Umowa - ubezpieczenie

1. Pojęcie i klasyfikacja ubezpieczeń
Ludzie, a także siły wytwórcze i środki konsumpcji, są narażeni na różne sytuacje występujące w życiu oraz niebezpieczeństwa klęsk żywiołowych i wypadków. Właściwe gospodarowanie wymaga więc stosowania środków i metod mających na celu przeciwdziałanie skutkom występującym w życiu oraz nieprzewidzianym zjawiskom zakłócającym procesy produkcyjne, obrotu i konsumpcji. W tym celu tworzy się specjalne rezerwy w postaci funduszy ubezpieczeniowych, których podstawowym zadaniem jest pomoc w różnych sytuacjach życiowych oraz naprawianie szkód wyrządzonych przez wypadki losowe.

Ubezpieczenia polegają na gromadzeniu funduszy przeznaczonych na wspieranie działań ludzkich w różnych trudnych sytuacjach życiowych oraz wyrównanie strat i zaspokajanie potrzeb wywołanych przez zdarzenia losowe, to jest przez klęski żywiołowe i nieszczęśliwe wypadki. Fundusze ubezpieczeniowe powstają ze składek ubezpieczeniowych wnoszonych do zakładów ubezpieczeń (ubezpieczycieli). Zakłady ubezpieczeń przeznaczają fundusze na wypłatę świadczeń i odszkodowań na rzecz ubezpieczonych. Składka ubezpieczeniowa misi być wyliczona w takiej wysokości, aby wpływy od wszystkich ubezpieczeniowych starczyły na pokrycie odszkodowań oraz kosztów działalności zakładów, także na prowadzenie przez zakłady ubezpieczeń działalności prewencyjnej (zapobiegającej zdarzeniom losowym).
Rozróżniamy następujące rodzaje ubezpieczeń: społeczne, zdrowotne oraz majątkowe i osobowe.
Wśród ubezpieczeń społecznych rozróżnia się ubezpieczenia społeczne pracowników i innych osób oraz ubezpieczenia społeczne rolników indywidualnych. Ponadto rozróżnia się ubezpieczenia obowiązkowe i dobrowolne
Ubezpieczenia, szczegółowo uregulowane przepisami prawnymi (ustawami i rozporządzeniami), tworzą określone systemy ubezpieczeń.

2. Prawo o ubezpieczeniach społecznych:
Ubezpieczenia społeczne obejmują:
• Ubezpieczenie emerytalne, polegające na dożywotniej miesięcznej wypłacie pieniężnej dla osób, które osiągnęły wiek emerytalny (dla kobiet 60 lat, dla mężczyzn 65 lat)
• Ubezpieczenia rentowne, polegające na wypłacie pieniężnej dla osób z tytułu niezdolności do pracy, ich szkolenia i pielęgnacji oraz dla rodzin zmarłych osób ubezpieczonych
• Ubezpieczenia chorobowe, polegające na wypłacie zasiłków w razie chorób i wynagrodzeń na urlopy macierzyńskie
• ubezpieczenia wypadkowe, polegające na wypłacie odszkodowań i zasiłków
z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.

Ubezpieczenia te regulują m.in. następujące ustawy:
• ustawa z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. nr 137),
• ustawa z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. nr 162),
• ustawa z 22.08.1997 r. o pracowniczych programach emerytalnych (Dz. U. nr 139),
• ustawa z 20.12.1990 r. o ubezpieczeniach społecznych rolników (Dz. U. nr 7
z 1998 r.)
• ustawa z 28.08.1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych (Dz. U. nr 139),
• ustawa z 25.06.1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. nr 60).

Prawo o ubezpieczeniach społecznych (zawarte w wymienionych ustawach) ustala zasady:
• podlegania ubezpieczeniom społecznym, ustalenia ich składek i podstawy ich wymiaru oraz opłacania,
• zgłoszeń do ubezpieczeń społecznych, prowadzenia ewidencji ubezpieczonych i rozliczania składek,
• ustalenia świadczeń z ubezpieczeń społecznych, warunków ich nabywania i przyznawania,
• działania zakładów ubezpieczeń społecznych, towarzystw emerytalnych i ich
funduszy.

Prawo odmiennie reguluje system ubezpieczeń społecznych dla:
• pracowników w szerokim tego słowa znaczeniu (wszyscy, którzy pobierają
wynagrodzenie, uposażenie, żołd, stałe stypendia) i innych osób (prowadzących
pozarolniczą działalność gospodarczą, duchowni, pobierający zasiłek z pomocy
społecznej) oraz ich rodzin,
• rolników indywidualnych oraz ich rodzin.
Generalnie ubezpieczenia społeczne są obowiązkowe. Dobrowolne dotyczące np. obywateli polskich wykonujących pracę za granicą, rolników o obszarze użytków rolnych poniżej l ha przeliczeniowego.
Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne stanowi głównie
przychód ubezpieczonego w rozumieniu ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Dla
pracowników w szerokim tego słowa znaczeniu jest to wynagrodzenie(płaca, uposażenie).

Stopy procentowe składek na ubezpieczenia społeczne dla pracowników i innych osób wynoszą:
• 19,52% podstawy wymiaru na ubezpieczenie emerytalne
• 13% podstawy wymiaru na ubezpieczenia rentowe,
• 2,45% podstawy wymiaru na ubezpieczenia chorobowe,
• -od 0,40% do 8,12% podstawy wymiaru na ubezpieczenie wypadkowe (w 1999 r. 1,62%).

Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych ustala następujące zasady finansowania tych składek na ubezpieczenia społeczne pracowników:
• składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe finansuj ą z własnych środków równych częściach ubezpieczeni i pracodawcy,
• składki na ubezpieczenie chorobowe finansują z własnych środków ubezpieczenia,
• składki na ubezpieczenie wypadkowe finansują z własnych środków pracodawcy.
Pracodawcy są tzw. płatnikami składek, którzy są zobowiązani do obliczana składek, ich potrącania z wynagrodzenia i przekazywania do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Natomiast ubezpieczone osoby prowadzące działalność gospodarczą i ubezpieczeni rolnicy opłacają składki z własnych środków.

Główne zadania z zakresu ubezpieczeń społecznych realizuje:
• dla ubezpieczonych pracowników i innych osób Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS), który jest państwową jednostką organizacyjną, posiadającą osobowość prawną,
• dla ubezpieczonych rolników Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (KRUS), która jest centralnym organem administracji rządowej.
Instytucje te gromadzą z wpłaconych składek i dotacji budżetowych, fundusze ubezpieczeń społecznych przeznaczone na wypłaty świadczeń z ubezpieczę" społecznych w formie: emerytur, rent, dodatków i zasiłków wypłacanych systematycznie (w okresach miesięcznych) oraz jednorazowych odszkodowań z tytułu uszczerbku na zdrowiu lub śmierci.

Emerytura przysługuje ubezpieczonym po osiągnięciu wieku emerytalnego (60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn ale są też wcześniejsze emerytury). Wy s: kość jej uzależniona jest od okresów składkowych i ewentualnie nieskładkowych (np. urlop wychowawczy) zaliczanych przy ustalaniu prawa do emerytury i przeciętnej podstawy wymiaru składki na ubezpieczenia społeczne w okresie kolejnych 10 lat kalendarzowych, wybranych przez ubezpieczonego z ostatnich 20 lat płacenia składek.

Nowy system emerytalny dla pracowników i innych osób urodzonych po 31 grudnia 1968 r. (nieobowiązkowo dla urodzonych po 31 grudniu 1948 r.) zakłada, że środki na emerytury będą pochodziły z trzech źródeł, stanowiących filary systemu:
• pierwszy filar to emerytura minimalna, wypłacana jak dotychczas z ZŁ S finansowana z zebranego ze składek kapitału emerytalnego,
• drugi filar to emerytura z otwartych lub pracowniczych prywatnych funduszy emerytalnych, które powstają z części składek na ubezpieczenie emerytalne, gromadzonych na indywidualnych kontach ubezpieczonych, korzystanie i bezpiecznie lokowanych w różnych funduszach inwestycyjnych,
• trzeci filar to emerytura z dobrowolnych składek, wynikających 2. zakładowych i branżowych pracowniczych programów emerytalnych, organizowanych przez pracodawców, lokowanych w towarzystwach ubezpieczeń wzajemnych lub z dobrowolnych ubezpieczeń osobowych.
Środki na emerytury w pierwszym i drugim filarze powstają z obowiązujących składek na ubezpieczenie emerytalne w wysokości 19,52% podstawy wymiaru, odprowadzanej przez płatników do ZUS na indywidualne konta ubezpieczonych.
Część tej składki wynosząca 7,3% podstawy wymiaru, odprowadzana jest przez ZUS do wybranego przez ubezpieczonego otwartego funduszu emerytalnego, prowadzonego przez różne powszechne lub pracownicze towarzystwa emerytalne organizowane w formie spółek akcyjnych.
Renta przysługuje ubezpieczonym z tytułu niezdolności do pracy lub uprawnionym członkom rodziny ubezpieczonego w przypadku jego śmierci. Rozróżnia się renty z tytułu niezdolności do pracy (tzw. chorobowe), inwalidzkie (z tytułu wypadku przy pracy), rodzinne.
Do emerytur i rent przysługują dodatki, np. pielęgnacyjny, kombatancki, dla sieroty zupełnej.
W razie choroby i macierzyństwa oraz śmierci przysługuj ą ubezpieczonym następujące zasiłki: chorobowy, wyrównawczy, porodowy, macierzyński, opiekuńczy, pogrzebowy. Przysługują one w przypadku zaistnienia prawa do zasiłku (np. urodzenie dziecka) w ustalonej indywidualnie wysokości i okresie w zależności od warunków. Dla przykładu prawo do zasiłku chorobowego ubezpieczony pracownik nabywa po upływie 30 dni nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego jeżeli stał się niezdolny do pracy z powodu choroby i nie przysługuje mu prawo do wynagrodzenia. Zasiłek chorobowy przysługuje przez okres trwania niezdolności do pracy, nie dłużej jednak niż przez 6 miesięcy (w wyjątkowych przypadkach do 9 miesięcy). Wysokość zasiłku wynosi 80% podstawy jego wymiaru (przeciętne miesięczne wynagrodzenie po potrąceniu składek ubezpieczeń społecznych płaconych przez pracownika, obliczone z okresu 6 miesięcy - za jeden dzień choroby jedna trzydziesta część wynagrodzenia.

3. Powszechne ubezpieczenie zdrowotne
Ustawa z 6 lutego 1997 r. o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym (Dz. U. nr 28) wprowadza nowy rodzaj ubezpieczeń.
Ubezpieczenie zdrowotne obejmuje świadczenia udzielane w razie choroby lub urazu, ciąży, porodu i połogu, powszechnej akcji zapobiegania chorobom oraz konieczności dokonania oceny stanu zdrowia. Świadczenia te na terenie RP są powszechne i obowiązkowe oraz gwarantowane przez państwo. Obowiązków ubezpieczenia zdrowotnego podlegają osoby objęte ubezpieczeniami społecznymi i ubezpieczeniem społecznym rolników oraz członkowie ich rodzin.
Osoby te są objęte ubezpieczeniem zdrowotnym z dniem zgłoszenia Dowodem objęcia ubezpieczeniem zdrowotnym jest karta identyfikacyjna ubezpieczenia zdrowotnego.
Warunkiem ubezpieczenia zdrowotnego jest uiszczanie składki. Składkę aa ubezpieczenie zdrowotne oblicza i opłaca płatnik składki na ubezpieczeń społeczne, a za rolników KRUS.
Dla wszystkich objętych systemem ubezpieczeń społecznych wysokość składki na ubezpieczenie zdrowotne wynosi 7,5% podstawy wymiaru skład ubezpieczenie społeczne pomniejszone o kwotę składek na ubezpieczenie emerytalne, rentowe i chorobowe, potrącane przez płatnika składek ze środków ubezpieczonego. Składka ta podlega odliczeniu od podatku dochodowego od o s: -fizycznych.
Zadania z zakresu ubezpieczenia zdrowotnego realizują Kasy Chorych, które mają osobowość prawną. Działają one jako regionalne i branżowe Kasy Chorych
Ubezpieczonym przysługują następujące świadczenia z ubezpieczenia zdrowotnego:
• zdrowotne, służące zachowaniu, przywracaniu, poprawie i promocji zdrowia także ratowania życia (badania, porady, zabiegi lekarskie, leczenie, rehabilitacja, opieka pielęgnacyjna, szczepienia ochronne itp.),
• orzekanie o stanie zdrowia,
• opieka nad kobietą i płodem w okresie ciąży i porodu oraz opieka nad noworodkiem,
• z zakresu stomatologii,
• zaopatrzenie w leki, materiały medyczne, przedmioty ortopedyczne,
• lecznictwa uzdrowiskowego i opiekuńczo lecznicze,
• przewozy środkami transportu sanitarnego.
Minister Zdrowia i Opieki Społecznej w porozumieniu z Radą Krajowego Związku Kasa Chorych określa szczegółowe rodzaje świadczeń z zakresu ubezpieczenia zdrowotnego oraz zasady ich udzielania bezpłatnie, za częściową odpłatnością, za dopłatą i odpłatnie.
Świadczenia te udzielane są przez lekarzy i zakłady opieki zdrowotnej, z którymi Kasy Chorych zawarły umowy o udzielenie świadczeń z tytułu ubezpieczenia zdrowotnego.
Wśród lekarzy główną rolę w zakresie ubezpieczenia zdrowotnego wykonuje lekarz podstawowej opieki zdrowotnej tzw. lekarz rodzinny, który zapewnia stałą opiekę lekarską nad ubezpieczonym i w większości przypadków decyduje o skierowaniu na leczenie specjalistyczne.
Zakład opieki zdrowotnej jest wyodrębnionym organizacyjnie zespołem osób i środków majątkowych powołanym do udzielania świadczeń zdrowotnych i promocji zdrowia. Do zakładów opieki społecznej zalicza się:
• szpitale, zakłady lecznicze, pielęgnacyjne i rehabilitacyjne, sanatoria,
prewentoria,
• pracownie diagnostyczne oraz protetyki stomatologicznej i ortodoncji,
• pogotowie ratunkowe,
• żłobki.

Każdy ubezpieczony ma prawo do:
• wyboru Kasy Chorych według miejsca zamieszkania lub pracy,
• wyboru lekarza podstawowej opieki zdrowotnej, lekarza specjalisty i zakładu opieki zdrowotnej spośród tych, którzy mają zawarte umowy z Kasą Chorych,

• pokrycia przez Kasę Chorych wydatków poniesionych w razie nagłej
potrzeby, na świadczenia z tytułu ubezpieczenia zdrowotnego u świadczeniodawców nie związanych umową z Kasą Chorych,
• żądania przeprowadzenia przez lekarzy Kasy Chorych kontroli jakości udzielanych świadczeń zdrowotnych.

4. Ubezpieczenia majątkowe i osobowe
Poza ubezpieczeniami społecznymi i zdrowotnymi, które są powszechne i w zdecydowanej przewadze obowiązkowe, istnieją głównie dobrowolne ubezpieczenia majątkowe i osobowe. Ubezpieczenia te, zwane też gospodarczymi polegają na objęciu nimi ryzyka na jakie przedmioty lub podmioty ubezpieczone mogą być narażone.
Ubezpieczenia te reguluje ustawa z 28 lipca 1990 r. o działalności ubezpieczeniowej (Dz. U. nr 11 z 1996 r.).
Ubezpieczenia majątkowe obejmują w zasadzie wszelkie dobra majątkowe, np. budynki, urządzenia, materiały, towary, gotówkę, zwierzęta, czyli odnoszą się do poszczególnych elementów mienia osoby ubezpieczonej, a także do określonych wartości majątkowych związanych z ubezpieczeniem odpowiedzialność: cywilnej.
Zakres ubezpieczeń osobowych jest zbliżony do zakresu ubezpieczeń społecznych, a ich przedmiotem jest życie, zdrowie i zdolność człowieka do pracy, oraz całość i sprawność jego ciała, np. artysty, sportowca.
Niektóre ubezpieczenia majątkowe, gdy zastosowania ochrony ubezpieczeniowej wymaga szerszy interes społeczny, są obowiązkowe. Warunki zawierania są szczegółowo określone przez Ministra Finansów.
Umowa ubezpieczenia zawierana jest między ubezpieczającym a zakładem ubezpieczeń. Jej treść stanowi zobowiązanie zakładu ubezpieczeń spełnienia określonego świadczenia w razie zaistnienia będącego przedmiotem ubezpieczenia nią wypadku oraz zobowiązanie ubezpieczającego do uiszczenia określone składki.
Przy ubezpieczeniu majątkowym świadczenie zakładu ubezpieczeń polep, na zapłacie określonego odszkodowania za szkodę powstałą na skutek przewidzianego w umowie wypadku. Przy ubezpieczeniu osobowym - na zapłacie umówionej sumy pieniężnej, renty lub innego świadczenia w razie zajścia prze¬widywanego wypadku w życiu osoby ubezpieczonej.
Umowę ubezpieczenia można także zawrzeć na rzecz osoby trzeciej. Obowiązki z niej wynikające obciążają ubezpieczającego. Umowa ubezpieczeniowi powinna być stwierdzona odpowiednim, wystawionym przez zakład dokumentem (np. polisa, legitymacja ubezpieczeniowa, tymczasowe zaświadczenie).
W zasadzie umowa ubezpieczenia zostaje zawarta z chwilą doręczenia przez zakład ubezpieczeń ubezpieczającemu dokumentu ubezpieczenia. Zakład u pieczeń jest obowiązany podać w dokumencie ubezpieczenia tekst ogólnych warunków ubezpieczenia stanowiących podstawę zawartej umowy.
Odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń rozpoczyna się od dnia następnego p: zawarciu umowy, jednak nie wcześniej niż dnia następnego po zapłaceniu składki
Działalność ubezpieczeniową mogą prowadzić w Polsce jedynie zakład ubezpieczeń będące spółkami akcyjnymi lub towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych. Wymagana jest zgoda Ministra Finansów na ich uruchomienie.
Do działalności ubezpieczeniowej podmiotów jako spółek akcyjnych zastosowanie ma nie tylko ustawa o działalności ubezpieczeniowej, lecz także przepis> kodeksu handlowego (dotyczące spółek akcyjnych) i kodeksu cywilnego. Towarzystwami ubezpieczeń wzajemnych są zrzeszeni w nich członków:; ubezpieczający się na zasadzie wzajemności. Z chwilą wpisania do rejestru w Sądzie Rejonowym m. Warszawy uzyskują one osobowość prawną. Statut towarzystwa pod rygorem nieważności, musi być sporządzony w formie aktu notarialnego. Głównym celem towarzystw ubezpieczeń wzajemnych nie jest osiąganie zysku lecz łagodzenie skutków zdarzeń losowych dla ich członków.