi zabiegać o swoich wyborców.

Ad b) przechwycenie odpowiednich stanowisk publicznych
• Możliwość sformułowania czysto jednopartyjnego gabinetu (wszystko albo nic) przeciwko koalicjom np. partie brytyjskie
• Dopuszczają możliwość udziału w koalicjach (dzielenie się pewną liczbą stanowisk) partie inicjujące są swoistym dyktatorem narzucającym porozumienie w koalicji – przeważnie partie duże, zastrzegają sobie prawo dominujące w koalicjach: no. CDU – CSU, SPD oraz partie dopełniające


Koalicje centrowe, Centrolewicowe, Centroprawicowe.
Im dalej na prawo od centrum – mniejsza możliwość dostania się do parlamentu.

Partie izolowane - w wyniku zbiorowej decyzji liderów pozostałych ugrupowań nie są brane przy tworzeniu koalicji.
Partie protestu – nie biorą w ogóle pod uwagę szans na sprawowanie władzy i wejścia do parlamentu
Ad c)
• Dążenie do bezwarunkowej i pewnej realizacji swojej platformy programowej
• Zadawalają się przekształceniem niektórych własnych postulatów programowych w polityce państwa.
• Oczekują, że polityka rządu nie będzie pozostawała w rażącej sprzeczności z ich programem.
Mogą działać:
A) w ramach rywalizującego rynku polityki (konfrontacja różne programy),
B) w ramach układów - nie występują formy zachowań pluralistycznych, wynika to z przyczyn ideologicznych lub pragmatycznych (mono partyjność).
Monopartyjność narzucona przez prawo np. system rządów faszystowskich.
• Występuje wiele partii, ale jedna jest partią hegemoniczną i wywiera wpływ na pozostałe np. w 7 państwach socjalistycznych działa 1 partia marksistowsko – leninowska oraz 7 państw socjalistycznych gdzie były też inne partie np. w Polsce SD, ZSL.
Partie polityczne posiadają strukturę wewnętrzną, pewne stałe organy. Większość cechuje struktura wieloszczeblowa i hierarchiczna. Są partie o zróżnicowanej strukturze, lokalne ogniwa partyjne mają ogniwa partyjne, maja wymiar terytorialny.
• Posiadają, więc planowe podporządkowanie instytucji lokalnej instytucji wyższego rzędu
• Więź pozioma – organizacyjne powiązania struktur partyjnych tego samego szczebla.
Mechanizmy podejmowania decyzji wewnątrz partii:
Stanowią wypadkową sposobu powoływania władz partyjnych typów przywództwa oraz stopnia centralizacji rozstrzygania.


Stopień centralizacji zachowań:
• Scentralizowany system podejmowania decyzji – polega na zagwarantowaniu przewagi instancji centralnych kosztem struktur lokalnych np. partie komunistyczne,
• Zdecentralizowany system podejmowania decyzji – daje przewagę partyjnym organom lokalnym, często występuje w partiach zbudowanych na zasadzie federalizmu, np. partie ekologiczne SPD,CDU,CSU.
W partiach politycznych pojawiają się różne frakcje (osłabione) partie polityczne lub organizacyjne.

Różnice, co do sposobu realizacji programu niektórych uczestników partii:

Geneza partii politycznych.
Wiązało się to z:
• Powstanie narodowych parlamentów
• Systemów wybranych( rozwój)
• Rozszerzeniem prawa wyborczego
• Załamaniem monarchii absolutnych.

Rozwój współczesnych partii politycznych:

a) Etap partii koterii arystokratycznych
b) Etap partii klubów politycznych
c) Etap współczesnych partii masowych

Ad a)
Trwał przez wiele lat. Koterie arystokratyczne – były to ugrupowania ludzi skupione wokół konkretnego możnowładcy bądź rodu arystokratycznego. Zaczęły kształtować się jako ugrupowania parlamentarne. Charakterystyczne było to, że członkostwo było płynne, ulegało zmianie ( kupowanie sobie zwolenników za pieniądze), nie było elementów programu struktury organizacyjnej.

•
Ad c)
• Pojawienie się parlamentaryzmu
• Przyznanie coraz szerszym kręgom praw wyborczych (XIX w) 1882 – utworzenie partii “Proletariat”


Współczesne partie masowe:
• posiadają członkostwo zorganizowane
• program polityczny
• strukturę organizacyjną

Genetyczny model powstania partii (Durerger) zajmował sie procesem formowania partii politycznych .

Proces formowania 2 grupy:

1. partie wewnątrz tworzone
2. partie zewnątrz tworzone

Ad.1)
Partie ukształtowane przez ustabilizowane elity parlamentarne ( partie parlamentarne). Po wprowadzeniu powszechnego prawa wyborczego zmuszone były do wyjścia poza ich strukturę, zaczęły tworzyć organizacje terytorialne jako sposób pozyskania wyborców.


Ad.2)
Partie formowane przez grupy społeczne i stowarzyszenia nie posiadające statusu politycznego np. partie socjalistyczne wyznaniowe (chadeckie). Początkowo unikały areny parlamentarnej były antysystemowe.

Modyfikacja genetycznego modelu powstania partii.
Na rozwój partii wpływały też różnice organizacyjne.

Mogą charakteryzować się:
a. Terytorialne penetracje
b. Terytorialnym rozproszeniem
b) Kombinacji dwóch poprzednich
Ad a)
Centrala partii kontroluje, stymuluje lub kieruje rozwojem stowarzyszeń lokalnych
Ad b)
Lokalne elity tworzą względnie autonomiczne stowarzyszenia, które dopiero potem zostają zintegrowane w ramy narodowej organizacji. Partie liberalne i konserwatywne były partiami wewnątrz tworzone.Konserwatywne rozwijały się z terytorialna penetracją, liberalne z terytorialnym rozproszeniem.
Fakt istnienia lub nieistnienia zewnętrznych instytucji sponsorujących partie polityczne – instytucje lub organizacje społeczne były inicjatorami stworzenia partii politycznych ( interes tej grupy).
Kościół katolicki – zagrożona pozycja w państwie liberalnym:
• Zewnętrzna instytucja była i jest źródłem rekrutacji, elity polityczne
• Lojalność partyjna wiąże się najpierw z instytucją zewnętrzną a potem z partią polityczną.
Charyzma członków partii politycznych:
Niektóre partie mogły powstawać dzięki aktywności konkretnego lidera i skupionej wokół niego wojskowej grupy zwolenników np. NSDAP w Niemczech. De Goll we Francji. Funkcjonuje w cieniu swoich przywódców.
Charyzma sytuacyjna dochodzi do sytuacji kryzysowych w państwach. Pojawia się lider nowy widzi społeczeństwo.
Gotowość wyprowadzenia państwa z Kryzysu. Charyzma dotyczyła m.in. K. Adenauera.
Personalizacja przywództwa w partiach politycznych – w latach 70 – XX wieku na zachodzie, nowy typ partii politycznych, nie wyłoniły się z ruchów społecznych, ale stworzone przez konkretną osobę nie należące do elity rządzącej tzw. “osobę z nikąd”. Wiele z tych partii umieszczało w nazwie nazwisko swego założyciela. Pozycja lidera ma wpływ na sposób organizacji ( w sposób scentralizowany i hierarchiczny), partie lokalne dysponują autonomią.
Podział na partie:
1. Prosystemowe
2. Antysystemowe (dysfunkcjonalne wobec systemu politycznego)
Ad.1)
• Nie oferuje radykalnej polityki
• Nie są nośnikami radykalnej ideologii
• Baza społeczna ich jest umiarkowana w poglądach. Można zaliczyć te partie lewicowe i prawicowe, które ze względów wyborczych bądź koalicyjnych są otwarte na wpływy opcji centrowej.

Ocena programu partii( czy prosystemowe czy antysystemowe):
• Podważenie charakteru systemu politycznego
• Branie udziału w koalicji rządowej czy parlamentarnej
• W jaki sposób jest postrzegane przez inne partie i grupy społeczne
Ad.2)
Wg Satori – rozumienie partii antysystemowej
• Wąskie rozumienie antysystemowości – sprowadza się do totalnego odrzucenia panującego
Systemu, dąży do podważenia legitymacji systemu rządzącego reżimu, widzi tu swoje szanse na rozwój ( opozycja wobec panującego porządku politycznego)
• Szerokie rozumienie antysystemu – partie nie dążą do radykalnej zmiany charakteru systemu politycznego – zmiana zasad dotychczasowej grupy politycznej.

Podział na :
1. Partie relewantne ( istotne dla funkcjonowania całego systemu partyjnego
2. Partie nie relewantne ( nie istotne )

Partie duże - samodzielnie sprawują władzę lub w koalicji.
Partie małe – uczestniczą w wyborach, mogą wejść lub nie wejść do parlamentu ( przekraczają granice progowe )
Partie duże ( duża ilość głosów i ilość mandatów )
Partie duże i małe wchodzą w koalicję.
Relewancja partii politycznych – wprowadzone przez Saratiego wg niego – istnieje test relewancji, który pozwala na określenie działalności politycznej partii w konkretnej konfiguracji albo systemu partyjnego ( parlamentarnego).
Satori stworzył 2 metody liczenia partii wyznaczając próg relewancji:
A) określenie potencjału koalicyjnego
B) określenie potencjału szantażu politycznego

Ad. a)
Jeżeli nigdy nie uczestniczyła lub nie była brana pod uwagę jako potencjalny partner w procesie przetargów koalicyjnych.

Ad. 1)
Bez względu na jej rozmiar, jeżeli znajduje się w pozycji umożliwiającej jej wpływanie na koszt jednej z możliwych koalicji gabinetowych – zasada dotyczy partii pro systemowych.

Ad. b)
Status relewancji mogą nabrać również partie antysystemowe, ale wówczas gdy ich istnienie lub zachowanie wpływa na taktyki rywalizacyjne partii pro systemowych zmieniając ich charakter.
Partie małe – widoczne w latach 60 i 70 XX wieku. W latach 80 partie zaczęły zmieniać stabilne systemy partyjne.
Partie małe:
• Partie marginalne - znajdują się na dalekiej lewicy lub prawicy układu partyjnego. Poza zasięgiem rywalizacji partyjnej. O ograniczonym potencjale koalicyjnym, są dodatkiem do dużych partii prawicowych lub lewicowych.Przejawiają skłonności ideowe do dużych partii, ale chcą być też odrębne. Są traktowane często jako partie izolowane. Dziś spadek roli marginalnych partii lewicowych.
• Partie zawiasowe – funkcjonują w centrum układu lewica – prawica. Lokują się one zwykle miedzy dużymi partiami politycznymi. Ich duży potencjał koalicyjny bierze się z tego, że mogą być zaakceptowane zarówno dla prawicy jak i lewicy. Może być jedna partia zawiasowa lub więcej niż jedna..
• Partie oderwane – uchylają się od udziału w zasadniczym nurcie rywalizacji miedzy partyjnej. Apel społeczny ich jest skierowany do odrębnej grupy np. mniejszość etniczna czy regionalna. Partie związane z tzw. nową polityką – zrywają z wymiarem rywalizacji lewica – prawica. Nawiązuje do pewnych koncepcji, ludzi zainteresowanych określonymi sprawami np. partie ekologiczne.
Funkcje partii politycznych – to zadania, jakie partia ma do spełnienia i wypełnia w systemie polityki danego państwa. Poznanie tych funkcji pozwala zrozumieć rolę, jaką te partie spełniają.
 Funkcje założone – przewidziane do wypełnienia wg danego modelu normatywnego czy teorii socjologicznej
 Funkcje wykonawcze –
 Nominacje przez organy lokalne – sposób demokratyczny. Organem lokalnym jest tu instancja partyjna , która terytorialnie odpowiada zasięgiem działania okręgowi wyborczemu,
 Nominacja przez organy centralne – partie wodzowskie autorytarnych , w silnie scentralizowanych ,
 Funkcje rządzenia :
 obsadzenie swoimi członkami kierowniczych stanowisk w państwie , jeśli partia osiągnie sukces wyborczy,
 kryterium kontroli politycznej – na ile osoby, którymi partia obsadziła swoje stanowiska realizuje linie polityczne tej partii.
 Funkcje organizacyjno – wychowawcze – skupienie swoich członków partyjnych .

Klasyfikacja partii politycznych : kryterium programowe ( rodziny partii politycznych ). Kwestie prawicowe i lewicowe nie zawsze sa jasne. Centrum – wymieszanie koncepcji prawicy i lewicy. Zmienna treść apelu politycznego poszczególnych ugrupowań.
a) kryterium materialne – łączenie się partii wg zbliżonych kryteriów programowych,
b) kryterium genetyczne – podobieństwa w rozwoju partii,
c) kryterium organizacyjne – czy należy do ponad narodowej federacji

Wybór przez członków partii rzadki, bezpośredni i pośredni( desygnacja zjazdy i konwencja partyjne ). W praktyce mieszanie form


PARTIE LIBERALNE
Założenia
a) indywidualizm - -występuje we wszystkich jego odmianach . Wyrasta z przekonania , że jednostka ludzka jest jednostką nadrzędną – dobro jednostki równe prawo dla każdego. Człowiek jest z natury dobry i rozsądny. Zło ma źródło politycznie wadliwie funkcjonujących, które je deformują . naturalne uprawnienia jednostki – mają charakter absolutny i uniwersalny, wyprowadzane są z praw natury (jest wcześniejsze od władzy państwowej dlatego stoi nad tym prawem).
b) Atomistyczna koncepcja społeczeństwa – wspólnota państw, naród społeczeństwo to tylko różne sposoby oznaczenia prostej sumy jednostek ,
c) Prawo do własności prywatnej – niemożliwa jest demokracja polityczna, wyzwala do maksymalnej aktywności pracowników i pracodawców,
d) Niechętny stosunek do zasady równości,
e) Interesująca teoria wolności
f) Dopuszczanie nawet w szerokim zasięgu interwencjonalizmu państwowego. Ekonomia rynkowa wyznaczniki wolnego rynku – podaż i popyt.
Na przełomie XIX i XX wieku powstały w Europie Młodsze partie liberalne po II wojnie światowej ( rozłam z partii tradycyjnych). Promowały wole o powszechności prawa wyborczego, pluralizm polityczny, indywidualizm, demokratyczne życie polityczne, opowiadały się za zerwaniem z przeszłością autorytarną. Na początku XX wieku miały być alternatywą dla opcji konserwatywnej. Obecny stopień nacjonalizacji partii – zastąpienie przez obce socjaldemokratyczne .
- liberalizm prawicowy – prorynkowe strategie rozwoju , ograniczenie do minimum interwencji państwa w ekonomię, konieczność zagwarantowania jednostkom indywidualnym praw i wolności europejskiej . W Europie Zachodniej pojawiły się tam gdzie istnieją silne ugrupowania chadeckie , a partie konserwatywne nie istnieją lub są słabe,
- liberalizm lewicowy – podkreślenie prosocjalnej orientacji politycznej , zawiera postulaty dotyczące urzeczywistnienia idei sprawiedliwości społecznej i egalitaryzmu w Europie Zachodniej, pojawiły się tam, gdzie sa silne relatywnie partie konserwatywne, prawicowe zorientowane ugrupowania liberalne, np.: w Polsce, UW w Ameryce Południowej – młode partie liberalne.

PARTIE KOMUNISTYCZNE

Najbardziej na lewo – dość radykalne postulaty programowe, partie antysystemowe ( w Europie Zachodniej ). Rozwój po rewolucji w Rosji. Budowanie społeczeństw odmiennych , idee kapitalistyczne.
a) Upadek partii związanych z upadkiem państwa realnego są:
- partie, które zachowały dotychczasową tożsamość ideologiczną – program ( marksizm – leninizm) na marginesie życia politycznego zdarza się, że powstają nowe partie np.: Fińska Partia Komunistyczna (1997) w Słowacji w UK,
- partie, które widząc szansę na zbudowanie społeczeństwa socjalistycznego kwestionuje tradycje marksistowskie
b) koncepcja antyrylitaryzmu – cechy osobowościowe i talent jednostki np.: R.Regan, M.Teacher, R Nixon
Partie o charakterze prawicowym – w Europie Zachodniej pojawiły się na przełomie XIX i XX wieku. Propagują gospodarkę rynkową ograniczenie interwencjonizmu państwowego , zapewnienie ładu i bezpieczeństwa , zachowanie tradycyjnych wartości.
W Afryce i Azji – charakter najconalistyczny. W Europie rodzaje partii: ( odmienność programowa, charakter strategii) .
1) Partie apelu ogólnonarodowego – partie duże , relewantne np.: Brytyjska Partia Konserwatywna lub Partie Goulistowskie we Francji. Najpierw pojawiły się partie nacjonalistyczne
2) Partie mniejsze – krytyka modelu państwa dobrobytu, umiarkowany socjalny konserwatyzm np.: w Danii, Szwecji Islandii
3) Starają się podważyć politykę prowadzoną przez partie ustabilizowane. Nadużywają haseł populistycznych,
4) Ugrupowania w państwach realnego socjalizmu (umiarkowany socjalizm – Litwa, Chorwacja, Czechy) Silna rodzina partii w Ameryce Łacińskiej.

Partie ultra-prawicowe – osobna rodzina, lokowanie najbardziej prawej strony, partie anty-parlamentarne i anty-pluralistyczne. Podważają legi...systemu politycznego. Tez partie neofaszystowskie w mniejszości. Większość partii ultra-prawicowych postidactralnymi partiami nowej prawicy lub partie populistyczne nowego typu. Najważniejszy jest nacjonalizm. Państwo to związek polityczny i naród to związek kulturowy – powinny funkcjonować w zgodzie. Stworzenie państwa czysto narodowego, opartego na występowaniu jednej kultury. Istnieją też elementy rasistowskie, akcent na odmienności międzyludzkie, rozwój w ramach rodzinnej kultury, elementy ksenofobiczne, niechęć do obcokrajowców, inaczej myślących, inaczej zachowujących się, postawy antyimigranckie , neoliberalne i prorynkowa opcja rozwoju. Państwo dla własnego narodu oraz ekonomia (rodzimi producenci) .


W Europie Front Narodowy we Francji, w Niemczech, w Finlandii we włoszech, Blok Flamandzki w Turcji, w Nowej Zelandii:
- partie regionalne (komunitarne) – tworzenie wśród mieszkańców określonego regionu poczucia solidarności oraz wspólnoty interesów - zwrócenie uwagi na tę społeczność. Wielu domaga się autonomii lub secesji np.: Kanadyjska Partia Reform, Włoska Liga Północy,
- partie anty-integracyjne (anty-europejskie) – przeciwnicy integracji europejskiej, zagrożenie suwerenności stworzone przez polityków z partii prawicowych ( z rozłamu partii lewicowych). Partie o orientacji prawicowej i lewicowej – kwalifikowany euro-sceptycyzm.

Wykreowani znani politycy np.: Kadenauer, R.Schuman. Chadecja buduje swoje międzynarodowe struktury w 1946r. Powstaje pierwsza ponadnarodowa partia – obecnie Europejska Unia Chrześcijańska Demokratów ( od 1965r.) w 1947r. W Ameryce Łacińskiej .
Doktryna Chadecji – nie wypracowała jednolitej doktryny politycznej. Istnieją zatem partie o różnych poglądach programowych. Cechy wspólne:
1) Pragmatyzm działania – kompromisy ze swoimi największymi przyjaciółmi i wrogami politycznymi i wrogami politycznymi,
2) Filozofia działania – Rządzić w centrum metodami prawicy aby osiągnąć cele umiarkowanej lewicy „. Pragmatyzm odnosił się też do polityki zagranicznej ,
Dążenie do obrony godności jednostki ludzkiej – wprowadzenie ładu społecznego aby istniała równość.
3) Uznanie pluralizmu politycznego,
4) Zasada subsydializmu – przekazanie władzy instytucjom i grupom funkcjonującym na wielu szczeblach organizacji społecznych. Ani państwo ani kościół nie miały wpływu znaczącego.
5) Nawiązanie dialogu z ewangelikami, protestantami, wyznawcami prawosławia,
6) Podkreślenie ważności instytucji rodziny( sprzeciw przeciwko aborcji, związkom nieformalnym, respektowanie wartości) i solidaryzmu społecznego( korporacjonalizm – organizacja skupiająca pracodawców , alternatyw dla związków, kontrola przedsiębiorstw,
7) Polityka międzynarodowa – idea zbudowania zjednoczonej Europy, popieranie NATO i obecności wojskowej w Europie.
8) Partie centrowe i centroprawicowe, prawicowe,
9) W Europie Zachodniej ugrupowania duże ( CDU, Austriacka Partia Ludowa ) są alternatywą programową dla nurtu socjaldemokratycznego w Ameryce Południowej – Kostaryka , Chile, Brazylia .

PARTIE KONSERWATYWNE

W znaczeniu politycznym konserwatyzm – program utrzymania lub przywrócenia dawnego porządku. Źródło w czasach rewolucji angielskiej, francuskiej i amerykańskiej. Wybitny konserwatysta – generał De Gaull .
Po I wojnie doktryna nie przystawała do ówczesnej rzeczywistości . przegrywał z liberalizmem .

Podstawowe założenia konserwatyzmu:
1) Ograniczone zaufanie do natury ludzkiej( człowiek jako istota dobra i elementy zła – ograniczenie wolności człowieka przez władzę autorytety, tradycja),
2) Twórcy nie opowiadają się za konkretnym modelem ustroju politycznego. Podkreślają znaczenie autorytetów politycznych „Państwo jest źródłem wszelkich wartości społecznych i symbolem potęgi narodu”,
3) Negują gwałtowane poważne zmiany społeczno – nie powinny wykraczać poza klasyczny ewolucjonalizm. Gł. Celem konserwatyzmu – utrzymanie ciągłości między teraźniejszością a przeszłością. Utrzymanie stabilności ustroju bezpieczniejsze niż szukanie nowych rozwiązań,,
4) Nie uznaje radykalizmu lewicowego ani prawicowego,
5) Szacunek dla tradycji , przeciwstawienie się temu co nowe .


CHADECJA (CHRZEŚCIJAŃSKA DEMOKRACJA)

Przełom XIX i XX wieku w Europie potem w Ameryce Łacińskiej Kościół katolicki musiał upowszechnić swoją doktrynę społeczno – polityczna. Strukturalnie niezależna od organizacji kościelnych. Inspirowane oficjalna myślą katolicką. Działa w krajach katolickich i tam gdzie są ich duże skupiska Społeczny katolicyzm – okres Wiosny Ludów – mieszczaństwo odpowiedź na pojawienie się daniny, nieograniczonego liberalizmu i wolności moralnych w XIX wieku. Głosił tezę – zamiast zgody na niesprawiedliwość. Trzeba zainicjować reformy dla zachowania spójności.
Przykład Chadecji (1871r.) - partia Centrum za rządów Bismarcka, który zwalczał wpływy katolickie , chciał ograniczyć wpływy papieskie i podporządkować kościół katolicki w Niemczech. W Europie rozpoczął się nowy etap powstania partii. Partia nie miała charakteru klasowego , integrowała ludzi pod względem religijnym ( różna sytuacja materialna i pochodzenie społeczne członków partii).
Kościół zmienia swe poglądy – Leon XIII (1878 – 1903).
Partie te działały w okresie międzywojennym . największe sukcesy w latach 50 – XX w. Po II wojnie zjawisko „syndrom próżni ideologicznej” w wielu państwach pojawienie się na wschodzie i zachodzie tzw. „widma komunizmu”, partie chadeckie potrafiły zdobyć pewną niezależność w hierarchii kościelnej i uwolnić się od stereotypu partii wyznaniowej .

Ad 6
Status relewancji mogą nabrać również partie systemowe, ale wówczas gdy ich istnienie lub zachowanie wpływa na taktyki rywalizacyjne partii pro-systemowych, zmieniając ich charakter.

Partie małe – widoczne w latach 60 i 70 XX wieku w latach 80 partie zaczęły zmieniać stabilne systemy partyjne.
Partie małe : Polska ustawa o partiach politycznych :
Partie marginalne – znajdują się na dalekiej lewicy lub prawicy układu partyjnego. Poza zasięgiem rywalizacji partyjnej. O ograniczonym potencjale koalicyjnym , są dodatkiem do dużych partii prawicowych lub lewicowych. Przejawiają skłonność ideową do dużych partii, ale chcą być też odrębne. Są traktowane często jako partie izolowane. Dziś spadek roli marginalnych partii lewicowych.
- partie zawiasowe –funkcjonują w centrum układu lewica – prawica. Lokują się one zwykle między dużymi partiami politycznymi. Ich duży potencjał koalicyjny bierze się z tego, że mogą być zaakceptowane zarówno dla prawicy jak i lewicy. Może być jedna partia zawiasowa lub więcej niż jedna.
- Partie oderwane – uchylają się od udziału w zasadniczym nurcie rywalizacji między partyjnej. Apel społeczny ich jest skierowany do odrębnej grupy społecznej np. mniejszość etniczna czy religijna. Partie związane z tzw. Nową polityką – zrywają z wymiarem rywalizacji lewica – prawica. Nawiązując do pewnych koncepcji, ludzi zainteresowanych określonymi sprawami np. partie ekologiczne.

Funkcje partii politycznych – to zadania jakie partia ma do spełnienia i wypełnienia w systemie politycznym danego państwa. Poznanie tych funkcji pozwala zrozumieć rolę jaka te partie spełniają.
- Funkcje złożone – przewidziane do wypełnienia wg danego modelu normatywnego czy teorii socjologicznej




Według Sobolewskiego :
1) Funkcje wyborcze – formułowanie platformy wyborczej :
Z technik budowania platformy wyborczej:
a) formułuje ją kandydat wysunięty z własnej partii i czyni to z własnymi sztabami wyborczymi( np. wybory prezydenckie w USA)
b) w większości partii powierzenie programu wyborczego zredagowanego przez władze partii i ma charakter wiążący (nie mogą być zmienione, jedynie wprowadzić pewne poprawki – wysuwani kandydaci). Pozyskiwanie dużych grup wyborczych – platforma wyborcza musi w sposób jasny sprecyzować wykorzystanie programu dla przyciągnięcia tych grup. Partie ukrywają w większości swoje przesłanki ideologiczne. Platforma wyborcza – wskazówka co do intencji partii kiedy ta znajduje się przy władzy, - selekcja kandydatów – mechanizm wyłaniania ze swoich szeregów przedstawicieli do określonych funkcji ,
c) w sposób nieuregulowany ( żywiołowy) – szereg poufnych porozumień miedzy wpływowymi grupami działaczy partii. Po ich porozumieniu oni zgłaszają kandydaturę lub zgłasza ją zainteresowany osobiści np. we Francji .
.
SOCJALDEMOKRACJA

Geneza – najstarszy ruch polityczny Europy. Powstał on w drugiej połowie XIX w. pojawiły się reformistyczne poglądy walki ruchu robotniczego (walka o poprawę bytu proletariatu). Robotnicy zrozumieli, że poprzez działalność partyjną, a nie walkę rewolucyjną mogą osiągnąć swój cel. Najwięcej partii tego typu jest w Europie tu ich większość sprawuje władzę.

Założenia ideowo programowe. Po II wojnie zawarto je w deklaracji o nazwie „O celach i zadaniach systemu demokratycznego”, która później została przyjęta przez I Międzynarodówkę. Ten dokument wyróżniał cztery sfery działalności ruchu socjaldemokratycznego:
 Polityczną
 Gospodarczą
 Społeczną
 Międzynarodową
Główne założenia - wolność, ochrona jednostki przed zbytnią interwencją państwa w jej życie, szeroki katalog praw obywatelskich, tajne i wolne wybory, rządy większości przy poszanowaniu praw mniejszości, niezależne sądy, poszanowanie praw mniejszości narodowych.
Poprzez reformy chcieli osiągnąć tzw. „Państwo dobrobytu”. Dokument ten mówił o ciągłym zwiększaniu produkcji ku powiększeniu ogólnego dobrobytu. Zmierzano do pełnego zatrudnienia i pełnej opieki socjalnej, gospodarka miała być wielosektorowa. Ówczesne motto socjaldemokratów to; ”Rynku tak wiele jak to tylko możliwe, planowania tak wiele jak to tylko potrzebne”. Kierowali się współdecydowaniem, stwarzaniem równych szans, odrzucali imperializm jako formę wyzysku człowieka przez człowieka.
Partie socjaldemokratyczne w II połowie XIX wieku powstawały i poza Europą: Australia, Nowa Zelandia.

Cechy partii socjaldemokratycznych:
 Akceptują konstytucyjny mechanizm rywalizacji politycznej
 Opowiadają się za tym, aby parlament stał się areną promowania ich postulatów
 Pragmatyzm ponad ideologią
 Są to duże partie

Typ partii politycznej – określa cechy najbardziej zasadnicze dla partii danego rodzaju, czy epoki, bez ambicji, ujęcia w takim podziale wszystkich partii i różnic między nimi

Klasyfikacja partii politycznych – ma stworzyć kompleksowy, wielowymiarowy podział, w którym znalazłyby swoje miejsce wszystkie partie, każda ze swoimi szczególnymi właściwościami
Kilka ważnych nazwisk w historii partii politycznych:
1. Max Weber – stworzył dwie odrębne i niezależne od siebie typologie:
a. Pierwsza obejmuje:
 Partie patronażu – chcą władzy dla swojego przywódcy oraz własnego sztabu administracyjnego
 Partie interesów – są świadome interesów stanów, klas
 Partie światopoglądowe – nastawione na abstrakcyjne zasady
b. Druga typologia (dotyczy historycznego podziału):
 Partie honoracjorów – ugrupowania oparte na luźnych i nietrwałych związkach, kierowane przez niezawodowych przywódców
 Partie masowe – oparte na ściślejszej organizacji i własnym, stałym aparacie demokratycznym
2. Zigbur Noyman – jego podział to:
 Partie reprezentacji – członkowie swą działalność ograniczają wyłącznie do głosowania w wyborach
 Partie integracyjne – zmierzające do aktywnego włączenia członków w życie partii
 Absolutystyczne partie integracyjne – (np.: partie faszystowska) oparte na wzorach militarnych zmierzające do wyeliminowania innych partii


3. Duverge, jego podział to:
 Partie wyspecjalizowane – działają tylko w polityce
 Partie totalitarne – chcą ogarnąć całą osobowość członka partii (jego życie, wszystko)

Podział partii ze względu na cechy komórki podstawowej:
 Partie kadrowe – luźna struktura, XIX wiek w Europie i Ameryce tworzone były przez elitarne grupy aktywistów. Odzwierciedlały konflikt między arystokracją i właścicielami ziemskimi, a burżuazją i nowymi grupami zawodowymi
 Partie masowe – rozwinięta organizacja (wielopoziomowa struktura), występowały w reprezentacji ludzi pozbawianych praw wyborczych, chcieli jak największą liczbę członków (dużo siana). Są to partie socjalistyczne, potem liberalne i konserwatywne.
 Partie pośrednie

Podział ze względu na strukturę socjalną partii (skład społeczny):
 Partie klasowe – dbały o interesy określonej klasy, jednolita struktura socjalna członków i wyborców. To partie komunistyczne i socjalistyczne oraz liberalne. Partie te walczyły o klasę średnią. Mówimy o II połowie XIX wieku.
 Partie ludowe – otwarta platforma programowa, duża partia o dużym elektoracie np.: CDU, CSU w Niemczech.

Inny podział:
 Słabej artykulacji – nierozwinięta organizacja, działają przez zwyczaj i praktykę polityczną
 Silnej artykulacji – dokładnie uregulowana wewnętrzna organizacja

Kolejny podział:
 Partie scentralizowane – władza skupiona jest w instancji centralnej, jasna hierarchia procedur, organizacje terytorialne są niesamodzielne, tzw. „Partie wodzowskie”
 Partie oparte o cechy wewnętrznej demokracji – wewnętrzne demokratyczne procedury, organizacje terenowe mają duży zakres autonomii, w gestii organizacji niższego szczebla pozostawiono wiele ważnych decyzji personalnych

Następny podział:
 Partie o motywacji programowej – nie mogąc zdobyć władzy popularyzują treści programowe
 Partie o motywacji kratycznej – motorem działania jest chęć zdobycia stanowisk publicznych








Dwa słowa o partiach w Polsce:
 SLD – powstał w 1992r., od 1996r. członek Międzynarodówki Socjalistycznej (Miller, Oleksy, Sierakowska, potem Kwasek). Walczą o: godność człowieka, sprawiedliwość społeczną, wolność wyznania itd… Podstawowa jednostka organizacyjna to Koło, są jeszcze sądy partyjne i Komisja Etyki Partii
 Unia Pracy – nowoczesna partia lewicowa powstała w 1992r. Walczy o interesy pracownicze, wolność działalności gospodarczej, skoordynowanie edukacji do wymogów rynku pracy, walka o prawa pracowników, pomoc bezrobotnym, rozwój infrastruktury, budownictwa i transportu, rozwój wsi i likwidacja jej ukrytego bezrobocia, reforma szkolnictwa. Są za prywatyzacja i gospodarka mieszaną.
 Samoobrona – powstała w 1992r. – program nierealny np.: stały zasiłek dla bezrobotnych… no comment.
 PO – powstała w 2000r. Obecnie przewodniczącym jest Donald Tusk. Początkowo postawili na klasę średnią, chcą uwolnić polską przedsiębiorczość (znieść utrudnienia wynikające z wysokiego opodatkowania przedsiębiorstw, ułatwić im prawne aspekty działalności)
 PiS – partia prawicowa powstała w 2001r. Przewodniczący – Kaczyński. Cele: walka z korupcją, przestępczością (zmiany w prawie karnym, większa swoboda dla organów ścigania), lustracja majątkowa rządzących
 LPR
 PSL


Grupy nacisku – element systemu politycznego zmierzający do wywierania wpływu (nie zamierza zdobyć władzy). Partia chce zdobyć władzę i reprezentuje szerszy interes społeczny. Mogą mieć charakter formalny (mniej lub bardziej rozbudowane struktury i program np: związki zawodowe). W Polsce może to być kościół katolicki jako pewna grupa nacisku, w USA będą to lobby wywierające wpływ na kongresmanów. Grupa nacisku sugeruje, że niespełnienie ich żądań może pociągnąć za sobą pewne konsekwencje. Są bardzo różnorodne, dysponują mniejszym lub większym kapitałem. Mogą wspierać kandydatów, mogą manipulować opinią publiczną. Klasyfikacje – ze względu na:
 Cel oraz środki jego realizacji
 Publiczny lub prywatny charakter grupy nacisku
 Zasięg polityczny oddziaływania (krajowe, lokalne, międzynarodowe)
 Interes reprezentowanego
Wzajemne relacje między nimi i partiami – konkurencja (konflikt), współpraca, neutralność. Grupy mogą przekształcić się w partie polityczne (zainteresowane wtedy zdobyciem władzy)

Systemy partyjne – ograniczenie w stosunku tylko do partii lub też do grupy nacisku utożsamienia z pojęciem systemu politycznego lub ustroju politycznego państwa
Wg. Durerge – to formy i warunki koegzystencji partii istniejących istniejących w danym państwie.
Wg. Sobolewskiego – to układ legalnie działających w danym państwie partii politycznych
System partyjny to mechanizm współdziałania bądź rywalizacji legalnie działających partii politycznych w walce o władzę i jej utrzymanie. Poza partiami do pojęcia systemu politycznego zalicza się także normy, na podstawie których partie działają (relacje i funkcje). Funkcje systemu partyjnego są:
 Realizowane przez pojedyncze partie
 Spełniane przez system partyjny jako całość
Podział na systemu partyjnego:
A) Funkcje polityczne:
 System partyjny to forum legalnej walki o władzę polityczną
 Mechanizm umożliwiający organizowanie wyborów
 Integruje społeczeństwo politycznie
 Umożliwia formowanie ośrodków władzy i wysławianie ekip rządzących
B) Funkcje kulturowe:
 Kształtuje opinię publiczną
 Rozwija kulturę polityczną społeczeństwa
 Wpływa na tzw klasę polityczną w państwie


Typologia według liczby partii liczących się jako potencjalny partner w koalicji (systemy jednopartyjne, dwupartyjne i wielopartyjne)


1)








System wielopartyjny ustabilizowany (dwublokowy) – dwa wyraźnie wyodrębnione bloki partii rywalizujące ze sobą.
System partii dominującej – jedna partia ma zdecydowaną przewagę wyborczą (ponad 50% głosów i mandatów), mandatów pozostałe są tak skłócone wzajemnie lub tak słabe, że nie stanowią dla partii rządzącej realnej inicjatywy rządowej.
System kooperacji partii – obejmuje wszystkie partie, albo wszystkie główne partie. Powstaje w czasie wojny (rząd jedności narodowej). Istnieje w państwie równowaga sił między konkurencyjnymi partiami. Żadna z partii nie może uzyskać samodzielnej większości zdolnej do utworzenia samodzielnego rządu.

2)







 W państwie musi istnieć wolność tworzenia partii politycznych
 Muszą być przynajmniej dwie rywalizujące ze sobą partie
 Musi istnieć instytucjonalne prawo do działalności opozycji
 Partie muszą przestrzegać reguł gry politycznej

A) Delegalizacja partii w systemie
B) Niedopuszczenie partii do udziału w wyborach lub manipulowanie ordynacją wyborczą, która obniża szanse niektórych ugrupowań
C) Trwałe wykluczenie partii z udziału w rządach pomimo istnienia zasady reprezentowanej w parlamencie (zawartej w konstytucji) mówiącej o wolności tworzenia partii politycznej (partie mogą powstawać bez zgody jakiegokolwiek organu państwa)

Rozbicie wielopartyjne – więcej niż dwie partie mają możliwość zdobycia i wykonywania władzy (tworzenie koalicji), liczba partii może być różna. Im więcej partii – system sfragmentyzowany (rozbite społeczeństwo, szansa dla partii małych).
O typie partii bardziej rozstrzyga układ stosunków między nimi, niż ich ilość.

KOALICJA – (terminu tego po raz pierwszy użyto w XVIII w.) - Jest to porozumienie dwóch lub więcej partii politycznych, które zdecydowały się kooperować ze sobą w celu maksymalizacji własnych zysków

Typologia koalicji:
Różne cele:
 Koalicje wyborcze - chęć wygrania wyborów, zwiększenia zysków wyborczych
 Koalicja decyzyjna - koalicje w sprawie przeforsowania decyzji, do której dana grupa partii politycznych przywiązuje duże znaczenie
 Koalicje gabinetowe – powstają w związku z powstaniem i formowaniem się rządu (podział stanowisk ministerialnych, stanowisko premiera). Jest to układ parlamentarny partii politycznych, które:
 Osiągnęły porozumienie, co do konieczności realizacji wspólnego celu lub kilku odrębnych celów
 Zdecydowały się na użycie pozostających ich dyspozycji zasobów politycznych dla realizacji wspólnego celu lub celów
 Stworzyły mniej lub bardziej zinstytucjonalizowany układ powiązań – wzajemne komunikowanie, szybki obieg informacji, optymalizowanie procesu decyzyjnego procesie kooperacji międzypartyjnej
 Uzgodniły zasady i sposób podziału zysków politycznych

Koalicja to wybór za zbioru możliwości w danych warunkach takiej konfiguracji partyjnej, która w sposób optymalny zapewnia realizację postawionych celów.

Teorie koalicji:
Teorie nawiązujące do teorii gier i podejmujące próbę odpowiedzenia na pytanie:, jakie warunki musi spełniać koalicja, by móc sformułować trwały gabinet.
 Koalicja minimalnego zwycięska – trwałość koalicji jest najbardziej prawdopodobna, gdy obejmuje minimalną liczbę partii potrzebną do uzyskania większości mandatów
 Koalicja minimalnego rozmiaru – dodatkowy wymóg to dążenie by bezwzględna ilości mandatów była najmniejsza z możliwych
 Koalicje oparte na przetargu – im mniej partii uczestniczy w formowaniu rządu i jego działaniach tym łatwiejsze są negocjacje i bardziej prawdopodobna jest jej trwałość
 Koalicja minimalnego zasięgu – oznacza sojusz partii, które dzieli najmniejszy dystans ideologiczny na osi lewicy i prawicy (lewicowo-centrowa lub prawicowo-centrowa)
 Minimalnie zbieżna zwycięska koalicja – obejmuje ona najmniejszą grupę partii politycznych, które dysponują łącznie bezwzględną większością głosów w parlamencie, parlamencie jednocześnie na osi L-P zajmują pozycje styczne

W europie nurt empiryczny opiera się na analizie składu faktycznie funkcjonujących koalicji gabinetowych. Gabinetowych państwach demokratycznych istnieją następujące typy gabinetów rządowych:
 Jednopartyjny gabinet większości dysponujący poparciem większości parlamentu
 Jednopartyjny gabinet mniejszościowy
 Koalicja większościowa
 Koalicja mniejszościowa

Partia podpisuje umowy koalicyjne – zawiera preambułę, postanowienia ogólne, regulacje proceduralne (określa się cel, czas trwania koalicji, sposób postępowania partnerów koalicji w parlamencie, sposób głosowania, podział tek ministerialnych. Koalicje mogą występować w platformach wyborczych (zależy od reżimu politycznego, od rozmiaru najsilniejszej partii, od strategii poszczególnych partii).
Partie startujące w wyborach tworzą koalicję w wyniku wyborów, bądź przed wyborami.

W Polsce – typologie partii, kryterium genetyczno-programowe:
 Partie post PRL-owskie
 Partie post solidarnościowe
 Partie wywodzące się z pozasolidarnościowej opozycji antykomunistycznej
 Partie historyczne (nawiązujące nazwami do nazw i programów partii istniejących przed okresem realnego socjalizmu)
 Partie nowe – są efektem procesów transformacji ustrojowej

Typologia ideologiczno programowa: lewica, centrum i prawica.
Typologia zasadniczych nurtów ideologicznych (rodziny partii).
Typologia zasadniczych stereotypów doktrynalnych:
 Partie liberalne (PO)
 Partie konserwatywne (PiS, LPR)
 Partie socjaldemokratyczne

Dominacja uwarunkowań historycznych przy tworzeniu koalicji partii (rodowód partii politycznych), podziały programowe (mniejsze znaczenie). Przewaga koalicji minimalnego zwycięstwa. Brak uregulowań prawnych w stosunku do koalicji.
Ustawa o partiach politycznych.
Ujęcie partii politycznych w ramy prawne w XX w., w Polsce czasy zaborów. Okres II Rzeczpospolitej z 1932r. – rozporządzenie prezydenta – prawo o stowarzyszeniach. 1976r. – nowelizacja konstytucji (przepis o kierowniczej roli partii komunistycznej). W III Rzeczpospolitej specjalna ustawa o partiach z 1992r. uznana za niedoskonałą. Więc w 1997r. Sejm II kadencji uchwalił nową ustawę o partiach politycznych – jest to akt kompleksowo regulujący tę kwestię.



ZAGADNIENIA:

1. Omów pojęcie partii politycznej.
2. Scharakteryzuj elementy składowe definicji partii politycznej:
a. Członkostwo
b. Struktura organizacyjna
c. Program
3. Omów pojęcie i rodzaje grup nacisku.
4. Partia polityczna, a grupa nacisku.
5. Przedstaw genezę partii politycznych.
6. Przedstaw genetyczny model partii politycznych.
7. Pojęcie i rodzaje funkcji partii politycznych:
a. Funkcja wyborcza
b. Funkcja rządzenia]
c. Funkcja artykulacji i agregacji potrzeb oraz interesów społecznych
8. Klasyfikacje i typologie partii politycznych – pojęcie, wzajemne relacje.
9. Klasyfikacje i typologie partii politycznych:
a. Partie kadrowe i masowe
b. Partie klasowe i ludowe
c. Partie bezpośrednie i pośrednie
d. Partie o silnej i słabej artykulacji
e. Partie scentralizowane i oparte na zasadach wewnętrznej demokracji
f. Partie patronażu i światopoglądowe
g. Partie o motywacji programowej i o motywacji kratycznej
10. Rodziny partii politycznych i ich charakterystyka.
11. Lewicowość i prawicowość partii politycznych.
12. Transformacja modelu partii politycznej: partia kadrowa – partia masowa – partia wyborcza.
13. Partia prosystemowe i antysystemowe.
14. Partie relewentne (inicjujące i dopełniające)
15. Sposób liczenia partii relewentnych – dwa testy relewencji G.Sartoriego
16. Partie małe – rodzaje i ich rola w polityce.
17. Pojęcie systemu partyjnego.
18. Teorie koalicji i polityka koalicyjna.
19. Partie polityczne w Polsce i ich charakterystyka.
20. Cechy charakterystyczne polskiej ustawy o partiach politycznych.
21. Finansowanie partii politycznych w Polsce.


„Współczesne partie i systemy partyjne” pod redakcją Wojciecha Sokoła i Marka Żmigrodzkiego – Lublin 2003, rozdziały: I, II, III, V, VII, VIII, IX.