Działanie wielkiej koalicji antyhitlerowskiej.

Pączątki wielkiej koalicji.
W czerwcu 1941 r. skończył się etap wojny, w którym osamotniona Wielka Brytania ponosiła cały jej ciężar. Churchill jednak nie zapomniał tego okresu i przez następne lata doświadczenie to będzie ciążyć na polityce brytyjskiej wobec ZSRR, m.in. w sprawie polskiej. Wielka Brytania nie ogłosiła w 1939 r. stanu wojny z państwem radzieckim (do czego nie była zobowiazana). Dzięki temu w 1941 r. mogła natychmiast zadeklarować gotowosc do zawarcia porozumienia ze Zwiazkiem Radzieckim. Podpisanie odpowiedniego układu nastapiło w lipcu 1941 r. Od paedziernika tego roku ZSRR, decyzja Roosevelta, został objęty dostawami lend-lease. Decyzje te, wraz z ogłoszeniem przez Stany Zjednoczone i Wielka Brytanię zasad Karty Atlantyckiej , położyły podwaliny pod wielka koalicję. O jej powstaniu ostatecznie zadecydowało zaatakowanie Stanów Zjednoczonych przez Japonię. 1 I 1942 r. w Waszyngtonie została ogłoszona Deklaracja Narodów
Zjednoczonych - 26 państw zobowiazało się do prowadzenia wojny aż do całkowitego zwycięstwa, w imię celów sformułowanych w Karcie Atlantyckiej. Do 1945 r. podpisało tę deklarację 51 państw. Stała się ona podstawa do utworzenia Organizacji Narodów Zjednoczonych.
Podpisanie Karty Atlantyckiej.

W dniach 9- 12 sierpnia 1941 roku mialo miejsce spotkanie prezydenta USA Franklina Delano Roosevelta z premierem Wielkiej Brytanii Winstonem Churchillem. Przywódcy spotkali sie na Atlantyku, na pokladzie brytyjskiego pancernika HMS "Prince of Wales". Przyjeli oni wspólna deklaracje, nazwana od miejsca podpisania Karta Atlantycka. Byl to pierwszy dokument okreslajacy cele wojennej koalicji antyhitlerowskiej. Warto zwrócic uwage na fakt, ze w momencie zatwierdzenia ustalen Karty Atlantyckiej przez Roosevelta, USA bylo jeszcze panstwem neutralnym.
Cele koalicji zawarte zostaly w osmiu punktach:
1. nie wysuwanie zadnych roszczen terytorialnych
2. niedokonywanie zadnych zmian terytorialnych bez zgody mieszkanców danego terytorium
3. samorzadnosc wszystkich narodów
4. miedzynarodowa wspólpraca ekonomiczna, ekonomiczny, ochrona socjalna wszystkich obywateli
5. poprawa warunków pracy, rozwój ekonomiczny, ochrona socjalna wszystkich obywateli
6. prawo do zycia w pokoju i dostatku
7. swoboda zeglugi po oceanach
8. powszechne rozbrojenie po wojnie
Tym samym sygnatariusze Karty Atlantyckiej okreslali, choc bardzo ogólnikowo, wizje przyszlej Europy. Dokument ten pozwalal Polakom dosc optymistycznie patrzec w przyszlosc. Niestety, pózniejsze konferencje "Wielkiej Trójki" w Teheranie i Jalcie rozwialy wszystkie marzenia odnosnie ksztaltu Polski po wojnie.
W 1942 r. sprawy wojskowe dominowały nad politycznymi. Ale już w 1943 r. sprawa urzadzenia świata powojennego, zresząa nierozerwalnie zwiazaną z decyzjami strategicznymi, stawała się coraz bardziej aktualna. Koalicja była sojuszem państw o wyraźnie odmiennych systemach i celach. O ile w polityce Wielkiej Brytanii dominowała chęć obrony pozycji mocarstwowej i posiadłości kolonialnych, a w działaniach Zwiazku
Radzieckiego pragnienie rozszerzenia imperium komunistycznego, o tyle w strategii Stanów Zjednoczonych istniała sprzeczność między głoszonymi idealistycznymi hasłami a dażeniem do nowego układu sił w świecie. Przez całe dwudziestolecie międzywojenne państwa anglosaskie i Zwiazek Radziecki dzieliła głęboka nieufność. Żywa była zarówno
pamięć o udziale Wielkiej Brytanii w interwencji z lat 1918-1919, jak i o proniemieckiej polityce Zwiazku Radzieckiego. Przez cały okres wojny wśród uczestników koalicji będą istnieć obawy, że któraś ze stron zdecyduje się na separatystyczny pokój z państwami osi. Zgodnie z założeniami Karty Atlantyckiej II wojna światowa stawała się wojna „ideologiczna”, wojna przeciw faszyzmowi, nazizmowi i militaryzmowi. Jednocześnie
dwa kolejne, zasadnicze dla przebiegu wojny, sojusze - pakt Ribbentrop-Mołotow i następnie sama wielka koalicja Stanów Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii z komunistycznym państwem radzieckim - były wyraźnym dowodem, że racja stanu jest ważniejsza niż sprzeczności ideologii i systemów. Churchill w czerwcu 1941 r. stwierdził, że podpisałby sojusz nawet z diabłem, gdyby ten wystapił przeciwko Hitlerowi. To wszystko ciażyło na działaniach wielkiej koalicji. Różnice dotyczyły proporcji wysiłku wojennego, strategii działań militarnych,a także, w miarę zbliżania się zwycięstwa, w coraz większym stopniu kształtu powojennego świata. Między Stanami Zjednoczonymi a Wielka Brytania istniały różnice w wielu istotnych sprawach i nie zawsze występowały one wobec Zwiazku Radzieckiego z jednolitym stanowiskiem. Rola Wielkiej Brytanii w koalicji stopniowo słabła. Churchill różnił się z Rooseveltem w sprawie kształtu powojennej Europy. Roosevelt formalnie odrzucal koncepcję stref wpływów i, jak się wydaje, wierzył w możliwość porozumienia się ze Stalinem. Odwlekając rozstrzygnięcia polityczne do chwili zakończenia wojny, w istocie ułatwiał Stalinowi działanie metodą faktów dokonanych. Chętnie też grał rolę arbitra w sporach angielsko-radzieckich, przy czym nie sprzyjał rozszerzaniu wpływów brytyjskich. Ze względu na duże znaczenie frontu dalekowschodniego Stany Zjednoczone były skłonne do znacznych ustępstw wobec Zwiazku Radzieckiego. Różnił też Roosevelta od Churchilla poglad na przyszłą politykę kolonialna - Roosevelt był zwolennikiem szybkiej „autonomizacji” terytoriów kolonialnych. Kontakty brytyjsko-amerykafskie dodatkowo komplikował stosunek do „Wolnych Francuzów” de Gaulle’a. Rząd amerykański długo przeciwstawiał się uznaniu Francuskiego Komitetu Narodowego za oficjalnego reprezentanta Francji. Podstawowe decyzje strategiczne podejmowano na kolejnych konferencjach. W styczniu 1943 r. w Casablance, na spotkaniu Roosevelta i Churchilla, na przełomie listopada i grudnia w Teheranie, gdy po raz pierwszy spotkała się cała wielka trójka, oraz podczas konferencji w Kairze z udziałem Chin i Francji. W paedzierniku 1944 r. Churchill rozmawiał ze Stalinem w Moskwie. W tym samym roku od sierpnia do października trwały rozmowy reprezentantów Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii, Zwiazku Radzieckiego i Chin w Dumbarton Oaks o przyszłej organizacji międzynarodowej, stojacej na straży pokoju. Po raz drugi do spotkania całej wielkiej trójki doszło w lutym 1945 r. w Jałcie na Krymie. Następna i ostatnia konferencja, w Poczdamie, odbyła się już po kapitulacji Niemiec (17 VII-2 VIII 1945 r.)

Konferencja w Casablance.

Spotkanie Churchilla z Rooseveltem w Casablance doprowadziło do ustalenia, że wojna z państwami osi będzie prowadzona aż do uzyskania ich „bezwarunkowej kapitulacji”. Podkreślało to determinację mocarstw w doprowadzeniu do absolutnej klęski Niemiec, Włoch i Japonii. Zdecydowano się nasilić naloty bombowe na Niemcy. Najważniejsze jednak punkty obrad dotyczyły dalszej strategii działań militarnych. Wielka Brytania wysunęła postulat, o którego realizację będzie walczyć przez cały najbliższy rok, by głównym kierunkiem ofensywy aliantów stał się Półwysep Bałkański - „miękkie podbrzusze Europy”. Plan ten wiązał się w sposób oczywisty z celami politycznymi. Można się było spodziewać, że tereny wyzwalane przez armie danych państw będą zarazem stanowić potencjalnie strefę wpływów politycznych tych państw. W tym wypadku chodziło o Wielka Brytanię, gdyż Stany Zjednoczone nie planowały tworzenia własnej strefy wpływów na kontynencie europejskim. Roosevelt ostro przeciwstawił się zamierzeniom Churchilla i ostatecznie ustalono, że w 1943 r. wojska amerykafsko-brytyjskie po wyparciu Niemców i Włochów z Afryki Północnej przeprowadzą inwazję na Sycylię i Półwysep Apeniński. Ustalono także, że francuskie posiadłości w Afryce będa zarzadzane przez komitet pod przewodnictwem gen. de Gaulle’a i gen. Girauda. Tego ostatniego popierał Roosevelt, który traktował de Gaulle’a z głęboką niechęcią. W listopadzie tegoż roku gen. Giraud wycofał się jednak z życia politycznego.

Teheran i Kair.

Przez cały 1943 r. państwa anglosaskie próbowały doprowadzić do spotkania wielkiej trójki. Stalin, jak można sadzić, umyślnie odwlekał ten moment, gdyż chciał zasiąść do stołu obrad w sytuacji, gdy wojska radzieckie będa miały za soba znaczace zwycięstwa. Ostatecznie do spotkania doszło w Teheranie. Obrady trwały od 28 listopada do 1 grudnia 1943 r. W Teheranie zdecydowano, że drugi front zostanie otwarty w Normandii we Francji, w maju 1944 r. Jeszcze raz przegrała bałkańska koncepcja Churchilla. Rozważano także sprawę polska. Postanowiono zwiększyć pomoc brytyjska i radziecka dla partyzantów Tity w Jugosławii. Zagwarantowano, że Iran, okupowany przez wojska brytyjskie i radzieckie, będzie po wojnie państwem suwerennym, podobnie jak i Austria. Podjęto też decyzję o utworzeniu międzynarodowej organizacji utrzymujacej pokój. Przy omawianiu przyszłych losów Niemiec Roosevelt wysunał plan trwałego podziału na
5 państw, ale wobec sprzeciwu Stalina sprawę odłożono do kolejnych negocjacji. Ustalono podział stref militarnych, niektórzy historycy sugerują, że właśnie w Teheranie zarysowano koncepcję przyszłego podziału Europy na strefy wpływów, nie ma na to jednak dowodów. Faktem jest natomiast, że zwlekajace z otwarciem drugiego frontu Stany Zjednoczone i Wielka Brytania, w sytuacji gdy na froncie wschodnim ginęły tysiące żołnierzy radzieckich, wiążąc większość sił niemieckich, nie były stroną mogacą dyktować warunki. Sposób załatwienia sprawy polskiej, polityka wobec Jugosławii, a zwłaszcza rezygnacja z ofensywy na Bałkanach wskazywały, że Zwiazek Radziecki budował podstawy swoich wpływów w Europie Środkowo-Wschodniej. W drodze na konferencję, a następnie po jej zakończeniu Churchill i Roosevelt spotkali się w Kairze. Zaproszono tam walczacego z Japończykami generalissimusa armii chińskiej Chiang Kai-sheka. Ustalono, że po zwycięstwie nad Japonia Chiny uzyskaja Mandźurię i Tajwan (Formozę), natomiast Korea stanie się państwem niepodległym. Roosevelt przedstawił Churchillowi swoją koncepcję stopniowego usamodzielniania posiadłości kolonialnych po zlikwidowaniu okupacji japońskiej. Na drugie spotkanie przybył prezydent Turcji, Churchill jeszcze raz wrócił do swojej koncepcji wyzwalania Bałkanów, co byłoby możliwe, gdyby Turcja przystapiła do wojny z Niemcami. Prezydent Ismet Inn nie zgodził się jednak na przerwanie neutralności, a Turcja przystapiła do wojny dopiero w marcu 1945 r.

Konferencja w Jałcie i Poczdamie.

Od 4 do 11 II 1945 r. w Jałcie na Krymie obradowali, po raz ostatni w tym składzie, Churchill, Roosevelt i Stalin. Wybór miejsca obrad wskazywał na rosnaca rolę ZSRR. Gospodarzem konferencji był Stalin. Na konferencji zdecydowano, że Niemcy zostana podzielone na cztery strefy okupacyjne - amerykańska, brytyjska, francuska i radziecka. Na cztery sektory podzielony miał być także Berlin. Sojusznicza Rada Kontroli miała zarzadzać okupowanymi terenami. Ustalono też, chociaż nie do końca, sprawę reparacji. Roosevelt zrezygnował ze swego projektu podziału Niemiec. ZSRR miało przystąpić do wojny z Japonią w ciągu 3 miesięcy od momentu kapitulacji Niemiec, uzyskiwał prawo do zajęcia Wysp Kurylskich, wpływów w Mongolii i w północnej Korei. Ostatecznie zadecydowano, że powstanie Organizacja Narodów Zjednoczonych i rozstrzygnięto podstawowy spór o „prawo weta”. Spór ten ciagnał się przez wiele miesięcy. Ponieważ decydująca w najważniejszych sprawach przyszła Rada Bezpieczeństwa ONZ miała składaą się z 5 stałych członków - Chin, Francji, Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii i Zwiazku Radzieckiego, ustalono, że zasadnicze decyzje podejmowane przez niż musza zapadać jednomyślnie. Każde mocarstwo (w praktyce chodziło o ZSRR) otrzymało więc prawo weta .W Jałcie rozstrzygano też o sprawach wewnętrznych poszczególnych państw, dużo czasu zajęły rokowania w sprawie polskiej. Zadecydowano, że powinien powstać rzad koalicyjny w Jugosławii. Wielkie mocarstwa brały na siebie odpowiedzialność za przyszły kształt świata, nie pytajac o zdanie mniejszych państw. W tajnych rozmowach sztabów określono strategię walk w ostatnim okresie wojny i wyznaczono zakresy działań armii poszczególnych państw. W kwietniu 1945 r. gen. Eisenhower zdecydował na tej podstawie o nieuczestniczeniu w bitwie o Berlin i wydał rozkaz wstrzymujacy ofensywę armii amerykafskiej, wyzwalajacej Czechosłowację na linii Pilzno-Karlovył Vary.
Kiedy rozpoczynala sie konferencja, w Polsce istnialy dwa konkurencyjne rzady. W Londynie dzialal rzad. T. Arciszewskiego, a w kraju Rzad Tymczasowy. Pierwszy popierany byl przez USA i inne kraje zachodnie, a drugi przez J. Stalina. Jak przypuszczano, najwazniejszymi kwestiami polskimi byly granice i sklad personalny rzadu. Roosevelt przybyl z koncepcja powolania Rady Prezydenckiej w Polsce, a W. Churchill usilowal laczyc kwestie przyszlego polskiego rzadu z kwestia granic. Efektem koncowym bylo postanowienie o rozszerzeniu bazy Rzadu Tymczasowego. W tym celu powolano do zycia komisje dobrej woli z siedziba w Moskwie. Komisje tworzyli W. Molotow oraz ambasadorowie USA i Wlk. Brytanii. W dniach 17-28 czerwca 1945 r. w Moskwie, po rokowaniach zadecydowano o utworzeniu TRJN, uznanego nastepnie przez kraje zachodnie. Premierem tego rzadu zostal E. Osóbka-Morawski, a wicepremierem Wl. Gomulka oraz St. Mikolajczyk, który byl równoczesnie ministrem rolnictwa i reform rolnych. Rzad ten uznaly mocarstwa zachodnie, pomimo ze byl zdominowany przez komunistów. W ten sposób zostalo wycofane poparcie dla rzadu londynskiego T. Arciszewskiego. W Krakowie rozwiazala sie Rada Jednosci Narodowej, która w swym oswiadczeniu wyrazala nadzieje, ze "stronnictwa te nie ustana w walce, az zrealizowany zostanie ich wspólny postulat pelnej suwerennosci Polski i ich dazenie do rzeczywistej demokracji w panstwie polskim i w stosunkach miedzynarodowych".
W dniach 17 lipca - 2 sierpnia 1945 r. odbyla sie konferencja w Poczdamie. J. Stalin wystepowal w glorii zdobywcy Berlina i w duzej mierze uwazal sie za gospodarza spotkania. Ostatecznie zapadla tu decyzja o przyznaniu Polsce Ziem Pólnocnych i Zachodnich, a Niemcy na nich mieszkajacy mieli zostac wysiedleni. Nowe nabytki terytorialne na zachodzie i pólnocy nie zrekompensowaly strat terytorialnych na wschodzie. Polska po II wojnie swiatowej miala 312 tys. km kw., w porównaniu z 389 tys. km kw. sprzed II wojny swiatowej. Oznacza to, ze terytorium Polski zmniejszylo sie o 20%.
Na Konferencji W. Churchill, F.D. Roosevelt i J. Stalin postanowili, ze wschodnia granica Polski bedzie przebiegac wzdluz tzw. linii Curzona. Z terenów nalezacych do Niemiec w granicach Polski mialy sie znalezc: Prusy Wschodnie, ziemie na wschód od Odry i Nysy Luzyckiej , lewobrzezna czesc Opolszczyzny i obszar Wolnego Miasta Gdanska, ostatecznie zostal przyznany Polsce Szczecin.