Odwołanie darowizny.
Zgodnie z przepisami Kodeksu Cywilnego możliwe jest odwołanie darowizny w razie rażącej niewdzięczności obdarowanego w stosunku do darczyńcy. Uzasadnia to moralny postulat wdzięczności za korzyść majątkową uzyskaną pod tytułem darmym. Obdarowany może zostać pozbawiony tej korzyści w razie, gdy naruszy tą powinność w sposób rażący, czyli będzie postępował sprzecznie z zasadami współżycia społecznego. Przykładem rażącej niewdzięczności może być ciężkie naruszenie obowiązków rodzinnych, pobicie, zniewaga, kradzież czy nawet nieudzielenie pomocy w chorobie albo uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego. Z tego tytułu uprawnienia do odwołania darowizny posiada darczyńca lub spadkobiercy darczyńcy po jego śmierci. .
Zgodnie z unormowanymi przepisami w Kodeksie Cywilnym darowizna nie może być odwołana z powodu niewdzięczności, jeżeli darczyńca obdarowanemu przebaczył. Jeżeli w chwili przebaczenia darczyńca nie miał zdolności do czynności prawnych, przebaczenie to jest skuteczne, ale gdy nastąpiło z dostatecznym
rozeznaniem. Przebaczenia może dokonać sam darczyńca, ale nie może tego uczynić jego przedstawiciel ustawowy ani jego pełnomocnik. Przebaczenia nie traktuje się jako czynność prawną, dlatego może tego dokonać także osoba nie mająca zdolności do czynności prawnej. Nie jest ono oświadczeniem woli, a tylko przejawem uczucia. Działanie z rozeznaniem oznacza, że darczyńca zdaje sobie sprawę z tego, iż dokonał darowizny na rzecz obdarowanego, zaś ten dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności oraz, że darczyńca chce mu tę niewdzięczność wybaczyć. W przypadku , gdy rażącą niewdzięczność okazało więcej obdarowanych, to odwołanie darowizny wyłączone jest jedynie w stosunku do osoby, której darczyńca przebaczył.
.
Zgodnie z Kodeksem Cywilnym spadkobiercy darczyńcy mogą odwołać darowiznę z powodu niewdzięczności tylko wtedy, gdy darczyńca w chwili śmierci był uprawniony do odwołania albo gdy obdarowany umyślnie pozbawił darczyńcę życia lub umyślnie wywołał rozstrój zdrowia, którego skutkiem była śmierć darczyńcy
Zasadą jest, że darowizna nie może być odwołana po upływie roku od dnia, w którym uprawniony do odwołania dowiedział się o niewdzięczności obdarowanego. Jest to druga możliwość wygaśnięcia odwołania darowizny. Wskazany roczny termin dotyczy również spadkobierców darczyńcy .
Odwołanie darowizny z powodu niewdzięczności obdarowanego może nastąpić przed jej wykonaniem, jak i po wykonaniu darowizny.
Darowiznę można również odwołać z przyczyny niedostatku darczyńcy.
Z wyżej wymienionej przyczyny darczyńca może odwołać darowiznę , jeśli po zawarciu umowy nastąpiło pogorszenie sytuacji majątkowej. Drugim warunkiem jest to, że umowa jeszcze nie została wykonana. Pogorszenie sytuacji majątkowej polega na tym, ze wykonanie darowizny nie może nastąpić bez uszczerbku dla utrzymania darczyńcy odpowiednio do jego usprawiedliwionych potrzeb albo dla ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych. Jeśli darczyńca popadnie w niedostatek po wykonaniu darowizny, to wtedy obdarowany ma obowiązek dostarczenia darczyńcy środków utrzymania. Może się ona jednak zwolnić z tego obowiązku , wydając darczyńcy wartość wzbogacenia. Zwrot darczyńcy wartości wzbogacenia polega na wydaniu przedmiotu darowizny albo sumy pieniężnej.
2. Tryb odwołania i skutki
Odwołanie darowizny następuje przez złożenie oświadczenia woli obdarowanemu. Oświadczenie to powinno być zawarte na piśmie i ma ono charakter prawokształtujący. Jednak w razie sporu zasadność odwołania podlega ocenie sądu.
Przewidując możliwość odwołania darowizny z powodu rażącej niewdzięczności obdarowanego, zarówno wykonanej jak i nie wykonanej, w zakresie skutków odwołania art. 898 kodeksu cywilnego zawiera jedynie postanowienie, że zwrot przedmiotu odwołanej darowizny powinien nastąpić stosownie do przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu się . Przepisy uregulowane w Kodeksie przewidują również, że od chwili zdarzenia uzasadniającego odwołanie obdarowany ponosi odpowiedzialność na równi z bezpodstawnie wzbogaconym, który powinien liczyć się z obowiązkiem zwrotu.
W przypadku darowizny nie wykonanej, skuteczne odwołanie darowizny powoduje, że darowizna ta upada z mocy prawa i żadne dalsze czynności nie muszą już być podejmowane. Istnieje natomiast rozbieżność poglądów w sytuacji darowizny już wykonanej. Pojawiają się więc pytania czy odwołanie takiej darowizny powoduje skutki rzeczowe czy też jedynie obligacyjne. Patrząc na pogląd orzecznictwa sądowego, odwołanie darowizny nie wywołuje skutków rzeczowych, a jedynie skutek obligacyjny, a więc zwrot przedmiotu darowizny stosownie do przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu się. Obdarowany powinien liczyć się z obowiązkiem zwrotu już od chwili dokonania czynu będącego podstawą do rażącej niewdzięczności, uzasadniającej odwołanie darowizny. Treść i zakres zwrotu oraz rozliczeń związanych z odwołaniem darowizny zależy od stopnia, w jakim darowizna została wykonana oraz od stanu zużycia lub utraty uzyskanych w drodze darowizny korzyści. Jeśli własność przedmiotu darowizny, nie przeszła na osobę trzecią, obdarowany ma obowiązek wydać ten przedmiot darczyńcy i przenieść na niego własność. W przypadku, gdy przedmiotem darowizny jest nieruchomość, ma on obowiązek zawrzeć umowę notarialną przenoszącą własność nieruchomości na darczyńcę. W razie odmowy darczyńca może wytoczyć powództwo o stwierdzenie obowiązku złożenia przez obdarowanego oświadczenia woli co do przeniesienia własności z powrotem na darczyńcę.
Skutkiem odwołania może być również całkowite rozwiązanie umowy. Według zasad prawa zobowiązań, darowiznę, która nie została jeszcze wykonana rozwiązuje się w wyniku zgodnych oświadczeń woli stron.
Umowy darowizny są rozwiązywane również na drodze sądowej, w przypadku darowizny dokonanej przed ubezwłasnowolnieniem darczyńcy. Z żądaniem rozwiązania umowy może wystąpić przedstawiciel ubezwłasnowolnionej osoby. W celu ochrony interesów darczyńcy i obdarowanego również żądanie rozwiązania darowizny może być skutecznie zgłoszone tylko w ciągu dwóch lat od jej wykonania. . Zgodnie z unormowaniem przepisów kodeksu cywilnego rozwiązania umowy darowizny nie można żądać po upływie dwóch lat od jej wykonania. Termin ten nie przedawnia się i sąd musi go uwzględnić z urzędu, jednakże roszczenie o rozwiązanie umowy niewykonanej będzie podlegać przedawnieniu. Tak więc upływ terminu tego przedawnienia sąd będzie mógł wziąć pod uwagę jedynie na zarzut pozwanego.
Rozwiązanie zobowiązuje obdarowanego do zwrotu przedmiotu darowizny. Zgodnie z uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z 30 listopada 1994 r., III CZP 130/94 umowy dotyczące darowizn jeszcze nie wykonanych w całości maga być rozwiązane również w drodze kolejnej umowy, ale może to nastąpić za zgodą obu stron.